Kategoritë: Bota

Lajmet nga Bota

Miliarda për të ulur me 2 gradë nxehtësinë vdekjeprurëse

thatesiraMe ndryshimet aktuale që po bëhen në politikën për klimën po jepen miliarda për përballimin e nxehtësisë vdekjeprurëse. Ndërkohë një rrjet botëror ekspertësh për klimën po merren me këtë problem në qytetet e tyre.

 

Rreth 2 miliardë njerëz do të jetojnë në fund të këtij shekulli në kushte temperaturash të larta dhe të rrezikshme, nëse politikat për klimën vazhdojnë me trajektoret aktuale, thotë një studim i ri publikuar në revistën Nature Sustainability. Shifra do të përbëjë 23 përqind të popullsisë që mendohet të ketë bota në atë kohë.

Nëse klima ngrohet më shumë se sa mendohet, një skenar i mundshëm ky mes politikave aktuale, atëherë jo 2 por 3,3 miliardë njerëz do të përballen në fund të shekullit me temperatura ekstreme.

Studimi i kryer nga shkencëtarë të Universitetit të Exeter-it në Britaninë e Madhe dhe Universitetit Nanjing në Kinë, thotë se 60 milionë njerëz jetojnë qysh tani në nivele të rrezikshme temperaturash, që karakterizohen nga mesatarja 29 gradë celsius (84,2 gradë Fahrenheit) ose më shumë.

 

Si e dëmtojnë temperaturat e larta shëndetin e njeriut? 

Nxehtësia ekstreme mund të shkaktojë një seri sëmundjesh si dhe vdekje, thotë Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH). Kjo ka të bëjë me goditjet nga të nxehtit dhe hiperthermia. Temperaturat e larta keqësojnë po ashtu sëmundjet kronike dhe kanë efekt direkt në transmetimin e sëmundjeve, cilësinë e ajrit dhe infrastrukturën jetike.

Të moshuarit, foshnjat dhe fëmijët, gratë shtatzëna, punonjësit që punojnë jashtë dhe kryejnë punë krahu, atletët dhe të varfërit janë veçanërisht të rrezikuar nga temperaturat e larta.

Sipas këtij studimi, ulja e temperaturave të synuara nga marrëveshja e Parisit, me 1,5 gradë Celsius mbi nivelin e temperaturave të periudhës paraindustriale do të lerë në fund të shekullit ende 400 milionë njerëz të ekspozuar në temperatura të niveleve të rrezikshme.

Njerëzit që jetojnë në Indi, Sudan dhe Nigeri do të jenë në ndikimin e madh të temperaturave të larta edhe me uljen 1,5 gradë, kurse ulja me 2,7 gradë e temperaturave do të ketë ndikim të madh për vendet si Filipine, Pakistan dhe Nigeri.

 

Llogaritja e kostove njerëzore të ndryshimit të klimës

Shkencëtarët thonë se studimi i tyre shënon moment kthese në tendencën për ta parë ndikimin e klimës më shumë në aspektin ekonomik se sa në aspektin njerëzor. “Këto tendenca shkatërrojnë në mënyrë pakthyeshme vlerat duke i larguar nga jeta njerëzore dhe duke i përqëndruar tek pasuria,” i tha Deutsche Welles Ashish Ghadiali, një aktivist në mbrojtje të klimës dhe bashkëautor i studimit, që shton se krijimi i modeleve që fokusohen tek ekonomia “ka më shumë vlerë për jetën në Nju Jork se sa për jetën në Bangladesh.”

Pjesa më e madhe e modeleve të tjera të studimit e vendosin prioritetin tek popullsia në ditët aktuale dhe jo tek popullsia në ditët e ardhshme, dhe pabarazitë në ngrohjen globale do të jenë kështu “të përhapura si globalisht, ashtu edhe të transmetuara nga njëri brez tek tjetri,” thotë Ghadiali.

“Në thelb këto modele i japin vlera më të mëdha jetës sime, se sa të fëmijëve të mi dhe sigurisht jetës së nipërve dhe mbesave,” thotë ai. Nëse sheh se si ndikojnë vende të caktuara në nivelet e larta të nxehtësisë, shkencëtarët thonë se emisionet aktuale të dioksidit të karbonit të prodhuara nga 1,2 qytetarë të zakonshëm amerikanë, mjaftojnë për ta dënuar njeriun e ardhshëm të jetojë në nxehtësi ekstreme.

Pavarësisht nga emetimi joproporcional i dioksidit të karbonit, popullsia e SHBA është më pak e rrezikuar nga temperaturat e rrezikshme.

 

Si mund të mbrohen njerëzit nga temperaturat e larta? 

Studimet e mëparshme kanë treguar se qytetet janë shumë më të prekura nga rritja e temperaturave, për shkak të “efektit të ishujve të ngrohjes”. Ndërtesat, rrugët dhe infrastruktura e absorbojnë dhe rrezatojnë nxehtësinë e diellit më shumë se sa ambienti natyror si pyjet dhe ujrat, duke shkaktuar rritje të temperaturave urbane nganjëherë deri 15 gradë Celsius më shumë se sa temperaturat e zonave rurale.

Qytetet në vende të ndryshme të botës janë duke përcaktuar role të reja për ekspertët që merren me ngrohjen, duke i dhënë detyrë që të luftojnë rritjen e pashmangshme të temperaturave. Një prej tyre është Cristina Huidobro, e cila e ka marrë këtë detyrë për kryeqytetin e Kilit, Santiago, në mars të 2022. “Shumë qytete të botës përballen me ngrohjen ekstreme, por zgjidhjet dhe mënyra se si merren ato me këtë problem janë shumë, shumë lokale,” i tha Huidobro Deutsche Welles.

Megjithatë, thotë Huidobro, të gjitha qytetet ndjekin gjerësisht strategjinë me tri pika: përgatitjen, ndërgjegjësimin dhe adaptimin.

Përgatitja ka të bëjë me kategorizimin e valëve të nxehtësisë në të njëjtën mënyrë që bëhet për katastrofat e tjera natyrore, ose krijimin e sistemit të alarmit për të rritur përgjegjësinë e qytetit.

