Qeveria amerikane njoftoi të hënën se do të kufizojë më tej eksportet e mikroprocesorëve që përdoren për inteligjencën artificiale, me synimin për ta mbajtur teknologjinë e avancuar brenda Shteteve të Bashkuara, apo ndarë atë vetëm me vendet aleate.

Kufizimet e reja shihen si përpjekje për të balancuar shqetësimet që paraqet Inteligjenca Artificila ndaj sigurisë kombëtare, me interesat ekonomike të prodhuesve si dhe vendeve të tjera.

Rregullat e reja kufizojnë numrin e mikroprocesorëve që mund të eksportohen në një numër të madh vendesh dhe do të lejojë qasje të pakufizuar ndaj kësaj teknologjie për aleatët më të afërt të Uashingtonit. Eksportet e këtyre produkteve janë të ndaluara për në Kinë, Rusi, Iran dhe Korenë e Veriut.

Por kufizimet e reja, që u bënë publike në ditët e fundit të administratës së Presidentit në largim Joe Biden, shkojnë përtej Kinës dhe synojnë të ndihmojnë Shtetet e Bashkuara të ruajë statusin dominues në fushën e inteligjencës artificiale, duke kontrolluar flukset e mikroprocesorëve në mbarë botën.

“SHBA-të kryesojnë tashmë në fushën e inteligjencën artificiale – si në zhvillimin e kësaj teknologjie ashtu edhe në prodhimin e mikroprocesorëve për Inteligjencën Artificiale. Është e rëndësishme që ta ruajmë këtë gjë”, tha Sekretarja amerikane Tregtisë Gina Raimondo.

Rregullorja e re është produkt i përpjekjeve katërvjeçare të administratës Biden për të penguar Kinën që të sigurojë mikroprocesorë të avancuar që mund t’i përdorë për të forcuar aftësitë e saj ushtarake.

Ndërsa aktualisht është e paqartë se cila do të jetë qasja e administratës së ardhshme të Presidentit të zgjedhur Donald Trump ndaj rregullores së reja, ajo që dihet është se të dyja administratat, ndajnë pikëpamje të ngjashme mbi kërcënimin që paraqet Kina.

Rregullorja është parashikuar të hyjë në fuqi 120 ditë nga publikimi i saj, duke i dhënë kohë administratës Trump që ta shqyrtojë atë.

Por disa nga zërat e fuqishëm të industrisë e kritikuan planin e administratës Biden edhe para bërjes publik të tij.

“Nvidia” kompania më e njohur e prodhimit të mikroprocesorëve për Inteligjencën Artificiale tha se rregullat e reja të Shtëpisë së Bardhë, do t’i vinin kufizime firmave amerikane për një teknologji që tashmë është e disponueshme në treg. Kompania tjetër e njohur për ruajtjen e të dhënave, Oracle, tha se rregullat e reja për kufizimin e eksporteve amerikane do t’ia jepnin tregun global për këto artikuj firmave konkuruese nga Kina.

voa

Kompania Meta, në pronësi të së cilës janë rrjetet sociale Facebook dhe Instagram, njoftoi të martën se po heq programin e saj për verifikimin e fakteve nga një palë e tretë dhe se do ta zëvendësojë atë me Shënimet nga Komuniteti (Community Notes), të shkruara nga përdoruesit. Ky do të jetë një model i ngjashëm me atë të platformës sociale X të miliarderit Elon Musk.

Duke e filluar nga Shtetet e Bashkuara, kompania Meta do ta mbyllë programin e saj për verifikimin e fakteve në bashkëpunim me ekspertë të jashtëm. Kompania tha se vendosi t’i japë fund këtij programi, pasi vetë ekspertët që verifikonin faktet kishin paragjykimet e tyre dhe sepse ishte shtuar shumë sasia e materialeve që duheshin verifikuar.

Në vend të këtij programi, kompania Meta do të zhvendoset drejt modelit të Shënimeve të Komunitetit, që shfrytëzon mekanizmin e verifikimit të fakteve nëpërmjet mbledhjes së informacionit të kontribuar nga përdoruesit.

“E kemi parë këtë përqasje të funksionojë në X – ku ata fuqizojnë vetë komunitetin e tyre për të vendosur se kur postimet janë ndoshta mashtruese dhe kur kanë nevojë për më shumë kontekst”, tha drejtuesi për çështjet globale në kompaninë Meta, Joel Kaplan.

