Kam pasur ofertë edhe nga PDK edhe nga LDK për të qenë pjesë e tyre
Marrëveshjet e Brukselit do të bëhen të pavlefshme kur Vetëvendosja të vijë në pushtet
Oliver Ivanoviqi u arrestua vetëm pasi u bë opozitë e Daçiçit – Ndryshe nga Thaçi, jemi partnerë dhe jo servilë të ndërkombëtarëve

Lexoni intervistën ku Albin Kurti përshkruan jetën e tij politike që prej daljes nga burguMarrëveshjet e Brukselit bëhen të pavlefshme me Vetëvendosjen në pushtet

Udhëheqësi i Vetëvendosjes, Albin Kurti, flet për gazetën “Illyria”: “Kam pasur ofertë edhe nga PDK edhe nga LDK për të qenë pjesë e tyre” – “Oliver Ivanoviqi u arrestua vetëm pasi u bë opozitë e Daçiçit”

Intervistoi: Bekim Salihu
“Illyria” – z.Kurti – Pas daljes tuaj nga burgu, a keni pasur ofertë nga PDK apo LDK që të inkuadroheni në radhët e këtyre partive?
Kurti: Mirë e thatë, ofertë. Pra, përbrenda logjikës së biznesit ofertë-kërkesë, sepse ashtu kanë qenë këto parti prej fillimit. Po, ka pasur oferta nga parti politike që të bëhem pjesë e tyre.

“Illyria” – Kush ju ka kontaktuar nga këto parti dhe cila ka qenë oferta e tyre?
Kurti: Teksa vinin të më vizitonin njerëzit kur dola nga burgu në dhjetorin e vitin 2001 dhe janarin e vitit 2002, në mesin e tyre kishte edhe shumë zyrtarë të lartë të të gjitha partive, dhe, kush në mënyrë më direkte e kush në mënyrë më indirekte donin që të më bënin anëtarë të atyre partive. Atëbotë të gjitha e donin emrin tim, pa mendimin tim dhe pa qëndrimet e mia. Në fakt, ato kishin të drejtë, sepse atje njëmend mbetesh vetëm emër, pa mendim e pa qëndrim.

“Illyria” – A keni pritur pas daljes tuaj nga burgu që do të gjendeni në pozitën e konfrontimit politik me partitë e atëhershme që edhe aktualisht janë në skenë?
Kurti: Nga vizitat familjare që kishin të burgosurit e tjerë, nga një radio që e mbanim ilegalisht, nga gazetat e Kosovës me të cilat mbështjellnin gjësendet ushqimore nënat e gratë e të burgosurve shqiptarë kur dërgonin paketat, e kam ditur bukur mirë se kush janë e çfarë bëjnë partitë politike të pasluftës. Kur kësaj i shtohet fakti që pas daljes nga burgu nisa të informohem plotësisht edhe nga mediet edhe nga miqtë e afërm, u bë e qartë se nuk do të pajohesha me këto parti politike. Tash, sa i përket konfrontimit me ta nuk mund të them se e kisha parashikuar atëherë, por mospajtimi e pakënaqësia ime me ta ishte gjithsesi aty.

“Illyria” – Fillimisht jeni angazhuar në lëvizjen e KAN, organizatë kjo që i ka takuar spektrit të shoqërisë civile dhe nga kjo organizatë është krijuar apo formuar lëvizja ‘Vetëvendosje’. Edhe KAN-i pati protestuar kundër politikave të atëhershme të UNMIK-ut. Me formimin e ‘Vetëvendosjes’ keni protestuar dhe kërkuar largimin e UNMIK-ut nga Kosova , njësoj siç kërkesa e ‘Vetëvendosjes’ ka qenë dhe mbetet largimi i EULEX-it nga Kosova, pra keni kërkuar largimin e misioneve ndërkombëtare nga Kosova, por asnjëherë nuk keni kërkuar largimin e KFOR-it i cili po ashtu është mision ndërkombëtar. A do të thotë kjo që ekziston një oportunizëm politik brenda konceptit politik të ‘Vetëvendosjes’?
Kurti: Ne e kemi kritikuar edhe KFOR-in, prej bazës së tij që vjen nga Marrëveshja e Kumanovës me gjeneralët serbë të ushtrisë jugosllave të Milosheviqit, te tolerimi i vrasjeve dhe dëbimit të shqiptarëve nga veriu i Mitrovicës në shkurt të vitit 2000, të shtypja sistematike e TMK-së, e deri te rastet e fundit siç është ai i lejimit të vazhdueshëm të barrikadës në urën mbi lumin Ibër. Janë të panumërta shkrimet e mia, por edhe intervistat e deklarimet e aktivistëve të Vetëvendosjes për këtë çështje.
Po ua përmend disa prej titujve të shkrimeve të mia shumë kritike ndaj KFOR-it: Industria e paqes, Intervenimi, Kthimi të populli, Marrëveshja që s’është me Kosovën, Marrëveshjet legalizuese të KFOR-it, Në cilën anë të pushkës?, Një ditë më herët…, Poshtë e më poshtë, Siguri pa mbrojtje?, Protektorati, Suksesi i pajtueshmërisë (me KFOR-in) për negociata (me Serbinë), U-shtrinë etj.
Natyrisht që UNMIK-un e kemi kritikuar e kundërshtuar shumë më tepër sepse ai e kishte edhe fajin më të madh si regjim politik e institucional me karakter autoritar e me tipare neokolonialiste. Pas shpalljes së pavarësisë, përafërsisht ajo që ishte OKB u bë BE dhe ajo që ishte UNMIK u bë EULEX. Paradigma mbeti e njëjtë, menaxhimi i krizës, që kësisoj, përjetësohet si e tillë. Ndërkaq KFOR-i u zvogëlua shumë në numër, por mbeti i pandryshueshëm në themel e mision.
Ne nuk jemi kundër pranisë së faktorëve ndërkombëtarë, por jemi kundër karakterit të pranive të tilla të cilat kanë kompetenca ekzekutive mbi institucionet e Kosovës, nuk e pranojnë pavarësinë e Kosovës, personeli i tyre së bashku me familje janë imunë ndaj ligjit, nuk i japin llogari as institucioneve dhe as popullit të Kosovës, dhe mirëmbajnë paqe pa drejtësi, stabilitet pa zhvillim dhe siguri pa demokraci.
Ne mendojmë që Kosova duhet ta ketë ushtrinë e vet, pra që FSK-ja të shndërrohet në ushtri. NATO-ja është e mirëseardhur në Kosovë, mirëpo kjo prani duhet të bazohet në një marrëveshje të re mes institucioneve sovrane të Kosovës dhe NATO-së, marrëveshje e cila bëhet edhe me shtetet tjera në të cilat janë forcat e NATO-së, e cila njihet si Marrëveshja për Statusin e Forcave (Status of Forces Agreement, SOFA). Shumë politikanë të Kosovës mashtrojnë teksa thonë se Kosova ka partneritet me NATO-n. Pa ushtri Kosova nuk mund të ketë partneritet të vërtetë me NATO-n.

“Illyria” – z.Kurti ekziston një bindje që Vetëvendosja nuk ka raporte të mira me qarqet ndërkombëtare. Si janë këto raporte në të vërtetë?
Kurti: Lëvizja ‘Vetëvendosje’ nuk ka raporte të mira me ndërkombëtarët trumbetohet më së shumti nga vendorët që janë të afërt me qeverinë.
Kjo bindje është e gabueshme dhe ajo krijohet ngaqë lëvizja nuk ka raporte serviliteti me këto qarqe, por ndërton marrëdhënie partneriteti.
Ne kemi marrëdhënie korrekte dhe të qëndrueshme bashkëpunimi me faktorët e ndryshëm ndërkombëtarë, të cilat realizohen edhe me anë të vizitave të zyrtarëve ndërkombëtarë tek ne edhe me vizitat tona në qendrat ndërkombëtare.
Unë sapo jam kthyer nga një vizitë e suksesshme në Bruksel, me ç’rast kam zhvilluar takime përmbajtjesore dhe shumë frytdhënëse me zyrtarë të Parlamentin Evropian, të Komisionit Evropian, si dhe me zyrtarë të shtetit të Belgjikës.

“Illyria” – z.Kurti a jeni i bindur që institucionet e Kosovës kanë guxim, vullnet dhe kapacitet për ta luftuar krimin dhe korrupsionin pa misionin e EULEX-it?
Kurti: Institucionet e Kosovës e kanë kapacitetin dhe mundësitë për ta luftuar krimin dhe korrupsionin, por këto institucione janë të uzurpuara nga vetë kriminelët. Hajnat me pushtet nuk e arrestojnë njëri-tjetrin. Dhe, hajnat janë në pushtet, sepse EULEX-it kjo gjë nuk i prish punë dhe nuk i pengon, por i konvenon. Duke i pas hajnat në pushtet, EULEX-i krijon dosje për ta me të cilat i shantazhon dhe bën të varur. Ky është rrethi vicioz që sundon në Kosovë.

“Illyria” – Cili është vlerësimi juaj për punën e EULEX-it, veçmas pas aksioneve të fundit në veri dhe këtyre në Prishtinë?
Kurti: Veprimtaria e Oliver Ivanoviqit dihet edhe gjatë luftës e edhe pas luftës. Ka shumë informata e të dhëna, dëshmi e dëshmitarë për rolin dhe veprimet e tij në shërbim të Serbisë dhe politikave antishqiptare e fushatave kriminale të saj. Mirëpo, përkundër që i kishin informatat, EULEX-i e arrestoi atë tani, kur ai i pengonte Listës Serbe të krijuar nga Daçiqi. Kjo e ilustron më së miri strategjinë e misionit të EULEX-it në Kosovë.

“Illyria” – z.Kurti njëri ndër pikat kryesore të programit të juaj politik është bashkimi i Kosovës me Shqipërinë. Si konsideroni që mund të realizohet kjo?
Kurti: Bashkimi Kombëtar është realizim i të drejtës për vetëvendosje të jashtme të popullit të Kosovës, e mohuar me nenin 1.3 të Kushtetutës së Kosovës. Çdo shtet sovran ka të drejtë ta delegojë atë sovranitet dhe të bashkohet me një shtet tjetër. Populli shqiptar është ndarë padrejtësisht nga fuqitë e mëdha, për ta ruajtur paqen në Evropë. Kjo padrejtësi duhet të korrigjohet dhe popullit shqiptar duhet t’i jepet mundësia që të deklarohet me referendum në të dy anët e kufirit për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Ndarja nga Shqipëria ishte e dhunshme dhe jodemokratike. Ne duam bashkim paqësor dhe demokratik me Shqipërinë. Ky jo vetëm që është vullneti që duhet të bëhet e drejtë e jona, por njëkohësisht parqet edhe interesin tonë ekonomik e të sigurisë.