Huidobro thotë se ndërgjegjësimi është pjesë përbërëse e këtij roli. “Kujdesi për veten gjatë nxehtësive ekstreme është shumë i thjeshtë, pi ujë, shko në hije dhe pusho,” thotë ajo. “Askush nuk duhet të vdesë nga nxehtësia ekstreme.”

Pika e tretë është adaptimi i qyteteve me realitetin e ri, me temperaturat e larta, duke krijuar më shumë hapësira të gjelbërta në qytet.

Santiago sapo ka filluar një projekt për ripyllëzimin urban, gjatë të cilit do të mbillen 30 mijë pemë në gjithë qytetin dhe do të zhvillohen strategji që e trajtojnë pemën si pjesë të infrastrukturës urbane.

“Pemë, pemë, pemë kudo. Ato sjellin më shumë gjelbërim në qytet,” thotë Huidobro.

Po mbjellja e pemëve nuk është aq e lehtë sa mendojnë njerëzit. “Ne jemi duke futur pemët në rrugë vërtet të ngjeshura, si përshembull në rrugët kryesore të qytetit që janë mbushur me beton. Ju duhet të gërrmoni një gropë dhe të bëni ca punë civile për të mbjellë pemët.”

Po ashtu kjo nuk është zgjidhje e shpejtë e çështjes së nxehtësisë urbane, sepse pemët duan kohë të rriten.

“Ideja është që të mbillet pema që do të bëjë hije pas 20 ose 30 vjetësh,” thotë Huidobro.

 

Qytetet amerikane luftojnë nxehtësinë ekstreme  

Shtetet e Bashkuara, ku sipas studimeve të mëparshme 12 mijë vetë vdesin në vit nga nxehtësia, kanë emëruar tre ekspertë që do të merren me të nxehtin në Phoenix, në Majami dhe në Los Angeles.

Qyteti kalifornian i Los Angelesit, i cili është vlerësuar si shumë i ndjeshëm ndaj katastrofave natyrore përfshirë edhe valët e nxehtësisë, nisi kohët e fundit një fushatë për të krijuar më shumë “resilience hubs”, kabina për të marrë veten duke gjetur hije dhe freski, sidomos në qytetet e vlerësuara si me rrezik të lartë. Aty ekziston ndërkohë një rrjet qendrash freskimi ngritur kryesisht në biblioteka, kur njerëzit mund të shkojnë për t’i shpëtuar të nxehtit.

Aty po punohet po ashtu për krijimin e sistemit të paralajmërimit të hershëm për valët e nxehtësisë.

Phoenix, një qytet në qendër të shkretëtirës Sonoran, është duke punuar me disa adaptime, përfshirë ndërtimin e trotuareve freskuese që lyhen me një material ngjitës që reflekton diellin. Materiali ngjitës i bën rrugët disa gradë më të freskëta dhe e mban ajrin natën të freskët.

Qyteti i Majamit në Florida ka bërë plane për fushata mbjelljeje pemësh urbane dhe ka shpenzuar miliona dollarë për krijimin e njësive të ajrit të kondicionuar për banorët që jetojnë në ndërtesa publike, ndërkohë që ka dhënë ndihma sociale familjeve me të ardhura të pakta, për t’i ndihmuar të paguajnë faturat e energjisë.

Por Huidobro e Santiagos thotë, se ajri i kondicionuar është në përgjithësi zgjidhja e fundit për të bërë adaptimin, për shkak të pasojave që ka për klimën. Santiago kërkon të mbjellë “33 xhepa pyjorë”, që mund të përdoren për strehim gjatë krizave të klimës, sidomos pranë shkollave dhe qendrave të shëndetit. Ato janë alternative ndaj qendrave freskuese me ajër të kondicionuar dhe janë zhvilluar në SHBA dhe Europë. “Gjatë valëve të nxehta njerëzit mund të shkojnë brenda këtyre qendrave freskuese me bazë natyrore dhe të gjejnë aty hije, të pushojnë dhe pijnë ujë,” thotë Huidobro.

dw

SHBA lejon testimin e çipit në tru

MuskNë SHBA, së shpejti mund të implantohen çipe (chips) në trurin e njeriut. FDA ka hapur rrugën për provat e para klinike prej kompanisë Neuralink të Elon Musk-ut. Më parë, ishin ngritur shqetësime për sigurinë.

 

Ato synohet të bëjnë të mundur që njerëzit e paralizuar të ecin dhe të trajtojnë sëmundjet neurologjike: çipat kompjuterikë të implantuar në trurin e njeriut. Testet përkatëse mund të fillojnë së shpejti në SHBA – autoritetet amerikane me sa duket kanë dhënë dritën e gjelbër për studime klinike te njerëzit. Kjo u raportua nga start-up Neuralink, i themeluar nga shefi i Twitter-it, Elon Musk.

“Jemi të kënaqur të njoftojmë se kemi marrë lejen e FDA-së për të inicuar provën tonë të parë klinike me njerëzit”, shkroi kompania në Twitter. Sipas saj, ky autorizim është një hap i parë i rëndësishëm që një ditë t’i ndihmojë njerëzit. Rekrutimi për studimin ende nuk ka filluar, por kompania tha se do të nxjerrë më shumë informacione së shpejti.

 

Premtime të bujshme

Miliarderi Musk njihet për vendosjen e ambicieve të larta për bizneset e tij, disa prej të cilave nuk realizohen kurrë dhe të tjera me vonesë të konsiderueshme. Edhe me Neuralink, fillimisht ai ishte prapa planit: Musk kishte njoftuar në korrik 2019 se do të ishte në gjendje të kryente testet e para te njerëzit vitin e ardhshëm.

Musk kishte thënë në dhjetor, gjatë një prezantimi të startup-it të tij, se implantet e bëra nga Neuralink do të bënin të mundur komunikimin drejtpërdrejt me anë të mendimit me kompjuterët. “Sigurisht, ne duam të jemi jashtëzakonisht të kujdesshëm dhe të sigurohemi që të funksionojë përpara se të vendosim ndonjë pajisje te njerëzit”, tha ai në atë kohë.

