Disa paciente në fazat e para të kancerit të gjirit mund të shmangin në mënyrë të sigurt operacione të caktuara, sipas dy studimeve që eksplorojnë mënyrat për të lehtësuar barrën e trajtimit.

Një studim i ri, i botuar në gazetën e përjavshme mjekësore ‘New England Journal of Medicine’, shqyrton nëse heqja e nyjeve limfatike është në çdo rast e nevojshme në fazat e hershme të kancerit të gjirit.

Një studim tjetër i publikuar në ‘Gazetën e Shoqatës Mjekësore Amerikane’ sugjeron një qasje të re ndaj një lloji të kancerit të gjirit të quajtur “ductal carcinoma in situ”, ose DCIS.

Hulumtimi u diskutua të enjten në Simpoziumin e Kancerit të Gjirit në San Antonio.

DCIS dhe mbikqyrja e vazhdueshme

Çdo vit, rreth 50 mijë gra në Shtetet e Bashkuara diagnostikohen me karcinoma duktale in situ, ose DCIS, ku qelizat që formojnë kanalet e qumështit bëhen kancerogjene, por indi i gjirit aty pranë mbetet i shëndetshëm.

Shumë gra zgjedhin të kryejnë operacion, megjithëse është e paqartë nëse në vend të ndëryrjes kirurgjikale mund të ndjekin një qasje “të presim dhe të shohim”, paralelisht me një mbikqyrje më të shpeshtë.

Studimi i ri, i bazuar në të dhëna dyvjeçare, sugjeron se një monitorim i tillë aktiv është një alternativë e sigurt ndaj operacionit për shumë prej këtyre grave, megjithëse disa mjekë kërkojnë të shohin nëse rezultati do të vazhdojë të jetë i efektshëm me kalimin e kohës.

“Ky është një opsion që pacientet duhet ta marrin në konsideratë për trajtimin e kancerit DCIS”, tha doktoreshë Virginia Kaklamani nga Qendra e Shkencave Shëndetësore e Universitetit të Teksasit ‘San Antonio’, e cila nuk ishte e përfshirë në hulumtim. “Për një kohë të gjatë, ne kemi pasur ndjenjën se po i mbitrajtonim pacientet me DCIS. Ky është një konfirmim i asaj që dyshonim se po ndodhte”.

Duke mbajtur një pikëpamje më të kujdesshme, doktoreshë Monica Morrow nga Qendra e Trajtimit të Kancerit ‘Memorial Sloan Kettering’, e cila nuk ishte e përfshirë në hulumtim, tha se një studim dyvjeçar nuk është i mjaftueshëm për të nxjerrë përfundime.

Gjetja bazohet në ndjekjen e më shumë se 950 pacienteve amerikane, të cilave u ishte rekomanduar operacion ose monitorim aktiv. Të gjitha kishin kancer DCIS me rrezik të ulët, pa asnjë shenja të kancerit invaziv. Ato vuanin nga lloji i DCIS që reagon ndaj ilaçeve që bllokojnë hormonet dhe shumë paciente të përfshira në studim i morën këto barna si pjesë të trajtimit të tyre.

Pas dy vitesh, shkalla e kancerit invaziv, (që ishte përhapur në kanale të tjera të gjirit), ishte e ulët dhe nuk ndryshonte ndjeshëm midis grupeve, me rreth 6 për qind në grupin pacienteve të trajtuara me operacion dhe rreth 4 përqind në grupin e pacienteve nën mbikqyrje.

Në radhët e pacienteve në grupin e monitorimit, nëse viheshin re ndryshime gjatë mamografisë, atëherë do t’u kërkohej të bënin një biopsi. Ato gjithashtu mund të zgjedhin operacionin në çdo kohë për çfarëdo arsye.

Disa pjesëmarrëse në studim nuk iu përmbajtën trajtimit që iu caktua rastësisht.

Pra, në një analizë të veçantë, duke parë ato që bënë ose jo operacion, shkalla e përhapjes së kancerit ishte rreth 9 për qind për grupin e kirurgjisë dhe 3 për qind për grupin e monitorimit.

Studiuesit do të vazhdojnë të ndjekin pacientet për të parë nëse zbulimi qëndron mbi një dekadë.

Tina Clark, 63 vjeç, nga qyteti Buxton, në shtetin Mein, iu bashkua studimit pasi u diagnostikua me DCIS në vitin 2019. E caktuar rastësisht në grupin vetëm për monitorim, ajo pati mundësi të shmangte operacionin dhe rrezatimin ndërsa kujdesej për rritjen e nipit si dhe përpiqej të kapërcente vdekjen së e të shoqit.

“Ndihem shumë mirënjohëse dhe me fat që e gjeta këtë studim”, tha zonja Clark.

Ajo bën mamografi çdo gjashtë muaj për të mbajtur nën kontroll kancerin e llojit DCIS në gjirin e djathtë, i cili nuk është përhapur. Mamografitë vunë re një kancer të vogël në gjirin tjetër të saj në vitin 2023, të palidhur me DCIS. Ajo iu nënshtrua një operacioni për heqjen e tij.

“Nëse jeni diagnostikuar me kancer DCIS me rrezik të ulët, keni kohë për të kuptuar më shumë për sëmundjen dhe cilat janë opsionet tuaja,” tha autorja e studimit, doktoreshë Shelley Hwang nga Universiteti ‘Duke’.

Nyjet limfatike dhe kanceri i hershëm i gjirit

Gratë që kryejnë operacion për kancerin e gjirit shpesh i nënshtrohen edhe asaj që quhet biopsi e nyjeve limfatike qendrore, ku hiqen disa nyje limfatike në sqetull për të kontrolluar për përhapjen e kancerit.

Por heqja e nyjeve limfatike mund të shkaktojë dhimbje të qëndrueshme dhe ënjtje të krahut, ndaj po bëhen kërkime për të përcaktuar se kur mund të shmanget një gjë e tillë. Një studim në Evropë vitin e kaluar tregoi se gratë e moshuara me tumore të vogla mund të shmangnin në mënyrë të sigurt këtë ndërhyrje tjetër.

Në studimin e ri, hulumtuesit në Gjermani panë nëse gratë me kancer të hershëm të gjirit që planifikonin të bënin një operacion për heqjen e kancerit, por duke ruajtur gjirin, mund të shmangnin në mënyrë të sigurt heqjen e nyjeve limfatike. Ata ndoqën 4,858 gra të cilave iu caktua rastësisht për të hequr ose jo nyjet limfatike.

