Shoqata e ish të Burgosurve Politikë e Kosovës, ashtu si edhe zëra të tjerë meritorë, me kohë dhe në vijimësi, kanë tërhequr vërejtjen për rreziqet e shumta që përmban në vete tendenca destruktive dhe diversive për imponimin e një “zajednice” ekskluziviste e monoetnike komunash, sipas modelit: “Republika srpska”, që ka mbërthyer keqas dhe po e ngulfat Shtetin e Bosnjes, të njohur ndërkombëtarisht, por të bllokuar praktikisht dhe të paralizuar institucionalisht dhe funksionalisht.

            E ashtuquajtuar “Marrëveshje e parimeve…” e 25 gushtit, jo vetëm që injoroi krejtësisht rekomandimet dashamirëse e konstruktive të Tryezës së përbashkët të Lidhjes së Juristëve të Kosovës dhe Shoqatës së ish të Burgosurve Politikë dhe rekomandimin, sintetizues, adekuat e konstruktiv: “Asociacion komunash dhe jo “zajednicë” a la Bosnje!”, si dhe porosi të tjera të ngjashme, të argumentuara e dashamirëse, por shkalloi edhe më shumë rrjedhën kapitulluese të këtij procesi, duke e fuqizuar e pasuruar me kompetenca të mëtejshme “Zajednicën” dhe duke i bashkangjitur asaj edhe lëshime të tjera të papranueshme dhe me ndërlikime e pasoja të paparashikueshme imediate e afatgjate.

            A i ka shtuar e thelluar, kjo “marrëveshje”, mosmarrëveshjet dhe konfrontimet e brendshme në skenën politike kosovare ,të paralajmëruara me kohë? A mund të mos konstatohet kjo atmosferë e tensionuar paralizë si njëra nga pasojat e para, të synuara a kolaterale të këtij farë dialogu diabolik, madje edhe me rrezik të shkallëzimit të mëtejshëm e me pasoja potenciale të paparashikueshme e zor të riparueshme?!

            A nuk do të ishte normale që vlerësimeve apo zhvleftësimeve, kualifikimeve apo skualifikimeve të ndërsjella, t’u paraprinte që në nismë, shkëmbimi i informacionit dhe dokumentacionit të nevojshëm, kompletimi i tablosë së vërtetë të rrjedhës dhe (nus) produktit të procesit të “dialogimit” Prishtinë – Beograd, në funksion të zgjidhjes politike dhe, pos tjerash, edhe në të mirë të pozicionimit të duhur politik e diplomatik, në fazat vijuese të ballafaqimit me Beogradin?

            Por, si zakonisht, ndodhi e kundërta! Marrëveshja Mustafa – Vuçiç, ashtu si edhe i gjithë procesi “dialogues” u mbajt, shumë kohë, larg opinionit, kurse edhe pas publikimit të dozuar, pjesë pjesë,  “marrëveshja”iu ofrua opinionit të gjerë e mbështjellë nga një tis mjegullnaje mashtruese dhe e shoqëruar nga një agjitprop pompoz si:“fitore”, “zgjidhje në të mirë të Kosovës”, dhe “në pajtim me kushtetutën dhe ligjet e Kosovës”, si“obligim ndërkombëtar”, në pajtim me “Propozimin gjithëpërfshirës të Presidentit Ahtisari, me Kartën Evropiane për Vetëqeverisjen Vendore dhe me akte tjera të brendshme e ndërkombëtare”…!

            A nuk krijohet përshtypja se në këtë mënyrë mëtohej qëllimisht të vihej në lajthitje dhe mashtrim opinioni i brendshëm dhe opinioni dashamirës ndërkombëtar? Me dashje apo pa të, a rrezikohet, kështu, të dobësohet edhe më shumë pozita e ardhshme negociuese, edhe ashtu e dobët, defansive e vazhdimisht pelëshuese e palës kosovare, në raport me kundërpalën ofensive, ankimuese, kërkuese, imponuese e kushtëzuese të Beogradit dhe miqve të saj?!