Zoti Kaplan tha se sistemi i ri do të futet gradualisht gjatë muajve në vazhdim dhe se kompania do të vazhdojë të punojë për ta përmirësuar atë gjatë vitit në vazhdim. Gjatë tranzicionit, kompania Meta do të përdorë etiketimin (labels), në vend të paralajmërimeve të vendosura mbi postime të caktuara.

Agjencia e lajmeve Associated Press merrte pjesë në programin e kompanisë Meta për verifikimin e fakteve, por i dha fund pjesëmarrjes një vit më parë.

Kompania e mediave sociale njoftoi gjithashtu se synon të lejojë më shumë “shprehje të mendimit” duke hequr disa nga kufizimet për tematika janë bërë pjesë e diskutimit konvencional, si emigracioni dhe gjinia, në mënyrë që të fokusohej tek shkelje të rënda dhe të paligjshme, si p.sh. terrorizmi, shfrytëzimi seksual i fëmijëve dhe drogat.

Kompania Meta tha se përqasja e saj për të ndërtuar sisteme më komplekse për të menaxhuar përmbajtjen e materialeve në platformat e saj e ka “tejkaluar cakun” dhe se pati “bërë gabime të shumta” duke censuruar përmbajtje më shumë se ç’duhet.

Drejtori ekzekutiv Mark Zuckerberg pranoi se ndryshimet janë pjesërisht të nxitura nga zhvillimet politike, përfshirë fitoren në zgjedhjet presidenciale të Presidentit të zgjedhur Donald Trump.

“Zgjedhjet e fundit të japin gjithashtu ndjesinë e një pike kthese kulturore, duke u riorientuar sërish për t’i dhënë përparësi lirisë së shprehjes”, tha zoti Zuckerberg në një mesazh me video.

Bordi gjysëm i pavarur i mbikëqyrjes së kompanisë Meta, që ishte krijuar për të shërbyer si një arbitër për vendimmarrjen për çështje të debatueshme, tha se mirëpriste ndryshimet dhe se pret me padurim të bashkëpunojë me kompaninë “për t’i kuptuar ndryshimet me më shumë detaje, për t’u siguruar që përqasja e re të jetë sa më efektive dhe në mbështetje të lirisë së shprehjes, që të jetë e mundur”.

voa

Një kompani e re amerikane po zhvillon një helikopter gjysmë autonom i cili mund të përdoret për spërkatjen e të korrave, transportin e dërgesave në det të hapur dhe që mund të fluturojë në mjedise të tjera të rrezikshme. Synimi i firmës së re është siguria e pilotit në misione që paraqesin rrezik të lartë.

Një firmë amerikane ka ndërmarrë hapat e parë për të ulur rreziqet e fluturimit me helikopter, ndërsa prezanton prototipin e parë i cili fluturon pa pilot. Synimi është transformimi i disa nga operacioneve më vdekjeprurëse në këtë industri.

Helikopteri “Sprayhawk” është i pajisur me sisteme të sofistikuara të inteligjencës artificiale, AI, ndjesorë dhe mjete komunikimi që mundësojnë drejtimin e mjetit fluturues nga toka. Ky mjet ajror po zhvillohet nga firma “Rotor Technologies Inc.” në partneritet me gjigandin e njohur të prodhimit të helikopterëve për aviacionin civil, “Robinson Helicopters Company”.

“Pas meje mund të shihni procesin e ndërtimit të një helikopteri që peshon 1,134 kilogram dhe mund të transportojë një ngarkesë me peshë sa gjysma e tij. Kjo do ta ndryshojë botën dhe jemi krenar që po i prodhojmë në Nashua të shtetit Nju Hampshire”, thotë Hector Xu, shefi i kompanisë “Rotor Technologies”.

Hector Xu, themelues i firmës, u nxit për sipërmarrjen nga disa “përvoja të këqija” ndërsa mësonte të drejtonte një helikopter në kushte të dobëta shikueshmërie. Në atë kohë, ai po studionte në Institutin e Teknologjisë në Masaçusets në degën e inxhinierisë hapësinore dhe aviacionit.

Tre vjet më vonë, firma e tij synon të ofrojë mjetin pa pilot për përdorim të gjerë në treg ndërsa pret miratimin nga Administrata Federale e Aviacionit.

“Po ndërtojmë mjetin ajror pa pilot me aftësi të larta. Po instalojmë sisteme të inteligjencës artificiale brenda një helikopteri të zakonshëm”, thotë zoti Xu.

Firma synon të ofrojë mjetin fluturues për të kryer disa nga operacionet më të rrezikshme ajrore, ndërsa ka ambicie më të mëdha.

