Shqipëria është në krizë politike. Por kursi konfrontues nuk është i ri, thotë ekspertja për Ballkanin, Johanna Deimel. Edhe akuzat për blerjen e votës u ngritën që pas zgjedhjeve 2017, por asgjë nuk u bë, vëren ajo

.Deutsche Welle: Shqipëria është përfshirë sërish nga protestat, opozita kërkon largimin e kryeministrit Rama, të cilin e akuzon për lidhje me krimin, dhe qeveri tranzitore. Si e vlerësoni ju gjendjen aktuale në Shqipëri?

Johanna Deimel: Sigurisht demonstratat paqësore janë një e drejtë bazë demokratike. Për fat të keq në të kaluarën e afërt në Shqipëri demonstratat janë organizuar gjithmonë nga opozita e radhës, herë pas here ka pasur dhunë, ato janë keqpërdorur e kanë çuar në kriza të rënda politike. Akuzat përsëriten: Kur ishin socialistët në opozitë, akuzohej Partia Demokratike për korrupsion e lidhje me struktura kriminale. Tani është PD që akuzon Edi Ramën për lidhje të tilla. Për fat të keq kursi konfrontues e karakterizon për një kohë të gjatë Shqipërinë. E nuk mund të jetë mjet i përballjes politike bllokimi i parlamentit dhe minimi i punës së ij.

Por pikërisht kjo ka ndodhur, deputetët e opozitës së bashkuar dogjën mandatet si akt të fundit ekstrem, ndoshta për të zgjuar më shumë vëmendje për kauzën e tyre, por ndërkohë po betohen deputetë të rinj nga opozita. Si e shikoni këtë hap, krijimin e një opozite të re, le të themi, brenda opozitës?

Dorëzimi i mandateve të 57 politikanëve të opozitës ka qenë i papërgjegjshëm për mendimin tim, jo vetëm kaq ai hedh dritë edhe për gjendjen e brendshme në parti, ku me porosi nga lart të liderëve të partisë u kërkohet deputetëve të lenë mandatin. Këta deputetë janë përfaqësues të zgjedhur nga populli e në një demokraci parlamentare i detyrohen zgjedhësve të tyre. Nga ana tjetër duket, se nuk doli llogaria e PD së Bashës dhe e LSI për të çuar në paralizim të plotë të jetës parlamentare. Disa deputetë e kanë refuzuar këtë porosi nga lart. Fakti që pasuesit nga LSI apo nga PD apo ata që duan të marrin mandatin tani do të përjashtohen nga partia, tregon edhe nevojën urgjente për reformën zgjedhore.

Kandidatët e partive duhen të zgjidhen në një proces të hapur demokratik, e jo të jenë thjesht formalisht mbushës të listave. Tani po tregohet, se sa e gabuar ishte ujdia për listat e mbyllura, për të cilat ranë dakord Rama dhe Berisha në vitin 2008. Me të drejtë KQZ tani ka marrë në dorë listën e partive përkatëse të vitit 2017 e po plotëson vendet vakante me kandidatë pasues, për sa kohë këta e duan mandatin. Kjo është rruga e duhur dhe nuk ka të bëjë me atë, që KQZ po krijon një opozitë brenda opozitës.

A do të jenë këta deputetë të rinj zgjidhja apo kjo do të çojë kjo në një ashpërsim të situatës?

Do të shohim se çdo të ndodhë me “opozitën e re” që është krijuar me rreth 7 deputetë të PD. Ndoshta është aty edhe bërthama e një force të re politike që mund të sjellë një frymë të re e do të thyejë sistemin bipolar  konfrontues e paralizues. Ndoshta ajo mund të jetë edhe fillimi i fundit të Bashës. Nëse ia dilet me këtë opozitë të re të rifillojë puna parlamentare mes qeverisë e opozitës, kjo vetëm mirë do të thotë për vendin.

Mosbesimi është i thellë mes palëve. Si PD edhe LSI ngrenë akuza të forta, duke u bazuar në disa audiopërgjime të publikuara që tregojnë lidhje të politikës me struktura kriminale për blerjen e votës. BE thotë që akuzat e opozitës duhet t’i trajtojë drejtësia, opozita, thotë se prokuroria është nën ndikimin e Ramës e disa dosje të caktuara nuk ndiqen, gjë që çoi edhe tek hapi ekstrem i djegies së mandateve. A nuk është kjo një pikë e vdekur?

