Kina po e bën gjysmën e botës të varet prej saj.
Lufta ekonomike nacionaliste e presidentit amerikan Trump kundër Kinës po minon rendin e pasluftës të bazuar në multilateralizëm dhe bashkëpunim global. SHBA po tërhiqet nga institucionet ndërkombëtare dhe po mbështetet në proteksionizmin, i cili po lejon Kinën të fitojë ndikim.
Me kthimin e Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë, rendi liberal i pasluftës ka përfunduar. Shtetet e Bashkuara dhe qytetarët e tyre kanë humbur besimin në institucionet shumëpalëshe si Kombet e Bashkuara, Fondi Monetar Ndërkombëtar, Banka Botërore dhe Organizata Botërore e Tregtisë. Në të kaluarën, këto institucione synonin të siguronin paqen, të stabilizonin ekonominë dhe të luftonin varfërinë.
Ky idealizëm vazhdoi deri pas Luftës së Ftohtë, kur Presidenti i SHBA Bill Clinton besonte në përfitimet e globalizimit dhe shpresonte se vendet e tjera do të ndiqnin shembullin e SHBA-së. Por Uashingtoni shpejt e kuptoi se globalizimi po ndihmonte konkurrentët e tij: industri të tëra dhe vende pune u zhvendosën në Meksikë dhe Kinë.
Kriza financiare e 2007/2008 dobësoi besimin në sistemin amerikan; Bankat e mëdha u shpëtuan, ndërsa shumë njerëz humbën shtëpitë dhe vendet e tyre të punës.
Fundi i “Ëndrrës Amerikane”
Shumë amerikanë ndihen të lënë pas, veçanërisht në mesin e klasave të ulëta të mesme dhe punëtore, si dhe midis të rinjve. Për ta ëndrra amerikane është e paarritshme sepse sistemi ekonomik i disfavorizon.
Kriza financiare e 2007/2008 dhe pandemia e Corona kanë kthyer shumë në nivelin e tyre të jetesës. Pas pandemisë, inflacioni e bëri jetën të papërballueshme për shumë njerëz, përfshirë klasën e mesme. Gjithnjë e më shumë amerikanë e shohin veten si humbës.
Pavarësisht prejardhjes së tij të pasur, Donald Trump ishte në gjendje t’i afrohej të varfërve dhe të pakënaqurve përmes një gjuhe të drejtpërdrejtë dhe të thjeshtë. Në afat të shkurtër, kjo do t’i bëjë ata të ndihen mirë, me taksa më të ulëta dhe t’i japë fund fluksit të miliona të ashtuquajturve emigrantë të paligjshëm, shumë prej të cilëve kishin frikë se do të merrnin punën e tyre.
Trump është një pragmatist dhe nëse tarifat e tij (më tej) ulin tregjet, ai në vend të kësaj mund të përpiqet të joshë kompanitë e huaja në Amerikë për të përfituar nga taksat dhe kostot më të ulëta të energjisë. Kjo ka një shans më të mirë për të rritur prodhimin, por shumë nga këto punë të reja do të merren nga robotët.
Lufta ekonomike e Amerikës me Kinën
Lufta tregtare e Trump me Kinën do të vazhdojë të prishë zinxhirët globalë të furnizimit. Konkurrenca për epërsi teknologjike, veçanërisht në fushën e inteligjencës artificiale (AI), po intensifikohet. Trump po vazhdon luftën ekonomike të intensifikuar nga paraardhësi i tij Joe Biden me Aktin CHIPS.
Biden ka mbajtur një qëndrim edhe më të ashpër kundër Kinës sesa Trump në mandatin e tij të parë, jo vetëm duke ruajtur tarifat dhe duke ushtruar presion ndaj vendeve të tjera që të mos blejnë teknologjinë 5G të Huawei, por edhe duke ndaluar eksportin e çipave të nivelit të lartë dhe pajisjeve prodhuese.