 

 

Musk donte të fillonte testimin shumë më herët. Por aplikimi i kompanisë për një provë klinike njerëzore fillimisht u refuzua nga FDA në fillim të vitit 2022 për arsye sigurie. Autoriteti kishte dyshime për baterinë e litiumit të çipit dhe telat e implantit. Ishte gjithashtu e paqartë se si mund të hiqej pajisja pa dëmtuar indet e trurit.

 

Prototipe vetëm te kafshët

Deri tani, prototipet me madhësinë e monedhës janë implantuar vetëm te kafshët. Gjatë prezantimit të Neuralink, majmunët u shfaqën duke “luajtur” video lojëra të thjeshta ose duke lëvizur kursorin në një ekran duke përdorur çipin e trurit.

Duke përdorur këto pika kontakti, Musk dëshiron të kurojë sëmundjet neurologjike. Startup aktualisht po zhvillon implante të tjera që do të vendosen në palcën kurrizore ose në sy për të rikthyer lëvizshmërinë ose shikimin. Sipas Musk-ut, implantet e trurit mund të kurojnë gjithashtu sëmundje të tilla si obeziteti, autizmi, depresioni dhe skizofrenia, si dhe të mundësojnë shfletimin në internet dhe telepatinë. Në fund të vitit të kaluar, ai bëri bujë kur tha se ishte aq i bindur për sigurinë e këtyre pajisjeve sa ishte i gatshëm t’i implantonte ato tek fëmijët e tij.

Neuralink nuk është kompania e vetme që punon për pikat e kontaktit tru-kompjuter. Në korrik, konkurrenti i saj Synchron njoftoi se ishte kompania e parë që kishte implantuar një çip të tillë në trurin e një pacienti amerikan.

aud (rtr, afp, tgsch)

Neuralink i Elon Musk-ut merr miratimin e FDA për studimin klinik të implanteve të trurit tek njerëzit

Elon Musk's Neuralink shows monkey with brain-chip playing videogame by thinking.Kompania e Elon Musk-ut për implantet e trurit, Neuralink, tha të enjten se kishte marrë miratimin e Administratës së Ushqimit dhe Barnave (FDA) për të nisur studimin e parë klinik tek njerëzit.

 

Disa herë që nga viti 2019, miliarderi Elon Musk kishte parashikuar se kompania e tij e çipave të trurit do të siguronte së shpejti miratimin e FDA-së për provat njerëzore. Por aplikimi i kompanisë u refuzua në fillim të vitit 2022 dhe kompania po punonte lidhur me shqetësimet e agjencisë mbi sigurinë e implantit eksperimental.

“Ky është rezultat i punës së jashtëzakonshme nga ekipi i Neuralink-ut në bashkëpunim të ngushtë me FDA-në dhe përbën një hap të parë të rëndësishëm që një ditë do të lejojë teknologjinë tonë të ndihmojë shumë njerëz”, tha kompania Neuralink përmes një postimi në Twitter të enjten.

Neuralink shtoi se kompania nuk është ende e hapur për një provë klinike.

Neuralink po zhvillon një implant truri që shpreson se do të ndihmojë njerëzit e paralizuar të ecin përsëri dhe të kurojë sëmundje të tjera neurologjike.

voa

BE-ja gjobit me 1.2 miliardë euro kompaninë Meta, dënimi më i lartë në histori

metaBashkimi Evropian gjobiti të hënën kompaninë Meta, pronare e rrjetit social Facebook, me një shifër rekord prej 1.2 miliardë eurosh, për shkelje të privatësisë dhe e urdhëroi atë të ndalojë transferimin e të dhënave të përdoruesve evropianë përtej Atlantikut, deri në tetor.

 

Beteja ligjore dhjetëvjeçare u nxit nga frika mbi mundësinë e qasjes së paautorizuar të Shteteve të Bashkuara tek të dhënat personave apo kompanive evropiane.

Beteja ligjore nisi më 2013, kur avokati austriak dhe aktivisti i çështjeve të privatësisë, Max Schrems, u ankua për mënyrën se si Facebook-u, mbronte të dhënat e tij, pas informacioneve që bëri publike ish-punonjësi i Agjencisë së Sigurisë Kombëtare, Edward Snowden, mbi përgjimet që bënte agjencia amerikane e sigurisë.

Gjoba prej 1.2 miliardë eurosh nga Komisioni për Mbrojtjen e të Dhënave në Irlandë, është më e madhja që nga hyrja në fuqi e rregullave të rrepta të mbrojtjes së privatësisë në BE, pesë vjet më parë, duke tejkaluar gjobën prej 746 milionë eurosh ndaj kompanisë Amazon më 2021, po për shkelje të privatësisë.

Mbikëqyrësi irlandez është rregullatori kryesor i privatësisë së firmës Metës në bllokun prej 27-vendesh, sepse qendra evropiane e gjigantit teknologjik është e regjistruar në Dublin.

Kompania Meta, e cila kishte paralajmëruar më herët se shërbimet për përdoruesit e saj në Evropë mund të ndërpriteshin, tha se do ta apelojë vendimin dhe kërkoi nga gjykatat që ta pezullojnë atë menjëherë.

“Nuk ka ndërprerje të menjëhershme të Facebook-ut në Evropë”, tha kompania.

“Vendimi është i gabuar, i paarsyeshëm dhe përbën një precedent të rrezikshëm për shumë kompani të tjera, që transferojnë të dhëna midis BE-së dhe SHBA-së”, thanë zyrtarët e Meta-s.

Ky rast nxjerr në pah dallimet midis Uashingtonit dhe Brukselit mbi rregullat e rrepta të Evropës mbi çështjet e privatësisë dhe masave të dobëta në Shtetet e Bashkuara, në mungesë të një ligji federal mbi privatësinë.

Një marrëveshje mbi transferimet e të dhënave midis BE-së dhe Shteteve të Bashkuara, e njohur si Mburoja e Privatësisë, u shfuqizua më 2020 nga Gjykata e Lartë e BE-së, me arsyetimin se ajo nuk ishte e mjaftueshme për të penguar qasjen e qeverisë amerikane tek të dhënat e përdoruesve.

