Kontrollet e syve të përforcuara nga inteligjenca artificiale mund të zbulojnë sëmundjen e Parkinsonit deri në 7 vite përpara se tek njerëzit të shfaqen simptomat e sëmundjes.
Teknologjia është larg miratimit nga autoritetet rregullatore, por megjithatë ajo shihet nga ekspertët si një zbulim që mund t’i ndihmojë në diagnostikimin dhe trajtimin sa më pare të Parkinsonit.

Kushdo që ka bërë një ekzaminim të syve ka parë dhe një aparaturë të tillë diagnostikuese, ate që njihet si skaneri i tomografisë koherente optike.

Okulistët e përdorin atë për skanime 3D, apo tre dimensionale të syve me rezolucion të lartë, për të identifikuar sëmundje serioze të syrit si glaukoma.

Por pajisja mund të ndihmojë mjekët okulistë të diagnostikojnë sëmundjen e Parkinsonit tek pacientët, deri në shtatë vjet përpara se të shfaqen simptomat.

“Një nga gjërat unike të sëmundjes së Parkinsonit është se ajo prek një lloj të caktuar qelize në tru, qeliza që përdorin një kimikat të quajtur dopaminë. Ne në fakt kemi qeliza që përdorin dopaminë edhe në sy, dhe shumica e tyre janë të vendosura në një zonë specifike të retinës”, thotë Dr Siegfried Wagner, i spitalit të syve ‘Moorfields’ në Britani.

Falë inteligjencës artificiale, shkencëtarët kanë përshtatur algoritmet duke kryer me qindra mijëra skanime të syve, me qëllimin për të identifikuar ndryshimet në retinë që tregojnë praninë e Parkinsonit.

Ndërsa ky mund të shihet si një zhvillim interesant, teknologjia është shumë larg nga të qenit gjerësisht e disponueshme, thonë ekspertët.

Zbulimi i sëmundjeve në pjesë të tjetra të trupit nga ekzaminimet në sy nuk ështe diçka e re: shenja te Alzheimerit, sklerozës së shumëfishtë dhe skizofrenisë janë zbuluar falë skanimeve në sy, një fushë kërkimore në zhvillim e quajtur ‘oculomiks’.

“Ajo që ne shpresojmë të arrijmë është se pas disa vitesh, të mund të shkoni tek okulisti dhe të identifikonie shenjat e hershme të sëmundjes. Kjo mund të ketë përfitime masive për shëndetin publik”, thotë profesor Pearse Keane, mjek okulist në spitalin e syve ‘Moorfields’.

Diagnostikimi i hershëm do t’u jepte mundësi pacientëve të fillonin trajtimin më shpejt dhe të shijonin jetën normale, pak më gjatë.

“Nëse do të kishte ekzaminime të sëmundjes së Parkinsonit të lidhuara me ekzaminimin e syve do ta kisha bërë, gjë që do të më jepte mundësi të bëja shumë gjëra, që nuk i bëj dot aktualisht”, thotë Angela Orchard, e e cila vuan nga Parkinsoni.

voa

Cigaret elektronike fillimisht u promovuan si një mjet për të ndihmuar njerëzit të linin duhanin, por qysh atëherë ato janë shndërruar në një produkt popullor mes të rinjve. Qeveria federale e Australisë tani po synon të vendosë rregulla për përdorimin e tyre dhe të zvogëlojë numrin e të rinjve që e marrin këtë zakon.

Pasi ishte përdoruese duhani prej shumë vitesh, kjo grua në të 20-at filloi të përdorë cigare elektronike nëntë muaj më parë.

Ajo ishte kurioze të shihte nëse do t’i pëlqente dhe nëse do ta ndihmonte për të zvogëluar marrjen e nikotinës.

“Nuk më pëlqeu shumë në fillim, por kanë nikotinë. Pra, merr të njëjtën goditje dopamine që merr nga cigarja”, thotë ajo.

Deri tani, ajo ka ndjenja të përziera për cigaret elektronike. Rrobat pa erën e tymit të duhanit dhe përdorimi diskret janë padyshim një plus, por ajo nuk është aq e sigurt për sa i përket shëndetit të saj.

“Nuk e di nëse vërej ndonjë ndryshim në këtë fazë, sepse nuk ndihem më keq dhe, nuk ndihem dukshëm më mirë. Thjesht nuk kam dëshirë për nikotinë. Pra, kjo është ndoshta gjëja më e madhe – lashë duhanin, por jam ende e varur nga nikotina dhe vazhdoj ta përdor atë”, thotë ajo.

