Martin Cooper, i lindur në Çikago në vitin 1928, është një inxhinier amerikan që udhëhoqi ekipin që ndërtoi telefonin e parë celular në vitet 1972-73 dhe bëri telefonatën e parë. Ai njihet gjerësisht si “babai” i telefonit celular. Ai thotë se përparimet e ardhshme në fushën e teknologjisë celulare mund të transformojnë jetët e njerëzve, ndërsa shpreh shqetësimet për rreziqet që paraqesin telefonat inteligjentë për moshat e reja dhe tek privatësia e individit.

 

Më 3 prill të vitit 1973, nga një rrugë në qytetin Manhatan, inxhinieri Martin Cooper i firmës Motorola përdori telefonin e modelit Dyna-TAC për të bërë telefonatën e famshme me rivalin e tij në “Bell Labs” në pronësi të kompanisë AT&T. Telefoni peshonte 1.1 kilogram dhe ishte rreth 23 centimetra i gjatë.

Inxhinieri do të shpenzonte një pjesë të mirë të dekadës së ardhshme për të sjellë në treg një variant komercial të telefonit celular. Telefonata nxiti përparimet në fushën e telefonave celularë. Por 50 vjet më pas, zoti Cooper thonë se atëherë nuk mund të kuptohej nëse telefonata ishte një moment historik.

“Në fillim, 50 vjet më parë, kur konceptova celularin dhe në të vërtetë ndërtuam një të tillë dhe bëmë një telefonatë, e dija që një ditë të gjithë njerëzit do të kishin një celular”, thotë 94-vjeçari Cooper.

Duke e cilësuar veten si ëndërrimtar dhe optimist, zoti Cooper thotë se shpreson që zhvillimi i teknologjisë së telefonisë celulare do të sjellë përparime që do të revolucionarizojnë fusha si arsimi dhe kujdesi shëndetësor.

“Sipas gjykimit tim, sapo kemi filluar. Industria celulare po mëson se si të bëjë gjëra të tilla si transformimi i arsimit dhe kujdesit shëndetësor, ndryshimi i konceptit të bashkëpunimit. Pra, ky është vetëm fillimi”.

Zoti Cooper thotë se telefonat do të evoluojnë në atë mënyrë sa të jenë pjesë e trupit të njeriut, ndoshta si sensorë që vrojtojnë shëndetin gjatë gjithë kohës dhe bateritë mund zëvendësohen nga energjia që prodhon trupi i njeriut.

Ai e pranon edhe anën e errët, apo efektet negative që përhapen me telefonat inteligjentë dhe median sociale, si varësia nga interneti dhe përmbajtjet e dëmshme për fëmijët. Erozioni i jetës private nga telefonat inteligjentë po ashtu përbën shqetësim për inxhinierin.

“Opinioni im më negativ është se tani nuk kemi më jetë private sepse gjithçka rreth nesh është e regjistruar diku dhe këto të dhëna mund të merren nga dikush që ka synime të tilla. Qeveritë duhet të vendosin se ku do të jetë kufiri”.

Ai thotë se duhet kufizuar përdorimi i telefonave inteligjentë nga fëmijët. Zoti Cooper thotë se e përdor telefonin për të kontrolluar emailet, bërë hulumtime në internet dhe rezervime në restorante.

“Ka shumë gjëra që nuk i kam mësuar. Ende nuk e di se çfarë është TikTok-u. Ka shumë aplikacione që nuk i kam mësuar”, thotë shkencëtari 94 vjeçar.

Telefonat mobilë u prezantuan në vitin 1946 nga kompania AT&T.

voa

Një shtëpi e pazakontë, dykatëshe, po ndërtohet në Hjuston të Teksasit. Në sheshin e ndërtimit funksionon një printer gjigant tredimensional që printon blloqe betoni për ndërtimin e saj. Megjithëse aty do të jetojë vetëm një familje, projekti po shfrytëzohet si një rast studimor për të nxjerrë mësime për ndërtimin në të ardhmen e banesave më të mëdha ku mund të jetojnë disa familje.

 

Në një rrugë të qytetit Hjuston të Teksasit, po ngrihet një shtëpi e re me kate. Por, kjo nuk është një shtëpi e zakonshme.

