Kategoritë: Shkenca

Martin Cooper, shpikësi i telefonit celular mbi përparimet e industrisë

Martin CoperMartin Cooper, i lindur në Çikago në vitin 1928, është një inxhinier amerikan që udhëhoqi ekipin që ndërtoi telefonin e parë celular në vitet 1972-73 dhe bëri telefonatën e parë. Ai njihet gjerësisht si “babai” i telefonit celular. Ai thotë se përparimet e ardhshme në fushën e teknologjisë celulare mund të transformojnë jetët e njerëzve, ndërsa shpreh shqetësimet për rreziqet që paraqesin telefonat inteligjentë për moshat e reja dhe tek privatësia e individit.

 

Më 3 prill të vitit 1973, nga një rrugë në qytetin Manhatan, inxhinieri Martin Cooper i firmës Motorola përdori telefonin e modelit Dyna-TAC për të bërë telefonatën e famshme me rivalin e tij në “Bell Labs” në pronësi të kompanisë AT&T. Telefoni peshonte 1.1 kilogram dhe ishte rreth 23 centimetra i gjatë.

Inxhinieri do të shpenzonte një pjesë të mirë të dekadës së ardhshme për të sjellë në treg një variant komercial të telefonit celular. Telefonata nxiti përparimet në fushën e telefonave celularë. Por 50 vjet më pas, zoti Cooper thonë se atëherë nuk mund të kuptohej nëse telefonata ishte një moment historik.

“Në fillim, 50 vjet më parë, kur konceptova celularin dhe në të vërtetë ndërtuam një të tillë dhe bëmë një telefonatë, e dija që një ditë të gjithë njerëzit do të kishin një celular”, thotë 94-vjeçari Cooper.

Duke e cilësuar veten si ëndërrimtar dhe optimist, zoti Cooper thotë se shpreson që zhvillimi i teknologjisë së telefonisë celulare do të sjellë përparime që do të revolucionarizojnë fusha si arsimi dhe kujdesi shëndetësor.

“Sipas gjykimit tim, sapo kemi filluar. Industria celulare po mëson se si të bëjë gjëra të tilla si transformimi i arsimit dhe kujdesit shëndetësor, ndryshimi i konceptit të bashkëpunimit. Pra, ky është vetëm fillimi”.

Zoti Cooper thotë se telefonat do të evoluojnë në atë mënyrë sa të jenë pjesë e trupit të njeriut, ndoshta si sensorë që vrojtojnë shëndetin gjatë gjithë kohës dhe bateritë mund zëvendësohen nga energjia që prodhon trupi i njeriut.

Ai e pranon edhe anën e errët, apo efektet negative që përhapen me telefonat inteligjentë dhe median sociale, si varësia nga interneti dhe përmbajtjet e dëmshme për fëmijët. Erozioni i jetës private nga telefonat inteligjentë po ashtu përbën shqetësim për inxhinierin.

“Opinioni im më negativ është se tani nuk kemi më jetë private sepse gjithçka rreth nesh është e regjistruar diku dhe këto të dhëna mund të merren nga dikush që ka synime të tilla. Qeveritë duhet të vendosin se ku do të jetë kufiri”.

Ai thotë se duhet kufizuar përdorimi i telefonave inteligjentë nga fëmijët. Zoti Cooper thotë se e përdor telefonin për të kontrolluar emailet, bërë hulumtime në internet dhe rezervime në restorante.

“Ka shumë gjëra që nuk i kam mësuar. Ende nuk e di se çfarë është TikTok-u. Ka shumë aplikacione që nuk i kam mësuar”, thotë shkencëtari 94 vjeçar.

Telefonat mobilë u prezantuan në vitin 1946 nga kompania AT&T.

voa

Teksas, shtëpia dykatëshe ndërtohet me pjesë të prodhuara nga një printer 3D

3dNjë shtëpi e pazakontë, dykatëshe, po ndërtohet në Hjuston të Teksasit. Në sheshin e ndërtimit funksionon një printer gjigant tredimensional që printon blloqe betoni për ndërtimin e saj. Megjithëse aty do të jetojë vetëm një familje, projekti po shfrytëzohet si një rast studimor për të nxjerrë mësime për ndërtimin në të ardhmen e banesave më të mëdha ku mund të jetojnë disa familje.

 

Në një rrugë të qytetit Hjuston të Teksasit, po ngrihet një shtëpi e re me kate. Por, kjo nuk është një shtëpi e zakonshme.

Aty ndodhet një printer tredimensional, me peshë mbi 12 tonë, i cili prodhon vazhdimisht shtresa betoni me të cilat po ndërtohet shtëpia me sipërfaqe mbi 370 metra katrorë. Makineria printon sipas skicave të projektuara nga arkitektja Leslie Lok, bashkëthemeluese e studios së projektimit HANNAH. Kjo do të jetë shtëpia e parë me kate e ngritur krejtësisht me pjesë të printuara në një printer 3D.

Zonja Lok thotë se godina me katin e dytë pothuajse të përfunduar, do të ketë një kombinim strukturash betoni dhe skelet druri. Ajo thotë se megjithëse në Shtetet e Bashkuara po bëhet më popullor ndërtimi i shtëpive nëpërmjet printerave 3D, ngritja e katit të dytë përbën një sfidë shumë më të madhe.

“Mund të gjesh godina me printim 3D në shumë shtete… Por në ngritjen e katit të dytë krahas sfidës së makinerisë ka edhe sfida të tjera; sfida strukturore dhe sfida logjistike që shfaqen kur printon katin e dytë të godinës. Shpresojmë që të mësojmë nga përvoja këtu dhe t’ia dalim mbanë”, thotë zonja Lok.

Ajo thotë se duke ia kaluar barrën e punës printerit, lehtësohen punonjësit e ndërtimit dhe mund të veprohet me ekipe më të vogla me një proces më të automatizuar. Sipas arkitektes ndërtimi i kësaj shtëpie do të kërkojë gjithsej rreth 330 orë printimi.

Projekti është në kuadrin e një bashkëpunimi dy vjeçar mes studios HANNAH dhe dy kompanive të inxhinierisë së ndërtimit. Kryeinxhieri në njërën prej tyre thotë se projekti është si një rast studimor për projektet e së ardhmes, për shkak të përmasave të godinës dhe faktit që po përdoret çimentoja si “bojë” për printerin.

“Për ndërtimin tradicional dihen rregullat e lojës, dihen cilësitë e materialeve, dhe si përshtaten ato. Këtu, çdo gjë është e re. Materiali është i ri, megjithëse betoni është në përgjithësi një material i vjetër, por printimi i tij 3D është diçka e re”, thotë kryeinxhinieri në kompaninë CIVE, Hikmat Zerbe.

Arkitektja thotë se betoni shërben si një material i qëndrueshëm për një kohë të gjatë dhe e ndihmon godinën t’u rezistojë uraganëve, furtunave të forta dhe kushteve të tjera të motit në Hjuston të Teksasit.

Godina dykatëshe pritet të përfundohet në gjysmën e dytë të vitit. Shtëpia do të ketë tre dhoma gjumi dhe në të do të jetojë një familje që nuk dëshiron t’i publikohet emri.

“Megjithëse kjo është një shtëpi për vetëm një familje, objektivi i këtij projekti është që të mendojmë se si mund të projektojmë dhe të ndërtojmë godina ku mund të banojnë disa familje. Pra, logjika e projektimit dhe sistemit strukturor të kësaj godine mund të përshkallëzohet dhe të zbatohet për godina me disa familje. Në këtë drejtim mund të përfitojmë nga printimi 3D”, thotë arkitektja.