Audiopërgjimet që u publikuan në fillim të shkurtit nga Voice of America donin të provonin blerjen e votave nga PS. Për fat të keq blerja e votës është një fenomen i njohur i zgjedhjeve të fundit parlamentare, edhe vëzhguesit e OSBE kanë raportuar për parregullsi përkatëse. Problemi është, se pas kësaj asgjë nuk ndodhi.

Rezultatin e zgjedhjeve të vitit 2017 e njohën të gjitha partitë politike, edhe ne ndërkombëtarët, e para së gjithash edhe BE. Pra, parimisht është e drejtë që nga ana e BE thuhet që çështja t’i jepet drejtësisë që të ndërmarrë hapat e duhur. Edhe nëse sistemi i drejtësisë ende nuk i përgjigjet kritereve europiane të ligjshmërisë dhe ndodhet nën ndikimin e politikës. Por po ashtu ne të gjithë e dimë, se për këtë duhet të ketë qëndrime të qarta dhe në raste shkeljesh Brukseli dhe Uashingtoni duhet të tregojnë vijat e kuqe.

Jo vetëm problemet në sistemin e drejtësisë, blerjen e votës, por edhe korrupsioni janë arsyet që e kanë nxjerrë opozitën në rrugë e duket se kjo do të vazhdojë. BE ka kritika për djegien e mandateve e kërkon që përballja të bëhet në parlament. Si i shikoni këto kritika?

Nëse opozita nuk ka mjet tjetër veç rrugës, kjo është provë varfërie e botëkuptimit politik. E nëse kësaj i shtohet edhe bojkotimi i zgjedhjeve lolake në qershor, atëherë unë e shoh Shqipërinë në regresion politik. Nocionin “stabilokraci” unë e kam përdorur për herë të parë në një analizë për Shqipërinë në tetor 2012. Ai përdoret sot gjerësisht mes ekspertëve, por unë kam dashur të përshkruaj një sistem gjithnjë e më autokratik, që tolerohet nga ana e ndërkombëtarëve, si dhe BE gabimisht në emër të një stabiliteti. Besoj, se zhvillimet e sotme në Shqipëri janë shkas për shqetësim të madh, sepse ky stabilitet nuk është i garantuar më. Duhet të ndryshojë diçka në mënyrë thelbësore. “Stabilokraci” Shqipëria nuk është më, më shumë “një destabilokraci”, për ta variuar termin tim.

Por BE kësaj here nuk duket shumë e interesuar për ndërmjetësim, mendoni se mund ta tejkalojë vetë Shqipëria këtë krizë?

Po, e vërtetë, se një ndërmjetësim nga ana e BE nuk është parashikuar këtë herë. Megjithatë vizitat e rëndësishme politike nga Brukseli, nga SHBA, nga Berlini, tregojnë se gjendja merret seriozisht. Ne nuk duhet të harrojmë, se BE vetë për shkak të Brexit, zgjedhjeve të pritshme europiane e Komisionit të ri pasues nuk i ka vërtet kapacitetet e nevojshme, të paktën deri në qershor 2019 edhe kur të bëhet fjalë për vendimin pro ose kundër fillimit të negociatave të anëtarësimit me BE.

Domethënë ta harrojë Shqipëria edhe këtë qershor hapjen e negociatave…

Me gjendjen e tanishme nuk ka për të pasur negociata anëtarësimi. Nëse do të kishte një gjuhë të përbashkët, do të kishim pasur prej kohësh reformën zgjedhore, edhe reforma në drejtësi do të kishte ecur më përpara. Do të kishte pasur procese gjyqësore të mbyllura edhe në nivele të larta që dyshohen për korrupsion apo lidhje me kriminalitetin, e jo vetëm kundër peshqve të vegjël. Do të kishim pasur edhe një Gjykatë Kushtetuese funksionuese, për shembull.