Aty ndodhet një printer tredimensional, me peshë mbi 12 tonë, i cili prodhon vazhdimisht shtresa betoni me të cilat po ndërtohet shtëpia me sipërfaqe mbi 370 metra katrorë. Makineria printon sipas skicave të projektuara nga arkitektja Leslie Lok, bashkëthemeluese e studios së projektimit HANNAH. Kjo do të jetë shtëpia e parë me kate e ngritur krejtësisht me pjesë të printuara në një printer 3D.

Zonja Lok thotë se godina me katin e dytë pothuajse të përfunduar, do të ketë një kombinim strukturash betoni dhe skelet druri. Ajo thotë se megjithëse në Shtetet e Bashkuara po bëhet më popullor ndërtimi i shtëpive nëpërmjet printerave 3D, ngritja e katit të dytë përbën një sfidë shumë më të madhe.

“Mund të gjesh godina me printim 3D në shumë shtete… Por në ngritjen e katit të dytë krahas sfidës së makinerisë ka edhe sfida të tjera; sfida strukturore dhe sfida logjistike që shfaqen kur printon katin e dytë të godinës. Shpresojmë që të mësojmë nga përvoja këtu dhe t’ia dalim mbanë”, thotë zonja Lok.

Ajo thotë se duke ia kaluar barrën e punës printerit, lehtësohen punonjësit e ndërtimit dhe mund të veprohet me ekipe më të vogla me një proces më të automatizuar. Sipas arkitektes ndërtimi i kësaj shtëpie do të kërkojë gjithsej rreth 330 orë printimi.

Projekti është në kuadrin e një bashkëpunimi dy vjeçar mes studios HANNAH dhe dy kompanive të inxhinierisë së ndërtimit. Kryeinxhieri në njërën prej tyre thotë se projekti është si një rast studimor për projektet e së ardhmes, për shkak të përmasave të godinës dhe faktit që po përdoret çimentoja si “bojë” për printerin.

“Për ndërtimin tradicional dihen rregullat e lojës, dihen cilësitë e materialeve, dhe si përshtaten ato. Këtu, çdo gjë është e re. Materiali është i ri, megjithëse betoni është në përgjithësi një material i vjetër, por printimi i tij 3D është diçka e re”, thotë kryeinxhinieri në kompaninë CIVE, Hikmat Zerbe.

Arkitektja thotë se betoni shërben si një material i qëndrueshëm për një kohë të gjatë dhe e ndihmon godinën t’u rezistojë uraganëve, furtunave të forta dhe kushteve të tjera të motit në Hjuston të Teksasit.

Godina dykatëshe pritet të përfundohet në gjysmën e dytë të vitit. Shtëpia do të ketë tre dhoma gjumi dhe në të do të jetojë një familje që nuk dëshiron t’i publikohet emri.

“Megjithëse kjo është një shtëpi për vetëm një familje, objektivi i këtij projekti është që të mendojmë se si mund të projektojmë dhe të ndërtojmë godina ku mund të banojnë disa familje. Pra, logjika e projektimit dhe sistemit strukturor të kësaj godine mund të përshkallëzohet dhe të zbatohet për godina me disa familje. Në këtë drejtim mund të përfitojmë nga printimi 3D”, thotë arkitektja.

Kompania e projektimit synon të shfrytëzojë mësimet e nxjerra nga ky projekt me synimin për t’u shërbyer më shumë njerëzve në të ardhmen nëpërmjet printimit 3D.

voa

Një robot në formë gjarpëri, i ndërtuar nga studentët e Universitetit Northeastern në Boston të shtetit Masaçusets, mund të revolucionarizojë mënyrën se si astronatutë e NASA-s eksplorojë sipërfaqen e hënës.

 

Andre Neto Caetano, student në Universitetin Northeastern, ndoqi drejtpërdrejt nga holli i një hoteli në Kaliforni fillimin e misionit Artemis 1 nga Qendra Hapësinore Kennedy në Florida.

Në një bisedë me Zërin e Amerikës, ai thotë se hulumtimet e ekipit të tij mund të ndihmojë në misionet e NASA-s.

“Imagjinova sikur COBRA të ishte pjesë e misionit Artemis 4 dhe se roboti ishte në hënë duke kryer atë për të cilën është ndërtuar”.