Kompania e projektimit synon të shfrytëzojë mësimet e nxjerra nga ky projekt me synimin për t’u shërbyer më shumë njerëzve në të ardhmen nëpërmjet printimit 3D.

voa

Rëndësia dhe pasojat e ligjit që rregullon internetin

Gjykata e Lartë e Shteteve të BashkuaraNjëzet e gjashtë fjalë të përfshira në një ligj të vitit 1996 për ligjin e telekomunikacionit, i kanë lejuar kompanitë si Facebook, Twitter dhe Google të kthehen në gjigantët që janë sot.

 

Një çështje që do të shqyrtohet nga Gjykata e Lartë e Shteteve të Bashkuara këtë javë, ‘rasti Gonzalez kundër Google’, e sfidon këtë ligj, kryesisht pjesën që u jep imunitet kompanive të teknologjisë, duke mos i mbajtur përgjegjëse për materialet e postuara në platformat e tyre.

Anëtarët e Gjykatës së Lartë do të vendosin nëse familja e një studenti amerikan, të vrarë në një sulm terrorist në Paris, mund të padisë kompaninë Google, e cila është pronare e platformës YouTube, mbi pretendimet se algoritmet e saj, ndihmuan ekstremistët të përhapnin mesazhin e tyre.

appNjë rast tjetër, ‘Twitter kundër Taamneh,’ gjithashtu përqëndrohet në përgjegjësitë e kompanive të teknologjisë mbi postimet në platformat e tyre, ndonëse kjo çështje bazohet në argumente të ndryshme.

Rezultatet e këtyre rasteve mund të ndryshojnë mënyrën se si funksionon interneti sot. Neni 230 nuk do të mund të rrëzohet me lehtësi. Por nëse kjo ndodh, e drejta e fjalës në internet mund të transformohet në mënyrë drastike.

 

ÇFARË ËSHTË NENI 230?

Nëse një gazetë për shembull, e quan dikë pa të drejtë, mashtrues, personi në në fjalë, mund të padisë botuesin për shpifje. Por nëse dikush e poston atë në Facebook, nuk mund ta padisësh kompaninë Facebook, por vetëm personin që e ka postuar shkrimin.

Kjo bazohet në nenin 230 të Ligjit për Komunikimin të vitit 1996, i cili thotë se “asnjë ofrues, ose përdorues, i një shërbimi kompjuterik ndërveprues, nuk mund të konsiderohet si botuesi, ose autori i informacionit të dalë nga një ofrues tjetër informacioni”.

Kjo frazë ligjore mbron kompanitë që ofrojnë platformat ku janë botuar triliona mesazhe, nga paditë për gjërat që dikush tjetër i ka postuar, pavarësisht nëse ankesat e tyre janë legjitime apo jo.

Politikanët e të dyja partive kanë argumentuar, për arsye të ndryshme, se Twitter, Facebook dhe platforma të tjera të mediave sociale, kanë abuzuar me këtë mbrojtje dhe duhet të humbasin imunitetin e tyre, ose të paktën duhet ta fitojnë atë duke respektuar rregullat e vendosura nga qeveria.

Neni 230 gjithashtu lejon platformat sociale të monitorojnë shërbimet e tyre, duke hequr postimet që, për shembull, janë të papërshtatshme, ose shkelin standardet e vetë platformave të tyre, për sa kohë që ato veprojnë me “mirëbesim”.

 

SI LINDI NENI 230?

Historia e tij daton në vitet 1950, kur pronarët e librarive mbaheshin përgjegjës për shitjen e librave me përmbajtje të “papërshtatshme”, e cila nuk mbrohet nga Amendamenti i Parë i Kushtetutës Amerikane. Çështja përfundoi në Gjykatën e Lartë, e cila u shpreh se ligji krijonte një “efekt të rëndë negativ”, duke mbajtur dikë përgjegjës për përmbajtjen e dikujt tjetër.

Kjo do të thoshte se paditësit duhej të dëshmonin se pronarët e librarive e dinin se po shisnin libra të papërshtathëm, thotë Jeff Kosseff, autor i librit “Njëzet e gjashtë fjalët që krijuan internetin” mbi nenin 230 të ligjit për komunikimet.

Disa dekada më vonë filloi të ngrihej interneti komercial me shërbimet si “CompuServe” dhe “Prodigy”. Ato ofruan platforma në internet, por “CompuServe” vendosi të mos i monitoronte ato, ndërsa “Prodigy”, në përpjekje për të krijuar një imazh miqësor për familjet, e bëri këtë.

Ndaj kompanisë “CompuServe” u ngrit një padi, e cila u rrëzua. Megjithatë, “Prodigy” filloi të ndeshej me probleme. Gjykatësi në rastin e tyre vendosi se “ata ushtronin kontroll editorial, kështu që i konsideroi më shumë si një gazetë, sesa një stendë gazetash”, thotë zoti Kosseff.

Kjo nuk u pëlqeu shumë politikanëve, të cilët shqetësoheshin se rezultati do të dekurajonte kompanitë e sapoformuara të internetit nga monitorimi i platformave të tyre. Dhe kështu lindi neni 230 i ligjit për komunikimet.

“Sot ai i mbron platformat në internet nga përgjegjësia për postimet e përdoruesve të tyre dhe nga çdo pretendim për monitorimin e përmbajtjes”, thotë zoti Kosseff.

 

ÇFARË MUND TË NDODHË NËSE NENI 230 RRËZOHET?

“Gjëja kryesore që bëjmë në internet është komunikimi me njëri-tjetrin. Përmes emailit, mediave sociale dhe platformave të tjera ne flasim me njëri-tjetrin. Dhe shumë nga këto biseda mundësohen nga Neni 230, i cili thotë se kushdo që na lejon të flasim me njëri-tjetrin nuk është përgjegjës për bisedat tona”, thotë Eric Goldman, professor i ligjeve për internetin në Universitetin Santa Clara. “Gjykata e Lartë mund ta ndryshojë, ose eliminojë lehtësisht atë dhe të thotë se njerëzit që na lejojnë të flasim me njëri-tjetrin janë përgjegjës për këto biseda. Përmes një vendimi të tillë ata (anëtarët e Gjykatës së Lartë) nuk do të na lejojnë të flasim më me njëri-tjetrin.”

Kemi të bëjmë me dy rezultate të mundshme. Platformat mund të bëhen më të kujdesshme, siç bëri “Craigslist”, pas miratimit në vitin 2018 të një ligji kundër trafikimit seksual, i cili krijoi një përjashtim nga Neni 230 për materialet që “nxisin, ose lehtësojnë prostitucionin”. Platforma “Craigslist” hoqi shpejt seksionin “personale”, i cili nuk kishte për qëllim të lehtësonte prostitucionin. Por kompania nuk donte të rrezikonte.

“Nëse platformat nuk do të kishin imunitet të bazuar në ligj, atëherë ato nuk do të rrezikonin përgjegjësinë ligjore që mund të vinte me lejimin në platformat e tyre të gënjeshtrave, shpifjeve dhe kërcënimeve të (ish-presidentit) Donald Trump”, thotë Kate Ruane, këshilltare legjislative e Unionit Amerikan të Lirive Civile.

