Me ndryshimet aktuale që po bëhen në politikën për klimën po jepen miliarda për përballimin e nxehtësisë vdekjeprurëse. Ndërkohë një rrjet botëror ekspertësh për klimën po merren me këtë problem në qytetet e tyre.

 

Rreth 2 miliardë njerëz do të jetojnë në fund të këtij shekulli në kushte temperaturash të larta dhe të rrezikshme, nëse politikat për klimën vazhdojnë me trajektoret aktuale, thotë një studim i ri publikuar në revistën Nature Sustainability. Shifra do të përbëjë 23 përqind të popullsisë që mendohet të ketë bota në atë kohë.

Nëse klima ngrohet më shumë se sa mendohet, një skenar i mundshëm ky mes politikave aktuale, atëherë jo 2 por 3,3 miliardë njerëz do të përballen në fund të shekullit me temperatura ekstreme.

Studimi i kryer nga shkencëtarë të Universitetit të Exeter-it në Britaninë e Madhe dhe Universitetit Nanjing në Kinë, thotë se 60 milionë njerëz jetojnë qysh tani në nivele të rrezikshme temperaturash, që karakterizohen nga mesatarja 29 gradë celsius (84,2 gradë Fahrenheit) ose më shumë.

 

Si e dëmtojnë temperaturat e larta shëndetin e njeriut? 

Nxehtësia ekstreme mund të shkaktojë një seri sëmundjesh si dhe vdekje, thotë Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH). Kjo ka të bëjë me goditjet nga të nxehtit dhe hiperthermia. Temperaturat e larta keqësojnë po ashtu sëmundjet kronike dhe kanë efekt direkt në transmetimin e sëmundjeve, cilësinë e ajrit dhe infrastrukturën jetike.

Të moshuarit, foshnjat dhe fëmijët, gratë shtatzëna, punonjësit që punojnë jashtë dhe kryejnë punë krahu, atletët dhe të varfërit janë veçanërisht të rrezikuar nga temperaturat e larta.

Sipas këtij studimi, ulja e temperaturave të synuara nga marrëveshja e Parisit, me 1,5 gradë Celsius mbi nivelin e temperaturave të periudhës paraindustriale do të lerë në fund të shekullit ende 400 milionë njerëz të ekspozuar në temperatura të niveleve të rrezikshme.

Njerëzit që jetojnë në Indi, Sudan dhe Nigeri do të jenë në ndikimin e madh të temperaturave të larta edhe me uljen 1,5 gradë, kurse ulja me 2,7 gradë e temperaturave do të ketë ndikim të madh për vendet si Filipine, Pakistan dhe Nigeri.

 

Llogaritja e kostove njerëzore të ndryshimit të klimës

Shkencëtarët thonë se studimi i tyre shënon moment kthese në tendencën për ta parë ndikimin e klimës më shumë në aspektin ekonomik se sa në aspektin njerëzor. “Këto tendenca shkatërrojnë në mënyrë pakthyeshme vlerat duke i larguar nga jeta njerëzore dhe duke i përqëndruar tek pasuria,” i tha Deutsche Welles Ashish Ghadiali, një aktivist në mbrojtje të klimës dhe bashkëautor i studimit, që shton se krijimi i modeleve që fokusohen tek ekonomia “ka më shumë vlerë për jetën në Nju Jork se sa për jetën në Bangladesh.”

Pjesa më e madhe e modeleve të tjera të studimit e vendosin prioritetin tek popullsia në ditët aktuale dhe jo tek popullsia në ditët e ardhshme, dhe pabarazitë në ngrohjen globale do të jenë kështu “të përhapura si globalisht, ashtu edhe të transmetuara nga njëri brez tek tjetri,” thotë Ghadiali.