Dr. Johanna Deimel, eksperte për Ballkanin, për vite me radhë ka qenë zëvendësdrejtoreshë e Shoqatës së Europës Juglindore në Gjermani.

Intervistë me zëdhënësen e BE-së, Maja Koçijaniçiç: Kontrata PPP, qeveria na dha fjalën t’i kontrollojë. Ato duhen të prokurohen në mënyrë transparente në përputhje me standardet e prokurimeve publike shqiptare.

Në një intervistë për gazetën “Shekulli”, Zëdhënësja e Bashkimit Evropian, tregon problemet kryesore ekonomike të Ballkanit Perëndimor. Ajo vë në dukje se modeli i PPP-vë në Shqipëri ka një sërë problemesh, Komisioni Evropian ka shfaqur dyshimet e tij në lidhej me procesin e zhvillimit ekonomik të Shqipërisë në disa raporte të publikuar së fundmi. KE është i vetëdijshëm për situatën në të cilën ndodhet Shqipëria, kjo pasi janë një sërë politikash të cilat kanë nevojë të rishikohen. I një rëndësie të veçantë është edhe modeli ekonomik që ka zgjedhur Shqipëria. Zhvillimi i investimeve bazuar në modelin e Partneritetit-Publik-Privat, ka marrë shumë kritika nga opozita dhe ekspertët në Shqipëri. Ky model po shikohet si një mënyrë e re e zbrazjes së buxhetit të shtetit dhe thellimit të korrupsionit. Një nevojën për një kujdes të lartë të modelit PPP në Shqipëri e jep Maja Koçijançiç. Ajo flet në një intervistë për gazetën “Shekulli”, në të cilën thekson ecurinë e ekonomisë shqiptare, por edhe nevojën që Kosova të pezullojë taksën ndaj mallrave serbe.

A ka Komisioni Evropian një vlerësim për situatën ekonomike në Ballkanin Perëndimor, veçanërisht për Shqipërinë?

Komisioni Evropian ndjek dhe vlerëson rregullisht zhvillimet ekonomike në Ballkanin Perëndimor në botimet e tij të përvitshme. Këto botime mund të gjenden në faqet e internetit të Komisionit Evropian. Publikimi i fundit i titulluar: “Vendet Kandidate të BE-së dhe Kandidatët e mundshëm” (CCEQ) daton nga shkurti i kaluar dhe mbulon zhvillimet deri në fund të vitit 2018. Përmbledhja e vlerësimit të Komisionit për gjendjen ekonomike në Ballkanin Perëndimor thekson se: Rritja ekonomike vazhdoi në Ballkanin Perëndimor me një ritëm relativisht të fuqishëm gjatë tremujorit të tretë të vitit 2018. Megjithatë, zgjerimi i PBB-së reale u ngadalësua disi, krahasuar me tre muajt e mëparshëm, në 3.7% nga viti në vit, kryesisht për shkak të rritjes më të ulët në Serbi, ekonomia më e madhe në rajon. Konsumi privat dhe investimet vazhduan të mbështesin aktivitetin ekonomik. Mesatarja 12 mujore e deficitit të llogarisë korrente të rajonit, mbeti e pandryshuar në rreth 5 për qind të PBB-së, që është më mirë se mesatarja afatgjatë, por megjithatë sugjeron që pozicionet e jashtme mbeten të pambrojtura. Zgjerimi ekonomik vazhdoi të krijonte vende pune dhe çoi në një rënie të mëtejshme të normës së papunësisë në shumicën e vendeve. Megjithatë, pjesëmarrja e ulët e tregut të punës dhe papunësia e lartë, vazhdojnë të përfaqësojnë disa nga sfidat më të qëndrueshme për Ballkanin Perëndimor. Me gjithë përmirësimet e përgjithshme në bilancet fiskale, nivelet e larta të borxhit publik mbeten burim i ndjeshmërisë në shumicën e vendeve”. Në lidhje me Shqipërinë mund të shtoj se: Që nga dhjetori, studentët kanë protestuar kundër Qeverisë, duke kërkuar pagesa të ulëta për shkollimin dhe një buxhet më lartë për arsimin. Një riorganizim i konsiderueshëm i kabinetit përfshiu ndryshimin e Ministres së Arsimit, Ministrin e Financave dhe Ekonomisë, si dhe gjashtë Ministra të tjerë. Për vitet 2019-2020, niveli i përgjithshëm i PBB-së së Shqipërisë pritet të jetë në nivelet e 3.9 për qind. Ritmi i papunësisë në Shqipëri për vitin 2019 pritet të jetë 11.1 për qind. Inflacioni do të jetë në ritmin e 2-6 për qind.