“Këta helikopterë mund të përdoren për misione kritike në bujqësi, transportin bregdetar apo reagim në raste fatkeqësish. Këto mjete pa pilot do të ndikojnë në shumë industri”.

Këto operacione janë disa nga më të rrezikshmet për pilotët për shkak të lartësive të ulëta dhe terrenit me pengesa të padukshme dhe të paparashikueshme si linjat e tensionit të lartë, kullat e komunikimit, pemët apo pengesa të tjera.

Të dhënat nga Bordi Kombëtar i Transportit tregojnë se 13 pilotë humbën jetën gjatë operacioneve të aviacionit bujqësor midis prillit dhe shtatorit të vitit 2024.

“Helikopteri ka aftësitë që të marrë vendime gjatë fluturimit por gjithashtu mund të telekomandohet nga toka. Në çdo rast, piloti nga toka mund të marrë drejtimin e mjetit fluturues. Pra jemi përqendruar tek siguria”, thotë zoti Xu.

Firma ka zhvilluar dy helikopterë autonomë dhe po kryen fluturime provë. Ajo shpreson që deri vitin tjetër të ketë gati për treg rreth 20 helikopterë për përdorim në sektorin e bujqësisë. Kompania ka siguruar miratimin për të filluar operacionet bujqësore në pjesën perëndimore të vendit.

Lukas Koch është me firmën “Heinen Brothers” e cila ofron shërbime nga ajri për sektorin bujqësor dhe operacionet kundër zjarrit.

“Duam t’i përqendrojmë sistemet autonome në zonat që kërkojnë më shumë vëmendje ose që janë të vështira për pilotët. Kjo teknologji sjell përfitime në të gjitha aspektet”, thotë zoti Koch.

Ndërkohë, një ekip teknikësh të aviacionit po punojnë në Nashua të shtetit Nju Hempshire për të zhvilluar helikopterët pa pilotë të pajisur me teknologjinë e inteligjencës artificiale.

voa

Ndërsa kanë mbetur pak ditë nga fundi i vitit, një projektligj, që e ka mbështetjen e të dy partive, për të mbrojtur fëmijët nga dëmet që shkaktohen nga rrjetet sociale ende nuk është miratuar. Nëse miratohet, Projektligji mbi Sigurinë e Fëmijëve në Internet do të vendoste masa mbrojtëse për të dhënat personale të të miturve në internet. Megjithatë, siç njofton korrespondentja e Zërit të Amerikës Katherine Gypson, aktivistët që mbrojnë lirinë e të shprehurit dhe disa republikanë janë të shqetësuar se ligji mund të çojë në censurë.

Rrjetet sociale janë sërish në qendër të vëmendjes në Kapitol. Ndërsa kanë mbetur pak ditë nga fundi i vitit, senatorë nga Partia Republikane dhe ajo Demokrate po i kërkojnë Dhomës së Përfaqësuesve të miratojë Projektligjin mbi Sigurinë e Fëmijëve në Internet.

“Ne kemi ligje që mbrojnë fëmijët nga alkooli, duhani, armët, nga bullizmi kibernetik, kemi ligje që i mbrojnë nga pornografia. Në hapësirën virtuale, nuk i kemi këto ligje”, thotë Marsha Blackburn, senatore republikane.

Zonja Balckburn është një nga hartuesit e projektligjit, i pari që nga viti 1998 që ofron mbrojtje për të miturit në internet.

Megjithatë, Kryetari i Dhomës së Përfaqësuesve, republikani Mike Johnson thotë se ai është i shqetësuar se projektligji do të kufizojë lirinë e të shprehurit.

“Të gjithë e mbështesim parimin e projektligjit. Megjithatë, duhet kujdes për këtë gjë, pasi nuk duhet tepruar me masa kur bëhet fjalë për fjalën e lirë”, thotë zoti Johnson.

Organizatat konservatore, që kërkojnë të kufizojnë kompetencat e qeverisë, janë dakord me zotin Johnson.

“Nuk kam besim që zyrtarët e qeverisë janë në gjendje të marrin vendime të drejta sepse ata janë politikanë dhe ne e kemi parë se çfarë ndodh kur ata e shfrytëzojnë lirinë e fjalës si armë ndaj kundërshtarëve. Kjo është e rrezikshme dhe duhet të ndalohet. Prandaj, ne duhet të gjejmë një mënyrë më të mirë për këtë projektligj dhe të shtojmë masa mbrojtëse te pjesa e zbatimit”, thotë Richard Manning nga organizata “Amerikanët për një Qeverisje të Kufizuar”.