“Illyria” – Si e vlerësoni takimin e dy qeverive në Prizren. A është hapur rruga e bashkimit nga ky takim i Prizrenit?
Kurti: Pa dyshim që të gjithë shqiptarët jo vetëm të këtyre dy vendeve i gëzohen shumë takimeve të këtilla. Mirëpo, thelbi është te puna e përbashkët e jo vetëm te takimet e ndërsjella, te zbatimet e marrëveshjeve e jo vetëm te akti ceremonial i nënshkrimit të tyre.
Lëvizja Vetëvendosje i ka dy premisa shumë të rëndësishme. Njëra sa i përket çështjes së integrimeve dhe bashkimit, kurse tjetra sa i përket bashkimit kombëtar dhe atij evropian. Kështu, premisa e parë thotë që hapat integrues ndërmjet Kosovës e Shqipërisë dhe shqiptarëve në përgjithësi nuk duhet të jenë zëvendësim për bashkimin kombëtar shqiptar por pikërisht hapa drejt atij bashkimi në një shtet. Dhe, premisa e dytë thotë që bashkimi kombëtar nuk është në kundërshtim me bashkimin evropian, por as nuk zëvendësohet prej tij. Në BE bashkohemi me shtetet e kombet e tjera, këtu në Ballkan bashkohet kombi ynë në një shtet.

“Illyria” – z.Kurti, por në Prizren është nënshkruar një dokument i quajtur ‘Partneriteti strategjik’ i cili parasheh që Kosova dhe Shqipëria do t’i përafrojnë dhe bashkërendojnë politikat në sferën e kulturës, arsimit, tregtisë, energjisë, ekonomisë, madje edhe të diplomacisë dhe sigurisë. A nuk do të thotë kjo parapërgatitje për bashkim?
Kurti: Ky dokument u quajt ‘partneritet strategjik’. Por, interesi strategjik i shqiptarëve është forcimi i sovranitetit të Kosovës dhe kundërshtimi i ndarjes etnike të republikës sonë. Kurse negociatat me Serbinë e kanë shtyrë Kosovën edhe më thellë drejt ndarjeve etnike institucionale e territoriale. Ne kemi nevojë që dy qeveritë tona ta rikonceptojnë projektin e tyre politik mbi atë që është interesi ynë i gjithëmbarshëm kombëtar shqiptar. Na duhet një unifikim i politikave të mbrojtjes, sigurisë, ekonomisë, arsimit, kulturës, e kështu me radhë. Në rrafshin e ligjeve dhe vendimeve ne kemi nevojë për një acquis communautaire kombëtar para se të hyjmë në BE. Dhe kështu pa ndërprerje deri në momentin kur bashkimi faktik kombëtar në rrafshin institucional të bëhet një fakt i kryer. Mirëpo, kryeministri i Kosovës e takon e merret vesh pakrahasimisht më shumë me kryeministrin e Serbisë sesa me atë të Shqipërisë, apo jo?

“Illyria” – Por, takimi i radhës i dy qeverive asaj të Kosovës dhe Shqipërisë është paraparë të mbahet në qytetin e Vlorës. A konsideroni që përzgjedhja e qyteteve për t’u takuar nuk përmban në veti një lloj mesazhi?
Kurti: E vërteta e mbledhjes së parë do të jetë mbledhja e dytë, atëherë kur do të shohim se çka u bë e u realizua midis dy takimesh dhe a po zhvillohemi përmbajtësish bashkë si komb apo vetëm sa po takohemi formalisht si politikanë. Simbolika e takimeve në qytete historike nuk do të thotë asgjë, pa realizim të projekteve konkrete. Vetëm atëherë mesazhi do të jetë i plotë.

“Illyria” – z.Kurti, çfarë ka bërë mirë qeverisja Thaçi gjatë këtyre 7 viteve?
Kurti: Faktikisht asgjë. Kjo qeverisje e ka shpallur pavarësinë në bazë të Planit të Ahtisaarit e jo në bazë të vullnetit të popullit për pavarësi dhe vetëvendosje, i ka kontrabanduar ca simbole të imponuara si shtetërore, dhe gjatë gjithë qeverisjes e ka degraduar Kosovën politikisht, ekonomikisht dhe territorialisht, me koncesione ndaj Serbisë në procesin e negociatave të dëmshme dhe me procesin e privatizimit të egër neoliberal ku janë shitur asetet jo vetëm shoqërore por edhe publike të Kosovës.

“Illyria” – z.Kurti, është i qartë qëndrimi juaj dhe i ‘Vetëvendosjes’ ndaj bisedimeve dhe marrëveshjeve të arritura në Bruksel. Çka do të bëni me marrëveshjet e Brukselit, nëse vini në pushtet?
Kurti: Lëvizja Vetëvendosje i ka kundërshtuar parimisht e kategorikisht këto marrëveshje, qoftë brenda apo jashtë institucioneve. Me Vetëvendosjen në pushtet do të kërkohet nga Kuvendi që këto marrëveshje të shpallen të pavlefshme. Ato janë antikombëtare dhe antihistorike, antidemokratike dhe antikushtetuese. Ne do të punojmë për shtrirjen e sovranitetit në gjithë territorin e Kosovës dhe funksionalizimin e Republikës në të gjitha aspektet e saj.

“Illyria” – z.Kurti, problemet në veri të Kosovës duhet zgjedhur me forcë apo me negociata?
Kurti: Problemi i veriut rregullohet me shtrirjen e sovranitetit të Republikës së Kosovës në tërë territorin e saj, pra edhe në veri.
Vetëvendosja që nga viti 2008 e ka hartuar një plan 13 pikësh për integrimin e veriut, të cilin e ka ritheksuar përsëri pas dështimit të intervenimit të forcave speciale të Policisë së Kosovës në korrik të vitit 2011. Në këtë plan parashihet që në veri të ketë një prezencë të shtuar të policisë për shkak të gjendjes së jashtëzakonshme atje, të vihen në shënjestër burimet financiare të strukturave ilegale dhe armiqësore të Serbisë, reciprocitet e simetri të të drejtave të serbëve në Kosovë me shqiptarët në Serbi, jo para e privilegje, por zhvillim arsimor e ekonomik dhe barazi para ligjit.
Gjithashtu, rivitalizimi i Trepçës dhe funksionalizimi i saj do të rezultonte me punësimin e rreth mijëra vetave, pastaj duhet të ofrohen bursa për shqiptarët dhe serbët nga veriu për në shkollat e mesme dhe UP, duhet të ketë investime në spitalin e Prishtinës dhe atë të Mitrovicës në mënyrë që aty të ofrohen shërbime më të mira etj.etj. Pra, këta hapa janë të dyllojshëm: të mbrojtjes dhe sigurisë, si dhe ekonomik e socio-kulturor. Mirëpo, janë dy hapa paraprakë nëpërmjet të cilëve ne do ta çonim Serbinë në defansivë: duke ndërprerë dialogun me të që asaj i nevojitet si peshkut uji për integrime evropiane; dhe, duke mos lejuar mallrat e Serbisë në Kosovë që na kanë vërshuar neve dhe e kanë pasuruar Serbinë.

“Illyria” – z.Kurti, të ndalemi edhe pak këtu, krijimi i problemit të Mitrovicës në vitin 1999 ka qenë rastësi apo strategji e palëve?
Kurti: Mitrovica, sikur edhe qytetet tjera në Kosovë ka qenë e banuar me shumicë shqiptare, edhe në veri sikurse në jug të Ibrit. Koncentrimi i strukturave kriminale të sigurisë në veri të lumit Ibër pas luftës, mos avancimi i ushtarëve të UÇK-së atje, bllokimi i urës mbi Ibër nga forcat franceze të KFOR-it dhe shpërngulja e vrasja e shqiptarëve në vitin 2001, të gjitha këto kanë kontribuar në gjendjen aktuale. Besoj që shumë nga këta faktorë por edhe shkaqe e arsye të tjera kanë qenë të koordinuara.

“Illyria” – z.Kurti, a më të mundshëm e sheh një koalicion mes PDK dhe AAK-së, apo mes ‘Vetëvendosjes’ dhe LDK-së?
Kurti: Koalicionet në mes të tri partive që kanë qeverisur pas luftës i kemi parë që bëhen pa kurrfarë parime, por vetëm për pushtet. Për Lëvizjen Vetëvendosje çfarëdo koalicioni eventual mund të vije në shprehje pas zgjedhjeve, me fitoren e Vetëvendosjes, pra pasi që Lëvizja jonë të dal subjekti i parë në zgjedhje. Mandej, do të shikonim përputhjet programore dhe besimin e ndërsjellë me të tjerët.

“Illyria” – Së fundmi në Kuvendin e Kosovës në disa pika ‘Vetëvendosja’, LDK-ja dhe AAK-ja kanë qenë unike, siç ishte rasti me Posten, Universitetin dhe buxhetin. A e shihni këtë që LDK dhe AAK po synojnë të përafrohen me ‘Vetëvendosjen’, apo po synojnë distancimin nga PDK-ja?
Kurti: Kanë qenë disa momente kur opozita ka qenë e koordinuar në veprime në Kuvend dhe ka pasur sukses. Kjo më shumë ngrit pyetjen pse nuk pati bashkëpunim për herët e çështjet e tjera, apo jo? Mbi të gjitha, bashkëpunimi i rrallë vetëm për disa çështje sigurisht që nuk mjafton. Burimi i së keqes është Qeveria Thaçi dhe opozita ka qenë dashur të koordinohet për rrëzimin e saj. Lëvizja Vetëvendosje ka zhvilluar takime në mars të vitit 2012 me të dy partitë opozitare LDK dhe AAK, të cilave u ka ofruar krijimin e bllokut opozitar, i cili do të krijonte disa komisione hetimi dhe do ta rrëzonte qeverinë me një mocion mosbesimi. Mirëpo, atëherë nuk hasëm në mirëkuptim dhe përkrahje nga ta.

“Illyria” – z.Kurti në Prishtinë fitoi ‘Vetëvendosja’ për shkak të Shpend Ahmetit, apo Shpend Ahmeti fitoi për shkak të ‘Vetëvendosjes’?
Kurti: Prishtina e fitoi një kryetar të ri e të mirë, Shpend Ahmetin dhe qeverisjen e Vetëvendosjes me alternativë përkatëse lokale për Prishtinën. Shpend Ahmeti ishte një kandidat i shkëlqyeshëm i një Lëvizjeje të jashtëzakonshme siç është Vetëvendosjes. As Shpend Ahmeti dhe as Isa Mustafa nuk ishin kandidatë të pavarur. Nënkryetari i Lëvizjes Vetëvendosjes e mundi kryetarin e LDK-së.

