Materiali gjenetik i mbledhur në një treg kinez pranë vendit ku u identifikuan rastet e para me COVID-19 tek njerëzit, tregon ADN-në e atyre që njihen si qentë rakun të përzier me virusin. Kjo sipas ekspertëve ndërkombëtarë shton provat mbi teorinë se virusi e ka origjinën nga kafshët, dhe jo nga një laborator. Qentë rakun, të njohur dhe si ‘tanuki’ onuk janë rakunë, por kanë prejardhje nga familja e qenve.

“Këto të dhëna nuk japin një përgjigje përfundimtare se si filloi pandemia, por çdo pjesë e tyre është e rëndësishme për të na afruar tek përgjigjja”, tha të premten Drejtori i Përgjithshëm i Organizatës Botërore të Shëndetësisë, Tedros Adhanom Ghebreyesus.

Por se si u shfaq koronavirusi mbetet e paqartë. Shumë shkencëtarë besojnë se ka shumë të ngjarë të ketë kaluar nga kafshët tek njerëzit, në një treg kafshësh të egra në Wuhan të Kinës, ashtu sikurse kanë ndodhur me shumë viruse të tjera në të kaluarën. Por në Wuhan gjenden disa laboratorëve të përfshirë në mbledhjen dhe studimin e koronaviruseve, gjë që ka nxitur teoritë, që shkencëtarët thonë se janë të besueshme, se virusi mund të ketë dalë nga një prej tyre.

Gjetjet e reja nuk i japin përgjigje pikëpyetjeve dhe ato nuk janë shqyrtuar zyrtarisht nga ekspertë të tjerë apo nuk janë publikuar në një revistë shkencore.

Zoti Tedros kritikoi Kinën për mos ndarjen e informacionit gjenetik më herët, duke thënë në një konferencë shtypi se këto të dhëna duhej të ishin ndarë tre vjet më parë.

Mostrat u mblodhën në fillim të vitit 2020, nga sipërfaqet në tregun e prodhime të detit Huanan, që ndodhet në Wuhan, ku u gjetën rastet e para me COVID-19 tek njerëzit, në fund të vitit 2019.

Zoti Tedros tha se sekuencat gjenetike u ngarkuan vetëm së fundmi në bazën më të madhe të të dhënave mbi viruset në botë nga shkencëtarët e Qendrës Kineze për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve.

Më pas ata u hoqën, por jo përpara se një biolog francez të dallonte rastësisht informacionin e ta ndante atë me një grup shkencëtarësh me bazë jashtë Kinës, që po shqyrtojnë origjinën e koronavirusit.

Të dhënat sipas shkencëtarëve tregojnë se disa nga mostrat positive për COVID, të mbledhura nga një stallë, e njohur për tregtinë e kafshëve të egra, përmbanin gjithashtu gjene të qenve rakun, që tregojnë se kafshët mund të jenë infektuar nga virusi. Gjetjet u raportua për herë të parë në revistën ‘The Atlantic’.

Qentë rakun, të emërtuar si të tillë për shkak të fytyrës së tyre të ngjashme me rakunët, shpesh çiftohen për leshin dhe shiten për mish në tregjet e kafshëve në të gjithë Kinën. Ray Yip, një epidemiolog dhe anëtar themelues i zyrës së Qendrës amerikane për Kontrollin e Sëmundjeve në Kinë, tha se gjetjet janë domethënëse, edhe pse ato nuk janë përfundimtare.

Përpjekjet për të përcaktuar origjinën e pandemisë COVID-19 janë komplikuar nga shumë faktorë, duke përfshirë rritjen masive të infeksioneve tek njerëzit në dy vitet e para të pandemisë dhe një mosmarrëveshje gjithnjë e më të ashpër politike.

Ekspertëve u është dashur më shumë se 10 vjet për të përcaktuar origjinën shtazore të virusit SARS.

voa

Gati tre në pesë vajza të shkollës së mesme thanë se ndiheshin të trishtuara ose të pashpresa në vitin 2021, çka trego një rritje prej 60% gjatë dekadës së fundit, sipas të dhënave nga qeveria amerikane.Të dhënat tregojnë se vajzat ndihen më keq krahasuar me djemtë e së njëjtës moshë në pothuajse të gjitha aspektet e shëndetit mendor.

Të dhënat tregojnë një rritje “dramatike” të dhunës, shëndetit të dobët mendor dhe rrezikut të vetëvrasjes tek adoleshentët, veçanërisht tek vajzat, sipas njoftimit të hënën nga Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, CDC.