Artemis 1 u lëshua një natë përpara se Caetano dhe ekipi i tij prezantuan robotin COBRA në garën “Idea e Madhe” të organizuar nga NASA.

Sfida e madhe për ekipin e Caetanos ishte tërheqja e vëmendjes së jurisë së mbledhur në shkretëtirën e Kalifornisë.

“Ata ishin skeptikë nëse do të funksiononin idetë tona për lëvizshmërinë (e robotit)”, thotë studenti Caetano.

Pikëpyetje të lindura nga vetë thjeshtësia e projektit.

“Roboti lëviz si një gjarpër, ku koka dhe bishti mund të lidhen dhe më pas të rrotullohet”.

Konkursi i NASA-s “BIG Idea” dhe shuma e parave për fituesit, nxiti ekipet e studentëve që të hartojnë projekte për të arritur synimet e agjencisë hapësinore në misionet e ardhshme Artemis drejt hënës.

“Lëvizshmëri ekstreme në terrenin hënor”, thotë studenti Caetano.

Roboti COBRA mund të lëvizë në mënyrë unike në rërën e imët të shkretëtirës, çka ngjason me sipërfaqen e hënës, për të hulumtuar karakteristikat e mjedisit, përfshirë akullin dhe ujin.

Alireza Ramezani, asistent profesor në Universitetin Northeastern, thotë se roboti ka aftësi të rralla.

“Ata (NASA) nuk mund të vendosin një robot ose një mjet tokësor që mund t’i përshtatet mjedisit dhe të zbresë në fund të kratereve për të bërë hulimtime për ujin dhe akullin”.

Profesori ((Courtesy: Northeastern University)) është këshilltar i ekipit të Universitetit Northeastern që zhvilloi robotin COBRA. Ai ka eksperiencë në krijimin e robotëve që imitojnë organizmat.

“Ai ka ndërtuar një qen robotik dhe një lakuriq robot ndaj frymëzimi i tij ishte i rëndësishëm për projektin tonë”, thotë studenti Caetano.

Zoti Ramezani shpresonte që projekti COBRA të fitonte mbështetjen e anëtarëve të jurisë në konkursin e NASA-s.

“Roboti ynë u rrokullis 20-30 metra poshtë një kodre dhe kjo veti tërhoqi vëmendjen e jurisë. Veprimi u realizua brenda 10-15 sekondash me konsumim minimal energjie”.

Gjithashtu, roboti ka kosto efektive, thotë zoti Alirezai për Zërin e Amerikës.

“Një platformë e mirë për hapësirën do të kushtonte rreth 100-200 mijë dollarë. Pra mund të kemi shumë sisteme të tilla”.

“Fakti që COBRA është tejet e lehtë, është një tjetër përfitim”, thotë studenti Caetano.

Demonstrimi në nëntor i robotit COBRA në shkretëtirën e Kalifornisë i jep fund skepticizmit, duke e vënë ekipin e studentëve të Universitetit Northeastern në krye të garës së NASA-s 2022 “Ideja e Madhe”, me shpresën që një ditë të jetë pjesë e misionit të NASA-s për eksplorimin e hënës.

“Nuk po e them unë por juria, se projekti i studentëve mund të transformojë mënyrën se si do të jenë sistemet e ardhshme për eksplorimin e hapësirës”, thotë për Zërin e Amerikës zoti Ramezani.

voa

Të gjithë duhet të jemi skeptikë për materialet që lexojmë në internet, thotë grupi i ekspertëve të sigurisë kibernetike “WithSecure”.

 

Ata shprehin shqetësimin se mundësitë që ofrohen nga programet e inteligjencës artificiale si “ChatGPT”, rrisin rrezikun e mashtrimit të përdoruesve të internetit.

Kompania e sigurisë kibernetike “WithSecure” thotë se qasja e lehtë në ChatGPT dhe platforma të tjera të ngjashme të inteligjencës artificiale, ku njerëzit mund të krijojnë një tekst me një kërkesë të thjeshtë, ka lehtësuar krijimin e përmbajtjes së dëmshme, që ka për qëllim mashtrimin e përdoruesve të internetit.

“Në hulumtimet tona gjetëm një sërë mundësish të përdorimit keqdashës të platformave si ajo ChatGPT”, thotë Andrew Patel, ekspert i sigurisë kibernetike në kompaninë finlandeze.