Ndërkohë, Brukseli dhe Uashingtoni nënshkruan një marrëveshje të re privatësie vitin e kaluar, që Meta mund ta përdorë.

Marrëveshja e rishikuar është në pritje të vlerësimit të zyrtarëve evropianë, nëse ajo është e mjaftueshme për mbrojtjen e të dhënave të përdoruesve.

Këtë muaj, institucionet e BE-së dhe ligjvënësit e bllokut kërkuan përmirësime, duke thënë se masat mbrojtëse nuk janë mjaft të forta.

Zyrtarët thanë se masa e re për mbrojtjen e të dhënave mund të jetë gati në korrik, por Meta ka paralajmëruar se ka gjasa që ajo të mos jetë gati në kohë.

Kompania e mediave sociale mund të detyrohet të bëjë një rishikim të kushtueshëm dhe të ndërlikuar të operacioneve të saj, nëse detyrohet të ndalojë dërgimin e të dhënave të përdoruesve përtej Atlantikut.

Sipas faqes së saj të internetit, 17 nga 21 qendrat e të dhënave të kompanisë Meta ndodhen në Shtetet e Bashkuara.Tre janë në Danimarkë, Irlandë dhe Suedi, ndërsa një është në Singapor.

voa

 

Përhapja e kolerës shkakton viktima të tjera në Afrikën e Jugut

Kolera në Malavi (Arkivë)Afrika e Jugut raportoi në muajin shkurt viktimat e para nga kolera, pas përhapjes së virusit nga shteti Malavi. Nuk është e qartë se sa raste ka shënuar ai vend, por provinca më e populluar ku ndodhen qytet Johanesburg dhe Pretorja, është zona e goditur më rëndë.

 

Kolera përhapet kryesisht nga ushqimi ose uji që përmban virusin dhe mund të shkaktojë viktima brenda disa orësh nëse nuk trajtohet.

Shpërthimi i fundit në Afrikën e Jugut ishte ndërmjet viteve 2008-2009 dhe u raportuan rreth 12,000 raste pas përhapjes së virusit nga shteti Zimbabve, në kufi me Afrikën e Jugut.

voa

OBSH thotë se COVID-19 nuk është më emergjencë globale. Çfarë do të thotë kjo?

obshOrganizata Botërore e Shëndetësisë thotë se COVID-19 nuk është më një emergjencë globale, por koronavirusi do të vazhdojë të jetë i pranishëm.

Veprimi i së premtes nga agjencia e Kombeve të Bashkuara nuk do të thotë shumë për njerëzit e zakonshëm. Klasifikimi ka për qëllim të paralajmërojë vendet se ka një ngjarje “të jashtëzakonshme” që mund të përbëjë një kërcënim për shëndetin dhe kërkon një përgjigje të koordinuar. Zyrtarët shëndetësorë thonë se virusi nuk po largohet dhe këshillojnë njerëzit që të vaksinohen, duke përfshirë marrjen e dozave përforcuese nëse kualifikohen. OBSH-ja ka shpallur më parë emergjenca globale për shpërthimet e gripit të derrit, Zikës, Ebolës, poliomielitit dhe lisë së majmunëve. Vetëm poliomeliti dhe lija e majmunëve kanë mbetur.

Organizata Botërore e Shëndetësisë uli vlerësimin e saj për pandeminë e koronavirusit të premten, duke thënë se ajo nuk kualifikohet më si një emergjencë globale. Veprimi anulon një deklaratë që u bë për herë të parë më 30 janar 2020, kur sëmundja nuk ishte emërtuar as si COVID-19 dhe kur nuk kishte shpërthime të mëdha përtej Kinës.

Një vështrim i asaj se çfarë do të thotë vendimi i OBSH-së:

 

PSE PËRFUNDON EMERGJENCA GLOBALE SHËNDETËSORE?

Drejtori i Përgjithshëm i OBSH-së Tedros Adhanom Ghebreyesus tha se pandemia ka qenë “në një tendencë rënieje për më shumë se një vit, me imunitetin e popullsisë në rritje nga vaksinimi dhe infeksioni.” Kjo, tha ai, ka lejuar shumicën e vendeve “të kthehen në jetën normale si përpara COVID-19”, që do të thotë se pjesa më e keqe e pandemisë ka përfunduar.

Zoti Tedros tha se gjatë vitit të kaluar, OBSH-ja dhe ekspertët e komisionit të saj të urgjencës kanë analizuar të dhënat e COVID-19 për të vendosur se kur do të ishte koha e duhur për të ulur nivelin e alarmit. Të enjten, ekspertët i rekomanduan zotit Tedros që COVID-19 të mos kualifikohet më si një emergjencë globale dhe shefi i OBSH-së tha se ai e pranoi atë këshillë.

 

CILAT JANË EFEKTET PRAKTIKE?

Për një person të zakonshëm, asgjë. Klasifikimi i një kërcënimi shëndetësor si një emergjencë globale ka për qëllim të paralajmërojë autoritetet se ka një ngjarje “të jashtëzakonshme” që mund të përbëjë një kërcënim shëndetësor për vendet e tjera dhe kërkon një përgjigje të koordinuar për ta frenuar atë. Deklaratat e emergjencës së OBSH-së zakonisht përdoren si një paralajmërim ndërkombëtar për vendet që kanë nevojë për ndihmë. Ato gjithashtu mund të nxisin vendet që të prezantojnë masa të veçanta për të luftuar sëmundjet ose për të dhënë fonde shtesë.

Shumë vende, përfshirë Britaninë, Francën, Gjermaninë dhe SHBA-në, kanë hequr prej kohësh shumë nga kufizimet e tyre të epokës së pandemisë. Shtetet e Bashkuara po i japin fund emergjencës kombëtare shëndetësore të enjten e ardhshme.

 

A ËSHTË ENDE PADIMI COVID-19?