“Në thelb këto modele i japin vlera më të mëdha jetës sime, se sa të fëmijëve të mi dhe sigurisht jetës së nipërve dhe mbesave,” thotë ai. Nëse sheh se si ndikojnë vende të caktuara në nivelet e larta të nxehtësisë, shkencëtarët thonë se emisionet aktuale të dioksidit të karbonit të prodhuara nga 1,2 qytetarë të zakonshëm amerikanë, mjaftojnë për ta dënuar njeriun e ardhshëm të jetojë në nxehtësi ekstreme.

Pavarësisht nga emetimi joproporcional i dioksidit të karbonit, popullsia e SHBA është më pak e rrezikuar nga temperaturat e rrezikshme.

 

Si mund të mbrohen njerëzit nga temperaturat e larta? 

Studimet e mëparshme kanë treguar se qytetet janë shumë më të prekura nga rritja e temperaturave, për shkak të “efektit të ishujve të ngrohjes”. Ndërtesat, rrugët dhe infrastruktura e absorbojnë dhe rrezatojnë nxehtësinë e diellit më shumë se sa ambienti natyror si pyjet dhe ujrat, duke shkaktuar rritje të temperaturave urbane nganjëherë deri 15 gradë Celsius më shumë se sa temperaturat e zonave rurale.

Qytetet në vende të ndryshme të botës janë duke përcaktuar role të reja për ekspertët që merren me ngrohjen, duke i dhënë detyrë që të luftojnë rritjen e pashmangshme të temperaturave. Një prej tyre është Cristina Huidobro, e cila e ka marrë këtë detyrë për kryeqytetin e Kilit, Santiago, në mars të 2022. “Shumë qytete të botës përballen me ngrohjen ekstreme, por zgjidhjet dhe mënyra se si merren ato me këtë problem janë shumë, shumë lokale,” i tha Huidobro Deutsche Welles.

Megjithatë, thotë Huidobro, të gjitha qytetet ndjekin gjerësisht strategjinë me tri pika: përgatitjen, ndërgjegjësimin dhe adaptimin.

Përgatitja ka të bëjë me kategorizimin e valëve të nxehtësisë në të njëjtën mënyrë që bëhet për katastrofat e tjera natyrore, ose krijimin e sistemit të alarmit për të rritur përgjegjësinë e qytetit.

Huidobro thotë se ndërgjegjësimi është pjesë përbërëse e këtij roli. “Kujdesi për veten gjatë nxehtësive ekstreme është shumë i thjeshtë, pi ujë, shko në hije dhe pusho,” thotë ajo. “Askush nuk duhet të vdesë nga nxehtësia ekstreme.”

Pika e tretë është adaptimi i qyteteve me realitetin e ri, me temperaturat e larta, duke krijuar më shumë hapësira të gjelbërta në qytet.

Santiago sapo ka filluar një projekt për ripyllëzimin urban, gjatë të cilit do të mbillen 30 mijë pemë në gjithë qytetin dhe do të zhvillohen strategji që e trajtojnë pemën si pjesë të infrastrukturës urbane.

“Pemë, pemë, pemë kudo. Ato sjellin më shumë gjelbërim në qytet,” thotë Huidobro.

Po mbjellja e pemëve nuk është aq e lehtë sa mendojnë njerëzit. “Ne jemi duke futur pemët në rrugë vërtet të ngjeshura, si përshembull në rrugët kryesore të qytetit që janë mbushur me beton. Ju duhet të gërrmoni një gropë dhe të bëni ca punë civile për të mbjellë pemët.”

Po ashtu kjo nuk është zgjidhje e shpejtë e çështjes së nxehtësisë urbane, sepse pemët duan kohë të rriten.

“Ideja është që të mbillet pema që do të bëjë hije pas 20 ose 30 vjetësh,” thotë Huidobro.

 

Qytetet amerikane luftojnë nxehtësinë ekstreme  

Shtetet e Bashkuara, ku sipas studimeve të mëparshme 12 mijë vetë vdesin në vit nga nxehtësia, kanë emëruar tre ekspertë që do të merren me të nxehtin në Phoenix, në Majami dhe në Los Angeles.