Hulumtimi i kompanisë u përqëndrua në përdorimin e Inteligjencës Artificiale për krijimin e lajmeve të rreme, postimeve ose e-maileve, që kanë për qëllim mashtrimin, ose vjedhjen e të dhënave personale dhe krijimin e sfidave të rrezikshme në rrjete sociale.

“Kopjuam një tekst të marrë nga platforma Wikipedia dhe disa artikuj lajmesh. Tekstet kishin të bënin me konfliktin në Ukrainë, gazsjellësin Nord Stream dhe manovrat detare amerikane më 2022. I kërkuam Inteligjencës Artificiale të shkruante një artikull, duke insistuar se Shtetet e Bashkuara sulmuan tubacionin. Krjimi i këtij lajmi është i mundur dhe i lehtë, përmes disa tekstesh të kopjuara dhe me një kërkesë të thjeshtë”, thotë zoti Patel.

Përmes programeve të Inteligjencës Artificiale, ekspertët e grupit “WithSecure” rikrijuan edhe një sfidë që ishte bërë virale në Youtube disa vite më parë, atë të ngrënies së detergjentit të rrobave.

Në këtë sfidë të rrjeteve sociale fëmijëve u kërkohej të hanin detergjentin e rrobave sikur të ishte një karamele, pavarësisht rrezikut se mund të vdisnin.

Eksperti Patel thotë se ata arritën të krijojnë një postim të ngjashëm me atë të sfidës dhe një sërë përgjigjesh ndaj saj, duke inkurajuar fëmijët të marrin pjesë sërish në të

“Mund ta fabrikoni postimin original dhe të gjitha përgjigjet që pasuan duke e bërë atë më të besueshëm edhe pse asnjë person i vetëm nuk mori pjesë në sfidë”, tha ai.

Kompania thotë se tekstet e krijuara përmes Inteligjencës Artificiale, të dëmshme ose jo, së shpejti do të futen në përdorim të gjerë.

Sipas ekspertëve vetëm identifikimi i përmbajtjes së krijuar nga Inteligjenca Artificiale nuk do të mjaftojë për të penguar përmbajtjen kriminale, keqdashëse dhe abuzive.

Në vend të kësaj, të gjithë duhet të aftësohemi në kontrollimin e fakteve dhe asaj që lexojmë, thonë ekspertët.

“Ne do të vazhdojmë të mbështetemi në platformat për zbulimin e përmbajtjes që ka për qëllim mashtrimin, por gjithashtu duhet të mbështetemi më shumë në edukimin përmes shtypit dhe në përgjithësi rritjen e ndërgjegjësimit të përdoruesve”, tha ai.

ChatGPT, programi robotik ka tërhequr vëmendjen e shtypit dhe studentëve, që kur u bë publik në nëntor të vitit 2022 nga kompania OpenAI.

Programi jep përgjigje të detajuara për pyetjet tuaja. Tekstet e krijuara prej tij janë pothuajse të padallueshme nga tekstet e shkruajtura nga njeriu.

voa

 

Popullariteti i programit të inteligjencës artificiale ChatGPT dhe rreziqet që paraqet

 

ChatGPT, programi i inteligjencës artificiale që po shënon një rritje të shpejtë, mori vëmendjen e publikut për shkak të aftësisë për t’iu përgjigjur me shpejtësi dhe në formë të zgjeruar një sërë pyetjesh.

 

Programi ka zgjuar interesimin e investitorëve të cilët janë të etur të bëhen pjesë e zbulimit tjetër të madh në teknologji.

I krijuar nga kompania private OpenAI, me mbështetjen e kompanisë Microsoft, programi ChatGPT regjistroi 100 milionë përdorues aktivë mujorë, vetëm dy muaj pas publikimit të aplikacionit, gjë që e bëri atë programin me rritjen më të shpejtë të përdoruesve në histori.

Popullariteti i tij mori vëmendjen e ligjvënësve amerikanë, të cilët kanë pikëpyetje mbi ndikimin e programit në sistemin arsimor, në sigurinë kombëtare dhe mënyrës se si do të rregullohet ai.

Ligjvënësi demokrat Ted Lieu, anëtar i Komisionit të Shkencës në Dhomën e Përfaqësuesve, tha se ndërsa ishte i emocionuar për programin robotik, është gjithashtu i tmerruar nga inteligjenca artificiale, nëse ajo lihet e pakontrolluar dhe e parregulluar.