Një mundësi tjetër është që Facebook, Twitter, YouTube dhe platforma të tjera, të heqin dorë tërësisht nga kontrollimi i përmbajtes në platformat të tyre.

Shërbime të tilla të pamonitoruara në fund mund të dominohen me lehtësi nga platforma të papërgjegjshme si “8chan”, një faqe famëkeqe për përmbajtjet grafike dhe ekstremiste.

Çdo ndryshim i Nenit 230 ka të ngjarë të ketë efekte domino mbi të drejtën e fjalës në internet anembanë globit.

“Pjesa tjetër e botës po godet internetin me një ritëm më të shpejt se Shtetet e Bashkuara”, thotë profesor Goldman. “Pra, ne jemi një hap prapa pjesës tjetër të botës për sa i përket censurimit të internetit. Dhe pyetja është, nëse ne mund t’i rezistojmë të vetëm trysnisë për këto ndryshime.”

voa

Hulumtimet e studentëve amerikanë mund të ndihmojnë NASA-n të eksplorojë hënën

robot henaNjë robot në formë gjarpëri, i ndërtuar nga studentët e Universitetit Northeastern në Boston të shtetit Masaçusets, mund të revolucionarizojë mënyrën se si astronatutë e NASA-s eksplorojë sipërfaqen e hënës.

 

Andre Neto Caetano, student në Universitetin Northeastern, ndoqi drejtpërdrejt nga holli i një hoteli në Kaliforni fillimin e misionit Artemis 1 nga Qendra Hapësinore Kennedy në Florida.

Në një bisedë me Zërin e Amerikës, ai thotë se hulumtimet e ekipit të tij mund të ndihmojë në misionet e NASA-s.

“Imagjinova sikur COBRA të ishte pjesë e misionit Artemis 4 dhe se roboti ishte në hënë duke kryer atë për të cilën është ndërtuar”.

Artemis 1 u lëshua një natë përpara se Caetano dhe ekipi i tij prezantuan robotin COBRA në garën “Idea e Madhe” të organizuar nga NASA.

Sfida e madhe për ekipin e Caetanos ishte tërheqja e vëmendjes së jurisë së mbledhur në shkretëtirën e Kalifornisë.

“Ata ishin skeptikë nëse do të funksiononin idetë tona për lëvizshmërinë (e robotit)”, thotë studenti Caetano.

Pikëpyetje të lindura nga vetë thjeshtësia e projektit.

“Roboti lëviz si një gjarpër, ku koka dhe bishti mund të lidhen dhe më pas të rrotullohet”.

Konkursi i NASA-s “BIG Idea” dhe shuma e parave për fituesit, nxiti ekipet e studentëve që të hartojnë projekte për të arritur synimet e agjencisë hapësinore në misionet e ardhshme Artemis drejt hënës.

“Lëvizshmëri ekstreme në terrenin hënor”, thotë studenti Caetano.

Roboti COBRA mund të lëvizë në mënyrë unike në rërën e imët të shkretëtirës, çka ngjason me sipërfaqen e hënës, për të hulumtuar karakteristikat e mjedisit, përfshirë akullin dhe ujin.

Alireza Ramezani, asistent profesor në Universitetin Northeastern, thotë se roboti ka aftësi të rralla.

“Ata (NASA) nuk mund të vendosin një robot ose një mjet tokësor që mund t’i përshtatet mjedisit dhe të zbresë në fund të kratereve për të bërë hulimtime për ujin dhe akullin”.

Profesori ((Courtesy: Northeastern University)) është këshilltar i ekipit të Universitetit Northeastern që zhvilloi robotin COBRA. Ai ka eksperiencë në krijimin e robotëve që imitojnë organizmat.

“Ai ka ndërtuar një qen robotik dhe një lakuriq robot ndaj frymëzimi i tij ishte i rëndësishëm për projektin tonë”, thotë studenti Caetano.

Zoti Ramezani shpresonte që projekti COBRA të fitonte mbështetjen e anëtarëve të jurisë në konkursin e NASA-s.

“Roboti ynë u rrokullis 20-30 metra poshtë një kodre dhe kjo veti tërhoqi vëmendjen e jurisë. Veprimi u realizua brenda 10-15 sekondash me konsumim minimal energjie”.

Gjithashtu, roboti ka kosto efektive, thotë zoti Alirezai për Zërin e Amerikës.

“Një platformë e mirë për hapësirën do të kushtonte rreth 100-200 mijë dollarë. Pra mund të kemi shumë sisteme të tilla”.

“Fakti që COBRA është tejet e lehtë, është një tjetër përfitim”, thotë studenti Caetano.

Demonstrimi në nëntor i robotit COBRA në shkretëtirën e Kalifornisë i jep fund skepticizmit, duke e vënë ekipin e studentëve të Universitetit Northeastern në krye të garës së NASA-s 2022 “Ideja e Madhe”, me shpresën që një ditë të jetë pjesë e misionit të NASA-s për eksplorimin e hënës.

“Nuk po e them unë por juria, se projekti i studentëve mund të transformojë mënyrën se si do të jenë sistemet e ardhshme për eksplorimin e hapësirës”, thotë për Zërin e Amerikës zoti Ramezani.

voa

Rreziku i keqpërdorimit të programeve të inteligjencës artificiale si ChatGPT

ChatGPT sTë gjithë duhet të jemi skeptikë për materialet që lexojmë në internet, thotë grupi i ekspertëve të sigurisë kibernetike “WithSecure”.

 

Ata shprehin shqetësimin se mundësitë që ofrohen nga programet e inteligjencës artificiale si “ChatGPT”, rrisin rrezikun e mashtrimit të përdoruesve të internetit.

Kompania e sigurisë kibernetike “WithSecure” thotë se qasja e lehtë në ChatGPT dhe platforma të tjera të ngjashme të inteligjencës artificiale, ku njerëzit mund të krijojnë një tekst me një kërkesë të thjeshtë, ka lehtësuar krijimin e përmbajtjes së dëmshme, që ka për qëllim mashtrimin e përdoruesve të internetit.

“Në hulumtimet tona gjetëm një sërë mundësish të përdorimit keqdashës të platformave si ajo ChatGPT”, thotë Andrew Patel, ekspert i sigurisë kibernetike në kompaninë finlandeze.

Hulumtimi i kompanisë u përqëndrua në përdorimin e Inteligjencës Artificiale për krijimin e lajmeve të rreme, postimeve ose e-maileve, që kanë për qëllim mashtrimin, ose vjedhjen e të dhënave personale dhe krijimin e sfidave të rrezikshme në rrjete sociale.

“Kopjuam një tekst të marrë nga platforma Wikipedia dhe disa artikuj lajmesh. Tekstet kishin të bënin me konfliktin në Ukrainë, gazsjellësin Nord Stream dhe manovrat detare amerikane më 2022. I kërkuam Inteligjencës Artificiale të shkruante një artikull, duke insistuar se Shtetet e Bashkuara sulmuan tubacionin. Krjimi i këtij lajmi është i mundur dhe i lehtë, përmes disa tekstesh të kopjuara dhe me një kërkesë të thjeshtë”, thotë zoti Patel.

Përmes programeve të Inteligjencës Artificiale, ekspertët e grupit “WithSecure” rikrijuan edhe një sfidë që ishte bërë virale në Youtube disa vite më parë, atë të ngrënies së detergjentit të rrobave.