            Toni i sforcuar euforik, triumfalist e imponues i prezantimit të kësaj (mos)marrëveshjeje, sa pajtues, inferior e pelëshues me Beogradin aq edhe arrogant, injorues, nënçmues e madje edhe diskreditues e diskualifikues ndaj oponentëve dhe opinionit të gjerë kritik, jo vetëm që ka shtuar shqetësimet, frikën dhe dilemat, por ka imponuar dhe vazhdon të imponojë pikëpyetje të shumta, nga më të ndryshmet, lidhur me formën dhe përmbajtjen e kësaj (mos)marrëveshje, që nga titulli emërtues i saj, :Asociacioni i komunave serbe në Kosovë (shqip: Asociacioni, serbisht: “zajednica”, anglisht: “asociation /comunity”, i ,në shqip: Komunave serbe /me shumicë serbe në Kosovë, me shkurtesë: “AKS”, serbisht: “srpskih opština” ,me shkurtesë: “ZSO” dhe anglisht, me shkurtesë: “CSM”?!!!) dhe deri te pika e saj skandaloze e pa asnjë kuptimësi: “Mohimi”(?!), në paragrafin e saj të fundit.

                        Çka u negociua dhe çka u nënshkrua e rinënshkrua në Bruksel?

            Teksti i liferuar në Bruksel, më 25 gusht ( pse, vallë, pikërisht në fundgusht?!) të vitit 2015, me nënshkrimet e Kryeministrit të Kosovës, atij të Serbisë dhe me ndërmjetësimin e zonjës Mogerini, pagëzohet e ripagëzohet, sipas rastit, me emra të ndryshëm, herë: “marrëveshje”, herë: “ujdi”, herë: “plan veprimi” e “rregullativë implementimi”, e herë: derivat i marrëveshjes së parë të normalizimit”...! Në shkresën zyrtare, proceduese të Kryeministrit, drejtuar Kuvendit, në të tri gjuhët ajo cilësohet:”marrëveshje” dhe vetëm ashtu, ndërkaq në raste tjera ajo prezantohet ndryshe, herë e reduktuar e minimizuar e herë e fryrë dhe e stërdimenzionuar! Përse ndodh kjo dhe cila është e vërteta? Përse kjo letër nuk ka titull, as memorandume as farë vule dhe as preambulë?

            Nëse është “Marrëveshje”, përse nuk e ka formën dhe formatin e marrëveshjes dhe, si e tillë, pse nuk dërgohet për ratifikim në Kuvendin e Kosovës, sipas Ligjit për Marrëveshjet ndërkombëtare dhe sipas Kushtetutës?

            Nëse është “Marrëveshje ndërkombëtare” pse nuk e ratifikon edhe pala tjetër, Serbia? A do të thotë kjo dhe a ndodhë në praktikë që pala që e konsideron “marrëveshje” dhe “ndërkombëtare” të vetobligohet edhe ndërkombëtarisht për zbatim, kurse pala tjetër, që e konsideron si një “marrëveshje të brendshme”, jo vetëm që nuk merr ndonjë obligim ndërkombëtar, por imponohet si faktor dominues esubordinues që obligon palën tjetër “provinciale”, për probleme, që me çdo kriter, janë çështje të brendshme të Kosovës?

            A nuk është ky ndryshim qasjeje, shprehje dhe pranim e inkurajim i strategjisë së deklaruar e të rideklaruar të Beogradit, para alternativës: “Evropën ose Kosovën!”:  ngulmim në formulën: “edhe njërën edhe tjetrën; të dyjat!?

            Marrëveshja Vuçiç – Mustafa, ashtu si edhe ajo e normalizimit”, paraqitet dhe titullohet si: “Marrëveshje e parimeve dhe e elementeve Kryesore...”(!), por, a janë parime dhe sa janë parimore përmbajtja dhe “elementet e saj kryesore”?!