Dy vitet e fundit, FMN, ka shprehur disa shqetësime rreth shteteve të brishta ekonomike në Ballkanin Perëndimor, si Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia. Çfarë duhet të bëhet më shumë?

Komisioni thekson se ekonomitë e Ballkanit Perëndimor paraqesin dobësi, por nuk i konsiderojnë ato si “shtete të brishta”, të cilat nuk do të sillnin asnjë qeveri dhe administratë të themeluar, asnjë kontroll qeveritar të territorit, një situatë shumë të paqëndrueshme politike etj. sfidat e politikave ekonomike dhe prioritetet në Ballkanin Perëndimor mund të gjenden në publikimet që lidhen me dialogun vjetor makroekonomik dhe financiar midis Bashkimit Evropian dhe Ballkanit Perëndimor (dhe Turqisë), të realizuar në kuadrin e procesit të Programit të Reformës Ekonomike (ERP). Vlerësimi gjithëpërfshirës i Komisionit të ERP-ve të partnerëve 2018 u publikua në korrik 2018. Përfundimet e dialogut të fundit makroekonomik dhe financiar, të miratuar më 25 maj 2018, identifikojnë sfidat kryesore në secilën ekonomi të interesuar dhe formulojnë rekomandime specifike të politikave. Për sa i përket Shqipërinë, Shqipëria përballet me disa pengesa për të përmirësuar rritjen potenciale dhe konkurrencën. Gjyqësori i dobët, zbatimi i pamjaftueshëm i të drejtave pronësore dhe procedurat administrative, janë dobësitë institucionale që janë trajtuar vetëm pjesërisht deri tani. Kjo po pengon si bizneset lokale dhe Investimet potenciale të Investimeve të Huaja Ndërkombëtare, fatkeqësisht këto dobësi të rëndësishme nuk merren parasysh pavarësisht nga reformat e vazhdueshme. Çështjet e kadastrave dhe pronësia e tokës është ende e paqartë. Ato  vazhdojnë të pengojnë qasjen në financa, dëmtimin e të ardhurave publike dhe kufizimi i konsolidimit dhe fragmentarizmi i tokës bujqësore. Shqipëria ka potencial të madh për prodhimin e energjisë së rinovueshme, por tregu ende nuk është plotësisht i liberalizuar, furnizimi me energji mbështetet në hidrocentralet dhe efikasiteti i energjisë mbetet i ulët. Nuk ka përmirësim në cilësinë e pjesës së reformës strukturore të ekonomisë krahasuar me programin e vitit të kaluar. Disa pengesa kryesore për rritjen dhe konkurrencën janë identifikuar në mënyrë të duhur, por në përgjithësi cilësia e zhvillimit të zonës dhe dizenjimi apo përshkrimi i masave, ndryshon në mënyrë të konsiderueshme ndërmjet fushave përkatëse.

A jeni dakord me Investimet me Partneritetin-Publike-Private, (PPP), në Shqipëri. Partitë kryesore politike janë kundër këtij procesi. Çfarë mendoni për këtë?

Përdorimi i partneriteteve publiko-private dhe i kontratave të koncesionit mund të ndihmojnë në kapërcimin e hendekut të madh të infrastrukturës që Shqipëria përballet dhe, për të cilën financimi publik aktualisht nuk është i mjaftueshëm. Megjithatë, numri dhe vlera e shpejtë e PPP-ve sjellin rreziqe të konsiderueshme fiskale në formën e detyrimeve të kushtëzuara për buxhetin e shtetit. Komisioni beson se kontrolli financiar i këtyre angazhimeve duhet të shtrëngohen për të zbutur këto rreziqe. Qeveria shqiptare pajtohet me këtë vlerësim dhe Ministri shqiptar i Financave dhe Ekonomisë informoi Komisionin se qeveria po krijon strukturën e nevojshme institucionale për kontrollin dhe monitorimin më të mirë të PPP-ve. Një shqetësim shtesë i Komisionit Evropian është se kontratat e PPP-së, duhet të prokurohen në mënyrë transparente në përputhje me standardet e prokurimeve publike shqiptare.