Kur dolën në treg më shumë se 15 vjet më parë, cigaret elektronike dukeshin si version plastik i cigareve të zakonshme dhe nuk ishin të njohura.

Ato fillimisht ishin menduar gjithashtu si një mjet për të ndihmuar njerëzit të ndalonin pirjen e duhanit.

Tani, tregtohen si një produkt relaksues dhe tërheqin të rinjtë.

“Adoleshentët, pra grupi i moshës 13 deri në 17 vjeç, janë disa nga përdoruesit më të mëdhenj të këtyre produkteve. Të rinjtë e moshës 18 deri në 24 vjeç, janë rritur me paralajmërime shëndetësore në paketat e cigareve, reklama kundër duhanit në televizion. Këto produkte janë për ta”, thotë profesoresha Becky Freeman nga Shkolla e Shëndetit Publik në Universitetin e Sidneit.

Tani për tani në Australi, është e paligjshme blerja, posedimi ose përdorimi i cigareve elektronike që përmbajnë nikotinë pa recetë nga një mjek.
Është gjithashtu e paligjshme shitja e këtyre produkteve te njerëzit nën moshën 18 vjeç.

Por importuesit dhe shitësit vazhdojnë t’i shesin si produkte ‘pa nikotinë’ që, sipas një hulumtimi nga projekti ‘Generation Vape’, nuk është e vërtetë në shumicën e rasteve.

“Nëse je një i ri, të shtyn të besosh se ka vetëm avull uji në këto produkte me pak shije dhe asgjë nuk mund të jetë më larg nga e vërteta. Ne e dimë nga studimet laboratorike se ato përmbajnë përqendrime shumë të larta të nikotinës”, thotë zonja Freeman.

Becky Freeman gjithashtu thekson se nikotina është shumë e dëmshme, veçanërisht për njerëzit nën moshën 25 vjeç, truri i të cilëve është ende në zhvillim.

Në maj, Qeveria Federale Australiane njoftoi reforma të reja për këto produkte që shpreson t’i prezantojë në parlament deri në fund të vitit.

Qëllimet kryesore të legjislacionit të propozuar janë që të lejojë shitjen e tyre në farmaci, të ndalojë të gjitha produktet pa recetë – pavarësisht nëse ato përmbajnë nikotinë apo jo.

Qeveria thotë se propozimi i saj synon importuesit dhe shitësit, jo konsumatorët.
Qëllimi kryesor i ligjit të propozuar është të vështirësojë sa më shumë që të jetë e mundur për fëmijët qasjen ndaj këtyre produkteve.

voa

Thuhet se njeriu mund të durojë tre minuta pa oksigjen, tridhjetë ditë pa ushqim, por vetëm tre ditë pa lëngje. Pa ujë asgjë nuk funksionon në trupin tonë.

Trupi i një të porsalinduri përbëhet rreth 80 përqind nga uji. Duke u plakur përmbajtja e ujit në trup bie dhe arrin diku në rreth 60 përqind.

Qelizat yndyrore kanë një përmbajtje më të ulët rë ujit se qelizat e tjera të trupit. Kështu që njerëzit me mbipeshë kanë më pak ujë se njerëzit e dobët, dhe gratë kanë më pak ujë se burrat. Për mbijetesën tonë është jetike që ta furnizojmë rregullisht trupin me lëngje.

Disa organe kanë sasi të mëdha uji. Këtu bëjnë pjesë sytë, për shembull. Trupi qelqor i syrit përbëhet deri në 99 për qind nga uji. Muskujt po ashtu kanë një përqindje të lartë lëngjesh, rreth 80 për qind. Për të furnizuar trupin sa duhetne mund të bëjmë një gjë: të pijmë, të pimë dhe përsëri të pimë.

Pirja e ujit është një domosdoshmëri absolute

Trupi ynë humb rreth dy litra lëngje çdo ditë, në radhë të parë përmes lëkurës, e cila rregullon kështu temperaturën e trupit. Kjo ndodh sidomos kur është nxehtë. Por edhe ajri i thatë i kaloriferëve mund të ndikojë tek ne negativisht. Veshkat, që e çlirojnë trupin nga toksinat,nxjerrin jashtë lëngje në formën e urinës. Kur nuk pimë mjaftueshëm, urina merr ngjyrë të verdhë të fortë. Kur ngjyra e saj është e kaftë,është shenjë paralajmëruese serioze, se diçka nuk është në rregull. Lëngjet dalin përmes zorrës me jashtëqitjen, kur marrim  frymë humbasim gjithashtu ujë në formë të stërkalave të vogla.