Pas pesë vjetësh, rreth 92 për qind e grave në të dyja grupet ishin ende gjallë dhe pa kancer.

“Heqja e nyjeve limfatike nuk rrit shanset për mbijetesë dhe rreziku i rikthimit të kancerit në sqetull është mjaft i ulët kur nyjet limfatike nuk hiqen”, tha doktoreshë Monica Morrow nga Qendra e Trajtimit të Kancerit ‘Memorial Sloan Kettering’.

Ajo shtoi se disa gra do të vazhdojnë të kenë nevojë për procedurën e nyjeve limfatike për të ndihmuar në përcaktimin e trajtimit dhe barnat që duhet të marrin pas operacionit.

voa

Shkencëtarët kanë krijuar një atlas që përshkruan disa nga 37.2 trilionë qelizat e trupit të njeriut. Studiuesit përdorën teknika të avancuara, përfshirë inteligjencën artificiale, për t’iu afruar objektivit për të krijuar një atlas gjithëpërfshirës me të gjitha llojet e qelizave njerëzore, që do të na ndihmojë të kuptojmë më mirë se nga çfarë përbëhet trupi ynë.

Imazhet janë aq të mahnitshme, saqë mund të ngatërrohen me vepra arti.

Por, këto janë qeliza njerëzore – të regjistruara si pjesë e një projekti ambicioz për të hartuar një atlas të të gjitha llojeve të qelizave njerëzore.

Puna kërkimore në kuadrin e iniciativës Atlasi i Qelizave Njerëzore, e publikuar nga revista Nature, përdori të dhëna të avancuara dhe mjete analitike, përfshirë inteligjencën artificiale, për të krijuar një hartë të hershme të detajuar të disa prej 37.2 trilionë qelizave të trupit të njeriut.

“Atlasi i qelizave njerëzore është një hartë e qelizave të indeve dhe organeve tona, dhe teknologjitë kryesore janë gjenomika me një qelizë të vetme dhe gjenomika hapësinore, që janë të integruara në një hartë të vetme, duke përdorur të dhënat shkencore dhe metodat e inteligjencës artificiale. Atlasi është në thelb një hartë me rezolucion të lartë e shtrirjes së plotë molekulare të çdo qelize. Dhe janë këto teknologji që na mundësojnë ta arrijmë këtë rezolucion të lartë”, shpjegon Sarah Teichmann, bashkëthemeluese dhe bashkëdrejtuese e e iniciativës Atlasi i Qelizave Njerëzore.

Zonja Teichmann dhe bashkëpunëtorët e saj u përqendruan në organe të caktuara – tek qelizat në gojë, stomak dhe zorrë, si dhe qelizat që përcaktojnë zhvillimin e kockave.

Studiuesit kanë prodhuar gjithashtu një atlas organoid të trurit që zbulon aspekte të zhvillimit të trurit.

“Ka disa pamje të bukura, përfshirë një që më pëlqen e placentës. Ka gjithashtu për zhvillimin e skeletit dhe të gjymtyrëve. Përparimet e tjera të mëdha janë në studimet integrale të sistemeve, si p.sh. sistemi gastrointestinal. Pra, ku ne integrojmë studime të shumta dhe më pas përparojmë drejt një grupi të dhënash më gjithëpërfshirëse”, thotë zonja Teichmann.

Shkencëtarët shpresojnë që atlasi me rezolucion të lartë dhe i disponueshëm për të gjithë – i konsideruar si një variant fillestar – do t’i ndihmojë studiuesit të luftojnë sëmundjet që dëmtojnë qelizat njerëzore.

“Ka rëndësi për sa i përket përfitimit të një botëkuptimi gjithëpërfshirës themelor shkencor, të mënyrës se si funksionojnë trupat tanë. Ka edhe aplikime të gjera biomjekësore, për sa i përket zbulimit të treguesve biologjikë, zbulimit të objektivit të ilaçeve, kategorizimit të pacientëve etj.”, thotë zonja Teichmann.

E themeluar në vitin 2016, Iniciativa “Atlasi i Qelizave Njerëzore”, ka tashmë mbi 3600 anëtarë nga 102 vende.

Shkencëtarët e kësaj iniciative po krijojnë gjithashtu atlase të tjera, që mund t’i ndihmojnë të mësojnë më shumë rreth shkaqeve themelore të sëmundjeve dhe shëndetit në pjesë të veçanta të trupit.

voa

Ekspertët e shëndetit thonë se ecja është një mënyrë e lehtë për të përmirësuar shëndetin fizik dhe mendor, për të forcuar gjendjen fizike dhe për të parandaluar sëmundjet. Doktoresha amerikane Sarah Eby thotë se njerëzit duhet të shtojnë edhe aktivitete të tjera në kuadër të ushtrimeve të tyre fizike, duke përfshirë ushtrime si ngritja e peshave, apo joga për një shëndet të mirë.

Ndërsa ecja nuk është ushtrimi i vetëm që njerëzit duhet të bëjnë, sipas mjekëve ajo është një hap i parë i madh drejt një jete më të shëndetshme.

“Nuk keni nevojë për asnjë pajisje dhe nuk keni nevojë për të paguar për një anëtarësim në palestër. Ecni dhe përfitimet janë të mëdha”, thotë Sarah Eby, eksperte e mjekësisë sportive nga organizata jo qeveritare ‘General Mass Brigham’.

Ecja mund të ndihmojë në përmbushjen e rekomandimit të dhënë nga autoritetet e shëndetit publik, që të rriturit të bëjnë të paktën 2 orë e gjysmë aktivitet fizik, me intensitet të moderuar, çdo javë.

Kjo ndihmon në uljen e rrezikut të sëmundjeve të zemrës, tesionit të lartë të gjakut, demencës, depresionit dhe shumë llojeve të kancerit.

Ecja gjithashtu është një ushtrim i lehtë për trupin, ndërsa forcon zemrën dhe mushkëritë.