Në këtë sfidë të rrjeteve sociale fëmijëve u kërkohej të hanin detergjentin e rrobave sikur të ishte një karamele, pavarësisht rrezikut se mund të vdisnin.

Eksperti Patel thotë se ata arritën të krijojnë një postim të ngjashëm me atë të sfidës dhe një sërë përgjigjesh ndaj saj, duke inkurajuar fëmijët të marrin pjesë sërish në të

“Mund ta fabrikoni postimin original dhe të gjitha përgjigjet që pasuan duke e bërë atë më të besueshëm edhe pse asnjë person i vetëm nuk mori pjesë në sfidë”, tha ai.

Kompania thotë se tekstet e krijuara përmes Inteligjencës Artificiale, të dëmshme ose jo, së shpejti do të futen në përdorim të gjerë.

Sipas ekspertëve vetëm identifikimi i përmbajtjes së krijuar nga Inteligjenca Artificiale nuk do të mjaftojë për të penguar përmbajtjen kriminale, keqdashëse dhe abuzive.

Në vend të kësaj, të gjithë duhet të aftësohemi në kontrollimin e fakteve dhe asaj që lexojmë, thonë ekspertët.

“Ne do të vazhdojmë të mbështetemi në platformat për zbulimin e përmbajtjes që ka për qëllim mashtrimin, por gjithashtu duhet të mbështetemi më shumë në edukimin përmes shtypit dhe në përgjithësi rritjen e ndërgjegjësimit të përdoruesve”, tha ai.

ChatGPT, programi robotik ka tërhequr vëmendjen e shtypit dhe studentëve, që kur u bë publik në nëntor të vitit 2022 nga kompania OpenAI.

Programi jep përgjigje të detajuara për pyetjet tuaja. Tekstet e krijuara prej tij janë pothuajse të padallueshme nga tekstet e shkruajtura nga njeriu.

voa

 

ChatGPTPopullariteti i programit të inteligjencës artificiale ChatGPT dhe rreziqet që paraqet

 

ChatGPT, programi i inteligjencës artificiale që po shënon një rritje të shpejtë, mori vëmendjen e publikut për shkak të aftësisë për t’iu përgjigjur me shpejtësi dhe në formë të zgjeruar një sërë pyetjesh.

 

Programi ka zgjuar interesimin e investitorëve të cilët janë të etur të bëhen pjesë e zbulimit tjetër të madh në teknologji.

I krijuar nga kompania private OpenAI, me mbështetjen e kompanisë Microsoft, programi ChatGPT regjistroi 100 milionë përdorues aktivë mujorë, vetëm dy muaj pas publikimit të aplikacionit, gjë që e bëri atë programin me rritjen më të shpejtë të përdoruesve në histori.

Popullariteti i tij mori vëmendjen e ligjvënësve amerikanë, të cilët kanë pikëpyetje mbi ndikimin e programit në sistemin arsimor, në sigurinë kombëtare dhe mënyrës se si do të rregullohet ai.

Ligjvënësi demokrat Ted Lieu, anëtar i Komisionit të Shkencës në Dhomën e Përfaqësuesve, tha se ndërsa ishte i emocionuar për programin robotik, është gjithashtu i tmerruar nga inteligjenca artificiale, nëse ajo lihet e pakontrolluar dhe e parregulluar.

Senatori demokrat Ron Wyden, sipas një ndihmësi të tij, theksoi nevojën për t’u siguruar që Inteligjenca Artificiale të mos përfshijë paragjykime, që do të çonin në diskriminim në botën reale.

Një firmë ligjore, aktiviteti i së cilës përqëndrohet në përgjegjësitë e Inteligjencës Artificiale, vuri në dukje shqetësimet mbi sigurinë kombëtare, duke paralajmëruar për mundësitë që aktorë keqdashës, brenda dhe jashtë vendit, që kanë interesa të kundërta me Shtetet e Bashkuara, t’i përdorin këto sisteme për krijimin e materialeve të pavërteta dhe dëmshme.

Shumica e shqetësimeve rreth programit ChatGPT vijnë nga profesorët, të cilët shprehin frikën mbi mashtrimet e mundshme në shkolla dhe universitete si dhe plagjiaturën.

Të tjerë kanë shprehur shqetësime se programi kompjuterik mund të përdoret për përhapje të lajmeve të rreme.

Në një deklaratë kompania OpenAI tha se “ne nuk duam që ChatGPT të përdoret për mashtrime në shkolla, ose kudo tjetër, prandaj jemi duke punuar në krijimin e masave zbutëse për të ndihmuar këdo që të identifikojë materialet e krijuara nga ky sistem”.

Vetë programi ChatGPT dha një përgjgije interesante kur u pyet se si duhet të jetë i rregulluar:

“Si një model neutral i gjuhës së inteligjencës artificiale, unë nuk kam një qëndrim ndaj ligjeve specifike, që mund, ose nuk mund të miratohen për të rregulluar sistemet e inteligjencës artificiale si unë”, u përgjigj vetë sistemi.

Por më pas ai përpiloi një listë të fushave ku duhet të përqëndrohen rregullatorët, si privatësia e të dhënave, paragjykimi, drejtësia dhe transparenca në mënyrën se si shkruhen përgjigjet.

voa

Teknologjia që thith dioksidin e karbonit për ta materializuar në beton

teknologjia co2Një kompani e re nga Kalifornia po përdor gurë gëlqeror për të thithur nga ajri dioksidin e karbonit.

 

Heirloom Carbon Technologies po bashkëpunon me një kompani kanadeze për të mineralizuar gazin e thithur, në beton. Kompania thotë se kjo teknologji mund të ofrojë një model për të luftuar ndryshimet klimatike në nivel global.

Një kompani nga Kalifornia që përdor gurë për të thithur dioksidin e karbonit nga ajri është bashkuar me një kompani kanadeze për ta magazinuar gazin që shkakton efektin-serrë në beton.

“Guri gëlqeror ka aftësinë natyrore për të thithur karbonin nga atmosfera. Problemi është se ky proces është thjesht i ngadalshëm. Pra, ajo që ne bëjmë këtu është thjesht i japim atij më shumë superfuqi për ta bërë të aftë të tërheqë karbonin shumë, shumë më shpejt sesa do të ishte natyralisht,” thotë drejtuesi ekzekutiv i kompanisë Shashank Samala.

Heirloom Carbon Technologies ngroh gurin gëlqeror të thërmuar për të çliruar dioksidin e karbonit të thithur natyrshëm. Më pas gurët e uritur për dioksid karboni vendosenn ë kolona, ku ata veprojnë si sfungjer, duke thithur afërsisht gjysmën e peshës së tyre në gaz për tre ditë. Gurët më pas nxehet për të çliruar dioksidin e karbonit të mbledhur nga ajri dhe cikli përsëritet.

Kompania kanadeze e teknologjisë së betonit, CarbonCure, përzien dioksidin e karbonit me përbërësit e tjerë, duke e bërë betonin më të forte dhe, duke shkurtuar nevojën për çimento.

“Ajo që është me të vërtetë e rëndësishme është se dioksidi i karbonit ofron gjithashtu një përforcim të beton. Kjo i lejon prodhuesit të jenë në gjendje të krijojnë më shumë beton me më pak çimento,” thotë drejtuesi ekzekutiv kompanisë CarbonCure, Rob Niven.