Sipas senatorit demokrat Richard Blumenthal, njërit prej hartuesve të projektligjit, pronari i rrjetit social X, miliardieri Elon Musk ka bashkëpunuar me ligjvënësit për të trajtuar shqetësimet në lidhje me projektligjin.

“Ajo që kemi sqaruar është se nuk ka censurë në këtë projektligj. Nuk parashikohet bllokimi i ndonjë lloj publikimi. Bëhet fjalë për t’u dhënë të rinjve mundësinë për të zgjedhur dhe prindërve të tyre garanci, mjete për të mbrojtur fëmijët e tyre”, thotë senatori Blumenthal.

Kompanitë e teknologjisë Meta dhe Google e kundërshtojnë projektligjin. Presidenti i zgjedhur Donald Trump nuk ka bërë një deklaratë mbi këtë çështje, por djali i tij, Donald Trump Jr., shkroi në X: “Ne mund të mbrojmë fjalën e lirë dhe fëmijët tanë në të njëjtën kohë”.

Zoti Manning thotë se legjislacioni që po shqyrtohet nuk do të funksiononte në praktikë.

“Prokurorët e shteteve të ndryshme do t’i shfrytëzonin udhëzimet që vendosen nga Komisioni Federal i Tregtisë (FTC) për të përcaktuar fjalën e lirë në shtetin e tyre. Si përfundim, në 50 shtete amerikane do të kishim 50 rregulla të ndryshme për përdorimin e internetit”, thotë zoti Manning.

Një version i mëparshëm i projektligjit u miratua në Senat me 91 vota pro dhe 3 kundër. Mbështetësit po inkurajojnë Dhomën e Përfaqësuesve ta miratojë projektligjin përpara fundit të vitit.

voa

Bluesky, një platformë e decentralizuar e mediave sociale, ka përjetuar kohët e fundit një rritje të konsiderueshme, duke tejkaluar 22 milionë përdorues. Siç njofton korrespondenti i Zërit të Amerikës Andrei Dziarkach, rritja i atribuohet përdoruesve që largohen nga platforma X për shkak të pakënaqësive me ndryshimet nën pronësinë e miliarderit Elon Musk.

Platforma e mediave sociale Bluesky u hap në vitin 2019 si një projekt eksperimental brenda rrjetit Twitter dhe drejtohej nga bashkëthemeluesi dhe ish- shefi ekzekutiv i tij, Jack Dorsey. Pas zgjedhjeve presidenciale të vitit 2024, platforma është bërë një alternativë popullore ndaj rrjetit X.

“Bluesky ka përjetuar një rritje masive të popullaritetit, sepse mendoj se sapo Donald Trump fitoi zgjedhjet në 2024, pati një ndjesi të përhapur që Twitter kishte marrë fund efektivisht, tani që Elon Musk do të ishte në thelb një anëtar i administratës së Donald Trumpit”, thotë Katherine Cross e Universitetit të Uashingtonit.

Në javën e parë pas zgjedhjeve, platforma pati afro një milion përdorues të rinj në ditë. Ritmi është ngadalësuar që nga zgjedhjet, megjithatë sipas të dhënave aktualisht Bluesky tërheq mbi 180 mijë përdorues në ditë.

“Në botën e sporteve profesionale, klubi i futbollit SV Werder Bremen ishte ndër të parët që la rrjetin X për Blueskyn, ku padyshim që nuk ka aq shumë ndjekës por ne si klub nuk mund të ngrihemi kundër diskriminimit, homofobisë, transfobisë, antisemitizmit, gjuhës së urrejtjes e kështu me radhë, dhe të vazhdojmë të përdorim platformën ku të gjitha këto dukuri përhapen me shpejtësi”, thotë Christoph Pieper, menaxher i klubit.

Edhe platforma të tjera të mediave sociale si Threads përjetuan një rritje të përdoruesve të rinj, por ajo që e bën Blueskyn të veçantë është mënyra se si u krijua.

“Bluesky nuk ka algoritëm dhe jep një gamë të gjerë zgjedhjesh se kë të ndjekësh dhe çfarë përmbajtje të shohësh”, thotë Prof. Cross.

Zoti Pieper nuk është i sigurt nëse transferimi tek Bluesky do të jetë një sukses dhe klubi i tij është i hapur për alternativa të tjera. Por për një gjë është i sigurt: që nuk do të kthehen tek X.