“Nivelet e shëndetit të dobët mendor si dhe ndjenjat dhe sjelljet për vetvrase të regjistruara mes vajzave adoleshente, tani janë më të larta se ndonjëherë më parë”, tha për gazetarët Kathleen Ethier me Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, CDC.

Studimi në fjalë nuk shqyrtoi shkakun e rritjes, por CDC thekson se u shënua një rritje prej 20% të raporteve për dhunë seksuale ndaj vajzave të shkollës së mesme që nga viti 2017, kur agjencia filloi vëzhgimin e këtyre problemeve.

“CDC dhe shumë hulumtues e kanë shqyrtuar këtë çështje dhe e dimë se dhuna seksuale lidhet me çështje të shëndetit mendor, përdorimin e substancave dhe pasojat afatgjata shëndetësore”, tha Debra Hours me CDC.

Rreth 57% e vajzave të shkollës së mesme raportuan se ndiheshin vazhdimisht të trishtuara ose të dëshpëruara, nga 36% në vitin 2011, sipas të dhënave nga CDC. Ndërsa tek djemtë, kjo shirër u rrit 29% nga 21% në vitin 2011.

Por gjithashtu u vunë re përmirësime në disa fusha, si sjelljet e rrezikshme seksuale, abuzimi me substanca dhe bullizmi. Por shëndeti mendor dhe ndjenjat për vetëvrasje, si dhe dhuna u përkeqësuan, vëren raporti.

Në përgjithësi, 42% e nxënësve të shkollave të mesme u ndjenë shumë të trishtuar ose të pashpresë pothuajse çdo ditë, për të paktën dy javë rresht, saqë ndaluan aktivitetet e tyre të zakonshme.

Studimi gjeti se 22% e adoleshentëve kishin menduar të tentonin vetëvrasjen vitin e kaluar, ku studentet femra përbënin më shumë se dyfishin e studentëve meshkuj.

voa

Ekspertët e kanë ditur prej kohësh se zëri i një personi mund të japë informacione të rëndësishme për shëndetin emocional, fizik dhe mendor. Tashmë, një projekt i financuar nga qeveria amerikane po mbledh dhe po analizon zërat e mijëra personave, si dhe po përdor inteligjencën artificiale për të diagnostikuar sëmundjet.

Mjekja Yael Bensoussan po ekzaminon kordat zanore të një pacienti.

Në Qendrën Mjekësore për Zërin në Universitetin e Floridës Jugore, trajtohen pacientë me një gamë të gjerë çrregullimesh zanore, si p.sh. në pjesën e sipërme të rrugëve të frymëmarrjes, me çrregullime zëri apo edhe në gëlltitje.

Rishtazi, ajo po ndihmon në drejtimin e një projekti për të krijuar një bankë të dhënash me 30 mijë regjistrime zërash njerëzorë, dhe për t’i përgatitur kompjuterat që të pikasin sëmundjet nëpërmjet ndryshimeve në zërin e njeriut.

“Nuk është vetëm për mbledhjen e këtyre të dhënave, por edhe për të hartuar udhëzimet se si do të ndahen këto të dhëna, si duhet të mblidhen këto të dhëna, dhe si t’i përdorim ato në të ardhmen për punë kërkimore në fushën e inteligjencës artificiale”, thotë zonja Bensoussan.

Ajo punon me një ekip prej 45 hulumtuesish nga 12 vende të ndryshme në Amerikën e Veriut dhe me një kompani të re në Evropë.

Ata studiojnë mostrat e zërave për t’i ndihmuar të pikasin sëmundje, si Parkinsonin, kancerin, dhe çrregullime si ngrirja e kordave të zërit.

Ekipi studion gjithashtu çrregullimet emocionale, si depresionin dhe ankthin.

“Pra, kur dikush është në depresion, ka mërzitje dhe ankth, sigurisht që ndryshon edhe e folura”, thotë zonja Bensoussan.

Studimi është një ndër katër studimet për mbledhje të dhënash të financuara nga programi për inteligjencën artificiale të Institutit Kombëtar të Shëndetit, që synon të përdorë inteligjencën artificiale për të trajtuar sfida komplekse bio-mjekësore.

“Kuptuan se kemi një hendek të madh mes teknologjisë që kemi të disponueshme, njohurive klinike dhe mjeteve që përdorim për kujdesin klinik nëpër spitale”, thotë mjekja.

Gjatë studimit duhet ruajtur privatësia e pjesëmarrësve.

“Duhet të mendojmë për rregullat etike që shoqërojnë mbledhjen e zërave të njerëzve. Dhe se si do të ruajmë privatësinë”, thotë Grace Peng, nga Instituti Kombëtar i Shëndetit.