Qyteti kalifornian i Los Angelesit, i cili është vlerësuar si shumë i ndjeshëm ndaj katastrofave natyrore përfshirë edhe valët e nxehtësisë, nisi kohët e fundit një fushatë për të krijuar më shumë “resilience hubs”, kabina për të marrë veten duke gjetur hije dhe freski, sidomos në qytetet e vlerësuara si me rrezik të lartë. Aty ekziston ndërkohë një rrjet qendrash freskimi ngritur kryesisht në biblioteka, kur njerëzit mund të shkojnë për t’i shpëtuar të nxehtit.

Aty po punohet po ashtu për krijimin e sistemit të paralajmërimit të hershëm për valët e nxehtësisë.

Phoenix, një qytet në qendër të shkretëtirës Sonoran, është duke punuar me disa adaptime, përfshirë ndërtimin e trotuareve freskuese që lyhen me një material ngjitës që reflekton diellin. Materiali ngjitës i bën rrugët disa gradë më të freskëta dhe e mban ajrin natën të freskët.

Qyteti i Majamit në Florida ka bërë plane për fushata mbjelljeje pemësh urbane dhe ka shpenzuar miliona dollarë për krijimin e njësive të ajrit të kondicionuar për banorët që jetojnë në ndërtesa publike, ndërkohë që ka dhënë ndihma sociale familjeve me të ardhura të pakta, për t’i ndihmuar të paguajnë faturat e energjisë.

Por Huidobro e Santiagos thotë, se ajri i kondicionuar është në përgjithësi zgjidhja e fundit për të bërë adaptimin, për shkak të pasojave që ka për klimën. Santiago kërkon të mbjellë “33 xhepa pyjorë”, që mund të përdoren për strehim gjatë krizave të klimës, sidomos pranë shkollave dhe qendrave të shëndetit. Ato janë alternative ndaj qendrave freskuese me ajër të kondicionuar dhe janë zhvilluar në SHBA dhe Europë. “Gjatë valëve të nxehta njerëzit mund të shkojnë brenda këtyre qendrave freskuese me bazë natyrore dhe të gjejnë aty hije, të pushojnë dhe pijnë ujë,” thotë Huidobro.

dw

Bashkimi Evropian gjobiti të hënën kompaninë Meta, pronare e rrjetit social Facebook, me një shifër rekord prej 1.2 miliardë eurosh, për shkelje të privatësisë dhe e urdhëroi atë të ndalojë transferimin e të dhënave të përdoruesve evropianë përtej Atlantikut, deri në tetor.

 

Beteja ligjore dhjetëvjeçare u nxit nga frika mbi mundësinë e qasjes së paautorizuar të Shteteve të Bashkuara tek të dhënat personave apo kompanive evropiane.

Beteja ligjore nisi më 2013, kur avokati austriak dhe aktivisti i çështjeve të privatësisë, Max Schrems, u ankua për mënyrën se si Facebook-u, mbronte të dhënat e tij, pas informacioneve që bëri publike ish-punonjësi i Agjencisë së Sigurisë Kombëtare, Edward Snowden, mbi përgjimet që bënte agjencia amerikane e sigurisë.

Gjoba prej 1.2 miliardë eurosh nga Komisioni për Mbrojtjen e të Dhënave në Irlandë, është më e madhja që nga hyrja në fuqi e rregullave të rrepta të mbrojtjes së privatësisë në BE, pesë vjet më parë, duke tejkaluar gjobën prej 746 milionë eurosh ndaj kompanisë Amazon më 2021, po për shkelje të privatësisë.

Mbikëqyrësi irlandez është rregullatori kryesor i privatësisë së firmës Metës në bllokun prej 27-vendesh, sepse qendra evropiane e gjigantit teknologjik është e regjistruar në Dublin.