“Ne kemi disa vlera dhe nëse jemi seriozë për to, duhet të marrim disa vendime. Ne jemi komodë me lëvizjen tonë”.

Pavarësisht largimeve, ekspertët thonë se kompania X ka një pozitë mbizotëruese në treg me mbi 300 milionë përdorues aktivë çdo muaj. Bluesky ka 22 milionë përdorues, një shifër modeste, por ajo po vazhdon të rritet.

voa

Një prodhues varkash elektrike në Kaliforni po bën përpjekje të ndryshojë industrinë e prodhimit të këtyre mjeteve lundruese, duke filluar me një varkë me shpejtësi të lartë për surfing dhe sporte të tjera ujore. Kompania “Arc Boats” thotë se po përpiqet të ndjekë strategjinë e kompanisë së prodhimit të makinave elektrike Tesla, por për transportin ujor.

Varka elektrike 7 metra e gjatë, e prodhuar nga kompania “Arc Boats” arrin shpejtësinë prej 64 kilometrash në orë. Ajo mund të përdoret edhe për krijimin e valëve për surfing.

Kompania “Arc Boats” filloi para tre vjetësh përpjekjet për të elektrifikuar transportin ujor, ashtu siç po bën tashmë Tesla me atë rrugor.

Modeli “Arc Sport” është prodhuar për argëtime të njohura ujore, si lundrimi me ski dhe surfing. Ajo kushton 258,000 dollarë.

“Kjo është një varkë sportive plotësisht elektrike, 7 metra e gjatë, që mund të përdoret në liqene dhe lumenj në të gjithë Shtetet e Bashkuara. Ajo mund të përdoret për tërheqjen e persona me ski lundruese dhe për krijimin e valëve për surfing. Mund të bëni çfarë të doni me të në ujë”, thotë shefi ekzekutiv i kompanisë “Arc Boats”, Mitch Lee.

Ashtu siç bëri Tesla me makinën e saj të parë 16 vjet më parë, “Arc Boats” po fillon me prodhimin e një varke luksoze që mund të tërheqë një audiencë të vogël dhe të pasur që nuk heziton të shpenzojë shuma të mëdha parash për të përdorur pajisje me teknologjinë më të përparuar.

“Varka është e pajisur me një bateri me 226 kilovat në orë, duke mundësuar përdorimin e saj gjatë gjithë ditës. Bateria më pas mund të rimbushet brenda natës, duke bërë të mundur përdorimin e saj në ditën pasuese”, thotë zoti Lee.

Kompania “Arc Boats” tani punëson më shumë se 100 vetë, duke përfshirë ish-inxhinierë që punonin për dy kompanitë e sipërmarrësit Elon Musk, Tesla dhe SpaceX.

“Ka shumë entuziazëm për një produkt si ky, sepse ai zgjidh të gjitha vështirësitë e pronarëve të varkave me karburant sot. Varka elektrike është më e qetë, ka më pak probleme mekanike dhe një kosto më të ulët të mirëmbajtjes. Ajo nuk krijon tym prapa saj”, thotë zoti Lee.

Pasi ka shitur një numër të vogël varkash luksoze të modelit “Arc One”, zoti Lee shpreson të rrisë prodhimin dhe të jetë në gjendje të shesë qindra varka elektrike sportive të modelit “Arc Sport” në vit.

“Për shkak të peshës së rëndë dhe dizajnit, kjo varkë elektrike krijon valë argëtuese për surfing. Ajo ka shumë hapësirë manovrimi dhe ofron një përvojë të mrekullueshme”, thotë Grant Jeide, i cili është pjesë e ekipit të marketingut në kompaninë “Arc Boats”.

Varka e parë elektrike e modelit “Arc Sport” pritet t’i dorëzohet një konsumatori para fundit të këtij viti.

Krahasuar me makinat elektrike, tregu i shitjes së varkave elektrike është shumë më i vogël.

Shitjet e varkave elektrike në mbarë botën ishin në nivelin 5 miliardë dollarë në vitin 2021, dhe me një rritje të qëndrueshme vjetore dyshifrore kjo mund të arrijë në afërsisht 17 miliardë dollarë deri në vitin 2031, sipas organizatës “Allied Market Research”.