“Nga pikëpamja e përfitimeve shëndetësore, 150 minuta aktivitet aerobik çdo javë mund të sjellin një sërë përfitimesh shëndetësore, duke përfshirë uljen e rrezikut të vdekshmërisë nga të gjitha shkaqet, rrezik më të ulët të sëmundjes së arterieve koronare, goditjes në tru, hipertensionit, diabetit, si dhe shumë lloje të kancereve. Ecja ndihmon për uljen e ankthit, depresionit dhe përmirëson gjumin. Mund të zvogëlojë rrezikun e sëmundjes nga Alchajmeri dhe demencat e tjera”, thotë doktoresha Eby.

Megjithatë, ajo shton se ecja nuk është tërësisht e mjaftueshme pasi nuk forcon muskujt.

“Përveç ecjes, ne rekomandojmë dy ditë ushtrime për forcimin e muskujve. Kjo mund të jetë ngritje e peshave apo diçka e ngjashme”, thotë doktoresha Eby.

Kjo është veçanërisht e rëndësishme për shëndetin e kockave të grave në moshë.

Ekspertët rekomandojnë shtimin e aktiviteteve të tilla të paktën dy herë në javë duke shkuar në palestër, si dhe bërja e ushtrimeve që përmirësojnë fleksibilitetin si joga.

Një çështje që përmendet shpesh është nëse është e mjaftueshme bërja e 10 mijë hapave në ditë?

Pothuajse të gjithë kanë dëgjuar për këtë synim, i cili filloi në kuadër të një fushate marketingu të viteve 1960, në Japoni. Ekspertët, megjithatë, theksojnë se ky është vetëm një udhëzim.

“Ne të gjithë kemi dëgjuar për bërjen e 10,000 hapave në ditë. Kjo u nxit nga një fushatë reklamuese në vitet 1960 që mbijetoi në mendjen e njerëzve pavarësisht se nuk është vërtet e bazuar në ndonjë zbulim shkencor”, shpjegon doktoresha Eby.

Vendosja e një objektivi kohor mund të jetë gjithashtu e dobishme. Doktoresha Eby sugjeron 150 minuta në javë, të ndara në 30 minuta ecje në ditë.

“Në këtë mënyrë, kjo është një shëtitje e shpejtë 30 minutëshe, pesë ditë në javë dhe me këtë keni treguar kujdes ndaj vetës”.

Gjatë motit të keq, njerëzit mund të ecin në ambiente të mbyllura si qendrat tregtare apo duke përdorur pajisjet për ecje dhe vrapim në palestër.

Me kalimin e kohes dhe përgatitjen fizike, mund të shpejtohet ritmi i të ecurit, ose duke ecur në rrugë të përpjeta.

Ecja me miqtë, ose me kafshët shtëpiake, si qentë, është një mënyrë tjetër motivimi për të ecur.

Një tjetër mundësi është t’i bashkohesh një klubi. Grupe të tilla gjenden gjithandej Shteteve të Bashkuara që synojnë të ndihmojnë njerëzit të arrijnë qëllimet e tyre të ecjes.

voa

Kanceri është një nga shkaqet më të shpeshta të vdekjes tek gratë. Në të njëjtën kohë, miliona jetë do të mund të shpëtoheshin nëse gratë do të kishin akses më të mirë në parandalimin e kësaj sëmundjeje.

Në mbarë botën, kanceri është një nga tre shkaqet më të shpeshta të vdekjes së parakohshme tek gratë nën moshën 70 vjeç. Nga 2.3 milionë gra që vdesin çdo vit si pasojë e kancerit, thuhet në një analizë të vitit 2023 të bërë nga komisioni i ngritur nga revista mjekësore britanike Lancet. 1,5 milionë prej tyre mund të shpëtonin, në se do të përmirësohej procesi i zbulimit të hershëm të sëmundjes. 800.000 vdekje të tjera mund të parandalohen nëse të gjitha gratë do të kishin qasje në trajtimin optimal të kancerit.

Diskutimi për kancerin tek gratë – sipas deklaratave të Komisionit Lancet, i cili dëshiron t’u bëjë rekomandime politikanëve që marrin vendime për organizimin e sistemeve shëndetësore dhe të kujdesit social – shpesh përqendrohet në “kancerin e grave”, si kanceri i gjirit ose i qafës së mitrës.

Megjithatë, çdo vit rreth 300.000 gra nën moshën 70 vjeç vdesin nga kanceri i mushkërive dhe 160.000 nga kanceri i zorrës së trashë. Në dekadat e fundit, në shumë vende me të ardhura të larta, numri i vdekjeve nga kanceri i mushkërive tek gratë është më i lartë se nga kanceri i gjirit, thotë Dr Izabele Soerjomataram, nënkryetare e Divizionit të Mbikëqyrjes së Kancerit në Agjencinë Ndërkombëtare për Kërkimin e Kancerit (IARC), njëra nga drejtueset e Lancet.

Qasja feministe

Arsyeja kryesore pse gratë kanë qasje kaq të dobët në masat parandaluese, diagnostikimin e kancerit dhe trajtimin e kësaj sëmundjeje është, para së gjithash, pabarazia gjinore. Prandaj Komisioni Lancet avokon për një “axhendë feministe” të re në trajtimin e kancerit, në mënyrë që të eliminohet kjo pabarazi mes gjinive, pra diskriminimi ndaj grave.

Në sistemet shëndetësore, siç pretendohet, në trajtimin e kancerit dhe në hulumtimin e kësaj sëmundjeje duhet të merren parasysh shumë më intensivisht nevojat e grave, në mënyrë që të zvogëlohet rreziku i kancerit në popullatën femërore në nivel global.

Gjatë përgatitjes së raportit  “Gratë, pushteti dhe kanceri: Komisioni Lancet” një ekip ekspertësh ndërkombëtarë shumë të larmishëm në fusha të tilla si të drejtat e njeriut, barazia gjinore, ligji, ekonomia, sociologjia, parandalimi dhe trajtimi i kancerit, janë paraqitur edhe interesat e pacientëve.

“Në gjithë botën, çështja e shëndetit të gruas shpesh fokusohet në shëndetin e tyre riprodhues dhe në rolin e nënës, gjë që lidhet ngushtë me përkufizimin antifeminist të vlerës dhe rolit të gruas në shoqëri. Në të njëjtën kohë, çështja e kancerit është shumë më pak e trajtuar”, thotë Dr. Ofira Ginsburg, një këshilltare kryesore për kërkime klinike në Institutin e Kancerit të Qendrës për Shëndetin Global nga SHBA.