Këto humbje duhen kompensuar dhe për këtë arsye pimë rreth 1,5 deri në dy litra lëngje çdo ditë. Kërkesa për ujë shtohet pas ushtrimeve fizike, sportit, temperaturave të larta, etheve, të vjellave dhe diarresë. Por jo gjithmonë duhet të jetë ujë. Supat, frutat apo llojet e ndryshme të perimeve janë gjithashtu të mira për trupin dhe ndihmojnë për të rimbushur rezervat.

Kjo është shumë e nevojshme, sepse trupi ynë shfaq simptomat e para që me humbjen e një deri në dy përqind të lëngjeve. Me një humbje prej rreth shtatë për qind kemi kaluar në anën e rrezikut: këtë e dëshmon pulsi i përshpejtuar apo gjendja konfuze, sepse të gjitha reaksionet dhe proceset kimike në trup kërkojnë lëngje. Një mungesë prej dymbëdhjetë për qindësh mund të çojë në rastin më të keq në gjendje shoku apo edhe në koma.

Truri ynë ka nevojë për lëngje për t’u mbrojtur

Edhe truri dhe palca kurrizore nuk mund të funksionojnë pa lëngje. Janë rreth 140 mililitra ujë të nervave dhe të trurit, në gjuhen mjekësore: Liquor cerebrospinalis dhe është një lëng transparent, në të cilin truri ynë si të thuash noton në kafkë dhe që e mbron atë nga goditjet. Çdo ditë ne formojmë rreth gjysmë litri nga ky lëng, i cili shpërbëhet sërish dhe natyrisht që duhet zëvendësuar.

Shenjat e para, që tregojnë se trupi ynë ka nevojë urgjente për ujë, janë dhimbje kokë dhe marramendje, mukoza të thata në gojë dhe fyt dhe eventualisht vështirësi në gëlltitje. Ne jemi të lodhur, ndihemi të dobët, por këto nuk i lidhim aspak me mospirjen e mjaftueshme të ujit.

Nga të nxehtit dhe humbja e lëngjeve përmes djersitjes qarkullimi i gjakut mund të mos funksionojë si duhet. Trupi na e tregon në mënyrë të qartë, se kur është koha për të pirë diçka, sepse edhe presioni i gjakut rritet. Pa lëngje të mjaftueshme, gjaku ynë bëhet më i trashë dhe nuk arrin të qarkullojë lehtësisht.

Sa më shumë të plakemi, aq më pak etje kemi. Prandaj nuk është e pazakontë që njerëzit e moshuar harrojnë të pinë mjaftueshëm. Kjo gjë çon në marrje mendësh,në konfuzion, dëmtim të vetëdijes ose humbje të saj. Në rast të mungesës ekstreme të lëngjeve mjekët duhet të injektojnë në trup sasitë e nevojshme.

Megjithatë disa të moshuar përmbahen me vetëdije për të mos pirë mjaftueshëm, sepse shumë prej tyre nuk mund ta kontrollojnë më të urinuarin si të rinjtë. Nga frika e urinimit pa dashje apo e vajtjes shpesh në tualet gjatë natës shumë të moshuar pinë pak ose aspak.

Kur kemi nevojë për shumë lengje

Nëse kemi diarre apo të vjella, trupi ynë ka nevojë për më shumë se së paku 1.5 litra në ditë. Nëse ekuilibri i ujit nuk rivendoset sa më parë, trupi thahet. Po ashtu trupi kërkon shumë lëngje, kur merren medikamente të caktuara, për shembull të ashtuquajturit diuretikë. Ata kanë efekt shkarkues dhe e çlirojnë trupin nga uji i tepërt për parandalimin për shembull të edemave, pra grumbullimet e ujit.

Alkooli i heq lëngjet trupit

Edhe alkooli dehidron trupin, sepse ka një efekt diuretik. Veshkat përpiqen të nxjerrin nga trupi substancat toksike, kështu që na duhet të shkojmë shpesh në tualet për të urinuar.

Alkooli bën që të bllokohet prodhimi i të ashtuquajturës vazopresinë në hipotalamus. Vazopresina është një hormon, që rregullon ekuilibrin e ujit në veshka. Nëse trupi nuk ka në dispozicion sasi të mjaftueshme të këtij hormoni të rëndësishëm, veshkat tona nxjerrin jashtë shumë ujë. Ekuilibri i ujit prishet, gjithçka çrregullohet.