Në studim do të regjistrohen pjesëmarrësit e parë gjatë vitit të ardhshëm.

voa

Një robot i ri mund të shkurtojë radhët e gjata të pritjes në spitale, duke bërë skanime me ultratinguj të pacientëve të mundshëm me artrit. Doktorët thonë se është e rëndësishme që sëmundja të diagnostikohet herët për të shmangur humbjen e funksionimit të kyçeve, por spitalet përballen me kërkesë të lartë për skanime dhe me mungesa në personel.

Pacientja me artrit reumatizmal, Mette Spansgaard ka ardhur për skanimin e saj të rregullt me ultratinguj në Spitalin Svendborg, në Danimarkën jugore. Këtë radhë, skanimi po bëhet nga një robot.

45-vjeçarja u diagnostikua në vitin 2014 me artrit reumatizmal, një sëmundje e sistemit imunitar që sulmon kryesisht kyçet. Me profesion mësuese, ajo u detyrua të dalë herët në pension për shkak të problemeve të shëndetit.

“E mora diagnozën vonë dhe tashmë kam ndryshime, më shumë tek këmbët, tek kockat – ndryshime që janë për gjithë jetën. Pasi kanë ndodhur nuk e kthen dot kohën pas. Është e rëndësishme pasi kanë ndikim tek e ardhmja, mënyra se si do të ecësh, e kështu me radhë”, thotë zonja Spangsgaard.

Roboti klinik, i mbiquajtur Arthur, përdor një krah robotik për të skanuar metodikisht duart.

“E dimë se skanimi me ultratinguj i kyçeve është tashmë i standartizuar dhe mund ta pikasë artritin shumë herët. Patëm idenë që të krijonim një sistem që do të ofronte qasje të shpejtë për pacientin që dyshohet për artrit, një skanim të shpejtë për të parë nëse e ka këtë sëmundje apo jo”, thotë reumatologu Soeren Andreas Just, nga Spitali Svendborg.

Roboti Arthur i analizon imazhet me ultratinguj duke përdorur një algoritëm të inteligjencës artificiale dhe u dërgon doktorëve një raport, së bashku me të dhënat elektronike shëndetësore.

Doktorët thonë se është e rëndësishme që të artriti të diagnostikohet sa më herët dhe trajtimi mjekësor të fillohet që në javët e para të shfaqjes së simptomave.

Pas tre vitesh provash, roboti mori edhe çertifikimin e Bashkimit Evropian, duke i lejuar kështu shitjen në të gjithë kontinentin. Pasi hyri në shërbim të rregullt në Spitalin danez Svendborg, kërkesat kanë filluar të vijnë edhe nga Gjermania dhe Kanadaja, dhe po bëhen përgatitjet për të marrë çertifikimin edhe në Shtetet e Bashkuara.

Kostoja e robotit është momentalisht e lartë, në rreth 150 mijë Euro, por projektuesit thonë se do ta ndihmojë shumë sistemin e kujdesit shëndetësor.

“Nuk po e heqim specialistin nga procesi. Ata thjesht do të bëjnë atë çfarë bëjnë më mirë. Pra, të hartojnë një plan kurimi të përshtatur ndaj pacientit konkret. Ajo që u ofrojmë është i gjithë informacioni që iu duhet për ta hartuar këtë plan. Pra, specialistët janë ende aty; ne thjesht i bëjmë shumë efikasë duke u dhënë informacionin që iu duhet”, thotë profesori i mjekësisë robotike, Thiusius Rajeeth Savarimuthu, nga Universiteti i Danimarkës Jugore.

Ndërsa po rritet mosha mesatare e popullsisë dhe me mungesat në personel në sistemet e kujdesit shëndetësor, kompania ROPCA që prodhon robotin, po përpiqet të ofrojë zgjidhjen.

“Artriti është progresiv dhe kyçet përkeqësohen. Pra, këta njerëz duhet të identifikohen me shpejtësi. Dhe kështu janë krijuar tashmë radhë të gjata pritjeje, ndërkohë që trajtimi mjekësor duhet të fillojë brenda 6-8 javësh pas shfaqjes së simptomave. Periudha e pritjes në radhë aktualisht në Evropë është 6 muaj”, thotë Johannes Schaeferhoff, drejtor ekzekutiv i kompanisë ROPCA.

Mjekja reumatologe, Lene Terslev, thotë se fakti që roboti është i kufizuar vetëm në skanimin e duarve dhe që nuk mundet të skanojë këmbët, është një minus. Por megjithatë ajo ka shpresa për përfshirjen e kësaj teknologjie në klinika.