“Illyria” – z.Kurti, në nivel nacional rezultatet e zgjedhjeve lokale nuk flasin për një përqindje të madhe votash në favor të ‘Vetëvendosjes’. Çka nëse këtë rezultat do ta keni edhe në zgjedhjet nacionale?
Kurti: Aty dhe atëherë kur nuk fiton Lëvizja Vetëvendosjes shumë më tepër humbet kombi dhe republika sesa lëvizja jonë. Por, nuk mund të tërhiqet një paralele në mes zgjedhjeve lokale dhe atyre parlamentare. Është e vërtetë se në komunat tjera nuk shënuam ndonjë rezultat si do të donim, për shkak se çështjet lokale për të cilat kemi diskutuar atje në përputhje me alternativat tona qeverisëse lokale, kanë depërtuar shumë më pak te qytetarët. Një arsye tjetër është edhe ajo se lëvizja Vetëvendosjes ! në veprimtarinë e saj politike shumë më tepër është marrë me çështjet nacionale sesa me ato lokale, andaj edhe në zgjedhje nacionale do të kemi ngritje edhe në raport me rezultatin e zgjedhjeve të vitit 2010. Në këtë lëvizje tash janë shtuar radhët. Një epokë e re po vjen në Kosovë pikërisht me forcimin dhe ngritjen e Vetëvendosjes.

Shqipëria duhet të vazhdojë t’i ndihmojë Kosovës, por nuk duhet që të luajë rolin e vëllait më të madh për shtetin kosovar, thotë kryeministri shqiptar, Edi Rama.Megjithëse në Kosovë, nga Shqipëria gjithmonë pritet ndihmë, aq më tepër që fjala është për një shtet shqiptar 101 vjeç, kundrejt një tjetri që i ka vetëm gjashtë vjet që ekziston. Mirëpo, për shefin e qeverisë shqiptare, Prishtina, sidomos në raport me Beogradin është një palë serioze dhe kredibile që t’i trajtojë vetë problemet.

Përpos kësaj, pushteti i ri në Tiranë do ta kishte jo pak të vështirë t’i dalë zot Kosovës në një kohë kur duhet të merret me problemet e shumta që i trashëgoi nga regjimi i mëparshëm i Sali Berishës, përfshirë edhe borxhin prej hiç më pak se 700 milionë dollarësh.

Në intervistën ekskluzive për “Zërin” me dy vazhdime, kryeministri shqiptar jep një sqarim interesant edhe për problemet e shqiptarëve me korrupsionin dhe krimin e organizuar. Ai e bën krahasimin me shqiptarët e diasporës të cilët kur janë jashtë, respektojnë në përpikëri ligjet, ndërsa vetëm në vendet tona sillen ndryshe. Kjo sipas kryeministrit Rama, nuk ka të bëjë me diçka gjenetike, por me krijimin e një sistemi që mbrohet nga korrupsioni.

“Unë nuk besoj se gjermanët janë nga gjenet apo nga natyra, nga çfarëdo qoftë tjetër më të pakorruptueshëm se shqiptarët. Besoj se njerëzit nuk mund ta korruptojnë dot një sistem, ndërsa një sistem mund të korruptojë njerëzit. Dhe sa më i mbrojtur të jetë sistemi nga korrupsioni aq më shumë njerëzit e kanë të pamundur që të bien pre e korrupsionit”, thotë Edi Rama.

Ai gjithashtu njofton se tash përpos Italisë dhe Greqisë, edhe Turqia shihet si partner strategjik për Shqipërinë. Sipas tij, qëndrimet politike islamiste të Rexhep Erdoganit nuk duhet të shqetësojnë shqiptarët për një përafrim me shtetin turk.
“Unë besoj se kemi bërë gjënë e duhur dhe ashtu siç nuk çuditet askush për përpjekjet tona për të forcuar marrëdhëniet me Italinë, apo për të çuar më tutje marrëdhëniet me Greqinë, nuk duhet të çuditet as për përpjekjet tona për t’i forcuar sa më shumë marrëdhëniet me Turqinë”, thotë kryeministri shqiptar gjatë intervistës së realizuar në zyrën e tij në Tiranë.

Zëri: Me çfarë probleme e morët qeverisjen e vendit, çka trashëguat?

Rama: Ne morëm një rezultat që ishte jashtë të gjitha parashikimeve, dhe parashikimet tona optimiste nuk shkonin deri te një shumicë kushtetuese e cilësuar, sikur që na i dhanë zgjedhjet dhe për mua ky ishte momenti i një kthjellimi shumë të madh lidhur me faktin që njerëzit në Shqipëri nuk votuan thjesht për të ndërruar qeverinë, por për të bërë ndryshime shumë të madha, për ndryshime rrënjësore që me sa duket është domosdoshmëri shumë e madhe. E kam thënë që në fillim dhe e ndjej më shumë gjithmonë se nëse fitoj unë do të kishte qenë e ngushtë me siguri dhe vetëdija për përgjegjësinë e zakonshme që njerëzit kanë vënë mbi shpatulla nuk do ishte kaq e lartë.

Ndërkohë ajo votë ishte shprehja më kuptimplotë e gjendjes që ne gjetëm këtu, në të gjitha aspektet. Gjetëm kriminalitet shumë të lartë, pasiguri të madhe, shumë padrejtësi në sistem, shërbime korruptive të dobëta…, por unë do ta veçoja borxhin e madh që ne gjetëm, një borxh që kaloi caqet e parashikimit tonë të mëparshëm, një borxh i mbuluar për shërbime të papaguara ndaj kompanive në të gjitha fushat, i cili kapërcente 700 milion dollarë dhe bënte pengesën e parë shumë të madhe kryesore.

Sigurisht ky është një fakt që bëri që njerëzit të kërkonin ndryshimin e madh dhe që me të drejtë e kërkuan.

Zëri: Përmendët mbi 700 milionë dollarë. Mendoni se kjo u krijua me qëllim sepse pushteti i mëparshëm vetëm e kishte parasysh se do ta humbiste pushtetin, se ishte bërë mjaft, apo ishte për shkak të interesave, lidhjet politikë-biznes?

Rama: Jo, kjo u bë për arsye të papërgjegjshmërisë nga qeverisja, dhe të rendjes pas një rezultati elektoral që u kërkua përmes krijimit të idesë që në Shqipëri po ndodhin transformime të jashtëzakonshme në infrastrukturë, duke prerë shirita për rrugë të reja në gjithë vendet e duke lënë pastaj rrugët pa para.

Zëri: Arsyeja pse nisëm me këtë pyetje, është ideja se Kosova si një vend ende jo i konsoliduar ka nevojë për një Shqipëri që mund t’i ndihmojë. Duke marrë parasysh problemet që i keni trashëguar nga qeverisja e mëparshme, a ka mundësi Shqipëria që derisa merret me problemet e brendshme të saj t’i ndihmojë edhe Kosovës, qoftë në aspektin diplomatik apo në forma të tjera?

Rama: Mendoj që Shqipëria nuk ka asnjë arsye që t’i japë vetes të drejtën e rolit të më të madhit, apo më të zotit, apo të më të rriturit, edhe pse Shqipëria ka një shtet 101 vjeç, kurse Kosova ka një shtet vetëm 6 vjeç.

Unë mendoj se Shqipëria ka dhënë ndihmë gjithë këto vite, dhe gjithmonë është marrëdhënia mes Kosovës e Shqipërisë që bën dhe që duhet të ndihmojnë njëri-tjetrin. Kosova pa dyshim ka shumë probleme, por në periudhë kaq të shkurtër që mund të jetë shumë për jetën e njeriut, por në historinë e një shteti ka bërë një progres të jashtëzakonshëm.

Dhe sot, Kosova ka arritur që të jetë një shtet i respektuar, i respektuar edhe nga ato vende që akoma nuk e kanë njohur, e kjo është një gjë shumë e madhe.
Ndërkohë që pa dyshim që Shqipëria sa më e fortë, dhe sa më e respektuar që është aq më shumë mund t’i ndihmojë Kosovës.

Zëri: Megjithatë, shqiptarët nga një këndvështrim nga jashtë, ende shihen si shtete me skandale, qeverisja e kaluar këtu dhe tash në Kosovë, raportet ndërkombëtare secilin vit tregojnë një prapambeturi politike, rritje korrupsioni, si vend pikë e zezë e zhvillimit të prostitucionit, drogës. Si mund të rregullohet ky imazh i shqiptarëve?

Rama: Mendoj që problemet e korrupsionit janë reale, por janë probleme që në radhë të parë lidhen me shtetin si sistem mekanizmash, që qoftë në Shqipëri apo Kosovë, nuk është ende mirë i strukturuar dhe i gatshëm për të kryer pjesën më të madhe të funksionit të vet, jashtë subjektivizmit të individëve. Përgjigjja kyçe për t’u përballur me korrupsionin në këndvështrimin tim është modernizimi i vazhdueshëm i shtetit, institucioneve, gjithë mekanizmave që e bëjnë një gjerman të jetë i pakorruptueshëm dhe një shqiptar të jetë lehtësisht i korruptueshëm.

Sepse unë nuk besoj se gjermanët janë në gjenet apo nga natyra nga çfarëdo qoftë tjetër më të pakorruptueshëm se shqiptarët. Besoj se njerëzit nuk mund ta korruptojnë dot një sistem, ndërsa një sistem mund të korruptojë njerëzit. Dhe sa më i mbrojtur të jetë sistemi nga korrupsioni aq më shumë njerëzit e kanë të pamundur që të bien pre e korrupsionit.

Zëri: Pra nuk thoni që pak a shumë është edhe mentaliteti i një shoqërie…?

Rama: Po të ishte çështje e mentalitetit, të ishte çështje historie, gjeografie, tradite, atëherë shqiptarët do të korruptoheshin edhe kur punojnë në institucionet ndërkombëtare edhe në shtetet tjera, ka mijëra shqiptarë që japin kontribut për shtetet tjera në struktura publike apo private dhe unë nuk di që të jenë dalluar, përkundrazi i nënshtrohet një sistemi të caktuar dhe japin më të mirën e tyre.