Pyetja e fundit është në lidhje me dialogun Kosovë-Serbi dhe tarifën e imponuar nga qeveria e Kosovës. A është e drejtë ndërlidhja e kësaj mase me vazhdimi ose jo të dialogut?

Siç thuhet në mënyrë të përsëritur, Bashkimi Evropian së bashku me Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe të tjera, i bën thirrje qeverisë së Kosovës që të pezullojë menjëherë tarifat në mënyrë që të lejojë rifillimin e shpejtë të Dialogut. Status quo-ja nuk është një alternativë dhe nuk ka alternativë për rifillimin e shpejtë të dialogut midis Palëve. Tarifat jo vetëm që qëndrojnë në rrugën e dialogut, por edhe qëndrojnë në rrugën e integrimit evropian të Kosovës.

KE: Tregu ekonomik ka arritur një progres të kufizuar

Komisioni Evropian thekson kriteret që duhet të përmbushë Shqipëria në lidhje me zhvillimin ekonomik të sajë: Masa për të liberalizuar më tej tregun e energjisë është e nevojshme dhe është në përputhje me detyrimet në Paketën e Tretë të Energjisë dhe strategjitë e Shqipërisë. Masa e reformës nuk është ngulitur në kuadrin e përgjithshëm të veprimeve shoqëruese, si forcimi i trupit rregullator, kërkesës menaxhimin, efikasitetin e energjisë, ose nevojën për reforma të çmimeve. Reforma e çmimeve dhe tarifave do të kërkojë përpjekje të mëtejshme, ndërkohë që normat e mbledhjes së faturave janë përmirësuar dukshëm nuk ka ndikim buxhetor. Ndikimi i përgjithshëm mbi konkurrencën është i zhvilluar mirë ndërkohë që ndikimi në punësim sigurohet në përgjithësi. Rreziqet e mundshme për zbatimin dhe masat e reformës janë të zhvilluara mirë. Rreziku i mungesës së koordinimit me autoritetet e Shqipërisë, si edhe rreziqet për mjedisin, mund të merren parasysh. Masa që lidh vendin me rrjetin ndërkombëtar të gazit për të krijuar kushte për gazifikim në linjë me zhvillimin e projektit të tubacionit Trans Adriatik, do të promovojë energjinë dhe diversifikimin. Sidoqoftë, aktivitetet e planifikuara në vitin 2017 treguan progres të kufizuar dhe në vend të kësaj, këto kritere janë transferuar deri në vitin 2019. Kostoja e zbatimit të masës nuk është llogaritur siç duhet. Nëse është zbatuar me efikasitet, masa pritet të forcojë konkurrencën në afat të gjatë duke diversifikuar furnizimin, sigurimin e sigurisë së furnizimit uljen e kostove të energjisë. Mungesa e rreziqeve të mundshme është justifikuar nga fondet e siguruara, por injoron rreziqet jo-financiare, të tilla si rreziqet mjedisore dhe mungesa e koordinimit. Dy masat e transportit nuk adresojnë nevojat rregullatorë dhe strukturore në lidhje me ekonominë, e cila do të kishte një ndikim më të drejtpërdrejtë mbi konkurrencën. Duke pasur parasysh Shqipërinë mangësitë në infrastrukturë, studimi i fizibilitetit për shtrirjen e korridorit Adriatik-Jon duket e përshtatshme. Megjithatë, projekti është në një fazë shumë paraprake dhe vështirë se mund të konsiderohet si një reformë strukturore e plotësuar edhe nëse ajo adreson një nevojë strukturore. Ndikimi i pritur në konkurrencë është të paraqitura në terma të gjerë, duke synuar një sistem të besueshëm.