Po. Megjithëse shefi i OBSH-së Tedros tha se emergjenca e koronavirusit kishte përfunduar, ai paralajmëroi se virusi do të vazhdojë të qëndrojë këtu dhe se mijëra njerëz vazhdojnë të vdesin çdo javë. “Mbetet rreziku i shfaqjes së varianteve të reja që shkaktojnë rritje të reja të rasteve dhe vdekjeve,” tha zoti Tedros. “Çfarë do të thotë ky lajm është se është koha që vendet të kalojnë nga mënyra e emergjencës në menaxhimin e COVID-19 krahas sëmundjeve të tjera infektive”.

Në prill, kishte rreth 3 milionë raste dhe më shumë se 17,000 vdekje të raportuara, duke përfshirë rritje në Azinë Juglindore dhe Lindjen e Mesme, vuri në dukje agjencia e Kombeve të Bashkuara.

 

PRA KUR DO TË PËRFUNDOJË PANDEMIA COVID-19?

Është e paqartë. Shefi i emergjencave të OBSH-së Dr. Michael Ryan tha se koronavirusi është ende një kërcënim për shëndetin publik dhe se evolucioni i tij i vazhdueshëm mund të shkaktojë ende probleme në të ardhmen. “U deshën dekada që virusi pandemik i vitit 1918 të zhdukej”, tha ai, duke iu referuar gripit spanjoll që mendohet se ka vrarë të paktën 40 milionë njerëz.

“Pandemitë përfundojnë me të vërtetë vetëm kur fillon pandemia tjetër,” tha ai. Dr. Ryan tha se ndërsa COVID-19 do të vazhdojë të përhapet mes njerëzve për një kohë shumë të gjatë, kjo po ndodh në një nivel shumë më të ulët kërcënimi që nuk kërkon masat e jashtëzakonshme të marra në përpjekje për të frenuar përhapjen e virusit.

 

ÇFARË TJETËR ËSHTË SHPALLUR EMERGJENCË?

OBSH-ja ka shpallur më parë emergjenca globale për shpërthimet e gripit të derrit, Zikës, Ebolës, poliomielitit dhe lisë së majmunëve. Poliomeliti u shpall emergjencë globale gati nëntë vjet më parë. Statusi i tij i emergjencës ka vazhduar edhe ndërsa zyrtarët punojnë për të zhdukur sëmundjen nga një numër vendesh.

Korrikun e kaluar, shefi i OBSH-së Tedros deklaroi përhapjen shpërthyese të lisë së majmunëve në dhjetëra vende si një emergjencë globale, duke shpërndarë komisionin e emergjencës që ai kishte mbledhur për të vlerësuar situatën. Sëmundja arriti kulmin në Evropë dhe Amerikën e Veriut menjëherë pas kësaj, por teknikisht mbetet një emergjencë globale.

 

A NA DUHET TË MARRIM ENDE MASA PARALAJMËRUESE NDAJ COVID-19?

Po. Zyrtarët shëndetësorë thonë se virusi është ende mes nesh dhe këshillojnë njerëzit që të vaksinohen, duke përfshirë marrjen e dozave përforcuese nëse kualifikohen. Megjithëse shumë nga masat e vërejtura në kulmin e pandemisë – duke përfshirë maskat dhe distancimin social – nuk kërkohen përveçse në mjedise të caktuara, si spitalet ose shtëpitë e pleqve, zyrtarët thonë se njerëzit me kushte të tjera shëndetësore ose sisteme imunitare të komprometuara mund të duan ende të vazhdojnë. me disa nga masat paraprake.

Ndryshe nga vitet e para të COVID-19, nivelet e larta të imunizimit, si nga vaksinimi ashtu edhe infeksioni, kanë ndihmuar të reduktojnë në mënyrë dramatike përhapjen e sëmundjes.

Simon Clarke, një profesor i mikrobiologjisë në Universitetin Britanik Reading, paralajmëroi kundër heqjes dorë nga të gjitha masat mbrojtëse për COVID-19.

“Mesazhi për publikun duhet të jetë ende që të kujdeset dhe të mendojë për të tjerët. Nëse jeni të sëmurë me një infeksion të frymëmarrjes, si një kollë e keqe, mos i rrezikoni të tjerët, veçanërisht ata që janë të prekshëm, “tha ai. “Nëse kaloni një infeksion COVID, askush nuk do t’ju falënderojë. Nëse je i aftë dhe i ri, COVID-i mund të jetë akoma i keq dhe nëse je i moshuar dhe i dobët, mund të të vrasë.”

voa

FBI çaktivizon rrjetin e programeve të përdorura nga elita e spiunëve rusë

cyber codeFBI-ja ka çaktivizuar disa programe të dëmshme kompjuterike të përdorura nga elita e spiunëve rusë, thanë të martën autoritetet amerikane, duke ofruar një pasqyrë të vogël të përballjes digjitale midis dy superfuqive kibernetike.

 

Zyrtarë të lartë të zbatimit të ligjit thanë se ekspertët teknikë të FBI-së kishin identifikuar dhe çaktivizuar programet e përdorura nga shërbimi rus i sigurisë, FSB kundër një numri të pazbuluar kompjuterësh amerikanë, një veprim që ata shpresojnë se do t’i japë një goditje vdekjeprurëse një prej programeve kryesore të spiunazhit kibernetik të Rusisë.

“Ne e vlerësojmë këtë si mjetin e tyre kryesor të spiunazhit”, u tha gazetarëve një nga zyrtarët amerikanë përpara deklaratës publike mbi këtë çështje. Ai tha se Uashingtoni shpresonte se operacioni do ta “çrrënjoste atë nga fushëbeteja virtuale”.

Zyrtari tha se spiunët e FSB-së që përdornin programin kompjuterik, të njohur me emërtimin “Snake”, janë pjesë e një grupi famëkeq hakerimi i njohur si “Turla”.

Grupi ka qenë aktiv për dy dekada, duke vënë në shënjestër një sërë objektivash të NATO-s, agjencive qeveritare të Shteteve të Bashkuara dhe kompanive të teknologjisë, tha një zyrtar i lartë i FBI-së.

Diplomatët rusë nuk iu përgjigjën menjëherë kërkesave për koment. Moska zakonisht mohon përfshirjen në operacione të spiunazhit kibernetik.