Edhe po të pimë pesë litra ose më shumë brenda disa orësh, mund të jetë e rrezikshme për jetën dhe të rezultojë si hiperhidrim i trupit. Veshkat atëherë nuk janë më në gjendje të rregullojnë sasinë e madhe të lëngjeve dhe tì nxjerrin ato jashtë. Një nga pasojat më të këqija mund të jetë një edemë cerebrale.

Edhe pirja e ujit të shumtë mund të jetë i dëmshëm

Gjatë garës së pirjes së ujit gelltiten sasi të pamata uji. Kjo gjë mund ta mbingarkojë trupin. Jo vetëm që veshkat nuk e vazhdojnë me dot punën e tyre,por edhe ekuilibri i kripës shkatërrohet. Se si dhe nëse një trup mund të përballojë kaq shumë ujë, varet nga mosha, pesha dhe gjendja e përgjithshme. Edhe këtu vlen të thuhet: gjithçka varet nga sasia.

dw

Inteligjenca artificiale mund të përdoret në ekzaminimet e kancerit të gjirit për të përmirësuar diagnozën dhe për të lehtësuar ngarkesën e punës së radiologëve, sipas rezultateve të një prove klinike në Suedi. Por studiuesit thonë se rezultatet paraprake të studimit, të përfunduar në gusht, tregojnë se kjo teknologji nuk është ende gati të zëvendësojë mbikëqyrjen nga radiologët.

Në universitetin e Lundit në Suedi rreth një milionë gra në vit u nënshtrohen ekzaminimit mamografik, thonë drejtuesit e tij.

Imazhet me rreze X të gjirit më pas analizohen zakonisht nga dy radiologë për të parë nëse ka shenja të kancerit, një metodë e quajtur “leximi i dyfishtë” që kërkon kohë. Një radiolog mund të analizojë mesatarisht rreth 50 ekzaminime në orë.

Por a mund të ndihmojë teknologjia për të lehtësuar këtë ngarkesë pune?

Studiuesit në Suedinë jugore po vlerësojnë efektin e ekzaminimeve të mbështetura nga Inteligjenca Artificiale. Kjo është prova e parë e këtij lloji që krahason dy metodat e diagnostikimit.

“Së pari ne analizojmë ekzaminimet pa përdorur Inteligjencën Artificiale, duke shfrytëzuar avantazhet tona si mundësinë për të parë të gjithë imazhin. Pastaj përdorim pajisjen me Inteligjencë Artificiale dhe më pas mund të analizojmë shenjat në imazh”, thotë Kristina Lang, drejtuese e studimit dhe profesore e radiologjisë në Universitetin e Lundit.

Në provën klinike, e cila përfshiu mbi 80 mijë gra, studiuesit përdorën Inteligjencën Artificiale për të identifikuar ekzaminimet me një “rrezik të lartë” të kancerit të gjirit, të cilat më pas iu nënshtruan leximeve tradicionale të dyfishta nga radiologët.

Rezultatet e provës zbuluan se ekzaminimi i mamografisë nga Inteligjenca Artificiale rezultoi në një shkallë të ngjashme të zbulimit të kancerit me metodën standarde të leximit të dyfishtë nga radiologët.

Kjo pothuajse përgjysmoi ngarkesën e punës së mjekëve, leximi i të dhënave në ekran u reduktua me rreth 44 për qind.

Zonja Lang thotë se ky nivel i kursimit të kohës mund të jetë jetik, veçanërisht në zonat me mungesë personeli.

“Në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme ka një mungesë të madhe mjekësh. Pra, këto algoritme të analizimit të të dhënave mund të bëjnë një ndryshim vërtet të madh në rajonet, ku nuk ka ekspertë”, thotë ajo.

Në Kopenhagë, në Danimarkën fqinje, Inteligjenca Artificiale në ekzaminimet e përditshme të mamografisë është përdorur që nga nëntori i vitit 2021. Rezultatet e studimit aty ishin aq mbresëlënëse, saqë mjekët danezë në maj të vitit 2022, lejuan përdorimin e Inteligjencës Artificiale për leximin e parë të mamografive të pacientëve me “rrezik të ulët”, rreth 70 për qind e të gjitha ekzaminimeve, të cilat më pas analizohen nga një radiolog me përvojë.