Shitjet globale të makinave elektrike tejkaluan shifrën e 250 miliardë dollarëve vitin e kaluar.

voa

Robotët mund të ndihmojnë me rehabilitimin e pacientëve që kanë kaluar goditje në tru. Një projekt i ri i zhvilluar për këtë qëllim, përdor një paisje që përmes kompjuterit ndjek aktivitetin nervor të trurit dhe komunikon me robotët të cilët përmes këtij informacioni ndihmojnë pacientët, ndërsa ata përpiqen të rifitojnë aftësinë për të lëvizur.

Jake MacDonald po shkon në Robotoriumin Kombëtar të Edinburgut në Skoci për të marrë pjesë në një provë klinike. 59 vjeçari ka pësuar një goditje në anën e majtë të trurit.

Ai po i nënshtrohet rehabilitimit për të rifituar aftësinë për të lëvizur, por sot fizioterapisti i tij është i pazakontë. Një projekt i quajtur VITALISE ka programuar robotë të shërbejnë si fizioterapistë për të ndihmuar pacientët.

Emilyann Nault, një nga drejtueset e projektit, i shpjegon pacientit procesin.

Ekipi i projektit ka punuar me 16 pacientë në Austri gjatë fazës së zhvillimit të tij.

Paisja e lidhur me kompjuterin dikton aktivitetin e trurit dhe roboti përgjigjet në kohë reale duke ofruar motivim, dhe duke reaguar.

“E çuditshme, pasi isha mësuar për gjashtë muaj me një person fizioterapist, kështuqë është e vështirë të përshtatesh. Por është më mirë se të mos e kesh mundësinë. Njerëzit janë të izoluar. Dhe unë i kam parë sa të ngarkuar janë fizioterapistët dhe kjo është një ndihmë kyçe për ata që kanë nevojë për fizioterapi”, thotë ai.

Lynne Baillie, profesore e shkencave kompjuterike në Universitetin Heriot-Watt dhe studiuese e lartë në Robotariumin Kombëtar, thotë se një robot nuk mund të zëvendësojë kurrë një fizioterapist.

Por shpresa është që terapia robotike të plotësojë mungesat e personelit njerëzor, si një alternativë më e përballueshme. Ajo shpjegon se si paisja e lidhur me kompjuterin dikton veprimet që do që të bëjë pacienti dhe ia përcjell robotit.

“Dhe ajo që vumë re është se kur pacienti e kupton se është ai që po e kontrollon robotin, kjo i jep atij një ndjenjë kontrolli. Por gjithashtu u tregon atij se roboti po i bën ushtrimet bashkë me të. Dhe kështu ata i bëjnë lëvizjet në të njëjtën kohë”, thotë ajo.

Projekti VITALISE është financuar nga programi Horizons i Bashkimit Evropian në partneritet me Institutin Austriak të Teknologjisë.

VITALISE përdor robotë Nao, të cilët janë të njohur në institucionet akademike në mbarë botën, sepse mund t’i programosh dhe kushtojnë rreth 13,000 dollarë.

Në një mjedis mjekësor, robotët janë të lehtë dhe të fortë dhe më e rëndësishmja janë miqësorë dhe jo të frikshëm.

Lisa Farrell, Menaxhere e Zhvillimit të Biznesit në Robotariumin Kombëtar, thotë se projekti është shumë i rëndësishëm.

“Ne e dimë se sa jetike është që pacientët me goditje në tru të marrin trajtimin që u nevojitet në mënyrë sa më efektive dhe sa më shpejt që të jetë e mundur. E dimë gjithashtu se ka mungesa në personelin mjekësor, prandaj përdorimi i robotëve do të jetë thelbësor për rezultatet më të mira për individët e prekur”, thotë ajo.

Pas seancës së tij të parë në Edinburg, Jake MacDonald kthehet në shtëpi. Ai po rifiton aftësinë për të lëvizur dhe mund të bëhet një nga shumë pacientët që kanë pësuar goditje në tru, që mund të përfitojnë nga terapia robotike.

voa

Në laboratorët në të gjithë Shtetet e Bashkuara, shkencëtarët po studiojnë kafshët dhe insektet lidhur me vetitë e tyre për të zbuluar kancerin. Siç njofton korrespodentja e Zëri të Amerikës, Dora Mekouar, hulumtimet e fundit sugjerojnë se bletët dhe qentë mund ta zbulojnë sëmundjen më shpejt sesa pajisjet mjekësore.

Në fillim të këtij viti, studiuesit në Universitetin e Miçiganit zbuluan se bletët me shqisën e tyre të mprehtë të nuhatjes mund të zbulojnë kancerin e mushkërive në frymëmarrjen e pacientit.