Faktorët e rrezikut

Duke gjykuar nga deklaratat e Komisionit Lancet, faktorët e rrezikut për shfaqjen e kancerit te femrat duhet të studiohen më saktë, duke pasur parasysh se janë më pak të njohur se faktorët e rrezikut kur bëhet fjalë për shfaqjen e kancerit tek meshkujt Ka indikacione të shumta se ekziston një lidhje e caktuar midis produkteve specifike të përdorura kryesisht nga gratë, për shembull për zbardhjen e lëkurës ose për “hekurosjen” e flokëve, dhe një rrezik të shtuar për kancer.

Shumë gra janë plotësisht të pavetëdijshme për faktorët e shumtë të rrezikut që mund të eliminohen relativisht lehtë: rreth 1.3 milionë gra të të gjitha grupmoshave vdiqën në vitin 2020 si rezultat i katër faktorëve më të rëndësishëm të rrezikut që ndikojnë në kancer: duhani, alkooli, mbipesha dhe infeksionet. Shumë gra thjesht i nënvlerësojnë këta faktorë. Kështu, një studim i vitit 2019 doli në përfundimin se vetëm 19 për qind e grave në Britaninë e Madhe që morën pjesë në një program ekzaminimesh parandaluese me qëllim zbulimin e hershëm të kancerit, madje e dinin se një nga faktorët kryesorë që ndikon në shfaqjen e kancerit të gjirit është alkoolit.

“Ne jemi të mendimit se ka ardhur koha që qeveritë të veprojnë për këtë me një politikë të bazuar në specifikat e seksit, një politikë që forcon ndërgjegjësimin për ata faktorë rreziku, domethënë redukton ekspozimin e grave ndaj këtyre faktorëve”, thotë. Dr. Izabele Soerjomataram.

Kërkesat e grave

Duke qenë se shumë gra në botë janë të diskriminuara për sa i përket mundësive të tyre për shkollim dhe punësim, ato shpesh nuk kanë burimet financiare të nevojshme për të paguar trajtimet e shtrenjta të kancerit.

Dhe ka edhe një problem tjetër: duke pasur parasysh se burrat në përgjithësi nuk marrin barrën kryesore të kujdesit për fëmijët, gratë që vuajnë nga kanceri shpesh nuk janë në gjendje të kujdesen për shëndetin e tyre, thotë një nga autorët e studimit, prof. Nirmala Bu-Pati, nga Universiteti i Malajas dhe Universiteti Queen’s Belfast. “Për shkak të normave të rolit gjinor, shpesh pritet që gratë t’i vënë nevojat e familjeve para nevojave të tyre apo edhe në kurriz të shëndetit të tyre, gjë që ndonjëherë e vështirëson përdorimin e shërbimeve shëndetësore.

Gratë si kujdestare të papaguara

Rolet diskriminuese ndërmjet gjinive janë përgjegjëse edhe për faktin se janë kryesisht femrat ato që marrin rolin e kujdestareve të papaguara të personave me kancer, kryesisht pa vlerësimin adekuat nga shoqëria. Kjo është arsyeja pse Komisioni Lancet bën thirrje për futjen e standardeve më të drejta dhe më gjithëpërfshirëse në lidhje me pagat për kujdesin e pacientëve me kancer. Diskriminimi ndaj grave në shumë shoqëri, sipas Lancet, është edhe arsyeja pse ngritja e grave në profesion në pozicione drejtuese në kërkimin e kancerit, politikën e kancerit apo qëndrimin ndaj kancerit në praktikë po “frenohet”.

Sipas tyre, kjo është një nga arsyet kryesore që sot ka kaq pak masa parandaluese të “përshtatura” sipas nevojave të grave, pra masa për trajtimin e kancerit të përshtatura për popullatën femërore. Kjo vlen edhe për spitalet, qendrat e trajtimit të kancerit ose institutet kërkimore, në të cilat, globalisht, gratë luajnë një rol udhëheqës në vetëm 16 për qind të rasteve.“

Forcimi i të drejtave të grave

Për më tepër, Komisioni gjithashtu mbron respektimin e temave specifike gjinore në të gjitha fushat e politikave që lidhen me marrëdhënien me kancerin, domethënë udhëzimet që lidhen me atë temë – në mënyrë që t’u përgjigjet në mënyrë të drejtë nevojave dhe dëshirave të të gjitha gratë.

Për më tepër, thekson Komisioni, nevojiten strategji për të forcuar ndërgjegjësimin e grave për faktorët e rrezikut, pra simptomat e kancerit, si dhe përmirësime në fushën e aksesit të barabartë në trajtime për zbulimin e hershëm të sëmundjeve dhe diagnostikimin e kancerit. E gjithë kjo mund të sigurohet në një mënyrë më të mirë me përfaqësim të barabartë të grave në postet drejtuese, shton studimi i Komisionit Lancet.

dw

Sipas një analize të re të mbështetur nga programi i grupit të studimeve mjekësore the Lancet Commission, sugjerohet se numri i rasteve vjetore të pacientëve me kancer prostate do të rritet nga 1.4 milionë në vitin 2020, në 2.9 milionë në vitin 2040. Rastet më të shumta të vdekjeve të pacientëve me këtë lloj kanceri do të jenë nga vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme.

Kampioni i atletikës, Joe Appiah, mban disa rekorde evropiane dhe britanike në vrapimin me pengesa.

Ai u diagnostikua me kancer të prostatës në vitin 2021.

“Në një kuptim jam me fat. Nuk pata simptoma. Nuk kisha ndonjë dijeni për kancerin e prostatës, por një shoku im më telefonoi për të më thënë se e kishte këtë lloj kanceri. Unë u habita pasi ka moshë të njëjtë me mua; është edhe ai i shëndetshëm dhe në formë të mirë. E njohim njëri-tjetrin për shkak të sporteve, kështu që u trondita. Më inkurajoi të shkoja për t’u testuar”, thotë zoti Appiah.

Kanceri i prostatës është lloji më i zakonshëm i kancerit për meshkujt. Një analizë e re nga grupi “The Lancet Commission” vlerëson se rastet me kancer prostate do të rriten nga 1.4 milionë në vitin 2020, në 2.9 milionë në vitin 2040.

Sipas raportit, që nga mesi i viteve 1990 vdekjet nga kanceri i prostatës kanë rënë në vendet me të ardhura të larta. Por, vlerësohet se do të rritet me 80% numri i vdekjeve ndër meshkujt në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme.