            Marrëveshjet ndërkombëtare, siç dihet, ndërtohen mbi bazën e parimeve të mirënjohura ndërkombëtare, midis të cilave, parësore është: parimi i reciprocitetit; pse injorohet dhe anashkalohen ky parim dhe parimet tjera të së drejtës ndërkombëtare, duke dëmtuar kështu seriozisht jo vetëm pozitën negociuese të Kosovës, por edhe çështjen e pazgjidhur të Luginës së Preshevës dhe çështje të tjera të pazgjidhura? A rrezikohet të imputohet kështu gradualisht modeli tjetër i marrëdhënieve ndërkombëtare, ai i dominiumit?!!!

            A i obligojnë qeveritarët “dialogues” Rezolutat e Kuvendit të Kosovës, Nr. 04-R-01, Nr. 04-R-08Nr. 04-R-011, etj. që kërkojnë dialog teknik dhe jo bisedime për çështje të panegociueshme dhembështetje të procesit në parimin ereciprocitetit, barazisë, mospërzierjes dhe sovranitetit? A nuk obligon “dialoguesit” e Kosovës, ngjashëm edhe Rezoluta e Kuvendit të Kosovës për çështjen e Luginës së Preshevës dhe si do të ishte rrjedha po të veprohej kështu?

            Pse pala “dialoguese” kosovare injoron në vijimësi çështjen e Luginës së Preshevës dhe çështje të ngjashme, përreth Kosovës? Pse shpërfillen edhe rekomandimet parimore edhe nga qarqe të rëndësishme botërore, për zgjidhje të ngjashme të problemeve të ngjashme? Pse as Republika e Kosovës dhe, madje, as Republika e Shqipërisë (!) nuk kanë as hapësirë, as rol, as ndonjë angazhim të ndjeshëm për zgjidhjen e problemeve të komunave të Luginës, kurse Serbia, e ka në Kosovë, pash më pash dhe në zgjerim e thellim e sipër?

            Nëse, ndërkaq, kjo “Marrëveshje”, nuk është marrëveshje, por na qenka:“plan veprimi e implementimi”, siç po thuhet, atëherë, përse titullohet si:“Marrëveshje e parimeve” dhe pse një “plan veprimi e implementimi” nënshkruhet nga Kryeministri i vendit dhe jo nga nivele më të ulëta institucionale, siç parashihet me Ligjin për Marrëveshjet si dhe në praktikat ndërkombëtare??

            Po qe se akti i parafruar i fundgushtit është”rregullativë implementuese” e “Marrëveshjes së parimeve për normalizim…”, si shpjegohet fakti që në tekstin e tashëm janë shtuar edhe paragrafe, formula e solucione të reja jo vetëm lidhur me “zajednicen” (asociacionin), por edhe me çështje e tema krejtësisht të tjera, që e bëjnë edhe më të diskutueshme e të papranueshme tekstin e mëparshëm të (mos)marrëveshjes. Në “Marrëveshjen e parë të parimeve…”, fjala vjen, për çështjen e energjisë dhe telekomit thuhet vetëm se “bisedimet do të vazhdojnë dhe do të intensifikohen” dhe asgjë më tepër; çka janë formulat e nënshkruara tashti, marrëveshje apo rregullativë veprimi? Çfarë ustallëku politikodiplomatik është ai që fillimisht bën një “marrëveshje parimesh” vetëm duke përmendur e listuar disa probleme të pazgjidhura, si të tillë e kalon me lehtësi e marifet dhe pastaj, dakordon si derivat një “plan veprimi” a “rregullativë” implementimi, me përmbajtje fare të re, të cilën e miraton me një “dekret qeveritar” të nënshkruar, po nga mjeshtrit dialogues?!!!

            A janë lëshimet e reja të kësaj “marrëveshjeje”, “derivat i marrëveshjes së mëparshme të Brukselit”, apo janë derivat i marrëveshjes(antikushtetuese) të koalicionit, me “Listën Serbe, me gjasë të nënshkruar vetëm në gjuhën serbe, dhe vetëm në variantin terminologjik serb, “ dhe i obligimeve të marra për formulën:

              “Zajednica” dhe jo “asociacion”, e “komunave serbe” dhe i obligimeve tjera të marra për:

                        A është kushtetuese dykuptimësia e pakuptimtë dhe mashtruese?