Pse shqiptarët e Shqipërisë dhe Kosovës kur janë në Gjermani nuk i shkelin rregullat e qarkullimit, pse i respektojmë semaforët, pse e vënë rripin e sigurimit të gjithë, pse parkojnë makinën aty ku duhet, pse i paguajnë rregullisht detyrimet e shtetit, ndërkohë që janë po ata njerëz, po ata persona që sapo kalojnë kufirin dhe futën në Shqipëri harrojnë të vënë rripin e sigurimit, nuk njohin semaforët, sillen keq me përfaqësuesit e shtetit e kështu me radhë…

Zëri: Kohët e fundit, sidomos në Kosovë, kemi arrestime të bujshme të personaliteteve të rëndësishme politike, vazhdojnë edhe ato për krime lufte, kurse tek ju në Shqipëri vërehet sidomos një aktivizim i Ministrisë së Brendshme. A janë këto shenja të funksionalizimit më të mirë të institucioneve, apo jemi katandisur aq keq sa që do të vazhdojmë edhe për një kohë të merremi me arrestime të bujshme?

Rama: Nuk besoj që njerëzit e politikës janë një specie që nuk kanë lidhje me shoqërinë, nuk besoj se janë pasqyrë e shoqërisë. Dhe sigurisht që për shkak se përgjegjësia e tyre është shumë më e madhe dhe fizibiliteti i tyre është shumë i madh, patjetër që edhe pesha e gjërave që bëjnë për keq ashtu si për mirë, është shumë më e madhe. Por, përsëri besoj se ne paguajmë një faturë të vonesave të historisë, sepse këto që ndodhin sot te ne, në vendet tjera kanë ndodhur shumë më përpara.

Ndërkohë, që sot ngjarjet marrin edhe jehonë shumë më të madhe, edhe kanë efekt shumë më të madh për shkak edhe të botës së informacionit, komunikimit që është komplet tjetër, kështu që besoj se kjo është një fazë që domosdoshmërisht, edhe Shqipëria, edhe Kosova duhet ta kalojnë. Por kur vjen puna te krimet e luftës, në Kosovë unë kam një bindje time që ajo ishte një luftë çlirimtare dhe gjykimi i atyre që u angazhuan në atë luftë, dhe që bënë pjesën e tyre në atë luftë nuk ka lidhje fare me gjykimin që bëjmë normalisht dhe natyrshëm për krime të rëndomta dhe për ngjarje të errëta dhe kriminale apo të paligjshme që ndeshim herë pas here.

Kështu që në atë aspekt unë besoj që me të ashtuquajturit krimet e luftës nga ana e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, bëhet edhe shumë politike… nuk bëhet thjesht drejtësi.

Zëri: Ish-diplomati amerikan, James Rubin, tha se krahu i luftës duhet të tërhiqet nga pushteti sa është i suksesshëm. Si e vlerësoni atë deklaratë ju?

Rama: Jetojmë në një botë të lirë dhe secili ka të drejtë të bëjë deklaratat e veta, por mendoj që ne kemi një problem të përbashkët që i japim shumë rëndësi deklaratave të huaja.

Zëri: Kosova dhe Shqipëria kanë qëllimin e përbashkët, integrimin në BE, ju personalisht keni ardhur me flamurin e BE-së në duar. Mirëpo tash keni një përafrim me Turqinë dhe Erdoganin… Sa na dëmton të dyja vendeve nëse orientohemi e afrohemi me Turqinë ndërkohë që synojmë Evropën?

Rama: Askush nuk ka thënë nga ne këtu, por s’kam dëgjuar ta thonë as njerëzit e Qeverisë së Kosovës, se ne duhet të afrohemi me Turqinë dhe të largohemi nga Evropa. Përkundrazi, ne jemi të vetëdijshëm për rëndësinë që edhe Turqia ka, dhe besoj se thjesht kemi bërë atë që do duhej të ishte bërë me kohë nga ana e Turqisë, duke konsideruar jo vetëm Italinë dhe Greqinë, por edhe Turqinë si partner strategjik për zhvillimin tonë dhe rajonit. Pra, të gjitha të tjerat janë spekulime dhe nuk kanë asnjë bazë reale për t’u shqetësuar. Unë besoj se kemi bërë gjënë e duhur dhe ashtu siç nuk çuditet askush për përpjekjet tona për të forcuar marrëdhëniet me Italinë, apo për të çuar më tutje marrëdhëniet me Greqinë, nuk duhet të çuditet as për përpjekjet tona për t’i forcuar sa më shumë marrëdhëniet me Turqinë.

Zëri: A nuk është një shqetësim i arsyeshëm, duke marrë parasysh agjendën politike që ka kryeministri turk, ai është përfaqësuesi më tipik i islamit politik?

Rama: Partneritetet strategjike me një vend ne nuk i ndërtojmë mbi bazë preferencash politike, por ato ndërtohen mbi bazë marrëdhëniesh zhvillimore pa marrë parasysh se kush është në Qeveri. Dhe unë e përsëris se pa asnjë dyshim kemi bërë gjënë e duhur në përfshirjen e Turqisë në rrethin e partnerëve tanë strategjikë.

(Në numrin e ardhshëm, mund të lexoni qëndrimet e shefit të qeverisë shqiptare për skandalin e bllokimit të “autostradës” energjetike Kosovë – Shqipëri, nëse porti i Shëngjinit vazhdon të jetë i Kosovës, rrezikun nga ekstremizmi fetar etj.)

Intervistë ekskluzive e shkrimtarit Ismail Kadare dhënë Vehbi Bajramit, botues i gazetës “Illyria” në New YorkGazeta “Illyria” e New York-ut është një ndër gazetat që ju ka intervistuar më së shpeshti sa herë ka qenë e nevojshme të dëgjohet zëri juaj në botën shqiptare. Por ka disa vite që daljet tuaja në shtyp janë rralluar në mënyrë të dukshme. Keni ndonjë shpjegim për këtë?
Është e vërtetë se qysh pas rënies së komunizmit, me gazetën tuaj kam patur një lidhje me mirëkuptim të vazhdueshëm, për të cilën ju falenderoj. Lidhur me rrallimin e daljes në shtyp në përgjithësi, nuk besoj se kam ndonjë shpjegim të veçantë. Është e kuptueshme që shkrimtarit, më shumë se për çdo gjë i pëlqen të flasë për letërsinë. Këtu nis problemi. Letërsia është një sferë e vështirë dhe krejt e papërshtatshme për t’u trajtuar në shtypin e gjerë. Ndërkaq, vetë shtypi i gjerë, me të drejtë, i shmanget pyetjeve profesionale. Shkrimtarit, pasi i kërkohet të japë mendimin për gjysmën e problemeve të globit, i bëhet më në fund pyetja: Dhe tani zoti X., për t’iu kthyer letërsisë, a mund të na thoni se a keni ndonjë vepër në duar?
Do t’i shtoja kësaj atmosferën e acaruar që sundon në Shqipëri: nervozizmi, fyerjet, urrejtja. Të gjitha këto ta heqin dëshirën për të folur.

Mendoni se shkrimtarët shqiptarë të kohës së tanishme shqetësohen nga një atmosferë e tillë? A është kjo atmosferë një pengesë? Keni thënë disa herë se letërsia dhe jeta shoqërore zhvillohen sipas proceseve të ndryshme.
Natyrisht. Dihet se si një botë paralele letërsia ka kanonet e saj. Një prej tyre është vlerësimi sipas majave. Në historikun e saj, nivelet e mesme dhe të ulëta nuk merren parasysh. Në shoqëri, për shembull, ndodh ndryshe: niveli i mesëm, në një këndvështrim politik dhe ekonomik sidomos, është vendimtar. Ky kriter i veçantë i letërsisë dhe i arteve shpesh herë krijon probleme dhe keqkuptim. Për shembull, letërsia nuk e njeh vullnetin e shumicës, as luftën, në kuptimin që jemi mësuar, midis shteteve ose propagandave. Keni dëgjuar ndonjëherë për ndonjë luftë midis letërsisë ruse dhe asaj franceze? Ose midis anglezes dhe gjermanes? Jam i sigurtë që jo. Çfarëdo që mund të ndodhë në politikë, midis Shekspirit dhe Goethes ka gjithmonë paqe.
Çoroditja e kritereve herët a vonë i dëmton brezat e shkrimtarëve. Në Shqipërinë e sotme, për shembull, ka shkrimtarë të talentuar, por mungon vënia në pah e tyre. Vënia në pah, dallimi, “fama”, në jetën shoqërore shihen si diçka jo e lakmueshme, kurse në botën e letërsisë janë pjesë e natyrshme e saj. Modestia që iu kërkohej shkrimtarëve në komunizëm ishte në të vërtetë kërkesë për të ulur kryet. Dihet urrejtja e Leninit për shkrimtarët e shquar. Mao Ce Duni, ndonëse shkruante vetë, e çoi më tej.

Një autor i njohur, Frederic Ferney, ka shkruar se “Kadare ka mishëruar, dhe kjo nganjëherë kundër dëshirës së tij, ndjenjën e fajit të Shqipërisë, skllave dhe zonjë në të njejtën kohë”. Si e komentoni këtë?
Mendoj se fjala “faj”, e aq më tepër paradigma e tij, nuk ka pse të na trembi. Ndërgjegjësimi për fajet e kryera është pjesë e emancipimit dhe e qytetërimit europian. Dhe natyrisht faktor i përparimit. Pa u zgjatur, mund të themi se falë këtij ndërgjegjësimi, Gjermania, pas dramës së saj, është aty ku ndodhet sot.
Shqipëria s’ka asnjë arsye të druhet nga fajet e saj. As t’i fshehë ato. As të thotë se, ndryshe nga të tjerët, nuk ka bërë faje etj. Kohët e fundit është gjetur një farë ujdie (kompromisi): fajet Shqipëria ia ka bërë vetes, por jo të tjerëve. Është fjala për rendin komunist, shtypjen e brendshme. Kurse jashtë kufijve nuk i paska rënë në qafë askujt.
Kjo s’është e saktë. E para sepse faji i brendshëm është vështirë të mos kapërcejë kufijtë. E dyta, sepse historia shqiptare nuk mund të lajë duart për marshimet dhe mizoritë e feudalëve të saj, të cilët, në aleancë me perandorinë osmane, i kanë rënë kryq e tërthor gadishullit. E treta, në gjysëm shekullin e saj komunist vendi ynë ka qenë armiku më i egër i Perëndimit, thënë ndryshe, i Europës.