“Për momentin janë rreth 1.4 milionë meshkuj në vit që diagnostikohen me kancer prostate. Kjo do të dyfishohet në 10-15 vitet e ardhshme dhe pothuajse të gjitha rastet e shtuara do të jenë nga vendet me të ardhura të ulëta dhe të larta. Pra, në vendet si Britania, ku unë jetoj, do të shohim një vazhdimësi në nivele të qëndrueshme dhe do të ketë ndryshime të mëdha në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme”, thotë Nick James, profesor për kancerin e prostatës dhe të fshikëzës në Institutin për Studimin e Kancerit, në Londër.

Profesori James thotë se rritja e rasteve nuk është diçka që mund të parandalohet nëpërmjet masave të sistemit të shëndetit publik.

“Vjen së bashku me ndryshimet e popullsisë. Dhe çelësi për të zbutur pasojat është diagnostikimi dhe trajtimi mjekësor i hershëm, për të mos pritur të reagohet vetëm kur njerëzit të paraqiten në gjendje të rënduar”, thotë ai.

Profesori James sugjeron që të përdoren metoda për ndërgjegjësimin si nëpërmjet mediave sociale dhe teknologjive të bazuara tek celularët, paisje të cilat mund të shfrytëzohen edhe për menaxhimin e të dhënave mjekësore duke shmangur kështu metodat e vjetëruara në letër dhe sisteme të tjera të largëta.

Më të rrezikuarit nga kanceri i prostatës janë meshkujt afrikano-amerikanë. Sipas Qendrës për Kancerin e Prostatës në Britani, 1 në 4 prej tyre do të preket nga ky lloj kanceri. Arsyeja nuk dihet ende. Në rastin e atletit Appiah, kanceri u evidentua herët dhe ndodhej vetëm në prostatë dhe nuk ishte përhapur ende në organe të tjera.

“Kjo do të thoshte se unë kisha opsione më të mira për trajtimin mjekësor. Dhe më sugjeruan që për moshën time dhe faktin që jam në formë të mirë, do të ishte më mirë që ta hiqnin, duke më dhënë kështu edhe shanse më të mira mbijetese”, tregon zoti Appiah.

Kampioni i atletikës bën tashmë fushatë për të rritur ndërgjegjësimin për kancerin e prostatës.

voa

Personat që dëshirojnë të dhurojnë veshkën e tyre përballen me një rrezik më të ulët vdekjeje pas operacionit, se ç’mendohej më parë nga mjekët, njoftuan studiuesit të mërkurën.

Studimi përmblodhi të dhënat e dhurimit të veshkave nga persona të gjallë përgjatë 30 viteve dhe zbuloi se deri në vitin 2022, më pak se 1 në çdo 10,000 dhurues vdiq brenda tre muajve nga bërja e operacionit. Qendrat e transplantimeve kanë përdorur deri më tani të dhëna më të vjetra – duke përmendur rrezikun e 3 vdekjeve për 10,000 dhurues të gjallë – në materialet ku informohen dhuruesit rreth komplikacioneve kirurgjikale që mund të kenë pasoja vdekjeprurëse.

“Dekada e fundit është bërë shumë më e sigurt në sallën e operacionit për dhuruesit e gjallë”, tha Dr. Dorry Segev, kirurg transplantesh në spitalin e Universitetit të Nju Jorkut “Langone Health” dhe bashkautor i studimit të botuar në revistën JAMA.

Teknikat më të reja kirurgjikale janë arsyeja kryesore, tha Dr. Segev, duke bërë thirrje që të përditësohen udhëzimet për të pasqyruar këto përmirësime të sigurisë – dhe ndoshta për të rritur interesimin për dhurimin e gjallë të organeve.

Ai përmend se sa shpesh marrësit e organit janë më të shqetësuar për rreziqet e mundshme për dhuruesit e tyre, sesa vetë dhuruesit e mundshëm.

“Për ta, kjo është edhe më qetësuese, që t’i lejojnë miqtë ose familjarët të dhurojnë për ta”, tha Dr. Segev.

Mijëra njerëz vdesin çdo vit ndërsa janë ende në pritje për një transplantim organesh. Është e mundur që dhuruesit e gjallë të japin një nga dy veshkat e tyre ose një pjesë të mëlçisë, që është organi i vetëm që ripërtërihet.

Me gati 90 mijë persona në Shtetet e Bashkuara në listën e pritjes për njëë veshkë, gjetja e një dhuruesi të gjallë jo vetëm që shkurton pritjen shumëvjeçare – këto organe gjithashtu mbijetojnë më gjatë se ato nga dhuruesit e vdekur.

Megjithatë vitin e kaluar, vetëm 6,290 nga mbi 27,000 transplantimet e veshkave në SHBA u dhuruan nga donatorë të gjallë, niveli më i lartë që nga periudha përpara pandemisë. Siguria nuk është e vetmja pengesë për dhurimin nga personat e gjallë. I tillë është edhe ndërgjegjësimi, pasi shumë pacientë hezitojnë të pyesin. Dhe megjithëse siguracioni shëndetësor i marrësit mbulon faturat mjekësore, disa donatorë përballen me shpenzime të tilla si udhëtimi, ose pagat e humbura, ndërsa rikuperohen pas transplantimit.

Ekipi i Universitetit të Nju Jorkut analizoi të dhënat në Shtetet e Bashkuara për mbi 164,000 dhurime të veshkave nga persona të gjallë nga viti 1993 deri në vitin 2022 dhe gjeti 36 vdekje pas operacionit. Më të rrezikuarit ishin dhuruesit meshkuj dhe ata me një historik tensioni të lartë të gjakut.

Vetëm pesë nga këto vdekje kanë ndodhur që nga viti 2013. Kjo periudhë përkoi me ndryshimin e procedurave në qendrat e transplantimit në SHBA, duke e bërë heqjen e veshkës me ndërhyrje më të vogël kirurgjikale dhe duke zbatuar një metodë më të mirë për të ndalur hemorragjinë, tha Dr. Segev.

“Me kalimin e kohës, është një operacion i sigurt që është bërë edhe më i sigurt” dhe është e rëndësishme që dhuruesit e mundshëm ta dinë këtë, tha Dr. Amit Tevar i Qendrës Mjekësore të Universitetit të Pitsburgut, i cili nuk ishte i përfshirë në këtë studim.