                        A mund të trajtohet si e ligjshme e kushtetuese një “marrëveshje” me shtetin që jo vetëm nuk të njeh si shtet, por të trajton dhe pretendon të të mbajë si pjesë e sundimit të tij?! Si mund të adoptohet e të zbatohet, një “marrëveshje” për çështje ekskluzivisht vetanake dhe krejtësisht të brendshme me formula antikushtetuese edhe në titull, edhe në tekst si “zajednica” (shqip: herë “Asociacioni” e herë “Bashkësia” dhe anglisht herë “Comunity” e herë asociation) të komunave herë: “serbe” e herë: “meshumicë serbe,” por si shkurtesë, në të gjitha gjuhët, në trajtën ekskluzive: “komuna serbe”?!

            A janë e njëjta gjë “zajednica” dhe “asociacioni”? Nëse janë e njëjta gjë, pse nuk përdoret nocioni “asociacion/ asocijacija”, por përdoren me ngulm nocione substancialisht të ndryshme, ndërkaq, nëse nuk janë të njëjta , atëherë, pse ky dallim?! Në cilindo variant, a nuk është kjo farë dykuptimësia insistuese, një mashtrim i qëllimtë dhe i palejueshëm?

            Nëse “zajednica” qenka e njejta gjë me asociacionin e paraparë me Kartën Evropiane, atëherë pse u ndalohet kjo komunave me shumicë shqiptare në Luginën e Preshevës, ose komunave me shumicë joserbe, në Sanxhak e në pjesë tjera të Serbisë?!

            Fundja, si mund të zbatohet në praktikë një formulë dy- tri kuptimëshe që përjashtojnë njëra tjetrën? A nuk shpie kjo në përplasje të ardhshme në dëm të secilit komunitet dhe në dëm të të gjithëve bashkërisht?

            Kështu siç është disenjuar e gatuar, specialiteti i quajtur shqip: Asociacion dheserbisht: “Zajednica”, e anglisht: herë “comunity” e herë: asociation, a nuk vjen ndesh me Kushtetutën e Kosovës, me Kartën Evropiane për Vetëqeverisjen Vendore, me Ligjin për Vetëqeverisjen Lokale dhe madje edhe me “Propozimin Gjjihëpërfshirës për statusin e Kosovës, të Presidentit Ahtisari?

            Kushtetuta e Kosovës, Neni 124.2.

            Ligji i Serbisë, për qeverisjen lokale, ashtu si edhe ligjet e ngjashme të vendeve tjera në fqinjësi e më gjerë, poashtu aplikon formulën “bashkëpunim” dhe “udruženje” (shqip: shoqatë,) sikornizë ligjore për bashkëpunimin ndërkomunal edhe atë pa lejuar specifikimin si bashkëpunim dhe asocim mbi baza ekskluziviste etnike; pse ngulmohet në emërtimin absurd “zajdnicë” dhe pse të pranohet që vetëm Kosova të aplikojë formulën e ngjashme me “zajednicën” e komunave në Bosnje, pararendësen e “Republika Srpska-së”!?

            Përse ky insistim në formula e modele që cenojnë Ligjin, Kushtetutën dhe madje edhe Kartën Evropiane? Pse serviren ato edhe nga ndërmjetësit tanë aq të  rrespektuar dhe sidomos, pse gëlltiten ato nga negociatorët tanë “dialogues”?!!!

            Në Kushtetutën e Kosovës dhe në gjithë sistemin e saj politik e legjislativ, nocioni komunitet, respektivisht “zajednicë”, është standardizuar si nocion për bashkësinë etnike si të tillë; a nuk vjen ky ripagëzim ndesh me nocionin ekzistues e kushtetues dhe a nuk e rrënon edhe këtë bazë institucionale të sistemit politik e institucional në Kosovë, insistimi absurd në emërtimin antiligjor, antikushtetues dhe antikartëevropian: “zajednicë” e komunave?A nuk flet edhe ky fakt për synimin e vërtetë komplikues, instrumentalizues, getoizues dhe enklavizues të kumbarëve insistues të këtij ripagëzimi?!

(Hydajet Hyseni)