“Mendoj se është emocionuese sepse kemi mungesë mjekësh në të gjithë vendin, veçanërisht të radiologëve për mamografitë. Tani, ne kemi një mjet të vlefshëm për të lehtësuar punën e tyre”, thotë Dr. Ilse Vejborg, e cila mori pjesë në vendimin për të përdorur Inteligjencën Artificiale si një metodë për zbulimin e kancerit të gjirit në Kopenhagë.

Studiuesit suedezë thonë se hapi i tyre i ardhshëm është të mësojnë se cilat lloje kanceri u zbuluan me dhe pa mbështetjen e Inteligjencës Artificiale. 100 mijë gra janë regjistruar tashmë për këtë provë klinike.

Duhen studime të mëtejshme përpara se përdorimi i Inteligjencës Artificiale të bëhet i zakonshëm, por për pacientët si 82-vjeçarja Elisabeth Colin, teknologjia rrit shpresat se simptomat e kancerit mund të diktohen në fazat më të hershme.

“Shpresoj që do të jeni në gjendje të diktoni ndryshimet shumë më herët se tani, në mënyrë që njerëzit të mund të ndihmohen në një mënyrë tjetër”, thotë ajo.

Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë, 2.3 milionë gra u diagnostikuan me kancer të gjirit në vitin 2020 dhe 685 mijë vdiqën nga kjo sëmundje në mbarë botën.

voa

Shkencëtarët po studiojnë se përse tek disa persona të lindur me mutacionin gjenetik që lidhet me Alzheimerin, nuk shfaqet kurrë kjo sëmundje. Studiuesit amerikanë janë përqëndruar tek genet e familjeve ku ka disa raste me Alzheimer, me shpresën për të mësuar përse mutacioni nuk ndikon tek të gjithë personat që e kanë atë në kodin e tyre gjenetik.

Doug Whitney trashëgoi të njëjtin mutacion gjenetik që i dha sëmundjen Alzheimer nënës së tij, vëllait dhe disa brezave të të afërmve të tij, zakonisht që në moshën 50-vjeçare.

“Gjyshërit e mi patën 14 fëmijë. Dhjetë prej tyre përfunduan me shfaqje të hershme të sëmundjes Alzheimer”, thotë zoti Whitney.

E megjithatë, ai është një 73-vjeçar i shëndetshëm dhe logjikën e ka ende të mprehtë. Ka arritur pra t’i shpëtojë fatit të tij gjenetik.

Kjo është diçka shumë e rrallë. Por në vazhdim studiuesit zbuluan një grua në Kolumbi, e cila i shpëtoi fatit të familjes së saj të prekur nga Alzheimeri për gati tre dekada, përpara se të vdiste nga kanceri.

Shkencëtarët mendojnë se këta persona që i shpëtuan sëmundjes nuk patën thjesht fat. Ata ofrojnë mundësinë e rrallë për të mësuar se si trupi mundet t’i rezistojë Alzheimerit në mënyrë të natyrshme.

“Janë shpesh individët unikalë ata që na mundësojnë zbulimet”, thotë Dr. Eric McDade, drejtues në Rrjetin për Alzheimerin e Trashëguar të Universitetit të Uashingtonit, ku po shqyrtohet ADN-ja e zotit Whitney për të gjetur një përgjigje.

Shpresa është se nëse shkencëtarët mund të zbulojnë dhe të imitojnë atë çfarë i mbron këta persona, atëherë ata mund të prodhojnë kura më të mira, madje edhe terapi parandaluese, jo vetëm për familjet e goditura nga Alzheimeri i trashëguar, por edhe për të gjithë të tjerët.

Tashmë shkencëtarët shpresojnë të krahasojnë të dhënat e edhe më shumë personave që i kanë shpëtuar Alzheimerit të trashëguar, persona që thjesht mund të kenë menduar se nuk e kanë patur mutacionin gjenetik të familjes së tyre, ngaqë kanë vazhduar të jenë të shëndetshëm shumë kohë pasi janë sëmurur të afërmit e tyre.

“A është kjo diçka tepër specifike për prejardhjen gjenetike të Doug-ut dhe për eksperiencat që ka patur në jetë, që mund të jenë unikale për të dhe ai thjesht pati fat të jashtëzakonshëm? Apo është diçka më mekanike, të cilën mund ta identifikojmë dhe të mund të themi se kjo është rruga që të mundësoi t’i rezistosh, megjithëse i ke mbartur gjurmët e sëmundjes prej kaq kohësh”, thotë zoti McDade.