Por ka edhe rreziqe afatgjata për t’u marrë parasysh, theksoi ai – përfshirë nëse veshka e mbetur e një dhuruesi pritet të zgjasë gjatë gjithë pjesës tjetër të jetës së tyre.

Rreziku që një dhurues të pësojë më vonë dështim të veshkës është gjithashtu i vogël dhe varet nga faktorë të tillë si obeziteti, tensioni i lartë i gjakut, pirja e duhanit dhe historiku i sëmundjeve të veshkave në familje. Faktorët për përllogaritjen e rrezikut i ndihmojnë mjekët të përcaktojnë gjasat e një dhuruesi të mundshëm për komplikacione të mëvonshme në jetë dhe qendrat e transplantimit mund të kenë kritere disi të ndryshme për përshtatshmërinë.

“Nuk ekziston një gjë e tillë si një donator me rrezik të moderuar apo të lartë – ose je i përsosur ose jo”, është mënyra se si Dr. Tevar e merr vendimin për ta pranuar ose për të hequr dorë nga një dhurues i mundshëm.

Mjekët dikur mendonin se të rinjtë në moshë madhore ishin dhuruesi i gjallë ideal. Por Dr. Segev tha se ka një zhvendosje drejt dhuruesve më të vjetër të gjallë, sepse është më e lehtë të parashikohet saktë nëse do t’u mjaftojë veshka që u mbetet.

Nëse një dhurues i gjallë më vonë përjeton dështim të veshkave, atij i jepet përparësi për një transplantim, vuri në dukje Dr. Segev.

voa

Njerëzit plaken në mënyrë relativisht dramatike në dy faza – rreth moshës 44 e rreth moshës 60 vjeçare. Këtë e pretendon të paktën një studim nga SHBA. Sipas tij plakja nuk është vetëm proces i ngadaltë, por me hove.

Plakja ndodh ngadalë e në mënyrë të qëndrueshme por jo vetëm kështu, thotë një studim i ri. Në të paktën dy faza në jetë ajo merr hov të përshpejtuar. Studiuesit nga “Stanford University School of Medicine dhe Singapoir” ekzaminuan 108 njerëz midis moshës 25 dhe 75 vjeç nga Kalifornia gjatë shtatë viteve. Ata përcaktuan profili molekular dhe mikrobial të gjakut, pështymës dhe mostra të tjera. Po ashtu u morën edhe vlera të tjera laboratorike klinike.

Nga këto të dhëna, ekipi hulumtues ishte në gjendje të vërente shumë qartë ndryshimet në molekula. Në shumicën e personave të testuar, studiuesit gjetën dy hove vërtet të habitshme të ndryshimeve molekulare: në moshën rreth 44 dhe rreth 60 vjeç. Këto dy hove të proceseve të rimodelimit molekular janë me sa duket shprehje e fillimit apo vazhdimit të ndryshimeve të sëmura brenda trupit. Kjo është arsyeja pse studiuesit përdorën termin “pikat e kthesës së moshës”. Studimi i bazuar në të dhëna nga SHBA u publikua në revistën e specializuar Nature Aging.

Këto funksione trupore preken veçanërisht

Ndryshimi i parë i madh molekular, aty nga mesi i viteve 40 ka si paosjë përkeqësimin e proceseve të shpërbërjes së alkoolit apo yndyrës në trup. Sëmundjet kardiovaskulare bëhen më të zakonshme dhe dobësimi i muskujve përparon më shpejt. Gjatë hovit të dytë rreth moshës 60 vjeç, shfaq problemet më të mëdha metabolizmi ynë i sheqerit dhe rregullimi imunitar në veçanti, funksioni i veshkave bëhet më i paqëndrueshëm dhe dobësimi i muskujve merr një shtysë të re.

Jo të gjithë përjetojnë shpërthimin e plakjes pikërisht në moshën 44 dhe 60 vjeç

Biologu molekular dhe studiuesi i plakjes, Hartmut Geiger nga Universiteti i Ulm-it, Gjermani e konsideron studimin si inovator, tëi vlefshëm dhe të adaptueshëm edhe për Gjermaninë. Geiger i tha SWR se në përgjithësi nuk mund të supozohet se këto shpërthime të plakjes ndodhin gjithmonë tek të gjithë nga mosha 44 apo 60 vjeç. Në fund të fundit, këto të dhëna janë të marra si mesatare statistikash – kështu që ato pasqyrojnë mesataren.

Hulumtimet tani mund të përqendrohen në këto grupmosha. Duhet theksuar, se numri i pjesëmarrësve në studim ishte relativisht i vogël, 108 persona. Sipas mendimit të biologut molekular Geiger, ka kuptim të vazhdohet kërkimi me grupe më të mëdha. Gjëja më e rëndësishme, megjithatë, është “që ju nuk vjen vërdallë pa ditur ku të përqëndrohesh, por mund t’i qaseni më konkretisht problemit, që të keni një objektiv të ri që mund të vazhdoni ta ndiqni në kërkime të mëtejshme.” Studiuesit mund të përqëndrohetn tek këto dy nxitëse të plakjes, mesin e viteve 40-të dhe moshën 60 vjeç dhe duke parë se si mund të ngadalësohet kjo.

Njerëzit në mes të 40-ave dhe rreth të 60-ave duhet t’i kushtojnë vëmendje të veçantë shëndetit

Megjithatë duke pasur parasysh procesin dramatik të plakjes në studiimin e bërë, shkencëtarët nga SHBA rekomandojnë që njerëzit e këtyre grupmoshave t’i kushtojnë vëmendje të veçantë shëndetit të tyre. Kjo përfshin gjithashtu rregullimin e stilit tuaj të jetesës, për shembull më shumë lëvizje, në kohën e humbjes më të shpejtë të muskujve. Eksperti i plakjes Geiger rekomandon gjithashtu një dietë të shëndetshme, kontakte të mirë shoqërore dhe pak stres. Zbatimi i këtyre këshillave dihet që tani që ka një efekt të mirë kundër plakjes dhe ndoshta mund të ndikojë edhe në dy hovet e përmendura të plakjes.