Ju kritikojnë nganjëherë për nacionalizëm, gjë që vjen në kundërshtim me mendimet që shprehët më lart. Si e shpjegoni këtë?
Kombi dhe kombëtarizmi janë motivet më të parapëlqyera sot për spekulantët e çdo ngjyre, për ngrehalucët provincialë, që kërkojnë të hiqen modernë, së fundi, për budallenjtë. S’është vendi këtu për trajtimin e kësaj dukurie. Ajo është e njohur edhe për përftime të tjera, të quajtura të shenjta si, për shembull, liria. Shumë herë me flamurin e saj është luftuar për të kundërtën: robërinë e tjetrit ose të vetes.
Mjegullimi i kufijve midis patriotizmit të vetëvetishëm, të shëndetshëm, që njihet qysh në kohërat antike, me nacionalizmin vulgar, madje racizmin, është bërë diçka që përsëritet, sidomos shekullin e fundit. Me dhjetëra mendje të ndritura janë përpjekur të shpjegojnë se dashuria për vendin tënd, për njerëzit e tu, nuk ka në vetvete asgjë të keqe, përkundrazi është një përkryerje e njeriut, e aftësisë së tij që ta dojë të mirën edhe përtej vetes, drejt popujve të tjerë. Për të shmangur formulat dhe keqkuptimet e vjetra, janë kërkuar të reja, si « patriotizmi kushtetues », ku fjala “kushtetutë” zëvendëson fjalën e rrezikshme “komb”. Megjithatë spekulimet nuk rreshtin.
Javët e fundit, me rastin e një provokimi antisemit, një pjesë e Francës u përfshi në një polemikë të ngjashme për kombin.

Ka qenë e besdisshme për ju kritika për nacionalizëm? A është dëmtuese për një shkrimtar një kritikë e tillë, sidomos në opinionin ndërkombëtar? Është lidhur kjo me angazhimin tuaj në çështjen e Kosovës?
Akuza për nacionalizëm është, ndoshta, më e rënda që mund t’i bëhet një shkrimtari. Ajo ngjan e besueshme në sferën e letërsisë ngaqë letërsia lidhet natyrshëm me gjuhën, me njohjen e kombit, me ato që quhen « letra të fisnikërisë » së një populli. Sidomos kur është fjala për një komb që ka probleme vlerësimi nga bota, siç është i yni.
Kam qenë pothuajse i sigurtë se çështja e Kosovës, sidomos bombardimi i Serbisë, do ta dëmtonte emrin tim si shkrimtar. Opinionit europian nuk mund t’i dukej normale që një shkrimtar i njohur ta quante të nevojshëm një bombardim. Aq më tepër që konflikti shqiptaro-serb për Kosovën krijoi një ndarje midis shkrimtarëve të shquar. Për të dhënë vetëm një shembull, Vaclav Haveli ishte pro Kosovës, kurse Solzhenicini kundra. Në rastin tim, ma morën pak për keq, por, të them të vërtetën, jo aq sa ç’e prisja. Ishte një nga çastet historike, kur qytetërimi europian, me vendimin për të ndëshkuar Serbinë, tregoi shkallën e lartë të emancipimit të tij. Kombi shqiptar në çdo rrethanë që të krijohet, s’duhet ta harrojë kurrë këtë. Ajo është tashmë pjesë e bukur dhe kuptimplote e historisë së tij.

Si e pritët shtyrjen e re të vendimit për statusin e Shqipërisë në BE? Shqipëria mbeti përsëri në trenin e fundit. A prisnit diçka tjetër?
Së pari desha të them se është diçka e mirë, diçka normale që në Shqipëri të gjithë e kanë mendjen tek ky problem. Nuk është një ngulmim (obsesion) i modës. Është çështja numër një, është thelb prej të cilit varen shumë gjëra.
Është vështirë të gjendet ndonjë pjesë e globit që nuk ka një raport, një histori me Europën. Ngjarjet e këtyre ditëve në Ukrainë s’janë veç një ripohim i asaj që u tha më sipër. Ndonëse Ukraina duket se është larg, ajo që po ndodh këto ditë atje ka nevojë për një interpretim të thellë tek ne në Shqipëri. Ka gjasë që krahët e politikës të kërkojnë të nxjerrin përfitime, secili në favor të vet. Do të ishte më i këshillueshëm një lexim i ngjarjeve nisur nga një vizion i gjerë i interesit kombëtar. Ukraina na kujton se sa serioze, sa të rëndësishme, së fundi sa dramatike mund të jenë raportet me Europën, afrimi ose largimi prej saj.
Ne jemi brenda Europës. Ashtu siç nuk mund të ketë gjeografi vetëm shqiptare, po ashtu nuk ka histori thjesht shqiptare. Ato janë të dyja shqiptaro-europiane, dhe kjo jo se na pëlqen ne, por se s’mund të jetë ndryshe.
Ndërkaq ne ndodhemi në epilogun e një keqkuptimi 600 vjeçar me Europën. Ndaj dhe me të drejtë jemi kaq të shqetësuar. Në këtë rast gjëja më e lehtë, por më e keqe për ne është të ngrihesh e të mallkosh Europën që s’na pranoi. Ose veten tonë që s’e merituam. Gjëja më e mirë është të përpiqesh të kuptosh arsyet përse keqkuptimi vazhdon. Dhe mbi të gjitha të kuptosh se orientimi i një vendi, i një populli, i një historie nuk mund të ndryshojë sipas trilleve të çastit.

Është një opinion i përhapur se Europa Atlantike, pasi e ka ndëshkuar Serbinë, ka një farë pendimi për këtë. Nga ana tjetër, një zhgënjim që punët në Kosovë e në Shqipëri nuk shkojnë mirë. Mendoni se kjo ka ndihmuar që u preferua Serbia përpara shqiptarëve?
Për pendimin, e besoj. Kontinentet nuk e kanë të lehtë pendimin, por Europa mëton të jetë kontinenti i parë i shndërruar në “familje kombesh”.
A ishte e drejtë të preferohej Serbia përpara nesh? Nuk do ta pranoja këtë formulim alla ballkanas, ku ndjenja e smirës ndihet qartë. Kam qenë gjithmonë kundër përçmimit të ballkanasve e ballkanizmit në përgjithësi. Nga një ide e mirë për ballkanasit, fitojmë të gjithë. Ashtu si nga e keqja humbim të gjithë.
Unë jam një europianist i pakthyeshëm. E pranoj Europën me gjithçka, të mira e të këqija bashkë, me butësinë dhe ashpërsinë e saj. Është thënë kaq herë se ky është trualli ynë i madh i përbashkët dhe në këtë planet s’kemi tjetër vend. Ndërkaq në qoftë se do të duhej t’i përgjigjesha pyetjes lidhur me qartësinë e Europës mbi konfliktin shqiptaro-serb në Ballkan, do të thoshja se kjo qartësi, për fat të keq, disa herë mungon.

A mund të shtjelloni pak më tepër se ç’kuptoni konkretisht me këtë?
Natyrisht. S’është fjala aspak për atë që u quajt “parapëlqim” i Serbisë për hyrjen në BE. As për ato kritere që Serbia mund t’i ketë më të arrira se Shqipëria. Ka diçka në thelbin e çështjes që kërkon rishikim. Po përpiqem ta trajtoj shkurt: janë dy kombe me një armiqësi të gjatë në mes. Ka patur acarime, urrejtje, përleshje me armë. Ndërkohë njeri nga kombet ka një doktrinë, që për nga tmerri i saj, është tepër e rrallë në botë: zhdukjen e kombit tjetër. Kjo doktrinë më shumë se njëshekullore, e quajtur në versionin e fundit të vitit 1938 të saj: drafti Cubrilloviç ende mbahet në këmbë. Thelbi i saj ishte i qartë: për kombin serb nuk mund të ketë zhvillim dhe jetë normale përderi sa përbri tij ndodhet kombi pengues shqiptar. Ndaj strategjia serbe duhet të kërkojë zhdukjen e kombit fqinj, në kuptimin e mirëfilltë të fjalës: me shpërngulje, terror dhe luftë.
Dikush mund të shtrojë pyetjen: a është e nevojshme të përmenden gjëra kaq të pikëllueshme pikërisht tani, në kohën e dialogut shqiptaro-serb aq shumë të përshëndetur? Mendoj se afrimi shqiptaro-serb është një lajm i mirë për të gjithë. Ndërkaq do të vazhdoja, se pikërisht tani, për hir të këtij afrimi, është koha të përmendet kjo doktrinë. Ajo duhet përmendur sepse ka një arsye të madhe, themelore, të pakapërcyeshme: doktrina ka mbetur gjer më sot e padënuar. As në Serbi, as në Europë. Një tmerr i tillë nuk mund të mbulohet nga asnjë ritual festiv. I padënueshëm, ai kthehet në kërcënim të dyfishtë për çdo të ardhme të kësaj pjese të Europës, të vetë Serbisë. Mjafton të kujtojmë një nga gjëmat që ka frymëzuar kjo doktrinë: përdhunimin masiv të vajzave dhe grave shqiptare prej ushtrisë serbe gjatë konfliktit të fundit në Kosovë. Ky përdhunim, i kthyer si rrallë herë në histori, në një mjet lufte, i shoqëruar nga një duf psikotik, nga talljet, fyerjet dhe maksimat e llojit: “femra shqiptare s’është veç një kondom që përdoret vetëm një herë”, do të kërkonte një tribunal të veçantë në Europën e sotme, asaj që me të drejtë ka marrë flamurin për mbrojtjen e grave.
I përmend këto aspak për të përjetësuar mërinë, por për të kundërtën: për të prerë burimet e saj. Do t’i përmendja, pa më të voglën mëdyshje, në rast se kjo dhunë e ky përdhunim do t’u bëhej vajzave dhe grave serbe nga kushdo qoftë, e sidomos nga shqiptarët, popullit që i përkas.