Senatori demokrat Ron Wyden, sipas një ndihmësi të tij, theksoi nevojën për t’u siguruar që Inteligjenca Artificiale të mos përfshijë paragjykime, që do të çonin në diskriminim në botën reale.

Një firmë ligjore, aktiviteti i së cilës përqëndrohet në përgjegjësitë e Inteligjencës Artificiale, vuri në dukje shqetësimet mbi sigurinë kombëtare, duke paralajmëruar për mundësitë që aktorë keqdashës, brenda dhe jashtë vendit, që kanë interesa të kundërta me Shtetet e Bashkuara, t’i përdorin këto sisteme për krijimin e materialeve të pavërteta dhe dëmshme.

Shumica e shqetësimeve rreth programit ChatGPT vijnë nga profesorët, të cilët shprehin frikën mbi mashtrimet e mundshme në shkolla dhe universitete si dhe plagjiaturën.

Të tjerë kanë shprehur shqetësime se programi kompjuterik mund të përdoret për përhapje të lajmeve të rreme.

Në një deklaratë kompania OpenAI tha se “ne nuk duam që ChatGPT të përdoret për mashtrime në shkolla, ose kudo tjetër, prandaj jemi duke punuar në krijimin e masave zbutëse për të ndihmuar këdo që të identifikojë materialet e krijuara nga ky sistem”.

Vetë programi ChatGPT dha një përgjgije interesante kur u pyet se si duhet të jetë i rregulluar:

“Si një model neutral i gjuhës së inteligjencës artificiale, unë nuk kam një qëndrim ndaj ligjeve specifike, që mund, ose nuk mund të miratohen për të rregulluar sistemet e inteligjencës artificiale si unë”, u përgjigj vetë sistemi.

Por më pas ai përpiloi një listë të fushave ku duhet të përqëndrohen rregullatorët, si privatësia e të dhënave, paragjykimi, drejtësia dhe transparenca në mënyrën se si shkruhen përgjigjet.

voa

Një kompani e re nga Kalifornia po përdor gurë gëlqeror për të thithur nga ajri dioksidin e karbonit.

 

Heirloom Carbon Technologies po bashkëpunon me një kompani kanadeze për të mineralizuar gazin e thithur, në beton. Kompania thotë se kjo teknologji mund të ofrojë një model për të luftuar ndryshimet klimatike në nivel global.

Një kompani nga Kalifornia që përdor gurë për të thithur dioksidin e karbonit nga ajri është bashkuar me një kompani kanadeze për ta magazinuar gazin që shkakton efektin-serrë në beton.

“Guri gëlqeror ka aftësinë natyrore për të thithur karbonin nga atmosfera. Problemi është se ky proces është thjesht i ngadalshëm. Pra, ajo që ne bëjmë këtu është thjesht i japim atij më shumë superfuqi për ta bërë të aftë të tërheqë karbonin shumë, shumë më shpejt sesa do të ishte natyralisht,” thotë drejtuesi ekzekutiv i kompanisë Shashank Samala.

Heirloom Carbon Technologies ngroh gurin gëlqeror të thërmuar për të çliruar dioksidin e karbonit të thithur natyrshëm. Më pas gurët e uritur për dioksid karboni vendosenn ë kolona, ku ata veprojnë si sfungjer, duke thithur afërsisht gjysmën e peshës së tyre në gaz për tre ditë. Gurët më pas nxehet për të çliruar dioksidin e karbonit të mbledhur nga ajri dhe cikli përsëritet.

Kompania kanadeze e teknologjisë së betonit, CarbonCure, përzien dioksidin e karbonit me përbërësit e tjerë, duke e bërë betonin më të forte dhe, duke shkurtuar nevojën për çimento.

“Ajo që është me të vërtetë e rëndësishme është se dioksidi i karbonit ofron gjithashtu një përforcim të beton. Kjo i lejon prodhuesit të jenë në gjendje të krijojnë më shumë beton me më pak çimento,” thotë drejtuesi ekzekutiv kompanisë CarbonCure, Rob Niven.