Kërkime mbarëbotërore kundër mekanizmave të plakjes

Ndërsa studiuesit nga SHBA-të i referohen dy hoveve të plakes në moshën 44 dhe 60 vjeç si “pika kthese të moshës”, studiuesi i plakjes në Ulm Geiger e konsideron këtë si një term shumë fatalist. Kjo do të thotë se nuk mund të bëhet asgjë më shumë. Por Geiger i tha SWR se ai është i bindur se kërkimet do të gjejnë diçka që mund të vonojë këta mekanizma bazë të plakjes.

Plakja së shpejti të paktën mund të ngadalësohet

Në Universitetin e Ulm-it, ekipi i Geiger-it po hulumton një proteinë që rritet me kalimin e moshës, veçanërisht në qelizat e gjakut, mëlçisë dhe trurit, ku nxit plakjen e qelizave burimore. Çaktivizimi i këtij procesij mund të ishte një mënyrë për të ngadalësuar plakjen. Ashtu si në Ulm, ekipe studimore në mbarë botën po kërkojnë mënyra për të vonuar plakjen. Biologu molekular Geiger pret që: “Në 10 deri në 15 vitet e ardhshme, mund të dalin në treg gjëra që mund të ngadalësojnë ndryshime të tilla.”

la/tgsch

Disa lloje diagnozash, si p.sh. për autizmin, mund të pikasen më herët duke studiuar se si lëvizin bebet, thonë shkencëtarët në Universitetin e Sussexit në Britani. Ata po eksperimentojnë me teknologjinë që gjurmon lëvizjen dhe me inteligjencën artificiale për të analizuar lëvizjet e bebeve. Kjo teknologji u paraqit rishtazi gjatë një panairi të shkencave në Britani.

Shkencëtarët po përpiqen të imitojnë lëvizjet e shpejta të një bebeje. Eksperimenti i tyre synon të demonstrojë se sa komplekse janë lëvizjet e bebeve.

Kamera gjurmon dhe regjistron përpjekjet e tyre, ndërsa përpiqen të imitojnë lëvizjet e shpejta të duarve dhe këmbëve që u tregohen në një ekran.

Kjo teknologji përdor pamje kompjuterike dhe inteligjencën artificiale për të krahasuar lëvizjet e bebeve, me aftësitë e tyre sociale dhe në komunikim gjatë 18 viteve të para të jetës së tyre. Studimi synon të analizojë lëvizjet e bebeve nëpërmjet pamjeve filmike dhe sensorëve të lëvizjes.

“Objektivi i eksperimentit është të kuptojmë se si lëvizin bebet, të studiojmë lëvizjet e tyre kur janë shumë të vegjël dhe të shohim nëse kjo mund të sinjalizojë për autizëm p.sh në të ardhmen. Teknologjia kompjuterike mëson nga pamjet dhe filmimet, përcakton pozicionet e gjymtyrëve në kohë të ndryshme dhe shqyrton mënyrën se si lëvizin”, shpjegon Ivor Simpson, profesor në Universitetin e Sussexit.

Shkencëtarët ende nuk e dinë se cilat prej lëvizjeve të bebeve mund të shërbejnë si paralajmërim për një diagnozë të hershme. Ata synojnë me analizën e tyre të hedhin dritë mbi mesazhin që mund të merret nga lëvizjet e shumëllojshme të bebeve. Kjo përfshin lëvizjet e gjymtyrëve, si dhe dallimet mes tyre në distanca, shpejtësi dhe drejtim.

Ekspertët thonë se lëvizjet në faza kaq të hershme nuk janë të vullnetshme, por një refleks. Duke bërë lëvizje të ndryshme, bebet testojnë dhe forcojnë muskujt, të cilët u mundësojnë të fillojnë të hulumtojnë botën sociale dhe fizike që i rrethon.

Shkencëtarët mendojnë se monitorimi i bebeve në një fazë kaq jetike të zhvillimit të tyre, mund të përcaktojë se si do të jetë në vazhdim jeta e tyre.

“Teknologjia nëpërmjet të cilës mëson kompjuteri bazohet tek një vlerësimi i pozave që marrin njerëzve. Kemi shqyrtuar deri më tani modele të përgatitura nga të dhënat e të rriturve, të cilat sigurisht kanë veçori të ndryshme nga të bebeve. Duhet bashkëpunim mes studiuesve nga shkencat e ndryshme. Pra, unë jam shkencëtar kompjuterik, por bashkëpunoj me kolegët e psikologjisë, si Gilly Forrester, e cila drejton projektin”, thotë zoti Simpson.

Shkencëtarët regjistrojnë bebet që mund të jenë kandidatë për të marrë pjesë në eksperiment, ku mund të kontribuojnë edhe prindërit e tyre nga shtëpia. Objektivi është të studiohen rreth njëqind bebe, lëvizjet e të cilëve do të mblidhen çdo javë. Studiuesit mendojnë se kështu do të kenë të dhëna të mjaftueshme për t’i analizuar.

“Një studim i tillë do të na mundësojë të përcaktojmë më herët së cilët fëmijë rrezikohen të kenë autizëm. Është ndoshta shpresa jonë më e mirë që të mendojmë për terapi të hershme nëpërmjet lëvizjeve, duke mos pritur që të ndërhyjmë pasi këta fëmijë të kenë paraqitur mangësi sociale dhe në komunikim”, profesorja e psikologjisë Gilly Forrester.

Pasi të jenë mbledhur të dhënat për lëvizjet e bebeve, shpresohet që të krijohet një botëkuptim më i mirë se cilat janë shenjat e hershme të çrregullimeve të tilla.

“Përdorim teknologjinë kompjuterike dhe inteligjencën artificiale për të identifikuar modele që nuk i kapin sytë tanë. Duke gjykuar nga aspekte si varieteti dhe kompleksiteti i lëvizjeve të bebeve, mund t’i njoftojmë prindërit më herët për bebet që mendojmë se rrezikohen, në mënyrë që të marrin trajtim në vitet e hershëm të jetës së tyre”, thotë profesorja Forrester.

Shkencëtarët shpresojnë që studimi do të ndihmojë edhe për t’i identifikuar këto terapi të hershme.

voa

Një raport i qeverisë amerikane del në përfundimin se fluori në ujin e pijshëm, në masën mbi dyfishin e kufirit të rekomanduar, ndikon tek një koeficient më i ulët i zgjuarsisë tek fëmijët. Provimi i inteligjencës njihen shkurtimisht si IQ.