Ka një debat sot në Shqipëri e në Kosovë për rishikimin e historisë, sidomos gjatë pushtimit osman. Në librin tuaj “Mosmarrëveshja” e keni prekur këtë çështje. A mund të dimë diçka më tepër?
Kjo është një temë tepër e gjerë që vetvetiu përkitet me letërsinë, megjithatë në radhë të parë mbetet çështje historianësh. Mendoj se në parim termi “rishkrim i histories”, pa qenë i gabuar, ngjan i pasaktë. Historia është përherë në gjendje plotësimi, vërtetimi, qartësimi, shkurt, në gjendje “rishkrimi”. Gjë që nuk ndodh, për shembull, me letërsinë. Vlerat e saj ose bien gjatë kohës ose rrotull kohës që krijohen, ose qëndrojnë përgjithmonë. Më lejoni të përsëris se nga kjo pikëpamje letërsia është më e qëndrueshme se qytetërimi që e krijoi, se populli që i përket, madje edhe se vetë gjuha që e lindi. (Kujtoni greqishten e vjetër dhe latinishten, shuarja e të cilave nuk e preku Homerin apo Virgjilin).
Për t’u kthyer tek pyetja juaj, dihet se kur një diktaturë bie, e para që gjykohet pas krimeve, është historia që ajo i ka shkruar vetes. Debati për rishkrimin e historisë në Shqipëri filloi krejtësisht mbrapsht: jo me historinë e gabuar të rendit që sapo ra, por me Kastriotin, pushtimin turk dhe Rilindjen. E sikur të mos mjaftonte kjo, në debat u hodhën ide monstruoze se ishte komunizmi shqiptar që na paska hymnizuar Skënderbeun dhe Rilindjen! Me një fjalë, gjithçka u trajtua kokëposhtë, duke përfunduar në një lavdërim djallëzor të tiranisë së përmbysur!
S’po zgjatem me ndërhyrjen për ta quajtur robërinë osmane liri, që ka qenë poshtërimi publik më i madh ndaj kombit. Përpara kemi 70 vjetorin e çlirimit dhe me ç’po duket, kjo do të jetë një tjetër vjegë për përçarje dhe grindje të lodhshme. Shkrimi, ose më saktë, rishkrimi i historisë së shekullit XX, është një proces në zhvillim për shumicën e vendeve të Europës. Ndarja në “fitimtarë dhe të mundur” është më e ndërlikuar se ç’paraqitet. Pas ballinës së jashtme nuk mund të mbulohen krimet e mëvonshme, as tiranë të llojit të Stalinit, që u shpall ca kohë si njeriu që mposhti Hitlerin. Le të shpresojmë që të ketë një shqyrtim gjakftohtë, përtej interesave të krahëve të sotme të politikës, si për ngjarjet kryesore, si për tragjeditë, qoftë asaj të 4 shkurtit, qoftë asaj të Tivarit (Këtij Katyni të Shqipërisë) e kështu me radhë.
Kriteri i së vërtetës është jashtë çdo dyshimi, kriteri numër një. Ndërkaq brenda tij përfshihet një thelb po aq i padiskutueshëm: arsyeja e të qënit të një populli. Kjo arsye vetvetiu na shtyn drejt prirjes pozitive bashkuese. Do të më lejoni të përsëris një shembull, për të cilin e di se ka mospajtim të theksuar. Është fjala për treshen e njohur Noli, Konica, Zogu. Vështirë se mund të përfytyrohet diçka më e pabashkueshme se kjo treshe. Një peshkop gjeni, një polemist brilant, një mbret si çdo mbret. Të tre kundër secilit në gjithçka. E megjithatë e pabesueshmja ka ndodhur: peshkopi gjeni, princi i letrave dhe mbreti e lanë këtë jetë të pajtuar.

Në një letërkëmbim me autorin e kësaj interviste keni shkruar se në Shqipëri sot po ndihet një frymë antieuropiane e tërthortë, një përpjekje për diskretitimin e vlerave perendimore. Pse ndodh kjo dhe a ka faktorë që i nxitin?
Vazhdoj ta kem një mendim të tillë. Është problem i përbashkët i Shqipërisë dhe i Kosovës. Ai lidhet me problemin numër një të kombit shqiptar: të drejtën e ekzistencës së tij. Ndryshe nga përfytyrimet poetike, populli i pavdekshëm, atdheu i përjetshëm, etj, kombi, që është njëherësh edhe atdhe, edhe popull, edhe parim shpirtëror dhe vullnet kushtetues, është tepër i brishtë. Me qindra janë kombet e tretur. Mund të thuhet pa frikë, shumica. Kombet pasi formohen, nuk janë si bimët që mund t’i zhvendosësh si në vazo andej-këndej. Kombi shqiptar të vetmen jetë të tij e ka patur dhe e ka në kontinentin e vet. Jashtë Europës ai mund të jetë thjesht popullsi, por jo komb shqiptar. Këtu e ka zanafillën idea mizore e shpërnguljes.
Kjo e fundit nuk është hamendje, por një tragjedi që Shqipëria e ka pësuar. Nuk ka tjetër rast në Europë që më shumë se gjysma e kombit të jetë shpërngulur në kontinentin aziatik. Dhe të mendosh që pjesa më e madhe e tragjedisë ka ndodhur në shekullin e XX, si rrjedhojë e marrëveshjeve të hapta apo të fshehta jugosllavo-turke. Shkurt, të doktrinës famëkeqe që u përmend më lart.

Vite më parë keni qenë në SHBA, keni dhënë ligjërata në Columbia University dhe Bard College të New-York-ut. Ndër të tjera keni folur për raportet me Europën dhe botën. Ka një mendim se problemet e jashtme me ato të brendshme, duke u interferuar, mund të tërhiqnin vëmendjen, duke dëmtuar kështu njera-tjetrën.
Është e vërtetë që kjo mund të ndodhë dhe disa herë ka ndodhur: theksohet një palë në dëmtim të tjetrës. Në të vërtetë, në gjendjen e çështjeve, sado të ndërlikuara të jenë, ka një harmoni që i bashkon. Në fund të fundit, përparimi i një vendi, i një populli është zgjidhja e çështjeve të mëdha në kohën e duhur. Anarkia e mendimit sjell pas vetes anarkinë e mirëfilltë.
Ka probleme që janë gjitheuropiane, si korrupsioni. Por ka të tjera që janë veçanërisht shqiptare: si hapja e arkivave të fshehta, e famshmja çështja e spiunëve. Zgjidhja e njerës nuk ka pse të përjashtojë tjetrën. Përkundrazi, e ndihmon. Ashtu siç i ndihmon të dyja lufta kundër tribalizmit, një nga plagët tona, për të cilën flitet aq pak, por që dëmton aq shumë. E keqja ka një aleancë të brendshme, ndaj kudo që e godet, e ndjen goditjen.
Korrupsioni, për shembull, është i pandarë nga shthurrja e drejtësisë. S’them ndonjë gjë të re po të përsëris se kjo e fundit po bëhet një nga turpet tona. Për t’u nisur nga shembuj të thjeshtë: një drejtësi që tregohet kaq zemërgjerë me një kriminel, që pasi ka vrarë pesë njerëz brenda ditës dhe thotë « boll vramë sot », jo vetëm merr dënimin minimal, por i jepet leje e shpështë shpërblyese për vizitë në shtëpi. Ndërkaq është e njejta drejtësi që tregohet krejt zemërgur me vajzat adoleshente ose gratë që bien në faj, duke treguar kështu një mendësi talibanësh.

Megjithë kritikat ndaj klasës politike ose shoqërisë shqiptare, në librin e fundit “Mosmarrëveshja” vihet re se ju theksoni besimin tuaj për të ardhmen shqiptare në Ballkan dhe në Europë. A mund të na thoni diçka më tepër?
Jam kundër ligështimit moral. Për fat të keq, ai shfaqet përherë e më shpesh. Kjo ndodh me popujt që porsa dalin nga tiranitë, ku optimizmi dhe entuziazmi bënin pjesë në ritualet e diktaturës. Megjithatë ligështimi moral, qoftë edhe i veshur me kostum antikomunist, mendoj se është dëmtues.
Përmendëm dy nga lëngatat më të rënda të kohës: korrupsionin dhe shthurjen e drejtësisë. Kam bindjen se një dramë e tretë, ajo e mjedisit, do të mbetej në hije në qoftë se nuk do të kishte fituar një peshë botërore. Një mënyrë të menduari tipike e kohës, nga ato që mund të quhen “krahasuese-përjashtuese”, ne kemi halle të tjera, na vriten njerëzit me tritol, e ju na flisni për mbrojtjen e pemëve, kishte rrezik ta mbyste dosjen e mjedisit. Ndërkaq shkatërrimi i pyjeve në Shqipëri, prishja e bregdeteve, e ekoklimës s’është më pak dramatik se një sulm barbar, me të vetmin ndryshim se s’vjen nga barbarët por nga vetë ne.
E kështu mund të vazhdohet, ta zëmë, me një problem të kulturës. Shqipëria është i vetmi vend në Europë që nuk ka një ndërtesë teatri kombëtar. A duhet të them se qytetërimi europian ka nisur në shkallët e teatrit? Ka gjasë që të kem përgjigjen: ne s’kemi strehë ku të futim kokën, ky flet për teatër. E kështu me radhë, për të përfunduar te shprehja: “ky vend s’bëhet!”
Unë mendoj të kundërtën. Ky vend do të bëhet.

Të kthehemi te letërsia, siç thatë ju, jo pa një farë qortimi ndaj gazetarëve. Keni mbi 20 vjet që e ndani kohës midis Shqipërisë dhe Francës. Ku ndjeheni më mirë?
Unë jam shkrimtar dhe si i tillë mendoj se e ndiej veten mirë kur jam mirë me letërsinë. Të jesh mirë me të, kjo s’ka lidhje vetëm me procesin e të shkruarit. Është më e gjerë dhe më e ndërlikuar. Është shkrimi, pa dyshim, por është gjithë marrëdhënia jote me të: mendimi, besimi, dashuria për të. Mbi të gjitha kjo e fundit. Kodi i dashurisë është i pari që të lidh me letërsinë. Rrjedhimisht, i vetmi që, kur mungon, të ndan.
(Ndalohet rreptësisht ribotimi pa shënimin: “Intervista është dhënë ekskluzivisht për gazetën shqiptaro-amerikane “Illyria” në New York: www.illyriapress.com”)

Agim Mehmeti, nga Shkupi, është pjesë e Komisionit Shtetëror të Maqedonisë për lustracion. Gazeta Express e ka intervistuar atë në shtëpinë e tij. Ai e ka fatin – nëse ky mund të quhet fat – që për çdo ditë t’i shoh në televizion figura të ndryshme publike shqiptare që flasin për nacionalizëm, e për bashkim trojesh shqiptare, kurse në anën tjetër ata në dosjet e tij janë thjeshtë informatorë të UDB’së. Mehmeti, tash për tash, e sheh të pamundur lustrimin në Kosovë, pasi që – siç shprehet ai – dosjet nuk ndodhen në duart e kosovarëve. Lexojeni në vazhdim interevistën e tij të plotë dhënë Gazetës Express.Express: Në çfarë faze është procesi i lustracionit në Maqedoni, çka jeni duke bërë ju?

Tash për momentin ka përfunduar punën pesë vjeçare, mandatin 5 vjeçar komisioni për lustrim.

Express: Ju që pesë vjet jeni duke u marrë…

Që pesë vjet jemi duke u marrë me këtë. Do të thotë, për fillim unë duhet me ta shpjeguar se çfarë parasheh ligji për lustrim në në Maqedoni. Ndoshta është kjo një dobësi e këtij ligji, po ligji përfshin bashkëpunëtorët të cilët dikur kanë qenë funksionarë publikë. Kështu nuk është në Bullgari, ta zëmë ligji për lustrim në Bullgari është më drastik. Ai i lustron të gjithë bashkëpunëtorët pa marrë parasysh.