SHBA siguron që qytetarët e saj nuk mund të ndihmojnë Kinën
Rregulloret bllokojnë qasjen kineze jo vetëm në kompanitë amerikane, por në të gjitha çipat dhe pajisjet e avancuara të prodhuara kudo duke përdorur teknologjinë amerikane. Ata gjithashtu pengojnë qytetarët amerikanë që të ndihmojnë kinezët. Trump padyshim do të vazhdojë, nëse nuk do t’i zgjerojë këto kufizime. Establishmenti i Uashingtonit tani i vjen keq që Kina u bashkua me Organizatën Botërore të Tregtisë (OBT) me mbështetjen e SHBA-së. Kina u rrit më shpejt se çdo fuqi tjetër e madhe në histori dhe, me 1.4 miliardë banorët e saj, arriti të bëhet ekonomia më e madhe në barazinë e fuqisë blerëse në vetëm katër dekada.
Ndikimi i saj ekonomik është rritur me shpejtësi si në përmasa ashtu edhe në shtrirje në mbarë botën. Para vitit 2000, Amerika dominonte tregtinë botërore, me mbi 80 për qind të vendeve që tregtonin më shumë me Amerikën sesa me Kinën. Deri në vitin 2018, kjo shifër kishte rënë ndjeshëm në vetëm 30 për qind, pasi Kina mori drejtimin në 128 nga 190 vende.
Kina rrit ndihmën në mbarë botën, SHBA tërhiqet
Kina tani është një partner më i madh tregtar për më shumë vende se çdo vend tjetër, përfshirë Shtetet e Bashkuara. Për pjesën më të madhe të Amerikës Latine – oborri i shtëpisë së Amerikës – Kina është partneri më i rëndësishëm tregtar.
Kina ka rritur gjithashtu ndihmën e huaj, shpesh duke tejkaluar burimet perëndimore. Ndërsa Kina është angazhuar globalisht, SHBA është tërhequr. Që nga kriza financiare e viteve 2007/08, SHBA-të gradualisht i kanë mbyllur dyert për pjesën tjetër të botës.
“Chimerica” është kthyer në të kundërtën
Mbi të gjitha, SHBA-ja dëshiron të “shkëputë” ekonominë e saj nga Kina. Që nga aleanca e ngushtë midis dy superfuqive, e njohur si “Chimerica”, dy dekada më parë, ndjenja ka kaluar në ekstremin tjetër, duke shmangur çdo varësi nga vendet e tjera, veçanërisht nga Kina.
Pekini ka ndarë prej kohësh të njëjtat shqetësime dhe beson se Kina është edhe më e ndjeshme ndaj shkëputjes nga tregtia jetike, si ushqimi dhe energjia. Në një fjalim në nëntor 2018 dhe më vonë gjatë ceremonisë së mbylljes së Kongresit Kombëtar Popullor 2023, Xi Jinping përsëriti se tensionet me SHBA-në dhe të tjerët po e detyrojnë Kinën të “marrë rrugën e mbështetjes te vetja”.
Kina di si të përballet, edhe me vjedhjen e pronës intelektuale
Por edhe para ndërhyrjes së Xi, Pekini kishte shpallur programin e tij “Made in China 2025″ në 2013 për ta bërë Kinën të vetë-mjaftueshme në teknologji dhe për t’i mundësuar asaj të kapërcejë Perëndimin.
Programi përdor subvencionet e qeverisë, ndërmarrjet shtetërore, rritjen e kërkimit dhe zhvillimit, trajnimin e një grupi të madh shkencëtarësh dhe inxhinierësh dhe vjedhjen e pronës intelektuale për të kapur hapin.
Ndërsa tregtia me Perëndimin mbetet e rëndësishme, Kina i është drejtuar Jugut Global jo vetëm për tregti, por edhe për investime. Nën “Chimerica”, Kina vazhdoi të investonte shumë në obligacionet amerikane dhe aktivet në dollarë, por kjo ndryshoi pasi marrëdhëniet u përkeqësuan.