Kompania Meta, e cila kishte paralajmëruar më herët se shërbimet për përdoruesit e saj në Evropë mund të ndërpriteshin, tha se do ta apelojë vendimin dhe kërkoi nga gjykatat që ta pezullojnë atë menjëherë.

“Nuk ka ndërprerje të menjëhershme të Facebook-ut në Evropë”, tha kompania.

“Vendimi është i gabuar, i paarsyeshëm dhe përbën një precedent të rrezikshëm për shumë kompani të tjera, që transferojnë të dhëna midis BE-së dhe SHBA-së”, thanë zyrtarët e Meta-s.

Ky rast nxjerr në pah dallimet midis Uashingtonit dhe Brukselit mbi rregullat e rrepta të Evropës mbi çështjet e privatësisë dhe masave të dobëta në Shtetet e Bashkuara, në mungesë të një ligji federal mbi privatësinë.

Një marrëveshje mbi transferimet e të dhënave midis BE-së dhe Shteteve të Bashkuara, e njohur si Mburoja e Privatësisë, u shfuqizua më 2020 nga Gjykata e Lartë e BE-së, me arsyetimin se ajo nuk ishte e mjaftueshme për të penguar qasjen e qeverisë amerikane tek të dhënat e përdoruesve.

Ndërkohë, Brukseli dhe Uashingtoni nënshkruan një marrëveshje të re privatësie vitin e kaluar, që Meta mund ta përdorë.

Marrëveshja e rishikuar është në pritje të vlerësimit të zyrtarëve evropianë, nëse ajo është e mjaftueshme për mbrojtjen e të dhënave të përdoruesve.

Këtë muaj, institucionet e BE-së dhe ligjvënësit e bllokut kërkuan përmirësime, duke thënë se masat mbrojtëse nuk janë mjaft të forta.

Zyrtarët thanë se masa e re për mbrojtjen e të dhënave mund të jetë gati në korrik, por Meta ka paralajmëruar se ka gjasa që ajo të mos jetë gati në kohë.

Kompania e mediave sociale mund të detyrohet të bëjë një rishikim të kushtueshëm dhe të ndërlikuar të operacioneve të saj, nëse detyrohet të ndalojë dërgimin e të dhënave të përdoruesve përtej Atlantikut.

Sipas faqes së saj të internetit, 17 nga 21 qendrat e të dhënave të kompanisë Meta ndodhen në Shtetet e Bashkuara.Tre janë në Danimarkë, Irlandë dhe Suedi, ndërsa një është në Singapor.

voa

 

FBI-ja ka çaktivizuar disa programe të dëmshme kompjuterike të përdorura nga elita e spiunëve rusë, thanë të martën autoritetet amerikane, duke ofruar një pasqyrë të vogël të përballjes digjitale midis dy superfuqive kibernetike.

 

Zyrtarë të lartë të zbatimit të ligjit thanë se ekspertët teknikë të FBI-së kishin identifikuar dhe çaktivizuar programet e përdorura nga shërbimi rus i sigurisë, FSB kundër një numri të pazbuluar kompjuterësh amerikanë, një veprim që ata shpresojnë se do t’i japë një goditje vdekjeprurëse një prej programeve kryesore të spiunazhit kibernetik të Rusisë.

“Ne e vlerësojmë këtë si mjetin e tyre kryesor të spiunazhit”, u tha gazetarëve një nga zyrtarët amerikanë përpara deklaratës publike mbi këtë çështje. Ai tha se Uashingtoni shpresonte se operacioni do ta “çrrënjoste atë nga fushëbeteja virtuale”.

Zyrtari tha se spiunët e FSB-së që përdornin programin kompjuterik, të njohur me emërtimin “Snake”, janë pjesë e një grupi famëkeq hakerimi i njohur si “Turla”.

Grupi ka qenë aktiv për dy dekada, duke vënë në shënjestër një sërë objektivash të NATO-s, agjencive qeveritare të Shteteve të Bashkuara dhe kompanive të teknologjisë, tha një zyrtar i lartë i FBI-së.