Express: Të gjithë që dështojnë në lustrim duhet me u largu prej pune…

Në Bullgari, jo – te ne po – në Maqedoni po. D.m.th nëse del ka qenë bashkëpunëtor, ai nuk mundet me kry funksione publike këtu, do të thotë nëse është ministër nuk mundet me qenë më ministër.

Express: A ka të tillë që nuk e kanë kaluar këtë test?

Po ka të këtillë. Ta zëmë nuk e ka kaluar i pari, rasti më interesant ndoshta ka qenë kryetari i Gjyqit Kushtetues të Maqedonisë.

Express: Pse ka qenë informator?

Po ka qenë informator dhe ka mbërritur deri në Kryetar të Gjyqit Kushtetues, ky funksion është i barasvlershme me kryetarin e shtetit.

Express: Mirëpo krejt këtij procesi i ka parapri një ligj, është aprovuar ligji në Kuvend të Maqedonisë?

Ashtu. Do të thotë për të ardhur deri të ligji për lustracion ka pasur një debat publik më së pari dhe mandej ka pasur një iniciativë – sepse kjo është çështje politike,iniciativë, vendim politik është. Ka pasur një parti, në të vërtetë një ish ambasador, Stojan Andov, ai e ka propozu ligjin, ai e ka hartuar ligjin e ka propozuaredhe parlamenti e ka pranuar, më shumicë votash është miratuar ligji.

Express: Cili është qëndrimi i Bashkimit Europian për këtë, a e rekomandon ai këtë ligj?

Gjithsesi që e rekomandon, jo vetëm tash kohëve të fundit po dëgjoj se rekomandohet që edhe Serbia edhe Ukraina ta zbatojnë këtë ligj. Edhe pse Serbia e ka komisionin gati 7-8 vjet, por nuk funksionon.

Express: Pas pesë viteve sa mendoni që ka qenë numri i informatorëve që janë qytetarë të Maqedonisë dhe që kanë bashkëpunuar me shërbimet sekrete?

Është shumë i madhe numri, mirëpo po them dhe prapë do ta ceki që ne merremi vetëm me njerëzit që kanë qenë bartës të funksioneve. Ky është, ta quaj, një hendikep i yni se numrin kjo na e zvogëlon, do të thotë se ne duhet ti kërkojmë vetëm tek funksionarët.

Express: A keni farë ideja se sa ka mundur të jetë numri i tyre?

Po ide nuk kam, por kam ide p.sh prej dosjeve shqiptare që i kam lexuar, nuk ekziston dosje shqiptare që nuk e kam lexuar, që nuk e kam analizu, me rezulton se sa është numri i njerëzve që kanë dosje, dhjetëfish është numri i informatorëve.

Express: Sa dosje ka?

Po, ka – ndoshta unë kam pa 1000, për shqiptarë kam pa në arkiv, ndoshta ka të tjera në shërbimin sekret që unë nuk kam pas mundësi që t’i shoh.

Express: Kur po flisni për dosje që i ka përcjell shërbimi, ata njerëz…

Po… brenda asaj dosje për një njeri të përcjellur ke 10 bashkëpunëtorë, dikush 50 apo 90 apo 100 nëse ai ka qenë ndonjë veprimtar më interesant.

Express: Pa dyshim po duket se jeni njëri prej shqiptarëve që merrni vesh edhe keni pasur qasje dhe keni hulumtuar shumë në këtë drejtim. A interferon Kosova diku në këto dosje?

Po, gjithsesi. Do të thotë në shumë dosje unë kam hasur emra të kosovarëve, po kam hasur kryesisht veprimtarëve, njerëzit e Lëvizjes janë në dosje e anëtarëve të lëvizjes prej Maqedonisë, edhe ka shembuj që të lënë pa frymë, shumë shembuj të bukur, mirëpo ka edhe bashkëpunëtorë. Por, bashkëpunëtorët janë kryesisht me pseudonime dhe unë nuk mund ta di kush janë ata. Po ka ta zëmë raste që janë shumë interesante kur shikohen prej kësaj distance. Ta zëmë, një politikan i sotëm shqiptar, në dosjen e tij, shokët e tij kosovarë bashkë me të kanë hall diku në vitet e ’80, nuk kanë si më bërë afishe, si më i shtyp, edhe ata konstatojnë se një “shaptilograf”, i thonë asaj makines që shumëzon manualisht fletat e shtypura, ku megjithatë kanë konstatuar se në një bankë nga një qytezë të Kosovës ka “shaptilograf” dhe këta kanë hy, kanë depërtuar në bankë natën edhe e kanë vjedh shaptilografin edhe paret nuk i kanë prek. Kjo është shumë interesant dhe të njëjtit njerëz sot janë nëpër politikë edhe në Kosovë edhe në Maqedoni. Nuk e di, tash nëse kishin me hy në bankë, a do ta vidheshin shaptilografin apo paret. Po atëherë shihet se kanë pasur ideale, më të vërtetë, kanë qenë njerëz që….

Express: E jona është të bëjmë pyetje. A përmenden Hashim Thaçi, Kadri Veseli, Xhavit Haliti dhe këta të tjerët?

Jo jo. Hashim Thaçi është i ri për të qenë pjesë e atyre dosjeve. Xhavit Haliti, po, gjithsesi përmendet në shumë dosje. por do të thotë si njëri i survejum. Ali Ahmeti, gjithsesi…

Express: A ka pasur në rrethin e tyre informatorë apo bashkëpunëtorë, këta kanë qenë të survejum, a ka pas në rrethin e ngushtë të tyre që kanë qenë edhe bashkëpunëtor të UDB-së?

Po ka pas, për fat të keq ka pas shokë të tyre. Po tash unë nuk mund të flas me emra…

Express: A ka të tillë, sepse është një temë që zgjon jashtëzakonisht kureshtjen e gjithsecilit sot në opinion mbahet si person me pedigre edhe i respektuar edhe në anën tjetër emri i tij është në dosje si informator?

Për fat të keq ka!

Express: A ka emra të tillë që p.sh nëse do të bëheshin publik opinioni do të shokohej?

Sigurisht, sigurisht, sigurisht ka të tillë.

Express: A ka ndonjë ndonjë rast pa emra, po mendoj që sot e kësaj dite, p.sh ata kanë vdekur edhe ata mbahen mend?

Po, po ka, se unë vet kam jetuar dhe punuar në Kosovë, i kam njohur njerëzit nëpër Kosovë, do të thotë hasen emra po në mënyrë parciale d.m.th dosjet me të cilat ne merremi këtu janë dosje kryesisht për qytetarët e Maqedonisë. Por, parcialisht ka…

Express: Cila kategori më së shumti ka bashkëpunuar me UDB-në, cila kategori shoqërore?

Për fat të keq kemi prej të gjitha shtresave, prej të gjitha kategorive ka bashkëpunëtor. Ne, fatkeqësisht bashkëpunëtorët gjithmonë i kemi kërkuar te intelektualët, po ata janë gjithkund. Fjalëpërfjalshëm në çdo shtresë hasen me qindra dhe më mijëra bashkëpunëtorë. Fatkeqësi…

Express: Cilat janë praktikat? A keni has raste që njerëzit e burgosur, ku pasi ata janë burgosur dhe kanë qenë patriot ata janë shndërruar në bashkpuntorë? A keni hasur raste ku njerëzit e burgosur mandej kanë vazhduar bashkëpunimin…

Po gjithsesi që ka. Por kjo është një gjë e njohur tek shërbimet sekrete, ato kështu kanë vepruar. Edhe unë nuk them se shumica apo të gjithë, por ka pasur raste të njerëzve që janë kthy nën hetime, mandej janë liru, mandej ose kanë qenë në burg shkurt, mandej kanë dalë si bashkëpunëtor dhe kanë filluar të bashkëpunojnë. Këso rastesh hasen nëpër dosje dhe unë i kam has, por kjo nuk do të thotë se tash ne mund ti gjeneralizojmë sepse ke njerëz që kanë qenë në burg 10-15 vjet ai nuk ka teorime qenë bashkëpunëtor sepse nuk kishin me e mbajt në burg për aq kohë.

Express: E përmendem me herët rastin që ka shkuar aq larg taktizimi që edhe janë rrahur personat që vetëm për me u krijuar opinioni…

Po ka raste të tillë ka. Tash po flas për Maqedoninë, por jo në Kosovë…Por, ky ka qenë kryesisht sistemi dhe modeli si ka vepru UDB-ja. Unë kam hasur në raste, ku më herët një njeri rrahet në burg mbahet 7-8 dhe lirohet prej burgu dhe njerëzit tash, shqiptarët konsiderojnë se ky është një njeri i pastër, e shohin të rrahur por ai në të vërtetë është bashkëpunëtor.

Express: Cilat janë rastet që të kanë shokuar më së shumti gjatë kësaj periudhe?

Me të tregu drejt me kanë lënë përshtypje të çuditshme. Me ka tmerruar rasti kur djali babën e ka spiunuar dhe ka arrit në fund edhe babën ta infiltron në shërbime sekrete. Baba ka qenë njeri dhe burrë shumë i pastër, dhe shumë i ndershëm, njeri që ka vepruar në perëndim.

Express: Në çfarë forme e ka infiltruar?

Për gjëra të kota ka hy djali edhe është bërë bashkëpunëtor. Për asgjë hiç, thjesht për një dobësi karakteri. Pa ndonjë interes madhor, d.m.th kur po flas jo për ndonjë interes material apo ndonjë si të them për ndonjë banalitet ka arritur mandej, d.m.th. me vite ka arritur ta spiunoi babën e vet, ka informuar për veprimtarinë e babës së vet dhe shokëve të babës së vet edhe shokët e babës së tij kanë qenë dhe janë të njohur për diasporën shqiptare. Kështu që, një kohë të gjatë UDB e ka pasinformacione të drejtpërdrejt prej babës së këtij djalit, të këtij bashkëpunëtorit. Mjerisht pas disa viteve djali arrin që edhe babën ta fut në rrjetin e UDB-së për fatin e keq.

Express: Prej këtij thesari të informatave a mendoni që ka pas ndonjë lëvizje shqiptare, kudo qoftë në Maqedoni, qoftë jashtë, që ka shpëtuar prej UDB-së dhe prej infiltrimit të informatorëve UDB-së?