Raporti i bazuar në një analizë të hulumtimeve të publikuara më parë, shënon rastin e parë që një agjenci federale ka përcaktuar “me besim të moderuar” se ekziston një lidhje midis niveleve të larta të ekspozimit ndaj fluorit në ujin e pijshëm dhe IQ më të ulët tek fëmijët.

Ndonëse raporti nuk ishte hartuar vetëm për të vlerësuar efektet shëndetësore të fluorit në ujin e pijshëm, rezultati tregon rrezikun e mundshëm neurologjik nga nivelet e larta të fluorit.

Fluori forcon dhëmbët dhe lufton prishjen e tyre duke zëvendësuar mineralet e humbura, sipas Qendrave për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve të Shteteve të Bashkuara. Shtimi i niveleve të ulëta të fluorit në ujin e pijshëm është konsideruar prej kohësh si një nga arritjet më të mëdha të shëndetit publik të shekullit të kaluar.

Dr. Ashley Malin është hulumtuese në Universitetin e Floridës e cila ka studiuar ndikimin e niveleve të larta të fluorit tek gratë shtatzëna dhe fëmijët e tyre. Ajo thotë se ky është raporti më rigoroz i këtij lloji.

Raporti i shumëpritur, i publikuar të mërkurën, është hartuar nga Programi Kombëtar i Toksikologjisë, pjesë e Departamentit të Shëndetësisë dhe Shërbimeve Njerëzore.

Raporti që përmbledh studimet e kryera në Kanada, Kinë, Indi, Iran, Pakistan dhe Meksikë, del në përfundimin se pirja e ujit që përmban më shumë se 1.5 miligramë fluor për lirët ka lidhje me koeficientin më të ulët të zgjuarsisë tek fëmijët.

Disa nga studimet e shqyrtuara në raport sugjerojë se fëmijët që kishin ekspozime më të larta ndaj fluorit morën 2 deri 5 pikë më pak në provimin e inteligjencës që njihet si IQ.

Zyrtarët federalë të shëndetësisë rekomanduan në vitin 2015 që uji i pijshëm të kishte një nivel prej 0.7 miligramë fluor për litër. Organizata Botërore e Shëndetësisë ka thënë se nuk duhet tejkaluar kufiri prej 1.5 miligramë fluorin për litër ujë.

Sipas raportit, rreth 0.6% e popullsisë amerikane ose rreth 1.9 milion njerëz konsumojnë ujë me përmbajtje natyrale fluori në masën prej 1.5 miligramë ose më shumë për një litër uji.

“Gjetjet nga ky raport shtrojnë pyetjet se si mund të mbrohen këta njerëz”, thotë hulumtuesja Ashley Malin me Universitetin e Floridës.

Raporti prej 324 faqesh nuk jep konkluzione në lidhje me rreziqet e niveleve më të ulëta të fluorit, duke thënë se nevojiten më shumë studime. Raporti nuk trajton ndikimin e fluorit të tepër tek të rriturit.

Shoqata Amerikane Dentare, e cila e mbështet fluoridimin e ujit, i ka kritikuar variantet e mëparshme të analizës së re dhe hulumtimet e Dr. Ashley Malin. Shoqata tha se ekspertët e saj ende po shqyrtonin raportin.

Fluori është mineral që ekziston natyrshëm në ujë dhe tokë. Rreth 80 vjet më parë, shkencëtarët gjetën se njerëzit që konsumonin ujë me nivele të larta natyrale fluori, gjithashtu kishin dhëmbë më të shëndetshëm, duke nxitur përpjekjet për përdorimin e mineralit për një shëndet më të mirë dentar.

voa

Një zyrtar i Organizatës Botërore të Shëndetësisë tha të martën se lija e majmunit, pavarësisht nëse është lloji i ri apo i vjetër, nuk është COVID-i i ri, pasi autoritetet dinë të kontrollojnë përhapjen e tij.
“Ne mund dhe duhet ta trajtojmë këtë sëmundje së bashku”, tha Hans Kluge, drejtor i OBSH-së për Evropën, në një konferencë për shtypin.

“Pra, a do të vendosim të ngremë sisteme për të kontrolluar dhe eliminuar linë e majmunit globalisht, apo do të përballemi me një cikël tjetër paniku dhe neglizhence? Mënyra se si do të përgjigjemi tani dhe në vitet në vijim, do të jetë një provë kritike për Evropën dhe botën”, shtoi ai.

Lija e majmunit është një infeksion viral që shkakton puçrra me qelb dhe ka simptoma të ngjashme me gripin. Infeksioni zakonisht është i lehtë, por mund të shaktojë edhe vdekjen.

Varianti ‘clade 1b’ ka shkaktuar shqetësim global sepse duket se përhapet më lehtë.

Një rast i këtij varianti u konfirmua javën e kaluar në Suedi dhe u lidh me një përhapje në rritje të virusit në Afrikë, rasti i parë i përhapjes së tij jashtë kontinentit. OBSH-ja e shpalli shpërthimin e fundit të sëmundjes një emergjencë të shëndetit publik që përbën shqetësim ndërkombëtar pasi u identifikua varianti i ri.

Zoti Kluge tha se vëmendja e përqëndruar tek lloji i ri ‘clade 1′ do të ndihmojë gjithashtu në luftën kundër variantit më pak të rëndë ‘clade 2′ që është përhapur globalisht që nga viti 2022. Kjo i ka mundësuar Evropës të përmirësojë reagimin e saj përmes këshillave dhe mbikëqyrjes më të mirë shëndetësore.

Rreth 100 raste të reja të llojit ‘clade 2′ të lisë së majmunit janë raportuar çdo muaj në rajonin evropian, shtoi zoti Kluge.

Sëmundja transmetohet përmes kontaktit të ngushtë fizik, duke përfshirë marrëdhëniet seksuale. Megjithatë, ndryshe nga pandemitë e mëparshme globale si ai i COVID-it, nuk ka asnjë provë që lija e majmunit përhapet lehtësisht përmes ajrit.

Autoritetet shëndetësore duhet të jenë në gjëndje gatishmërie në rast se ka variante të reja, të cilat barten më lehtë nga një person tek tjetri ose që ndryshojnë rrugën e tyre të transmetimit, por nuk ka rekomandime që njerëzit të mbajnë maska, tha zëdhënësi i OBSH-së, Tarik Jasarevic.

voa