Diplomatët rusë nuk iu përgjigjën menjëherë kërkesave për koment. Moska zakonisht mohon përfshirjen në operacione të spiunazhit kibernetik.

Zyrtarët amerikanë folën me gazetarët të martën përpara publikimit të lajmit në kushte anonimiteti. Njoftime të ngjashme për përpjekjet për sulme kibernetike të FSB-së u bënë nga agjencitë e sigurisë në Britani, Kanada, Australi dhe Zelandën e Re.

Turla konsiderohet gjerësisht si një nga ekipet më të sofistikuara të hakerave të studiuara nga komuniteti i sigurisë.

“Ata kanë vazhduar të veprojnë në hije duke u fokusuar në sigurinë e fshehtë dhe operacionale”, tha John Hultquist, nënpresident për analizimin e kërcënimeve në kompaninë amerikane të sigurisë kibernetike Mandiant. “Ata janë një nga objektivat më të vështira që kemi hasur”.

Qeveria amerikane e titulloi operacionin për ndërprerjen e programit Snake si “Operation Medusa”. FBI-ja dhe partnerët e saj identifikuan se ku ishte vendosur mjeti i hakerave në internet dhe ndërtuan një program unik softuerësh për të shkatërruar infrastrukturën e hakerëve.

FBI-ja u mbështet në autorizimet ekzistuese të urdhrave të kërkimit për të hyrë në distancë në programin keqdashës rus të përdorur brenda rrjeteve të viktimave në SHBA dhe për të shkëputur lidhjet e tij.

Zyrtari i lartë i FBI-së tha se mjeti i Byrosë Federale ishte krijuar vetëm për të komunikuar me programin rus të spiunazhit.

voa

Të apasionuarit pas fenomenit “Aurora Borealis”, i njohur ndryshe si dritat veriore, patën fatin të shohin një spektakël në qiellin e Alaskës, kur një spirale blu, e ngjashme me një galaktikë, u shfaq për disa minuta në mes të dritave verirore.

 

Shfaqja qiellore mëngjesin e së shtunës u ngjasonte filmave fantastiko-shkencorë, me një portal të hapur në skajet e largëta të universit.

Fenomeni u shkaktua nga derdhja e lëndës djegëse të një rakete SpaceX të lëshuar nga Kalifornia rreth tre orë më parë.

Në disa raste, raketat kanë karburant të tepërt që duhet të hidhet, thotë fizikanti i hapësirës Don Hampton, profesor në Institutin Gjeofizik të Universitetit të Alaskës në Fairbanks.

Profesori thotë se kur derdhja e karburantit bëhet në lartësi të mëdha, lënda djegëse kthehet në akull. “Kur kjo ndodh nën rrezet e diellit, dhe toka është e mbuluar nga errësira, mund të shihet një lloj reje e madhe, dhe në disa raste që rrotullohet”. Megjithëse nuk shihet shpesh, zoti Hampton tha se ka parë dukuri të tilla tre herë.

Momentet e rrotullimi u kapën nga kamerat e Institutit Gjeofizik dhe janë shpërndarë gjerësisht duke krijuar një stuhi në internet, tha profesori.

Raketa e kompanisë SpaceX u lëshua mbrëmjen e së premtes nga baza e Forcave Hapësinore Vandenberg në Kaliforni me rreth 25 satelitë në bord. Koha e derdhjes së karburantit dhe fakti që ishte një lëshim polar e bënë spiralen blu të dukshme mbi një zonë të madhe të Alaskës.

Në janar, një tjetër spirale u pa mbi ishullin e madh të Havait. Një kamera në majën Mauna Kea, jashtë Observatorit Kombëtar Astronomik të teleskopit Subaru të Japonisë, filmoi një spirale që rrotullohej në qiell gjatë natës. Studiuesit thanë se ishte krijuar nga dërgimi në hapësirë i një sateliti ushtarak përmes një rakete SpaceX të lëshuar në Florida.

voa