Zyrtarët amerikanë folën me gazetarët të martën përpara publikimit të lajmit në kushte anonimiteti. Njoftime të ngjashme për përpjekjet për sulme kibernetike të FSB-së u bënë nga agjencitë e sigurisë në Britani, Kanada, Australi dhe Zelandën e Re.

Turla konsiderohet gjerësisht si një nga ekipet më të sofistikuara të hakerave të studiuara nga komuniteti i sigurisë.

“Ata kanë vazhduar të veprojnë në hije duke u fokusuar në sigurinë e fshehtë dhe operacionale”, tha John Hultquist, nënpresident për analizimin e kërcënimeve në kompaninë amerikane të sigurisë kibernetike Mandiant. “Ata janë një nga objektivat më të vështira që kemi hasur”.

Qeveria amerikane e titulloi operacionin për ndërprerjen e programit Snake si “Operation Medusa”. FBI-ja dhe partnerët e saj identifikuan se ku ishte vendosur mjeti i hakerave në internet dhe ndërtuan një program unik softuerësh për të shkatërruar infrastrukturën e hakerëve.

FBI-ja u mbështet në autorizimet ekzistuese të urdhrave të kërkimit për të hyrë në distancë në programin keqdashës rus të përdorur brenda rrjeteve të viktimave në SHBA dhe për të shkëputur lidhjet e tij.

Zyrtari i lartë i FBI-së tha se mjeti i Byrosë Federale ishte krijuar vetëm për të komunikuar me programin rus të spiunazhit.

voa

Shkenca studion dukurinë Déjà-vu

truriTë gjithë kanë pasur një herë Déjà-vu. Për disa njerëz kjo është dukuri e mbinatyrshme, kurse për të tjerët shpjegohet me neurologji. Çfarë shpjegimi ka kjo ndjenjë disi e trazuar?

Prit pak, mos jemi parë diku? Ah! A kam qenë edhe herë tjetër këtu? Më vjen keq nëse ju krijohet përshtypja se i keni lexuar këto rreshta edhe herë tjetër. Me siguri jeni duke pasur Déjà-vu. A ju ka ndodhur të vendoseni për herë të parë në një qytet të ri dhe çdo gjë ju duket disi e njohur? Ose jeni duke u prezantuar me dikë dhe ju duket sikur e njihni që më parë? Atëherë ju jeni nga ata njerëz që kanë pasur Déjà-vu.

Në vitin 1876 filozofi dhe shkencëtari francez Émile Boirac i dha emrin kësaj përshtypjeje me kuptimin që ka në gjuhën franceze “Déjà-vu, parë më parë”. Mendimtarë të ndryshëm kanë qenë munduar edhe më parë ta shpjegojnë këtë fenomen. Në Greqinë antike, filozofi Platon e shihte këtë fenomen si shenjë nga jeta e mëparshme. Në kohët moderne psikanalisti Sigmund Freud, e përshkruante Déjà-vunë si kujtim të një fantazie të nënvetëdijes, të lidhur me dëshirën e përmirësimit të situatës aktuale. Kurse psikiatri Carl Jung besonte se ajo ka lidhje me nënvetëdijen kolektive, ndërkohë që filmat e Hollywood-it e paraqesin si “gabim të matrikës”.

“Ajo nuk ka të bëjë me ngjarje të mbinatyrshme. Ndjenja e Déjà-vu-së është krejt normale”,  thotë James J. Giordano, profesor i neurologjisë në Universitetin Georgetown të Uashington, D.C.-së. “Déjà-vu-ja është ndjenja subjektive e një personi, që mendon se i ka përjetuar një herë ngjarje, aktivitete, mendime dhe ndjenja të caktuara, megjithëse në fakt kjo gjë nuk ka ndodhur.”

Rreth 90 përqind e popullsisë ka pasur një herë Déjà-vu. Me kalimin e moshës, ky përjetim fillon rrallohet.

E dini pse vjen nganjëherë kjo ndjenjë e trazuar?

“Nuk ka asnjë arsye që të ndodhë,” thotë Giordano për DW. “Truri ynë funksionon si sahat. Ai percepton çdo gjë nga e tanishmja dhe e krahason me përjetime të ngjashme ose jo të ngjashme të së kaluarës. Kështu truri ynë bën planifikimet për të ardhmen. Por ndodh që këto sinjale të ngatërrohen.”

Giordano mendon se kjo dukuri ka të bëjë me atë pjesë të trurit që ndodhet në qendër të tij, me Thalamus-in. Të gjitha informacionet që perceptohen nga dëgjimi, shija, prekja e kështu me radhë, duhet të kalojnë nëpër Thalamus, për të përfunduar në shtresën më periferike të trurit, tek korteksi celebral ku vazhdon të interpretohet dhe përpunohet më tej.
“Nëse shpejtësia e këtyre ndërveprimeve të ndryshme devijon pak nga njera-tjetra, përjetimi ynë në të tanishmen na duket sikur është një kujtim nga e kaluara. Truri ynë, shprehimisht, e ka ngatërruar të tanishmen me të kaluarën,” shpjegon Giordano.

Roderick Spears, profesor që merret me studimin e migrenës dhe bën kërkime klinike në universitetin amerikan Brown, në Providencë të Rhode Island-ës, është po ashtu i mendimit, se nuk ekzistojnë shpjegime të vlefshme për pyetjet pse dhe si vjen Déjà-vuja. Shkenca e ka të vështirë të nxjerrë konkluzione.

Sa shpesh shfaqen Déjà-vutë?

“Déjà-vutë është e vështirë të vëzhgohen sepse ato shfaqen spontanisht. Ne nuk e dimë si t’i krijojmë në laborator këto episode,” thotë me keqardhje Spears. Dekada me radhë shkencëtarët kanë zhvilluar teori të ndryshme për pse dhe si zhvillohet Déjà-vu-ja.