Shkencëtarët po mbledhin të dhëna për gati 600 anëtarë familjesh me raste të shumta Alzheimeri. Ata madje ishin të parët që zbuluan se zoti Whitney ishte ndër personat që i shpëtoi fatit gjenetik.

Përgjigjet duhet të gjenden një orë e më parë. Brian, djali i zotit Whitney, gjithashtu ka të trashëguar genin e familjes.

Brian ka një vajzë, e cila do të përballet gjithashtu një ditë me pikëpyetjen nëse duhet të bëjë testin e saj gjenetik.

Për të mos pritur duarlidhur dhe me shpresën se mund të shpëtojë si babai i tij, Brian ka dalë vullnetar për testimin e një ilaçi eksperimental.

“Jam ngritur nga gjumi pasi kam parë makthe se mund të filloj të jem simptomatik, dhe jam ngritur duke qarë pasi kjo nuk është thjesht një ëndërr e keqe… Po e bëj këtë për vajzën time. Duhet ta bëj për të. Pra shpresa ime është se deri kur të bëhet 18 vjeçe dhe të bëjë testin e saj gjenetik, se deri atëherë do të ketë një përgjigje, se do të ketë shpresë për një lloj kure”, thotë Brian.

voa

Phil Durst pësoi një aksident në punë në vitin 2017, kur një kimikat nga një makinë komerciale që lan enët i ra në sy. Ai thotë se ishte dhimbja më e madhe që kishte përjetuar ndonjëherë në jetën e tij.

Në syrin e tij të majtë dallohen qartë shenjat e aksidentit të rëndë që i mori shikimin. Tjetër pasojë ishte se ai nuk mund ta toleronte dritën dhe përjetonte nga katër deri pesë dhimbje koke në ditë.

Më vonë ai iu nënshtrua një procedure eksperimentale që synon trajtimin e lëndimeve të rënda në njërin sy me qeliza embrionale, ose burimore nga syri tjetër.

“Nga një verbim i plotë me dhimbje të tmerrshme koke, të cilat më bënin të mendoja se nuk mund të jetohej më, më erdhi shikimi në një masë që mund ta ngisja makinën dhe të dilja nga errësira”, thotë ai ndërsa i bien lotët.

51-vjeçari nga qyteti Homewood i Alabamës, ishte një nga katër pacientët që iu nënshtruan transplantimit me qeliza embrionale pjesë e studimit të parë në Shtetet e Bashkuara për ta provuar këtë metodë mjekimi, e cila një ditë mund të ndihmojë mijëra njerëz.

Edhe pse në disa raste nevojitet trajtim shtesë, ekspertët thonë se transplanti me qeliza embrionale ofron shpresë për njerëzit me alternativa të pakta ose pa mundësi të tjera. Rezultatet e hulumtimit në fazën e hershme u botuan të premten në revistën “Science Advances” “Përparimet Shkencore” ndërsa vazhdon një studim më i gjerë.

Kjo procedure trajton “mungesën e qelizave formuese limbale”, një çrregullim i kornesë që mund të ndodhë pas djegieve kimike dhe lëndimeve të tjera të syrit.

Pacientët pa qeliza limbale, të cilat janë thelbësore për ripërtëritjen dhe ruajtjen e shtresës më të jashtme të kornesë, nuk mund t’i nënshtrohen transplanteve të kornesë që përdoren zakonisht për të përmirësuar shikimin.

Shkencëtarja Ula Jurkunas, mjeke për sytë në spitalin “ Mass Eye and Ear” në Boston është hulumtuesja kryesore e studimit. Në bazë të procesit, thotë ajo, merret një mostër e vogël e qelizave bazë apo embrionale nga syri i shëndoshë dhe rriten në laboratorin e Institutit të Kancerit Dana-Farber në Boston.

Disa javë më vonë, ato transplantohen në syrin e dëmtuar. Zoti Durst ishte pacienti i parë që iu nënshtrua procedurës.

“Gjëja krysore është se po përdorim indin e vetë pacientit”, tha mjekja Jurkunas, jo indet e donatorëve që mund të refuzohen nga trupi.

Ajo thotë se kjo metodë është më e mirë se procedura që kërkon marrjen e një pjese shumë të madhe të qelizave embrionale nga një sy i shëndetshëm për t’u përdorur në një sy të dëmtuar, çka rrezikon ta dëmtojë syrin e shëndoshë.