KiE

Mungesa e kadastrës ka çuar në pengesë për zhvillimin e bujqësisë

Në analizën e para pak kohësh për vendet e Ballkanit Perëndimor, Këshilli i Evropës ka bërë një pasqyrë të ecurisë ekonomike të këtyre vendeve. Në përfundim të nënshkrimit të këtij raporti, Këshilli i Evropës fton Shqipërinë për: Futjen e masave të mëtejshme të konsolidimit fiskal me qëllim përmbushjen e objektivit afatmesëm për reduktimin e borxhit publik nën 60% të PBB-së, në vitin 2021. Kryerja e politikës monetare në përputhje me arritjen e objektivit të inflacionit. Rritja e transparencës të komunikimit të politikës monetare, duke botuar të gjitha materialet mbi inflacionin bazë dhe inflacionin e mundshëm. Zbatimi i masave të mbetura të strategjisë së zgjidhjeve ekonomike, gjithashtu me një pikëpamje ndaj faktorëve adresues që pengojnë qasjen në financa për korporatat. Bazuar në rregullat dhe analizën e treguesve përkatës dhe vlerësimin e ndikimit, të eksplorojnë masa të tjera në përputhje me Memorandumin e Bashkëpunimit për të rritur përdorimin e monedhës kombëtare në të gjitha nivelet. Sigurimi i liberalizimit efektiv të tregut të energjisë dhe funksionimit të shkëmbimit të energjisë elektrike. Miratimi i dispozitave ligjore për të zbatuar në mënyrë efektive strategjinë kombëtare të energjisë dhe më tej zgjerimin e furnizimit me energji, duke u fokusuar në nxitjen e efikasitetit energjetik dhe rinovimit prodhimit të energjisë përtej hidrocentraleve. Të forcojë më tej procesin e regjistrimit kadastral, tokës dhe pronës, duke përfshirë qartësim mbi pronësinë e tokës, me theks të veçantë në de-fragmentimin dhe konsolidimin e tokës bujqësore, dhe trajtimi i shpejtë i rasteve në rast të procedurave gjyqësore. Përforcimi i masave për të finalizuar procesin e kthimit të pronës dhe kompensimit. Sigurimi i kapaciteteve të mjaftueshme për zbatimin e politikave të punësimit, në veçanti për të rinjtë dhe gratë, dhe të përmirësojnë lidhjet midis masave aktive dhe pasive të punësimit. Mënjanimi i punës së padeklaruar, duke përfshirë forcimin e inspektoratit të punës. Mbështetni zhvillimin e arsimit bazë dhe rritjen e investimeve në trajnimin fillestar të mësuesve. Pengesat strukturore të rritjes dhe konkurrencës përfshijnë ende pronësinë e paqartë të tokës dhe zbatimin e pamjaftueshëm të të drejtave pronësore, një nivel i lartë (edhe pse në rënie) i informalitetit dhe korrupsionin, pavarësisht progresit të arritur nëpërmjet reformës gjyqësore, një barrë të tepruar rregullatore dhe paparashikueshmëria në sistemin gjyqësor, të cilat veprojnë si një dekurajim për investimet e  huaja dhe vendase. Mungesa e një kadastre gjithëpërfshirës pengon zhvillimin e sektorit të bujqësisë, turizmit, përmirësimet në infrastrukturë, qasja në financa, ndër to dhe të tjera. Krijimi i kushteve të favorshme për investime private do të lehtësonin investimet e nevojshme në infrastrukturë. Përfundimi i liberalizimit të tregut të energjisë është i rëndësishëm. Aty ka qenë një progres i kufizuar në rregullimin e tregjeve të energjisë elektrike dhe gazit, me përgatitjen e një plani të ndarjes dhe krijimi i një kompanie të re të gazit. Mospërputhja e aftësive, mospërfillje dhe mbështetja e dobët e punësimit, kontribuojnë në papunësinë e lartë të të rinjve dhe në punën e ulët për femrat. Nuk ka një qasje gjithëpërfshirëse për të adresuar papërpuethshmërinë e lartë të puna e padeklaruar. Përpjekjet për të adresuar këto sfida kanë qenë të kufizuara.