Një teori e preferuar në neurologji thotë, se kemi të bëjmë me përpunimin e dyfishtë neurologjik të informacioneve, ku informacionet ruhen dhe thirren në dy procese të ndryshme të trurit. Për shembull ju jeni në dhomën e ndenjes, ulur në karrige duke lexuar në artikull. Nga kuzhina vjen aroma e darkës që po gatuhet. Macja shtriqet në koshin e saj. Celulari jep sinjal se ka marrë një mesazh dhe ju jeni duke ndier mbi lëkurë ngrohtësinë e diellit që po perëndon. Të gjitha këto përjetime ndërthurren me njeri-tjetrin kur përpunohen nga truri dhe ruhen si një përjetim i vetëm.

Nëse gjatë përpunimit të këtyre të dhënave në tru ndodh një vonesë minimale, atëherë truri, thotë teoria, e interpreton këtë përvojë sikur të ishin dy përvoja që ndjekin njera-tjetrën, duke iu krijuar juve përshtypjen se përvojën e parë e keni pasur një herë në të kaluarën.

Fizikanti teorik Michio Kaku është i bindur se gjatë Déjà-vusë kemi të bëjmë me një çrregullim të kujtesës, e cila shfaqet kur “thirren fragmentet e kujtesës të ruajtur në tru, kur ne ndodhemi në një ambient që ka ngjashmëri me diçka që kemi përjetuar më parë.” Kaku ka teori edhe për pyetjen nëse ne mund të zhvendosemi midis universeve paralele, dhe për pyetjen nëse Déjà-vuja na thotë ndonjë gjë për pozicionin tonë në këto universe.

A mund të shkaktohen Déjà-vutë nga stresi?

Studime të tjera thonë se stresi mund të luajë një rol për Déjà-vutë. “Truri funksionon më mirë kur është i çplodhur dhe i ngarkuar me energji. Nëse keni shumë stres ose jeni shumë të shqetësuar, atëherë truri lodhet. Atëherë mund të ndodhë që modeli t’i zhvendosë lehtë aktivitetet e trurit. Në kushte të tilla nuk është e pazakonshme që të keni Déjà-vu”, sqaron Giordano.

Spears shton se njerëzit me shkollim të lartë tentojnë më shumë se njerëzit që kanë pak arsim, që të kenë Déjà-vu. “Njerëzit që udhëtojnë shumë, që janë në gjendje të kujtohen për ëndërrat e tyre dhe që kanë pikëpamje liberale, përjetojnë më shpesh Déjà-vu.”  

Janë Déjà-vutë shenja të ndonjë çrregullimi psiqik?

“Aspak,” thotë me siguri Giordano kur pyetet për këtë çështje. Edhe njerëzit me psiqikë të shëndetshme përjetojnë herë pas here Déjà-vu. Më shpesh ato shfaqen në moshën nga 15 deri 25 vjeç. Spears këshillon sidoqoftë se kush përjeton Déjà-vu më shumë se një herë në vit, për shmebull disa herë në muaj, duhet të marrë këshilla nga mjeku. Nëse Déjà-vu është e lidhur me humbje të vetëdijes ose një gjendje të pazakontë ëndrre, ajo jep shenja për një problem më serioz.

“Duhet bërë kujdes për të parë nëse një Déjà-vu zgjat më shumë se disa sekonda, ose nëse personi ka vështirësi të kuptojë çfarë është reale dhe çfarë është joreale,” shton Spears. “Mbase shihet se personi është duke pasur sjellje të pavetëdijshme, për shembull duke luajtur me flokët e veta ose duke mos mbajtur dot sende në duar. Edhe rritja e frekuencës së rrahjeve të zemrës ose ndenja e madhe e frikës do të ishin arsye për një vizitë tek mjeku.”

Sepse në raste të rralla Déjà-vuja mund të jetë shenjë për një krizë, sidomos krizë epileptike. “Pjesa më e madhe e krizave e kanë fillesën tek lobi temporal i trurit. Ato shkaktohen kur lobi temporal ngacmohet dhe personi është ende në gjysmë-vetëdije, pra jo krejt i pavetëdijshëm. Kjo mund të shkaktojë ndjenjën e Déjà-vusë.”

Në përgjithësi nuk ekziston ndonjë mirëkuptim për çështjen se si e ndien njeriu një Déjà-vu dhe ka teori të ndryshme për pyetjen se çfarë e shkakton. Shkencëtarë nuk e dinë ende çfarë e shkakton faktikisht. Spears shpreh keqardhjen duke thënë: “Ne nuk kemi ende një shpjegim solid strukturor për këtë gjë.”

dw

Spiralja në qiellin e Alaskës u shkaktua nga derdhja e karburantit të raketës SpaceX

spiraljaTë apasionuarit pas fenomenit “Aurora Borealis”, i njohur ndryshe si dritat veriore, patën fatin të shohin një spektakël në qiellin e Alaskës, kur një spirale blu, e ngjashme me një galaktikë, u shfaq për disa minuta në mes të dritave verirore.

 

Shfaqja qiellore mëngjesin e së shtunës u ngjasonte filmave fantastiko-shkencorë, me një portal të hapur në skajet e largëta të universit.

Fenomeni u shkaktua nga derdhja e lëndës djegëse të një rakete SpaceX të lëshuar nga Kalifornia rreth tre orë më parë.

Në disa raste, raketat kanë karburant të tepërt që duhet të hidhet, thotë fizikanti i hapësirës Don Hampton, profesor në Institutin Gjeofizik të Universitetit të Alaskës në Fairbanks.

Profesori thotë se kur derdhja e karburantit bëhet në lartësi të mëdha, lënda djegëse kthehet në akull. “Kur kjo ndodh nën rrezet e diellit, dhe toka është e mbuluar nga errësira, mund të shihet një lloj reje e madhe, dhe në disa raste që rrotullohet”. Megjithëse nuk shihet shpesh, zoti Hampton tha se ka parë dukuri të tilla tre herë.

Momentet e rrotullimi u kapën nga kamerat e Institutit Gjeofizik dhe janë shpërndarë gjerësisht duke krijuar një stuhi në internet, tha profesori.

Raketa e kompanisë SpaceX u lëshua mbrëmjen e së premtes nga baza e Forcave Hapësinore Vandenberg në Kaliforni me rreth 25 satelitë në bord. Koha e derdhjes së karburantit dhe fakti që ishte një lëshim polar e bënë spiralen blu të dukshme mbi një zonë të madhe të Alaskës.