Përpjekja e përbashkët e këtyre dy kompanive është e para që përdor një teknologji të tillë për magazinimin e dioksidit të karbonit të thithur nga atmosfera drejtpërdrejt në beton, ku ai mund të qëndrojë për shekuj, thonë shkencëtarët. Për më tepër, aktualisht ka pak vende për ta mbajtur të sigurt dioksidin e karbonit.

“Njëra është magazinimi nëntokësor ku mund të ruajmë në mënyrë të sigurtë dhe të përhershme dioksidin e karbonit. Tjetra janë materialet e ndërtimit si betoni. Betoni është një mënyrë e shkëlqyer për të ruajtur dioksidin e karbonit sepse e mineralizon atë, në një shkëmb,” thotë zoti Samala.

Kapja dhe mbajtja e dioksidit të karbonit në shkallë globale nuk do të jetë e lehtë megjithatë: kompanitë si Heirloom do të duhet të ndërtojnë impiante të shtrenjta, masive të afta për të thithur miliona ose miliarda tonë në vit.

Zoti Samala thotë se heqja e një miliardë tonë dioksidi karboni nga ajri do të kërkonte qindra miliarda dollarë investime, duke shtuar se ai pret që financuesit e energjisë diellore, ndërtesave, kullave të transmetimit dhe infrastrukturës të financojnë gjithashtu edhe për infrastrukturën e karbonit.

voa

Programi i inteligjencës artificiale ChatGPT, që ka kapacitetin të shkruajë ese, po i bën universitetet të vendosin nëse duhet ndaluar përdorimi i tij. Një nga universitetet kryesore franceze e ka ndaluar tashmë, por të tjerët po presin të shohin se si do të zhvillohet situata, ndërkohë që po shqyrtojnë se si inteligjenca artificiale mund ta ndryshojë arsimin përgjithmonë.

 

Në mbarë botën, universitetet po shqyrtojnë se çfarë duhet të bëjnë me një mjet të fuqishëm të inteligjencës artificiale që është bërë i disponueshëm për publikun – ChatGPT.

I bërë publik në nëntor 2022 nga OpenAi, programi robotik tërhoqi shumë vëmendjen e mediave dhe studentëve për shkak të përgjigjeve të detajuara, që janë pothuajse të padallueshme nga një tekst i shkruajtur nga njeriu.

Programi ka aftësinë t’u përgjigjet pyetjeve të thjeshta, si p.sh. se kush është president i Shteteve të Bashkuara, apo edhe pyetjeve më të komplikuara në stilin e eseve, me argumenta të shumta dhe shtjellim.

Adoleshentët dhe studentët e universiteteve ishin ndër miliona njerëzit që filluan të eksperimentojnë me të. Dhe megjithëse shumë prej tyre gjetën mënyra për ta përdorur me krijimtari dhe pa rrezikshmëri, lehtësia me të cilën programi mundej t’u përgjigjej pyetjeve në testimet që studentët merrnin me vete për t’i plotësuar në shtëpi, si dhe ndihma që programi u jepte për detyrat të tjera, shkaktuan panik në radhët e arsimtarëve.

Kur po rihapeshin shkollat pas vitit të ri, në qytetin e Nju Jorkut, në Los Anxhelos dhe drejtori të mëdha arsimore në Shtetet e Bashkuara, filloi të ndalohej përdorimi i programit në klasa dhe në paisjet elektronike të shkollave.

Por një profesor në Angli ka publikuar një shkrim ku argumenton se ChatGPT mund të bëhet një mjet i vlefshëm. Megjithë fuqinë e këtij programi dhe mundësinë e abuzimit me të, profesori mendon se është gabim ndalimi i tij.

“Mendoj se është mirë që ta shikojmë këtë çështje nga këndvështrimi se si këto teknologji do të zënë vend në të ardhmen në qendrat e punës, aty ku do të shkojnë studentët tanë. Dhe është e rëndësishme që ne, si arsimtarë, t’i përgatisim studentët që t’i kuptojnë këto mjete me një sy kritik, që të njohin kufizimet e tyre dhe t’i bëjnë ato pjesë të arsenalit të tyre, dhe jo të refuzohen nga universitetet”, thotë profesor Balbir Ban, i cili është dekan i Fakultetit të Shkencave dhe Teknologjisë, në Universitetin në Middlesex.