Përpjekja e përbashkët e këtyre dy kompanive është e para që përdor një teknologji të tillë për magazinimin e dioksidit të karbonit të thithur nga atmosfera drejtpërdrejt në beton, ku ai mund të qëndrojë për shekuj, thonë shkencëtarët. Për më tepër, aktualisht ka pak vende për ta mbajtur të sigurt dioksidin e karbonit.

“Njëra është magazinimi nëntokësor ku mund të ruajmë në mënyrë të sigurtë dhe të përhershme dioksidin e karbonit. Tjetra janë materialet e ndërtimit si betoni. Betoni është një mënyrë e shkëlqyer për të ruajtur dioksidin e karbonit sepse e mineralizon atë, në një shkëmb,” thotë zoti Samala.

Kapja dhe mbajtja e dioksidit të karbonit në shkallë globale nuk do të jetë e lehtë megjithatë: kompanitë si Heirloom do të duhet të ndërtojnë impiante të shtrenjta, masive të afta për të thithur miliona ose miliarda tonë në vit.

Zoti Samala thotë se heqja e një miliardë tonë dioksidi karboni nga ajri do të kërkonte qindra miliarda dollarë investime, duke shtuar se ai pret që financuesit e energjisë diellore, ndërtesave, kullave të transmetimit dhe infrastrukturës të financojnë gjithashtu edhe për infrastrukturën e karbonit.

voa

Terapia gjenetike, një injeksion mund të rinovojë zemrën me 10 vjet

gjeniNjë grup studiuesish i kanë dhënë trupit një kopje të “gjenit të jetëgjatësisë” dhe zbuluan se ai mund të rigjenerojë enët e gjakut duke ndaluar procesin e plakjes së sistemit vaskular.

 

Zemra rreh 100,000 herë në ditë (rreth 70 rrahje në minutë), duke pompuar më shumë se 8,000 litra gjak që qarkullojnë në të gjithë trupin përmes 19,000 km të sistemit të qarkullimit të gjakut. Me kalimin e moshës, funksioni i tij fillon të bjerë duke i bërë më të vështira aktivitetet si vrapi ose tenisi. Megjithatë, disa njëqindvjeçarë, si ata që jetojnë në Okinawa, një grup ishujsh në Japoninë jugore dhe në zona të tjera blu të planetit, jetojnë gjatë dhe shëndetshëm pa pasur ndryshime strukturore dhe funksionale të aktivitetit kardiak të lidhura me plakjen. Arsyeja? Ata kanë një variant të gjenit BPIFB4 (i quajtur ‘gjeni i jetëgjatësisë’) i cili mbron nga dëmtimet kardiovaskulare dhe e mban zemrën në gjendje të mirë për një periudhë më të gjatë kohore.

Zbulimi i pabesueshëm u bë në vitin 2015 nga një studim shumëqendror, i botuar në revistën Circulation Research, i cili përfshinte IRCCS MultiMedica, IRCCS NeuroMed të Pozzilli (IS) dhe Institutin e Teknologjive Biomjekësore të CNR të Segrate. Të intriguar nga rasti i individëve jetëgjatë, studiuesit nga Universiteti i Bristolit dhe grupi MultiMedica (në Itali) studiuan mekanizmat gjenetikë që i lejojnë këta njerëz të jashtëzakonshëm të shmangin komplikimet kardiovaskulare deri në vitet e fundit të jetës së tyre dhe zbuluan se duke siguruar të gjitha trupi një kopje e shëndetshme e ‘gjenit të jetëgjatësisë’ (terapi gjenetike), është e mundur të ndalet procesi i plakjes të cilit i nënshtrohet funksioni vaskular me kalimin e moshës. Jo vetëm kaq, shkencëtarët kanë parë gjithashtu se ky trajtim është në gjendje të rinovojë zemrën deri në 10 vjet. Rezultatet e zbulimit u publikuan në Cardiovascular Research.

Gjeni i jetëgjatësisë

Sa shpejt përkeqësohen zemra dhe enët e saj më të afërta të gjakut me rritjen e moshës, varet nga shumë faktorë, duke përfshirë stilin e jetesës, aktivitetin fizik, duhanin, konsumimin e alkoolit dhe praninë e patologjive. Megjithatë, mutacionet gjenetike luajnë gjithashtu një rol të rëndësishëm siç tregoi studimi i vitit 2015. Në ADN-në e njëqindvjeçarëve, studiuesit gjetën një variant të një gjeni (LAV-BPIFB4, variant i lidhur me jetëgjatësinë), i cili çon në rritjen e prodhimit të proteinës BPIFB4, e cila i jep elasticitet enëve të gjakut, duke ngadalësuar dhe përmbysur procesin natyral të plakjes së qelizave endoteliale (ato rreshtojnë pjesën e brendshme të mureve të zemrës, enëve të gjakut dhe enëve limfatike).

Ky ‘gjen jetëgjatësie’ mbron enët, duke aktivizuar një sërë funksionesh, në veçanti enzimën eNOS, përgjegjës për prodhimin e oksidit nitrik, i cili është i rëndësishëm për mbajtjen e enëve të zgjeruara dhe nxitjen e qarkullimit. Një eliksir i vërtetë i jetës, i aftë për të “rinovuar” enët e gjakut dhe për të reduktuar incidencën e patologjive të ndryshme që lidhen me një ndryshim të funksionit vaskular, si sulmi në zemër, goditje në tru dhe hipertension, por edhe sëmundje metabolike dhe neurologjike. Ky zbulim i shtyu studiuesit të hetojnë më nga afër efektet fiziologjike të variantit të gjenit.

Studimi mbi qelizat e zemrës së njeriut

Përveç testeve në minj, ekipi studiues italian kreu gjithashtu një studim me epruvetë me qelizat e zemrës njerëzore. Në veçanti, studiuesit e Grupit MultiMedica të Milanos, të udhëhequr nga prof. Annibale Puca, administroi gjenin në qelizat e zemrës në laboratorin e pacientëve të moshuar me probleme të rënda të zemrës, duke përfshirë disa që më parë i ishin nënshtruar transplanteve të zemrës, dhe më pas e krahasoi funksionin e tyre me atë të individëve të shëndetshëm. Rezultatet sugjeruan se LAV-BPIFF4 luan një rol të rëndësishëm në mirëmbajtjen e qelizave pericitike, të cilat janë kritike për ndërtimin e enëve të reja të gjakut dhe mbajtjen e tyre në gjendje të mirë, duke mbajtur kështu zemrën të funksionojë më gjatë.

“Qelizat e pacientëve të moshuar, veçanërisht ato që mbështesin ndërtimin e enëve të reja të gjakut, të quajtura ‘pericite’, janë gjetur të jenë më pak performuese dhe më të vjetra – tha Monica Cattaneo, studiuese e MultiMedica Group dhe autorja e parë e punës. – Duke shtuar në epruvetë gjenin/proteinën e jetëgjatësisë, vëzhguam një proces përtëritjeje kardiake: qelizat kardiake të pacientëve të moshuar me insuficiencë kardiake filluan sërish të funksionojnë siç duhet, duke u treguar më efikase në ndërtimin e enëve të reja të gjakut”.

Top Channel

ChatGPT, programi i inteligjencës artificiale që shkruan ese, shqetëson universitetet

ChatGPTProgrami i inteligjencës artificiale ChatGPT, që ka kapacitetin të shkruajë ese, po i bën universitetet të vendosin nëse duhet ndaluar përdorimi i tij. Një nga universitetet kryesore franceze e ka ndaluar tashmë, por të tjerët po presin të shohin se si do të zhvillohet situata, ndërkohë që po shqyrtojnë se si inteligjenca artificiale mund ta ndryshojë arsimin përgjithmonë.