Në janar, një tjetër spirale u pa mbi ishullin e madh të Havait. Një kamera në majën Mauna Kea, jashtë Observatorit Kombëtar Astronomik të teleskopit Subaru të Japonisë, filmoi një spirale që rrotullohej në qiell gjatë natës. Studiuesit thanë se ishte krijuar nga dërgimi në hapësirë i një sateliti ushtarak përmes një rakete SpaceX të lëshuar në Florida.

voa

Elon Musk thotë se do të krijojë ‘TruthGPT’ si barazpesë ndaj ‘paragjykimeve’ të Inteligjencës Artificiale

Elon MuskPronari miliarder i rrjetit social Twitter, Elon Musk, po i bie sërish këmbanave paralajmëruese për rreziqet e inteligjencës artificiale për njerëzimin. Ai pretendon se një projekt ekzistues i Inteligjencës Artificiale punon me paragjykime në favor të së majtës liberale dhe planifikon që një platformë e tij e të shërbejë si barazpeshë.

 

Zoti Musk i tha komentatorit të televizionit amerikan, Fox News, Tucker Carlson gjatë një interviste të transmetuar mbrëmjen e së hënës se ai planifikon të krijojë një alternativë ndaj projektit aktual “ChatGPT” që ai po e quan “TruthGPT”. Sipas tij kjo do të jetë një “Inteligjencë artificiale e kërkimit të së vërtetës që përpiqet të kuptojë natyrën e universit”.

Ideja, tha zoti Musk, është se një Inteligjencë Artificiale që dëshiron të kuptojë njerëzimin ka më pak gjasa ta shkatërrojë atë.

Ai tha gjithashtu se është i shqetësuar se projekti i tanishëm ‘ChatGPT’ “po punon për të qenë politikisht korrekt”.

Në pjesën e parë të kësaj interviste me moderatorin e Fox News, Carlson, zoti Musk gjithashtu mbrojti rregullimin me ligj të inteligjencës artificiale, duke thënë se ai është një “adhurues i madh” i kësaj ideje. Ai e quajti inteligjencën artificiale “më të rrezikshme” se raketat dhe tha se ka potencialin të shkatërrojë njerëzimin.

Zoti Musk ka regjistruar një biznes të ri të quajtur “X.AI Corp” në Nevada. Sipas faqes së internetit të zyrës së sekretarit të shtetit të Nevadës, biznesi u formua më 9 mars dhe Elon Musk është drejtor ndërsa këshilltari i tij, Jared Birchall, është sekretar.

Zoti Musk për shumë vite ka shprehur mendime të forta për inteligjencën artificiale dhe ka kundërshtuar udhëheqës të tjerë të bizneseve të teknologjisë, përfshirë Mark Zuckerbergun dhe Bill Gatesin, duke thënë se kanë njohuri “të kufizuara” të fushës.

Kur nisi punën organizata “OpenAI” përmes së cilës u krijua projekti i Inteligjencës Artificiale “ChatGPT”, zoti Musk ishte një nga investititorët. Ai gjithashtu e bashkë-kryesoi bordin pas themelimit të tij më 2015 si një laborator kërkimor jofitimprurës i Inteligjencës Artificiale. Por zoti Musk qëndroi atje vetëm për disa vjet, duke dhënë dorëheqjen nga bordi në fillim të vitit 2018, një vendim ky që organizata me seli në San Francisko e lidhi me një prej kompanive ku zoti Musk është pronar, Tesla ku ndërtoheshin sistemet e automatizuara të drejtimit të automjeteve.

“Ndërsa Tesla vazhdon të përqëndrohet më shumë në Inteligjencën Artificale, kjo do të eliminojë një konflikt të mundshëm të ardhshëm për zotin Elon”, tha “OpenAI” në një deklaratë të publikuar në shkurt të vitit 2018.

“Unë e emërova dhe krijova konceptin”, tha zoti Musk gjatë intervistës me Fox News, duke u ankuar që “OpenAI” tani është aleat i ngushtë me kompaninë “Microsoft” dhe nuk është më një organizatë jofitimprurëse.

“Tesla po konkurronte për disa nga të njëjtët njerëz si ‘OpenAI’ dhe unë nuk isha dakord me disa nga ato që ekipi i tyre donte të bënte”, shkroi zoti Musk në Twitter në vitin 2019 duke e sqaruar arsyen pse u largua nga bordi.

Por ka shqetësime rreth cilësisë së sistemeve të Inteligjencës Artificiale të Tesla-s. Rregullatorët e sigurisë në SHBA njoftuan muajin e kaluar për nisjen e një hetimi për një aksident fatal që përfshinte një automjet Tesla me dyshimin se ka përdorur një sistem të automatizuar drejtimi kur u përplas me një kamion zjarrfikësish të parkuar, në Kaliforni.

Hetimi i këtij aksidenti është pjesë e një hetimi më të madh nga agjencia për raste të shumta të Teslas që përdor sistemin Autopilot, duke u përplasur me automjetet e parkuara të urgjencës që janë parkuar duke ndihmuar njerëzit e përfshirë në aksidente të tjera.

Deri në vitin 2020, zoti Musk shkruante në Twitter se “OpenAI duhet të jetë më e hapur” ndërsa vuri në dukje se ai nuk kishte “kontroll dhe njohuri shumë të kufizuar” për të.

Me raste, zoti Musk ka thënë fjalë të mira për të. Pas publikimit të “ChatGPT” më 30 nëntor, zoti Musk i shkroi në Twitter shefit ekzekutiv të “OpenAI”, Sam Altman, se platforma ishte “shumë e mirë” dhe u ankua se mediat e lajmeve nuk po e mbulonin gjerësisht publikimin sepse “ChatGPT nuk është një kauzë e së majtës ekstreme”.

Që atëherë, megjithatë, zoti Musk ka përmendur në mënyrë të përsëritur shembuj që ai thotë se tregojnë njëanshmëri ose censurë në favor të së majtës. “ChatGPT” ka filtra që përpiqen ta parandalojnë atë të nxjerrë përgjigje fyese.

voa