Zoti Durst i lëndoi të dy sytë në aksident. Shikimi i tij ishte aq i dobët sa gruaja dhe djali i tij e ndihmonin atë të lëvizte. Por syri i djathtë ishte më pak i dëmtuar dhe mund të ofronte qelizat bazë për të realizuar procedurën e transplantit.

Shkencëtarja Jurkunas, i cila është gjithashtu e lidhur me Shkollën Mjekësore të Harvardit, tha se operacioni i zotit Durst në vitin 2018 shënoi kulmin e pothuajse dy dekadave kërkimore.

Shtresa e kornesë së syrit u shërua tek të gjithë pacientët në studim. Zoti Durst dhe një pacient tjetër iu nënshtruan transplantimit me korne artificiale. Dy pacientë thanë se shikimi i tyre u përmirësua ndjeshëm vetëm nga transplantimi i qelizave embrionale. Një pacient i pestë nuk iu nënshtrua procedurës sepse qelizat e tij embrionale nuk ishin në gjendje të zgjeroheshin ashtu siç duhet.

Zoti Durst tha se shikimi me syrin e djathtë është pothuajse i përsosur, por në syrin e majtë është i turbullt. Ai do t’i nënshtrohet një procedure tjetër në shtator në syrin e majtë.

voa

Nuk ka një kohëzgjatje të caktuar për sa kohë një krem kundër diellit të mbron nga rrezet e dëmshme. Por dermatologët këshillojnë që çdo njeri duhet të përdor krem kundër diellit për të parandaluar, siç thonë ata, plakjen e parakohëshme të lëkurës, si dhe për të parandaluar llojet e ndryshme të kancerit të lëkurës.

Ndërsa temperaturat po shënojnë nivele rekord, dermatologët theksojnë se përdorimi i kremrave kundër diellit, është gjithnjë e më i rëndësishëm.

Ka një mori produktesh që mbrojnë lëkurën tonë nga pasojat e dëmshme të diellit. Kremi i diellit, thonë dermatologët, vepron si një shtresë mbrojtëse për lëkurën, duke mos lejuar që rrezatimi ultravjollcë të depërtojë në lëkurë dhe përmes qelizave të shkaktojë dëme në ADN dhe të prishë strukturën aktuale të vetë lëkurës.

Janë disa lloje të ndryshme rrezesh ultravjollcë, që depërtojnë në lëkurë, në forma të ndryshme. Ato ndikojnë në procesin e plakjes së lëkurës, por më e rënda, mund të shaktojnë lloje të ndryshme të kancerit të lëkurës.

Mjekët janë të shqetësuar nga dy lloje të rrezatimit ultjaviolet: UV-A dhe UV-B.

“Pra, ekziston rrezatimi ultraviolet A, ka pak rrezik për kancer, por lidhet më shumë me plakjen. Ndikmi kryesor është tek rrudhat, është i lidhur me zbehjen e lëkurës, është i lidhur me pigmentin, lidhet me enët e gjakut duke i bërë më të dukshme në sipërfaqe, pra përshpejton plakjen e lëkurës”, thotë dermatologia Emma Craythorne..

Rreziku më i madh vjen nga rrezet UV-B, që mund të shkaktojnë kancer.

“Rrezet, UVB, hyjnë drejpërdrejt në ADN-në e lëkurës dhe dëmtojnë bërthamën e qelizave së lëkurës. Trupi i njeriut është shumë i zgjuar, sepse e riparon dëmin. Por ekspozimi i përsëritur dhe dëmtimi i përsëritur do të krijonte shumë mutacione. Dhe kur ka shumë mutacione brenda një qelize, atëherë shndërrohet në kancer të lëkurës”, thotë dermatologia Emma Craythorne.

Sipas dermatologes kremrat kundër diellit mund të ndahen përafërsisht në dy kategori: krem mbrojtës kimik dhe krem mbrojtës fizik.

Kremrat fizikë, që kanë në përbërje bazë minerale, si dioksid titani dhe oksid zinku, shërbejnë për të bllokuar rrezet ultraviolet, duke shërbyer si pasqyra që i thyejnë dhe reflektojnë mbrapsht rrezet e diellit.

Ndërsa kremrat kimikë thithin dhe shpërndajnë rrezet ultraviolet të diellit, duke e shndërruar energjinë e dritës në nxehtësi. Por nxehtësia që çlirohet është kaq e vogël, sa nuk mund të kapet as me aparatura.