Kina i bën vendet në Jug Global të varura prej saj me investime në infrastrukturë
Iniciativa Brez dhe Rruga 2013 (BRI) ishte një përpjekje për të krijuar zinxhirë furnizimi në brendësi që janë më pak të prekshëm ndaj sulmeve të mundshme amerikane. Që nga viti 2014, anëtarët e BRI-së kanë marrë mbi 60 për qind të flukseve të investimeve, dhe që nga viti 2020, ata kanë marrë tre në çdo katër dollarë të investuar nga Kina.
Investimet në infrastrukturë janë gjithashtu të motivuara gjeopolitikisht, pasi ndihma ekonomike lidh shumë vende të Jugut Global së bashku me Kinën dhe i bën ato të varura nga Kina. Paratë sigurohen pa kushtet e zakonshme të kërkuara nga Banka Botërore apo institucione të tjera dhe shpërndahen më shpejt.
Kina shfrytëzon mendjengushtësinë strategjike të SHBA-së
Ndërsa SHBA kthehet nga brenda – një proces që tashmë ishte duke u zhvilluar para Trump – Kina tani ka mundësinë të mbushë një vakum dhe të punojë me të tjerët për të krijuar një botë shumëpolare.
Ndërkohë që SHBA-ja është “zhvendosur në Azi” – kryesisht ushtarakisht për të frenuar ngritjen e Kinës – Pekini po shfrytëzon mendjengushtësinë strategjike të Uashingtonit dhe po bën depërtime globale përmes tregtisë dhe investimeve bujare për të bërë gjithnjë e më shumë vende në pothuajse çdo rajon më të varura nga Kina sesa nga SHBA.
Politika e Trumpit “Amerika e Para” do të destabilizojë rendin ndërkombëtar dhe do të përshpejtojë ndryshimet e thella gjeopolitike. Bota po kalon nga një rend unipolar i dominuar nga SHBA në një strukturë shumëpolare me fuqi në zhvillim si Kina, Rusia dhe India. Politikat e Trump e përforcojnë këtë dinamikë dhe dobësojnë aleancat tradicionale si NATO.
Nën Trump, NATO dhe mbrojtja nga SHBA nuk janë më të dhëna
Për shkak se Kina është bërë një rival ekonomik dhe ushtarak i Shteteve të Bashkuara dhe Uashingtoni po kthehet gjithnjë e më shumë në Azi, Evropa duhet të përgatitet për një ekonomi botërore të de-globalizuar dhe të punojë për të qenë në gjendje të mbrohet.
Me kthimin e Trump në Shtëpinë e Bardhë, evropianët do të duhet të shpenzojnë më shumë për mbrojtjen kundër Rusisë revanshiste dhe për rindërtimin e Ukrainës. Nën komandantin e përgjithshëm Trump, NATO dhe premtimi i SHBA-së për mbrojtje ndaj Evropës nuk mund të merren më si të mirëqenë.
Huazuar nga fokus.de /dr. Josef Braml (eksperti amerikan)
(Dr. Josef Braml është një shkencëtar politik, ekspert i SHBA-së dhe Drejtor Evropian i Komisionit Trilateral – një platformë globale me ndikim për dialogun ndërmjet një rrethi ekskluziv të vendimmarrësve politikë dhe ekonomikë nga Amerika, Evropa dhe Azia. Kohët e fundit, libri i tij “The Dreamwalkers: Si Kina dhe SHBA po rrëshqasin në një luftë të re botërore”, bashkëautor me Mathew Burrows dhe bestselleri i tij ende aktual “Iluzioni Transatlantik: Rendi i Ri Botëror dhe si mund të ruajmë pozicionin tonë në të”, u botuan nga C.H.Beck. Në librin e tyre të ri “Bota që do të vijë – Kthimi i Trump dhe fundi i rendit të vjetër”, Braml dhe Burrows përshkruajnë rreziqet dhe mundësitë e rendit botëror në zhvillim.)