“Bota jonë është vizuale. Bota e insekteve bazohet e gjitha tek nuhatja, kështu që aftësia e tyre e nuhatjes është shumë mirë”, thotë për Zërin e Amerikës Debajit Saha, asistent profesor i inxhinierisë biomjekësore në Universitetin e Miçiganit.

Ekipi i tij zbuloi se bletët mund të nuhasin kancerin e mushkërive në frymëmarrjen e një pacienti.

“Hulumtimi ynë tregon se bletët mund të zbulojnë kancerin e mushkërive dhe ndoshta sëmundje të tjera bazuar në erën që mbajnë qelizat”, thotë ai.

Disa bletë u ekspozuan ndaj provave që imitonin frymën e një pacienti me kancer të mushkërive. Në 93% të rasteve bletët mund të dallonin midis frymëmarrjes së një pacienti me kancer dhe frymëmarrjes artificiale të shëndetshme. Bletët gjithashtu mund të dallonin midis llojeve të ndryshme të kancerit të mushkërive.

“Ne mendojmë se diagnostikimi i kancerit përmes frymëmarrjes mund të ndryshojë gjithçka. Arsyeja është se shumë herë ne e zbulojmë kancerin vonë, kur tumori tashmë është rritur”, tregon zoti Saha.

Studiuesit po studiojnë gjithashtu vetitë që ka qeni në zbulimin e hershëm të kancerit. Kafshët janë trajnuar për të njohur aromat specifike të kancerit.

“Shumë kafshë të tjera i kanë gjithashtu shqisat e nuhatjes mjaft të zhvilluara. Por ajo që i bën qentë kaq të mirë është se ata bashkëpunojnë me njerëzit dhe kështu e tregojnë informacionin”, thotë Dr. Cindy Otto, nga Universiteti i Pensilvanisë.

“Qentë duan që të bashkëveprojnë. Ndaj është si një lojë argëtuese për ta. Përdorin trurin e tyre, përdorin hundën për ta zbuluar”, thotë Clara Wilson, nga “Penn Vet Working Dog Center”.

Qentë mund të mendojnë se po luajnë, por studiuesit thonë se ata kanë afëtsi të zbulojnë kancerin më mirë se pajisjet mjekësore.

“Po zbulojmë se këta qen po i kalojnë kompjuterat. Një pjesë e suksesit të tyre është për shkak të aftësisë superiore për të zbuluar molekulat e aromës në krahasim me gjithçka që kemi aktualisht në përdorim”, thotë Amritha Mallikarjun, nga “Penn Vet Working Dog Center”.

Shkencëtarët po vijojnë punën si me qentë dhe me bletët për të mësuar sa më shumë lidhur me aftësitë e tyre për zbulimin e hershëm të llojeve të ndryshme të kancerit.

voa

43 majmunë të species që njihet si “rhesus macaque”, të cilët gabimisht dolën nga një laborator në Karolinën e Jugut këtë javë, janë ndër kafshët më të studiuara në planet. Hulumtimet mbi njëshekullore të kësaj specie kanë ofruar një pasqyrë për njerëzimin, duke zbuluar pikat e forta dhe të dobëta tek njeriu përmes sjelljeve të tyre, studimit të organeve dhe kodit gjenetik.
Ky lloj i majmunëve janë dërguar në hapësirë me raketa. Ata madje kanë qenë yje të një emisioni televiziv.

Organizatat që mbrojnë të drejtat e kafshëve theksojnë se ky lloj i majmunëve i janë nënshtruar studimeve mbi vaksinat, transplantimin e organeve dhe ndikimin që ka ndarja e foshnjës nga nëna. Në të njëjtën kohë, shumë shkencëtarë theksojnë rëndësinë e studimeve që janë bërë me këtë specie majmuni për të luftuar SIDË-n, poliomielitin dhe COVID-19.

Në vitin 2003, mungesa e këtij lloji majmunësh rrezikoi ngadalësimin e vazhdimit të studimeve shkencore. Shkencëtarët paguanin deri në 10,000 dollarë për një majmun të këtij lloji, për të vazhduar hulumtimet.

“Çdo universitet i madh amerikan, që zhvillon kërkime shkencore, ka të ngjarë të ketë disa majmunë ‘rhesus macaque’ në qendrën e shkollës së tij mjekësore”, sipas librit “Macachiavellian Intelligence: How Rhesus Macaques and Humans Have Conquered the World” të botuar në vitin 2007.