Ai po eksperimenton me programin ChatGPT, madje edhe duke e pyetur se cilat do të ishin disa nga pikat e debatueshme moralisht për përdorimin e tij nga studentët. Programi i përgjigjet me shpejtësi dhe me një strukturë që i ngjason një eseje në përgjigje të pyetjes, duke radhitur probleme si plagjiarizmi, mashtrimi, apo ndërvarësia.

“Nëse ne si arsimtarë mendojmë se ChatGPT përbën kërcënim, atëherë ne duhet të ngremë pyetjen se çfarë do të thotë arsim. Ka të bëjë me ofrimin e aftësive të nivelit të lartë që do t’iu duhen studentëve për të nxënë në vazhdimësi. Këto janë teknologjitë që ofrojnë mundësi. E kemi parë evolucionin që nga kontrolli për gabime ortografike në programin Word, dhe pastaj me kontrollin gramatikor, dhe tashmë me përpilimin e përmbledhjeve. Ajo që duhet të bëjmë është që t’i pajisim tani studentët me njohuritë për ta identifikuar. Mund të përdorim atë që prodhohet për ta përmirësuar, për ta vlerësuar me një sy kritik, për të identifikuar mangësitë dhe për të nxjerrë një produkt përfundimtar”, thotë profesor Barn.

Institucione të tjera arsimore, si Sciences Po Paris, një ndër universitetet më prestigjioze të Francës, ndaloi përdorimin e programit ChatGPT dhe të të gjitha mjeteve të tjera të inteligjencës artificiale dhe paralajmëroi me përjashtim studentët në rast të shkeljes së këtij rregulli.

“Studentët tanë vijnë për të studiuar këtu dhe për të marrë një diplomë cilësore. E pyetëm veten se si duhej të vepronim dhe menduam se është e rëndësishme të kufizohej përdorimi i kësaj inteligjence të re… Pikë së pari, pasi është një inteligjencë artificiale e bazuar në përllogaritje dhe jo në një arsyetim. Dhe mbi të gjitha, krijon iluzionin e një teksti të shkruar nga njeriu, dhe studentët tanë duhet ta dinë se për universitetin Sciences Po, përdorimi i këtij mjeti nuk shërben si garanci për ndershmërinë intelektuale”, thotë Myriam Dubois-Monkachi, drejtore për çështjet akademike në Universitetin “Sciences Po Paris”.

Organizata OpenAI publikoi edhe një program prototip që synon të pikasë materialet e prodhuara me inteligjencën artificiale. Megjithatë, programi “AI classifier” është në gjendje të dallojë vetëm rreth 26% të shkrimeve të prodhuara me inteligjencën artificiale.

“Mendoj se këto programe do të shërbejnë për të hartuar variantet fillestare të dorëshkrimeve, por për të cilat do të duhet sërish mbikqyrja e njeriut, për t’i kontrolluar për gabime dhe për të korrigjuar koncepte të gabuara që mund të kenë këto programe. Pra, pjesë e përgatitjes së studentëve do të jetë edhe që të kuptojnë se si t’i përdorin këto mjete me efikasitet dhe në mënyrë etike”, thotë Gregory Morgam, profesor i asociuar në Institutin Stevens të Teknologjisë.

Programi ChatGPT vazhdon të jetë i disponueshëm për çdo person që ka qasje në internet. Ai funksionon si një dialog i shkruar mes sistemit të inteligjencës artificiale dhe personit që i drejton pyetje.

voa

Mesatarisht, meshkujt jetojnë disa vite më pak se femrat. Nuk dihet pse. A e shkurton jetën kromozomi Y “mashkull”?

 

Sipas zyrës gjermane të statistikave, jetëgjatësia për burrat dhe gratë është rritur në mënyrë konstante gjatë dekadave të fundit, por një ndryshim mbetet – burrat ende vdesin mesatarisht rreth pesë vjet më herët se gratë. Dukuria është e ngjashme në të gjithë botën. Një arsye e mundshme për këtë mund të jetë kromozomi Y.

Të ashtuquajturat kromozome X dhe kromozomet Y janë pjesë e informacionit gjenetik në qelizat e trupit tonë. Gratë zakonisht kanë dy kromozome X në qelizat e tyre, ndërsa burrat kanë një X dhe një Y. Kromozomi “mashkull” është dukshëm më i vogël dhe siguron zhvillimin e karakteristikave seksuale mashkullore në embrion.