 

Në mbarë botën, universitetet po shqyrtojnë se çfarë duhet të bëjnë me një mjet të fuqishëm të inteligjencës artificiale që është bërë i disponueshëm për publikun – ChatGPT.

I bërë publik në nëntor 2022 nga OpenAi, programi robotik tërhoqi shumë vëmendjen e mediave dhe studentëve për shkak të përgjigjeve të detajuara, që janë pothuajse të padallueshme nga një tekst i shkruajtur nga njeriu.

Programi ka aftësinë t’u përgjigjet pyetjeve të thjeshta, si p.sh. se kush është president i Shteteve të Bashkuara, apo edhe pyetjeve më të komplikuara në stilin e eseve, me argumenta të shumta dhe shtjellim.

Adoleshentët dhe studentët e universiteteve ishin ndër miliona njerëzit që filluan të eksperimentojnë me të. Dhe megjithëse shumë prej tyre gjetën mënyra për ta përdorur me krijimtari dhe pa rrezikshmëri, lehtësia me të cilën programi mundej t’u përgjigjej pyetjeve në testimet që studentët merrnin me vete për t’i plotësuar në shtëpi, si dhe ndihma që programi u jepte për detyrat të tjera, shkaktuan panik në radhët e arsimtarëve.

Kur po rihapeshin shkollat pas vitit të ri, në qytetin e Nju Jorkut, në Los Anxhelos dhe drejtori të mëdha arsimore në Shtetet e Bashkuara, filloi të ndalohej përdorimi i programit në klasa dhe në paisjet elektronike të shkollave.

Por një profesor në Angli ka publikuar një shkrim ku argumenton se ChatGPT mund të bëhet një mjet i vlefshëm. Megjithë fuqinë e këtij programi dhe mundësinë e abuzimit me të, profesori mendon se është gabim ndalimi i tij.

“Mendoj se është mirë që ta shikojmë këtë çështje nga këndvështrimi se si këto teknologji do të zënë vend në të ardhmen në qendrat e punës, aty ku do të shkojnë studentët tanë. Dhe është e rëndësishme që ne, si arsimtarë, t’i përgatisim studentët që t’i kuptojnë këto mjete me një sy kritik, që të njohin kufizimet e tyre dhe t’i bëjnë ato pjesë të arsenalit të tyre, dhe jo të refuzohen nga universitetet”, thotë profesor Balbir Ban, i cili është dekan i Fakultetit të Shkencave dhe Teknologjisë, në Universitetin në Middlesex.

Ai po eksperimenton me programin ChatGPT, madje edhe duke e pyetur se cilat do të ishin disa nga pikat e debatueshme moralisht për përdorimin e tij nga studentët. Programi i përgjigjet me shpejtësi dhe me një strukturë që i ngjason një eseje në përgjigje të pyetjes, duke radhitur probleme si plagjiarizmi, mashtrimi, apo ndërvarësia.

“Nëse ne si arsimtarë mendojmë se ChatGPT përbën kërcënim, atëherë ne duhet të ngremë pyetjen se çfarë do të thotë arsim. Ka të bëjë me ofrimin e aftësive të nivelit të lartë që do t’iu duhen studentëve për të nxënë në vazhdimësi. Këto janë teknologjitë që ofrojnë mundësi. E kemi parë evolucionin që nga kontrolli për gabime ortografike në programin Word, dhe pastaj me kontrollin gramatikor, dhe tashmë me përpilimin e përmbledhjeve. Ajo që duhet të bëjmë është që t’i pajisim tani studentët me njohuritë për ta identifikuar. Mund të përdorim atë që prodhohet për ta përmirësuar, për ta vlerësuar me një sy kritik, për të identifikuar mangësitë dhe për të nxjerrë një produkt përfundimtar”, thotë profesor Barn.

Institucione të tjera arsimore, si Sciences Po Paris, një ndër universitetet më prestigjioze të Francës, ndaloi përdorimin e programit ChatGPT dhe të të gjitha mjeteve të tjera të inteligjencës artificiale dhe paralajmëroi me përjashtim studentët në rast të shkeljes së këtij rregulli.

“Studentët tanë vijnë për të studiuar këtu dhe për të marrë një diplomë cilësore. E pyetëm veten se si duhej të vepronim dhe menduam se është e rëndësishme të kufizohej përdorimi i kësaj inteligjence të re… Pikë së pari, pasi është një inteligjencë artificiale e bazuar në përllogaritje dhe jo në një arsyetim. Dhe mbi të gjitha, krijon iluzionin e një teksti të shkruar nga njeriu, dhe studentët tanë duhet ta dinë se për universitetin Sciences Po, përdorimi i këtij mjeti nuk shërben si garanci për ndershmërinë intelektuale”, thotë Myriam Dubois-Monkachi, drejtore për çështjet akademike në Universitetin “Sciences Po Paris”.

Organizata OpenAI publikoi edhe një program prototip që synon të pikasë materialet e prodhuara me inteligjencën artificiale. Megjithatë, programi “AI classifier” është në gjendje të dallojë vetëm rreth 26% të shkrimeve të prodhuara me inteligjencën artificiale.

“Mendoj se këto programe do të shërbejnë për të hartuar variantet fillestare të dorëshkrimeve, por për të cilat do të duhet sërish mbikqyrja e njeriut, për t’i kontrolluar për gabime dhe për të korrigjuar koncepte të gabuara që mund të kenë këto programe. Pra, pjesë e përgatitjes së studentëve do të jetë edhe që të kuptojnë se si t’i përdorin këto mjete me efikasitet dhe në mënyrë etike”, thotë Gregory Morgam, profesor i asociuar në Institutin Stevens të Teknologjisë.

Programi ChatGPT vazhdon të jetë i disponueshëm për çdo person që ka qasje në internet. Ai funksionon si një dialog i shkruar mes sistemit të inteligjencës artificiale dhe personit që i drejton pyetje.

voa

Sa i rrezikshëm është TikTok?

tiktokSuksesi i shpejtë i aplikacionit kinez të publikimit të videove TikTok ka alarmuar ligjvënësit dhe mbrojtësit e privatësisë në mbarë botën. Për çfarë shqetësohen ata?

 

TikTok është në qendër të vëmendjes së shumë autoriteteve dhe organeve monitoruese. Ligjvënësit në mbarë botën po debatojnë se si të kufizojnë, ose ta shpallin të jashtëligjshëm, përdorimin e shërbimit kinez të publikimit të videove, i cili është bërë një nga aplikacionet më të njohura mes adoleshentëve në mbarë botën.

Ndërsa Bashkimi Evropian është gati të zbatojë legjislacionin që do të detyrojë TikTok të kontrollojë në mënyrë agresive përmbajtjen e dëmshme, vendet nga SHBA-ja në Japoni po mendojnë se si ta rregullojnë aplikacionin – ose madje të ndjekin shembullin e Indisë dhe ta ndalojnë atë plotësisht.

Frika e tyre është se qeveria e Kinës mund të ndikojë tek TikTok për të nxitur interesat e saj. Ashtu si kali i Trojës në mitologjinë greke, ata paralajmërojnë se Pekini mund të përdorë aplikacionin për të fituar akses në të dhënat e ndjeshme të përdoruesve dhe për të përhapur informacione të rreme.