Nuk ma merr mendja. Prej asaj që kam pa unë edhe që kam has në organizata të ndryshme dhe në të gjitha shërbimet, ata kanë arritur me infiltruar njerëzit e vet. Ndoshta kanë qenë kohërat e këtilla, po e dini si janë shqiptarët, kemi të gjithë ne shoqëri, e miqësi dhe disi shpirtmirë shumë dhe duam t’i ndihmuar njëri-tjetrit, por ti nuk e di se kënd dhe kujt po i ndihmon edhe kënd po e merr ta zëmë…

Express: Të gjitha lëvizjet ilegale…

Po të gjitha kanë pasur njerëz. Por, ka edhe raste që i kam vërtetuar edhe përmes bisedave me disa veprimtarë këtu në Maqedoni që janë, që ata në fakt për disa njerëz e kanë ditur që janë bashkëpunëtor edhe kanë luajt lojë të dyfishtë…

Express: A ka pasur edhe këso rastesh kur këta e kanë ditur që është dikush i infiltruar?

Ka pas edhe është e çuditshme se ata njerëz, që tash me thonë se e kanë ditur, kanë qenë në atë kohë të moshës 22-23 vjeçare dhe kanë qenë aq mjeshtër me i përpunuar… Por, është e qartë që dikush i ka…

Express: Por me këta, kushtimisht dinozaurët moralë të shoqërisë sonë, akademikët dhe krerët fetarë?

Unë nuk do të flas për dinozaurët ose për akademikët shqiptarë sepse nuk kam informacione për ta por mund të flas sepse kjo është publike se në Maqedoni janë lustruar dhe janë shpall bashkëpunëtor dy akademikë, janë maqedonas, jo shqiptarë- njëri prej tyre është shkrimtarë, njëri prej shkrimtarëve më të njohur maqedonë. Tre – katër shkrimtarë të tjerë që nuk janë anëtarë të Akademisë edhe ata janë lustruar edhe ata kanë qenë bashkëpunëtorë. Këtu shumë bashkëpunëtorë ka pasur në mesin e shkrimtarëve, në Shoqatën e Shkrimtarëve Maqedonas ka pasur dhe këtu dihen emrat publikisht.

Express: Këta tanët…

Të tonët nuk kam hasur në shkrimtarë bashkëpunëtorë prej kësaj kategorie, jo prej akademisë dhe këtyre të tjerëve edhe këtyre ju dihen emrat dhe janë të lustruar.

Express: Thatë që Shoqata e Shkrimtarëve ka qenë cak UDB-së për rekrutim të informatorëve?

Po ka qenë, por në atë shoqatë nuk ka pasur shumë shqiptarë se na shumë shkrimtar nuk i kemi pas, 3-4 i kemi pasur krejt.

Express: Udhëheqësit religjioz a kanë qenë cak i bashkëpunimit?

Kanë qenë, po unë tash nuk mund të flas për emra dhe as nuk kam pa, ç’është e vërteta nuk kam hasur emrin e ndonjë lideri të njohur, sepse unë i njoh rastësisht i njoh liderët fetarë këtu, por nuk kam hasur në emrin e ndonjë lideri më të njohur. Por, ka mjaft raste kur involvohen njerëz prej këtyre kategorive, edhe prej priftërinjve edhe prej hoxhallarëve.

Express: Kosova është në një pozitë të palakmueshme, vazhdimisht flitet për hapjen e dosjeve dhe ne në fakt nuk kemi dosje. Ku janë dosjet e Kosovës?

Ky është problem shumë i madh. Supozoj që janë në Beograd, unë nuk e di, nuk kam informacione…

Express: A duhet me qenë edhe në ndonjë republikë tjetër apo vetëm Beogradi?

Mendoj se qendër e UDB-së ka qenë Beogradi dhe kopjet e dosjeve sipas informatave të mija, janë dërguar në Beograd. Një kopje ka mbetur, ta zëmë në Prishtinë apo në Shkup, një kopje tjetër në Beograd, por jo nëpër Republikat e tjera. Në Zagreb po me duket ka Shërbimi Sekret i Ministrisë së Punëve të Jashtme, kanë pasur shërbimin e vet dhe aty ka qenë qendra dhe ata mund të kenë dosje të tjera jo për këto që ne po flasim. Tash kthehemi tek kjo, tek lustracioni që po aktualizohet në Kosovët. Unë nuk po e shoh mundësinë që ky proces të zhvillohet edhe të filloi në Kosovë sepse praktikisht ju s’keni asgjë dhe me çka do të lustroni si do t’ia bëni lustrimin në bazë të muhabeteve….?

Express: Por, a ka persona që kanë qenë p.sh që në Kosovë tash se fundmi ka njerëz që po dalin bashkëpunëtorë të UDB-së që e pranojnë publikisht?

Por, mirë mund ta pranojë një apo 10 vet por çka do të lustrosh sepse këtu për me e shpall dikë duhen faktet…

Express: Ata deklarohen se dinë emra kush kanë qenë…

Shikoni, nuk guxoni me i dhënë, këto janë gjëra që nuk qëndrojnë…

Express: Njëri prej tyre tha që ka anëtarë të Kuvendit të Kosovës që kanë qenë informatorë…

Shikoni, ju dikë për ta emëruar dhe për ta shpallë bashkëpunëtorë duhet të dëshmoni me fakte…

Express: A është e vështirë kjo puna që e bëni?

Po, është e vështirë sepse unë me vite të tëra, si gazetarëjam marrë me bashkëpunëtorë, me kodoshë, ne kodoshë i quajmë këto.. Mirëpo, po me vjen keq sepse tash kisha me kërkuar falje nëse në shkrimet e mija ndonjëherë kam aluduar në ndonjë njeri sepse atëherë nuk kam pasur fakte por këso muhabete, fjalë. Tash, prej kësaj pozite tash e di si mund të vërtetohet edhe mund të vërtetohet se dikush ka qenë bashkëpunëtor, vetëm me dosje dhe me fakte që i gjen në dosje, kurrsesi ndryshe. Puna e muhabeteve, puna e dëshmive gojore për mua është e papranueshme dhe mendoj që dërgon në një qorr sokakë.

Express: A është e gatshme shoqëria e jonë që edhe nëse do të kishte dosje që të lëshohej në këtë aventurë?

Mendoj se nuk është e gatshme sepse ne kryesisht kemi qejf me lustruar kafeneve dhe çajtoreve. Po flasim, për këtë dhe për atë edhe për filanin, etj. Ta zëmë, çka ka ndodh në Maqedoni. Kur kemi zbuluar ne ndonjë bashkëpunëtor me fakte mandej kanë kërcit, kanë plas muhabetet nëpër qarshi që pse atë, ai është burrë i mirë, është djalë i mirë, njeri i mirë, pse këtë tjetrin s’e kanë ashtu. Do të thotë që kanë qejf njerëzit gojarisht më i shpallë gojarisht më i shpallë spiun, por kur dalin dëshmitë atëherë tërhiqen, jo ka qenë burrë i mirë, jo ka qenë njeri i mirë, eh tash…

Express: Si e konsideroni UDB-në, a ka qenë organizatë serioze?

Ka qenë organizatë kriminale para se gjithash. Por, serioze, gjithsesi serioze, ata kanë punuar në mënyrë sistematike i kanë ndjek njerëzit dhe i kanë keqpërdorur. Do të thotë në dosje gjen keqpërdorje, keqpërdorime të tmerrshme.

Express: Çfarë natyre p.sh?

Të natyrës së veshjes së disa epiteteve njerëzve që fare s’kanë lidhje s’kanë të bëjnë këtë. Kanë shpallë njerëz që janë bashkëpunëtorë, që janë homoseksual, që janë diçka tjetër pa pas njerëzit fare këtë duke i komprometuar njerëzit.

Express: Atë e kanë bërë vetëm për opinionin sepse ata në dosjet e veta kanë fol realitetin?

Po, po në dosje ekziston realiteti, ata tregojnë ky njeri devalvohet më këtë qëllim që do të thotë se ka qenë një lloj hakmarrje.

Express: A ka pasur njerëz, a jeni befasuar për të mirë me ndonjë personalitet që nuk ka mundur me u thyer edhe pse ka pas tentativa?

Po ka pasur. Ka persona që janë më të vërtetë me kanë lënë pa tekst prej qëndrimeve që i kanë pasur. Tash unë këtu nuk dua të përmendi emra, sepse për ju nuk janë me rëndësi ata emra, por kam mbetur i befasuar siç kam mbetur i befasuar prej disa njerëzve që nuk kam prit që janë bashkëpunëtorë.

Express: Pra, ju sugjeroni që në Kosovë më mirë mos me u hap dosjet nëse gjenden?

Sipas meje, sepse është problem më së pari, sipas informacioneve të mija edhe informacione që qarkullojnë në opinion, dosjet kryesisht janë në Beograd dhe ato janë në duar të shërbimeve sekrete serbe. Ata edhe po t’i kthejnë dosjet, unë ndruaj se ata mund ta përpunojnë edhe të bëjnë retushim të ndonjë dosje më qëllime të prapështa.

Express: Mirëpo, çka ti bëhet viktimave në anën tjetër?

Ky është problemi. Të ne për fat të keq, në opinionin në Maqedoni, shumica, d.m.th, kjo kritike që është ndaj lustrimit merret me të lustruarit, me bashkëpunëtorët askush se ka gajlen e viktimës. Këtu partia në pushtet, partia shqiptare, ka iniciuar, dhe mendoj që do ti shkon në fund, që të dal me një ligj për zhdëmtimin e viktimave dhe kjo do të jetë një satisfaksion për këta njerëz, por ta shohim se a do të realizohet dhe si do të realizohet nuk e di.

Express: Kryesisht kur flasim për informatorët, cilat kanë qenë qëllimet e tyre, a kanë qenë qëllimet materiale që ata njerëz kanë bashkëpunuar, a kanë qenë qëllimet që kanë besuar në shtetin e Jugosllavisë dhe kanë deshtë me i ndihmuar atij shteti, apo çka?

Shumë është interesant ka nëpër dosje ku aty shkruan kur dikush fillon me bashkëpunuar edhe inspektori që e rekruton bashkëpunëtorin thotë se ky po bashkëpunon dhe është rekrutuar në baza ideologjike…

Express: A ka pas shqiptarë që i kanë besuar?

Po ka. Ta zëmë një shqiptarë pa “bigari hak” shkon me bashkëpunuar pa i thënë kurrkush. Pa i thënë asgjë…

Express: Pra ka të këtillë?

Po, po ka. Por, ka edhe një kategori që punon për të holla. Ka edhe kategori që shpërblehen në rritje në funksion dhe të gjitha këto ne i përcjellim në dosje. (express)