Megjithatë, me plakjen, gjatë ndarjes së qelizave, kromozomet individuale Y mund të zhduken. Kjo ka kohë që dihet në qarqet profesionale. Ky mutacion nuk është krejtësisht i padëmshëm, shpjegon kardiologu Andreas Zeier, i cili hulumton këtë temë në Spitalin e Universitetit në Frankfurt: “Në dy-tre vitet e fundit janë bërë studime që kanë treguar se humbja e këtij kromozomi shkakton sëmundje kardiovaskulare, Alzheimer, sëmundje të ndryshme, diabetin etj. Edhe sëmundja klasike e degjenerimit makular të lidhur me moshën, pra një humbje e lehtë e shikimit, shkaktohet prej humbjes. Dhe pas kësaj, lind pyetja: si është e mundur kjo?

 

Qelizat e gjakut janë veçanërisht të prekura

Humbja e kromozomit Y ndodh kryesisht në qelizat e formimit të gjakut, të cilat prodhojnë miliarda qeliza gjaku në palcën e eshtrave çdo ditë, shpjegon Zeier. Nëse një qelizë e tillë burimore e gjakut humbet kromozomin e saj Y, jo të gjithë pasardhësit e saj do ta kenë atë dhe shpesh qeliza të tilla prodhojnë edhe më shumë qeliza të reja gjaku se të tjerat.

Sipas shkencëtarëve gjermanë, rreth 40 për qind e meshkujve mbi 70 vjeç janë të prekur nga ky mutacion, ndërsa është prekur edhe rreth pesë për qind e 45-vjeçarëve. Megjithatë, jo të gjitha qelizat burimore të gjakut humbasin kromozomin Y – në vend të kësaj, krijohet një i ashtuquajtur mozaik qelizash me forma të ndryshme informacioni gjenetik.

 

Problemet me zemër

Ekipi hulumtues i udhëhequr nga ky kardiolog tani dëshiron të zbulojë se cilat ndryshime në këto qeliza janë rezultat i mungesës së kromozomit Y. Sepse ndezja ose fikja e gjeneve mund të shkaktojë procese patologjike në trup. Shkencëtarët ekzaminojnë rregullisht mostrat e gjakut nga pacientët e moshuar meshkuj me probleme të zemrës dhe kërkojnë qeliza pa një kromozom Y.

Është treguar se qelizat e gjakut pa një kromozom Y janë dukshëm më të shpeshta tek meshkujt me sëmundje të zemrës sesa tek meshkujt e shëndetshëm. 

Ndryshimet e organeve

Në eksperimentet e kafshëve, një grup kërkimor në SHBA tashmë ka arritur të demonstrojë rolin e rëndësishëm të kromozomit Y për shëndetin. Qelizat e gjakut pa të tek kafshët shkaktuan procese inflamatore – jo vetëm në zemër, por edhe në mushkëri dhe veshka.

Rezultati është: indi shndërrohet në të ashtuquajturën fibrozë, ind që trashet dhe ngurtësohet si një plagë. Plagët e tilla e bëjnë zemrën më të ngurtë dhe më pak të aftë për të pompuar, thotë Zeier. Ende nuk është sqaruar përfundimisht nëse ky zbulim vlen edhe për njerëzit.

Por qelizat nga pacientët në Spitalin Universitar në Frankfurt prodhuan gjithashtu më shumë substanca që shkaktojnë inflamacion: “Prandaj ne besojmë se rezultatet e hulumtimit të miut mund të aplikohen edhe te njerëzit”. 

Akoma pa terapi

Nuk ka terapi për pasojat e mungesës së kromozomit Y. Gjithashtu nuk dihet nëse humbja e kromozomit Y mund të parandalohet.

Por ka disa zakone të jetesës që nxisin zhdukjen e saj. Prandaj, kardiologu Zeier u rekomandon meshkujve që të jenë fizikisht aktivë, të mos pinë duhan dhe të shmangin stresin. Ekipi i ekspertëve të Frankfurtit shpreson të zbulojë pasoja të mëtejshme të mungesës së kromozomit Y në trup dhe të jetë në gjendje të zhvillojë terapi kundër problemeve shëndetësore që lidhen me të.

 

 

bc (ard)