“Ka shqetësime legjitime për mbikëqyrjen e mundshme nga regjimi kinez,” tha për DW, Estelle Masse nga organizata jofitimprurëse e të drejtave dixhitale me bazë në Bruksel, Access Now. TikTok gjithashtu meriton vëmendje të madhe, “sepse është media sociale me rritjen më të shpejtë në botë dhe demografia e saj është shumë e re,” shtoi ajo.

Kompania amë e aplikacionit, konglomerati kinez i teknologjisë ByteDance, ka qenë prej kohësh nën shqyrtim për mënyrën se si mbledh dhe përpunon të dhënat e përdoruesve. Por presioni ndaj rregullatorëve për të frenuar platformën është rritur që kur u zbulua në dhjetor se punonjësit e ByteDance kishin akses në të dhënat e gazetarëve perëndimorë për të hetuar rrjedhjet në shtyp.

Një zëdhënëse e TikTok tha për DW, se incidenti ishte “sjellje e pahijshme e individëve të caktuar që nuk janë më të punësuar në ByteDance”, duke shtuar se protokollet për ata që mund të kenë akses në të dhënat e përdoruesve që atëherë “janë ngurtësuar ndjeshëm”. Ajo argumentoi se ndërsa të dhënat e përdoruesve të TikTok ruheshin në qendrat e të dhënave jashtë Kinës, “një akses i kufizuar i punonjësve” në informacionin nga brenda Kinës ishte i nevojshëm “për të mbështetur komunitetin tonë global”.

Në të njëjtën kohë, zëdhënësja këmbënguli se “nuk na është kërkuar kurrë t’i ofrojmë qeverisë kineze të dhënat e përdoruesve të TikTok dhe kurrë nuk i kemi dorëzuar asnjë të dhënë asaj”.

 

Si u bë kaq i madh TikTok?

Ngjitja e shpejtë e aplikacionit është e paprecedentë në historinë e internetit. Brenda pak vitesh, ai u ngrit nga një aplikacion i veçantë për fëmijë që bëjnë sinkronizimin e buzëve në një nga platformat kryesore të mediave sociale në botë, të cilit përdoruesit i drejtohen gjithnjë e më shumë për të drejtuar pyetjet e kërkimit ose për të ndjekur lajmet.

Në vitin 2018, ByteDance lançoi në tregun global TikTok, i cili është modeluar sipas aplikacionit të tij kinez Douyin. Në shtator 2021, platforma njoftoi se kishte arritur një miliard përdorues aktivë mujorë, një moment historik që Facebook-ut iu deshën mbi tetë vjet për ta arritur. Statistikat e shkarkimit sugjerojnë se numri ka vazhduar të rritet që atëherë. TikTok nuk jep informacion në lidhje me numrin aktual të përdoruesve, duke cituar politikën e kompanisë.

Çelësi i suksesit të aplikacionit, sipas analistëve, është faqja “Për ty” e TikTok, një rrjedhë e individualizuar videosh që duket ndryshe për çdo përdorues. Fillon automatikisht sapo hapet aplikacioni dhe analizon gjithçka që tërheq vëmendjen e përdoruesve, si p.sh. sa kohë ata shikojnë një klip përpara se të kalojnë te tjetri. Kështu, me kalimin e kohës, softueri mëson gjithnjë e më shumë rreth tyre dhe i përshtat videot që ata shohin me interesat e tyre.

“Në fund të ditës, algoritmi i faqes ‘Për ty’ ka një objektiv mjaft të qartë,” tha Martin Degeling i fondacionit Neue Verantwortung, një Think Tank me qendër në Berlin, i cili ka analizuar sistemin e rekomandimeve të TikTok. “Ka të bëjë me vlerësimin se çfarë do të zgjojë interesin e përdoruesve pikërisht në atë moment dhe synon t’i mbajë ata në platformë për aq kohë sa të jetë e mundur.

 

A mund të rrëmbehet TikTok?

Ndërsa përdoruesit e përdorin gjithnjë e më shumë aplikacionin si burim lajmesh, me mediat kryesore duke përfshirë DW që postojnë rregullisht në platformë, kritikët paralajmërojnë se algoritmi i tij i fuqishëm mund të abuzohet për të përhapur qëllimisht disinformim.

Zyrtarët amerikanë si drejtori i FBI-së, Chris Wray, kanë paralajmëruar në mënyrë specifike se qeveria në Pekin mund të “manipulojë përmbajtjen” në aplikacion për të ndikuar në opinionin publik ose për të mbjellë trazira sociale jashtë vendit.

“Rreziku që TikTok po përdoret për të përhapur qëllimisht disinformimin është real”, sipas studiuesit Degeling, por ai “nuk e konsideron atë të jetë dukshëm më i madh se në platformat e tjera të mediave sociale”.

Zëdhënësja e TikTok hodhi poshtë akuzat, duke argumentuar se platforma po përpiqej “të kufizonte në mënyrë proaktive përhapjen e informacionit të rremë”. Ajo vuri në dukje partneritetet me organizatat e verifikimit të fakteve dhe një nismë të re që tani paralajmëron përdoruesit kur videot ngarkohen nga “llogari të drejtuara nga entitete prodhimi editorial i të cilave ose procesi i vendimmarrjes i nënshtrohet kontrollit ose ndikimit të një qeverie”.

 

A ka një ‘tru TikTok’?

Dhe pastaj lind pyetja se çfarë ndikimi mund të ketë përdorimi i aplikacionit në shëndetin mendor të përdoruesve të tij, kryesisht të rinj. Në SHBA, për shembull, mbi dy të tretat e të gjithë adoleshentëve përdorin aplikacionin, sipas një studimi të vitit 2022 nga qendra kërkimore Pew Research Center.

Disa ekspertë të kujdesit shëndetësor kanë paralajmëruar se dizajni i TikTok promovon sjellje varësie. Të tjerë kanë thënë se shumë kohë e shpenzuar në aplikacion mund të ndikojë në aftësitë njohëse duke ulur kapacitetin e vëmendjes apo edhe duke shkaktuar ankth ose depresion, një fenomen që tashmë është etiketuar “truri TikTok”. Në këtë sfond, Kina ka miratuar rregulla që kufizojnë përdorimin e ekuivalentit të TikTok Douyin për fëmijët nën moshën 14 deri në 40 minuta në ditë.

Por deri më tani, nuk ka prova të mjaftueshme shkencore, sipas Philipp Lorenz-Spreen, një shkencëtar kërkimor në Institutin Max Planck për Zhvillimin Njerëzor me qendër në Berlin. “Ne thjesht nuk e dimë ende se çfarë bën TikTok me psikologjinë dhe sjelljen e përdoruesve të tij”, tha ai për DW.

“TikTok është një platformë e re dhe nuk ka asnjë precedent historik nga i cili mund të mësojmë”, tha ai. Në të njëjtën kohë, shtoi ai, TikTok “e bën të vështirë për studiuesit të hetojnë ndikimin e tij, sepse u jep atyre vetëm pak akses në të dhënat e tij”.

 

Rregullorja po afrohet

Në Bashkimin Evropian, të paktën, kjo mund të ndryshojë kur ligjet e reja të fillojnë këtë vjeshtë dhe në fillim të vitit të ardhshëm. Ata do të detyrojnë platformat veçanërisht të mëdha sociale që, ndër të tjera, t’u ofrojnë studiuesve të verifikuar nga BE-ja informacion rreth funksionimit të tyre të brendshëm. BE-ja nuk ka specifikuar ende nëse do të llogarisë TikTok-un në ato platforma të mëdha, por pritet gjerësisht ta bëjë këtë.