Vende të ndryshme kanë rregulla të ndryshme se cilat kimikate lejojnë. Doktoreshë Emma po ashtu këshillon se mbrojtja që ofron çdo krem kundër diellit varet nga kohëzgjatja e ekspozimit ndaj diellit.

“Ju si konsumator mund të keni blerë një krem që ka si faktor mbrojtjeje 30 ose 50 (SFP). Këto shifra tregojnë se kremi ju mbron nga ana e djegies, pra rrezet UVB. Nuk tregon se sa shumë ju mbron nga rrezet UVA. Dhe për ta zbuluar këtë, është pak më e ndërlikuar”, thotë dermatologia Emma Craythorne.

Doktoresha këshillon se çdo njeri duhet të lexojë të dhënat e produktit për të parë nëse ofron mbrojtje afatgjatë. Po ashtu, sipas saj, çdo njeri mund të qëndrojë jo më shumë se 30 minuta në diell, pa shkaktuar djegie nga dielli dhe këshillohen orët e mëngjesit, ose orë e pasdites vonë.

voa

Zyrtarët meksikanë u takuan më 25 korrik me zyrtarët amerikanë dhe kanadezë në Meksikë, për të diskutuar rreth përpjekjeve për të luftuar trafikimin e opioidit sintentik, fentanylit. Për të kuptuar këtë problem, Zëri i Amerikës bisedoi me disa ish-përdorues të fentanylit në një qendër rehabilitimi në Uashington.

“Fillimisht, për shume vite, mjeku më kishte dhënë recetë për opioide. Më pas, pasi humba sigurimin dhe me ligjet e rrepta për kontrollin e tyre, forma më e lehtë ishte që t’i blija ato nga dikush në rrugë”, thotë Megan DeFranco, një ish përdoruese e Fentanylit.

Ajo është në mesin e 75 për qind i të varurve nga opioidet, të cilët, Institutiti Kombëtar i Shëndetësisë, thotë se e nisën përdorimin e tyre me recetë nga mjekut.

“Njerëzit nuk zgjedhin ta përdorin atë. Unë mendoja se po përdorja diçka që ishte me recetë”, thotë zonja DeFranco.

Ilaçi “OxyContin” dikur dominonte tregun e ligjshëm dhe të paligjshëm të opioideve.

Por tani, sipas Institutit Kombëtar të Shëndetësisë, fentanyli, që kryesisht prodhohet në formë të paligjshme, është shkaktari i shumicës së vdekjeve nga opioideve.

Johnny Bailey është me qendrën rehabilieuse “HIPS” në Uashington.

“Fentanyli është pothuajse shkaktari i të çdo vdekjeje. Mbi 90 për qind e mbidozave fatale, janë si pasojë e fentanylit”, thotë zoti Bailey.

Sipas Qendrave amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, më shumë se 150 njerëz vdesin çdo ditë, si pasojë e mbidozave që lidhen me opioidet sintetike si fentanyli.

“Është shumë dëshpëruese, sepse jemi zhytur në vdekje, varfëri dhe probleme tjera”, thotë zoti Bailey.

Vdekja e një të afërmi të zonjës DeFranco, bëri që ajo të ndalonte përdorimin e drogës. Ajo nisi rehabilitimin në grupin “HIPS”.

“Rehabilitimi nuk ishte i lehtë, sepse keni shumë mendime në kokë… Por, ia dola. U deshën disa përpjekje. Është si një epidemi”, thotë ish-përdoruesja.

Instituti Kombëtar për Abuzimin e Drogave thotë se 40 deri në 60 për qind e njerëzve që mundohen të heqin dorë nga drogat hasin në vështirësi.

Johhny Bailey është një nga të rehabilituarit.

“Po mbush 10 vite. Pasi e mblodha veten, u ktheva në shkollë për të marrë diplomën për punë sociale, sepse misioni im ishte t’u ofroja njerëzve gjërat që unë do të doja t’i kisha. Dikur isha i papunë, një i gjunjëzuar, që ka lënë shkollën dhe i divorcuar. Tani jam i martuar. Është fantastike”, thotë ai.

Opioidet janë një problem global, veçanërisht në Shtetet e Bashkuara.

Sipas Qendrave kombëtare të Kontrollit dhe Parandalimit të Sëmundjeve, opioidet janë shkaktarët kryesorë të vdejeve si pasojë e mbidozës.

voa