“Ushtria amerikane dhe NASA gjithashtu zhvillojnë hulumtime me majmunë të këtij lloji”, shkroi autori i librit, Dario Maestripieri, shkencëtar në Universitetin e Çikagos.

“Për vite me radhë, ushtria dhe NASA i stërvitën majmunët në lojëra elektronike për të parë nëse mund të mësonin të drejtonin aeroplanë dhe lëshonin raketa”.

Hulumtimet filluan në vitet 1890

Njerëzit e kanë përdorur specien ‘rhesus macaque’ për kërkime shkencore që nga fundi i viteve 1800, kur teoria e evolucionit filloi të pranohet më shumë, sipas një punimi kërkimor të vitit 2022 nga revista “eLife”.

Studimi i parë mbi këtë lloj majmuni u botua në vitin 1893 ku përshkruhet “anatomia e shtatzënisë së avancuar”, sipas gazetës “eLife”.

Deri në vitin 1925, Instituti i Shkencave ‘Carnegie’ kishte krijuar një grup të madh të majmunëve për të studiuar embriologjinë dhe pjellorinë për këtë specie që ishte e ngjashme me njeriun.

Një arsye e rritjes së popullaritetit të kësaj specie ishte numri i lartë i tyre.

“Tjetër arsye është se ‘rhesus macaque’ janë një specie mjaft e fortë”, thotë Eve Cooper, autore e studimit që u publikua në revistën ‘eLife’ dhe profesore biologjie në Universitetin e Kolorados në Boulder. “Ata mund të jetojnë dhe të shumohen në kushte që nuk janë të vështira për t’u mirëmbajtur”

NASA dhe vaksina kundër poliomielitit

Në vitet 1950, veshkat e këtij lloji të majmunit u përdorën për të bërë vaksinën kundër poliomielitit, Salk. NASA gjithashtu i përdori kafshët gjatë garës hapësinore, siç e thotë edhe një histori e shkurtër mbi majmunët në hapësirë që gjendet në faqen e internetit të agjencisë.

Për shembull, një majmun i species ‘rhesus macaque’ i gjinisë femërore e quajtur ‘Miss Sam’, në vitin 1960 u vendos në anijen hapësinore ‘Mercury’ që arriti shpejtësinë prej 1,900 kilometrash në orë dhe një lartësi prej 14.5 kilometrash. ‘Miss Sam’ u kthye në tokë në gjendje të mirë shëndetësore.

“Ajo u kthye në koloninë e saj të trajnimit ku jetoi deri në vdekjen e saj”, shkruan NASA.

Harta e kodit gjenetik

Në vitin 2007, shkencëtarët zbuluan se ADN-ja e species ‘rhesus macaque’ ishte rreth 93% e ngjashme me atë të njeriut.

Për krahasim, njeriu dhe shimpanzeja evoluan veçmas që nga ndarja një paraardhës i përbashkët rreth 6 milionë vjet më parë, por kodi i tyre gjenetik ka një ngjashmëri prej rreth 99%.

Krijimi i hartës së kodit gjenetik njerëzor në vitin 2001 shtoi përpjekjet për të deshifruar në mënyrë të ngjashme ADN-në e kafshëve të tjera.

“Ata janë shumë të zgjuar”

Për ata që kanë studiuar sjelljen e species ‘rhesus macaque’, konkluzuini është po aq interesant.

“Ata kanë disa ngjashmëri të habitshme me njeriun për sa i përket inteligjencës së tyre sociale”, thotë Dario Maestripieri, profesor në Universitetin e Çikagos, i cili shkroi një libër mbi këtë specie majmunësh.

Për shembull, ata janë shumë të orientuar nga familja, duke mbështetur të afërmit e familjes kur shpërthejnë zënkat, tha ai për agjencinë e lajmeve ‘Associated Press’, të premten. “Ata gjithashtu rekrutojnë aleatë kur sulmohen”.

“Ata janë shumë politikë” tha profesoi Maestripieri. “Pjesën më të madhe të jetës së tyre të përditshme e kalojnë në thurjen e aleancave politike me njëri-tjetrin”.

Zoti Maestripieri ishte konsulent i një emisioni televiziv në Indi të quajtur “Monkey Thieves”.

“Ata filluan të gjurmonin grupe të mëdha të species ‘rhesus macaque’ dhe t’u vinin emrin”, tha profesori Maestripieri. “Ishte gjë e bukur sepse këta majmunë herë pas here sillen si njerëz . Kështu që është magjepsëse të ndjekësh historitë e tyre.”

voa