Ndërkohë, ligjvënësit amerikanë në Dhomën e Përfaqësuesve po mbajnë një votim këtë muaj mbi një projektligj që synon ndalimin e aplikacionit. Nëse miratohet, ai mund t’i japë Shtëpisë së Bardhë të Presidentit Biden mjetet ligjore për të nxjerrë jashtë ligjit platformën në të gjithë vendin për shqetësimet e sigurisë kombëtare.

TikTok po përpiqet të parandalojë që kjo të ndodhë. Lobistët e ByteDance kanë grumbulluar zyrat e ligjvënësve nga Uashingtoni DC në Bruksel për t’i bindur ata të minimizojnë rregulloret e ardhshme.

Kjo iniciativë vjen pas vitesh përpjekjesh të TikTok për të shtrirë kufijtë se si mbledh dhe përpunon të dhënat e përdoruesve, tha eksperti i privatësisë Masse nga Access Now. Në të njëjtën kohë, ajo vuri në dukje se grumbullimi i masës së të dhënave është bërë prej kohësh praktikë e zakonshme me platformat e mediave sociale në shkallë të gjerë.

“Fakti që ne kemi ende pyetje rreth TikTok është një lloj standard i zakonshëm dëshpërues në këtë industri,” tha ajo. Kjo është arsyeja pse, ndërsa ata po monitorojnë TikTok, qeveritë nuk duhet të harrojnë atë që po bëjnë platformat e tjera si Instagram me bazë në SHBA, paralajmëroi ajo.

“Është e drejtë që TikTok është tani në qendër kritikës, por mund të jetë gjithashtu e përshtatshme që platformat e tjera të fshihen pas TikTok, ndërkohë që ata po ndjekin të njëjtat praktika ose të ngjashme”, tha Masse. Njëkohësisht, shefi ekzekutiv i TikTok, Shou Zi Chew, ka qenë në turne në kryeqytetet botërore për t’u takuar me vendimmarrësit politikë.

dw

Pse gratë jetojnë më gjatë se burrat?

stresMesatarisht, meshkujt jetojnë disa vite më pak se femrat. Nuk dihet pse. A e shkurton jetën kromozomi Y “mashkull”?

 

Sipas zyrës gjermane të statistikave, jetëgjatësia për burrat dhe gratë është rritur në mënyrë konstante gjatë dekadave të fundit, por një ndryshim mbetet – burrat ende vdesin mesatarisht rreth pesë vjet më herët se gratë. Dukuria është e ngjashme në të gjithë botën. Një arsye e mundshme për këtë mund të jetë kromozomi Y.

Të ashtuquajturat kromozome X dhe kromozomet Y janë pjesë e informacionit gjenetik në qelizat e trupit tonë. Gratë zakonisht kanë dy kromozome X në qelizat e tyre, ndërsa burrat kanë një X dhe një Y. Kromozomi “mashkull” është dukshëm më i vogël dhe siguron zhvillimin e karakteristikave seksuale mashkullore në embrion.

Megjithatë, me plakjen, gjatë ndarjes së qelizave, kromozomet individuale Y mund të zhduken. Kjo ka kohë që dihet në qarqet profesionale. Ky mutacion nuk është krejtësisht i padëmshëm, shpjegon kardiologu Andreas Zeier, i cili hulumton këtë temë në Spitalin e Universitetit në Frankfurt: “Në dy-tre vitet e fundit janë bërë studime që kanë treguar se humbja e këtij kromozomi shkakton sëmundje kardiovaskulare, Alzheimer, sëmundje të ndryshme, diabetin etj. Edhe sëmundja klasike e degjenerimit makular të lidhur me moshën, pra një humbje e lehtë e shikimit, shkaktohet prej humbjes. Dhe pas kësaj, lind pyetja: si është e mundur kjo?

 

Qelizat e gjakut janë veçanërisht të prekura

Humbja e kromozomit Y ndodh kryesisht në qelizat e formimit të gjakut, të cilat prodhojnë miliarda qeliza gjaku në palcën e eshtrave çdo ditë, shpjegon Zeier. Nëse një qelizë e tillë burimore e gjakut humbet kromozomin e saj Y, jo të gjithë pasardhësit e saj do ta kenë atë dhe shpesh qeliza të tilla prodhojnë edhe më shumë qeliza të reja gjaku se të tjerat.

Sipas shkencëtarëve gjermanë, rreth 40 për qind e meshkujve mbi 70 vjeç janë të prekur nga ky mutacion, ndërsa është prekur edhe rreth pesë për qind e 45-vjeçarëve. Megjithatë, jo të gjitha qelizat burimore të gjakut humbasin kromozomin Y – në vend të kësaj, krijohet një i ashtuquajtur mozaik qelizash me forma të ndryshme informacioni gjenetik.

 

Problemet me zemër

Ekipi hulumtues i udhëhequr nga ky kardiolog tani dëshiron të zbulojë se cilat ndryshime në këto qeliza janë rezultat i mungesës së kromozomit Y. Sepse ndezja ose fikja e gjeneve mund të shkaktojë procese patologjike në trup. Shkencëtarët ekzaminojnë rregullisht mostrat e gjakut nga pacientët e moshuar meshkuj me probleme të zemrës dhe kërkojnë qeliza pa një kromozom Y.

Është treguar se qelizat e gjakut pa një kromozom Y janë dukshëm më të shpeshta tek meshkujt me sëmundje të zemrës sesa tek meshkujt e shëndetshëm. 

Ndryshimet e organeve

Në eksperimentet e kafshëve, një grup kërkimor në SHBA tashmë ka arritur të demonstrojë rolin e rëndësishëm të kromozomit Y për shëndetin. Qelizat e gjakut pa të tek kafshët shkaktuan procese inflamatore – jo vetëm në zemër, por edhe në mushkëri dhe veshka.

Rezultati është: indi shndërrohet në të ashtuquajturën fibrozë, ind që trashet dhe ngurtësohet si një plagë. Plagët e tilla e bëjnë zemrën më të ngurtë dhe më pak të aftë për të pompuar, thotë Zeier. Ende nuk është sqaruar përfundimisht nëse ky zbulim vlen edhe për njerëzit.

Por qelizat nga pacientët në Spitalin Universitar në Frankfurt prodhuan gjithashtu më shumë substanca që shkaktojnë inflamacion: “Prandaj ne besojmë se rezultatet e hulumtimit të miut mund të aplikohen edhe te njerëzit”. 

Akoma pa terapi

Nuk ka terapi për pasojat e mungesës së kromozomit Y. Gjithashtu nuk dihet nëse humbja e kromozomit Y mund të parandalohet.

Por ka disa zakone të jetesës që nxisin zhdukjen e saj. Prandaj, kardiologu Zeier u rekomandon meshkujve që të jenë fizikisht aktivë, të mos pinë duhan dhe të shmangin stresin. Ekipi i ekspertëve të Frankfurtit shpreson të zbulojë pasoja të mëtejshme të mungesës së kromozomit Y në trup dhe të jetë në gjendje të zhvillojë terapi kundër problemeve shëndetësore që lidhen me të.

 

 

bc (ard)