“Varet nga simptomat e pacientit nëse roboti do të ndihmojë apo jo. Por, për pjesën dërrmuese, mendoj se do të jetë në gjendje ta pikasë sëmundjen edhe me ekzaminimin e duarve”, thotë ajo.

Ndërsa vazhdon skanimet e rregullta, pacientja Mette Spangsgaard thotë se nuk i ka humbur shpresat për t’iu rikthyer një ditë profesionit të mësuesisë.

voa

Një adoleshente britanike e sëmurë me leuçemi, një sëmundje kjo e pashërueshme, jeton tashmë pa kancer, pasi doktorët përdorën një kurë eksperimentale për të cilën modifikohen qeliza. Vajza 13-vjeçare është pacientja e parë që trajtohet me këtë teknologji që u mundësoi doktorëve të ndryshonin strukturën e saj të ADN-së, duke krijuar kështu një ilaç të gjallë për të luftuar qelizat kancerogjene.

Alyssa u diagnostikua me leuçemi të rruazave të bardha të gjakut në maj 2021.

Diagnoza u dha pas një periudhe të gjatë sëmundjesh, për të cilat ajo dhe familja e saj besuan fillimisht se ishin për shkak të virozave apo këputjes.

Doktorët në spitalet në qytetet anglezë Sheffield dhe Leicester provuan të gjitha mënyrat tradicionale për të kuruar leuçeminë veçanërisht agresive të Alyssas.

Përpara se Spitali për Fëmijët “Great Ormond Street” i Londrës të sugjeronte një kurë eksperimentale, ajo tashmë kishte bërë kimioterapi dhe transplant të palcës. Asnjë prej këtyre nuk funksionoi dhe trupi i saj ishte shumë i lodhur.

Nëna e saj thotë se kura e ofruar nga Spitali i Londrës është shansi i fundit për vajzën.

“Ishte si një mundësi shpëtimi, por Alyssa ishte tashmë vërtet e lodhur. Kishte bërë gjithë atë kimioterapi. Kishte bërë transplantin e palcës. Kishte kaluar muaj në spital. Kështu që ia lamë vendimin Alyssas”, tregon nëna e saj, Kiona.

Alyssa e pranoi kurën e re.

Doktorët morën nga një dhurues i shëndetshëm disa qeliza nga të cilat formohet sistemi imunitar dhe i përshtatën ato që të vepronin kundër kancerit të Alyssas.

Gjashtë muaj nga fillimi i terapisë, sëmundja e Alyssas është tërhequr dhe ajo është në gjendje të mirë shëndetësore.

Doktorët nuk munden ende të thonë nëse kanë zbuluar kështu një kurë, por ata mendojnë se është një arritje e rëndësishme me potencialin për të trajtuar disa lloje sëmundjesh.

“Jam e nderuar dhe më vjen mirë që mund të ndihmoj edhe njerëz të tjerë”, thotë Alyssa.

Ajo mendohet se është pacientja e parë në botë e terapive me modifikim të qelizave. Kjo teknologji u mundëson doktorëve të shqyrtojnë të gjithë ADN-në e një qelize dhe të piketojnë me saktësi pjesët që duan të ndryshojnë.

Trajtimin për Alyssan e drejtoi mjeku profesor Waseem Qasim, specialist i terapisë gjenetike dhe të qelizave.

“Një shofer që shpërndan pako duhet të arrijë tek një adresë specifike, në një rrugë të caktuar në qytet dhe për ta bërë këtë vendos në hartën e navigimit dixhital kodin postar. Në thelb këtë po bëjmë edhe ne me mjetet e reja që po shfaqen. Po i dërgojmë enzima qelizave për të vepruar në kode postare shumë preçize”, thotë ai.

Mjeku e lavdëron pacienten e tij për kurajon që tregoi.

“Pati dëshirën të ndihmonte pacientët e tjerë, fëmijët e tjerë në situata të ngjashme. Kurajoja që tregoi më duket e jashtëzakonshme”, thotë ai.

Provat klinike për këtë terapi vazhdojnë në Spitalin e Londrës “Great Ormond Street”, ku doktorët synojnë të sigurojnë pjesëmarrjen e deri në dhjetë pacientëve me leuçemi të rruazave të bardha të gjakut. Që të kualifikohen, pacientët duhet të kenë ezauruar të gjitha format e terapive konvencionale.

Nëse kurat eksperimentale dalin me sukses, ato do t’u ofrohen fëmijëve në faza më të hershme të sëmundjes, kur janë më pak të sëmurë. Ekziston gjithashtu edhe shpresa se kjo teknologji mund të përdoret edhe për llojet e tjera të leuçemisë.

voa