Bisedë me studiesin Arif Mati (Aref Mathieu) – Biseda u realizua nga Fatbardha Demi ( * )Pellazgët antik egzistonin dhe egzistojnë edhe sot nëpërmjet shqiptarëve, gjuha e të cilëve është fosil i gjallë i asaj që ishte gjuha e parë Evropiane. Për fat të keq askush nuk dyshonte që shqipja qënkish kaq e vjetër…Në mungesë të shkrimeve pellazge (që janë shkatërruar ndoshta nga pushtuesit Helenë), ata kanë lënë gjurmë gojore si psh: epopetë e quajtura homerike, emrat e mitologjisë së ashtuquajtur greke, toponimet, oronimet, eponimet, anthroponimet që dhe sot nuk mund të shpjegohen veçse me gjuhën e sotme shqipe.

F.DEMI: Gjatë vizitës në Shqipëri, me rastin e botimit të librit tuaj: «Shqipëria, Odisea e pabesueshme e një populli parahelen», patët rastin të takonit jo vetëm bashkëatdhetarët dhe lexuesit e shumtë të librit tuaj, por edhe studiues shqiptarë (brenda kufijve shtetërorë). Ç’farë përshtypje ju lanë këto takime me historianët, arkeologët dhe gjuhëtarët shqiptarë?

A.MATI: Për sa i përket tezës sime mbi pellazgët, u desh që të vija në Shqipëri, ku studimet mbi Pellazgët kanë qënë të pakta e më pak të rëndësishme sesa në vendet e tjera, për të kuptuar mosbesimin e deri urrejtjen (pa argumenta e pa prova bindëse) të një pakice kokëngjeshur të universitarëve shqiptarë. Megjithatë, kam takuar një numër të caktuar universitarësh të ndershëm, objektivë, të përgatitur e me një këndvështrim të gjërë, që e kanë përqafuar plotësisht tezën time. Po ashtu, kur doli libri im i përkthyer në shqip («Shqipëria, Odisea e pabesueshme e një populli parahelen»), pritja e publikut shqiptar dhe atij shqipfolës ka qenë e nxehtë dhe entuziaste. Deri më sot, veçanërisht në Francë dhe përgjithësisht në Perëndim, nuk kam patur as më të voglën kundërthënie apo kundërshtim zyrtar. Në fakt, këtu në perëndim, nuk jemi mësuar të kundërshtojmë një tezë pa dhënë «provën e të kundërtës». Në Tiranë pata përshtypjen se isha kthyer në kohën e Galileut, kur ai pohonte se toka ishte e rrumbullaktë me gjithë kundërshtimet dhe kërcënimet e bëra ndaj tij.

Debati në Top Chanel (në emisionin «Top Show») nxori në pah, një farë marrëveshje të organizuar e të pashpallur (sidomos M. Korkuti dhe Mancaku) me qëllimin e vetëm të vinin në vështirësi tezën time. Ata kenë bërë pa qëllim (për të cilën kam dyshim) apo për t’u shfajsuar, shkarazi, që s’kanë ndërmarrë ata vetë, si shqiptarë të mënçur, kërkime dhe studime të tilla? Argumentet e tyre të vetme bazoheshin mbi hollësi të papërfilleshme (që i ngjan pikës së ujit në oqean e që nuk rrezikonte aspak tezën time) në lidhje me shpjegimin e fjalëve “pellazg” (shpellagi, banorët e parë të shpellave) apo “sllav” (ska’llaf = Sklaf, Sklav) për të cilat kam dhënë shpjegime më të hollësishme në librin tim (për fjalën Pellazg) të bazuar në historinë e lashtë, në paleontologji dhe në mitologji dhe (për fjalën Sllav) të bazuar mbi historinë e ardhacakëve të parë sllavë në zonën e Venetos dhe Istrias, ku ata punonin të paguar nga romakët (me të drejtë janë të shumtë autorët që i kanë përshkruar si «skllavë» !). Është e qartë që studimet dhe kërkimet e mia janë realizuar pa paragjykime e në mënyrë të paanëshme. Për të patur një qëndrim të tillë (të politizuar?) ndaj meje, kam edhe unë të drejtën t’iu bëj pyetjen e mëposhtme: mos vallë ata janë pro grekëve, apo pro sllavëve, apo ndoshta u janë nënshtruar njëfarlloj ideologjie shkatërruese dhe keqdashëse?

Të thuash se «nuk jam dakort» duhet sjellë «provat e të kundërtës». Çdo dijetar që punon «si një vazo e taposur», i mbyllur brenda kullës së tij të fildishtë, pa u shqetësuar për studimet e kërkimet e bëra në fusha të ndryshme shkencore, nuk mundet veçse të çorientohet në udhëkryqet e ngatërruara të historisë, kulturës dhe të gjuhës parahelene. Kuptohet që arkeologu dhe gjuhëtari duhet të transformohet edhe në historian, gjeograf, paleontolog, etnolog, antropolog apo në studiues të mitologjisë. Gjë që s’ndodh me shumë universitarë (profesorë). Kritika është e thjeshte, arti është i vështirë! Vetëm Z. Neritan Ceka (megjithë disa mospajtime mbi subjektin e të ashtuquajturës “Mikenianët”) duket i prirur ndaj tezës sime dhe ndaj shpluhurosjes së mësimit të historisë së origjinës së popullit shqiptar në institucionet arsimore shiptare.

F.DEMI: Autori i librit «Enigma», Robert D’Angely, hidhte poshtë, si jo shkencore, përcaktimin e gjuhëve europiane (përfshirë dhe shqipen) si gjuhë «indo-europiane». A mendoni edhe ju, se një përcaktim i tillë, i parë nga ana historike nuk është i drejtë. Apo kjo është fushë vetëm e “gjuhëtarëve”?

A.MATI: M’u duk se Z. Mancaku (gjuhëtar) është paksa mosbesues kur unë përdor fjalën «gjuhësi» për të përshkruar studimet dhe kërkimet e mija mbi gjuhën shqipe, etruske, baske dhe të tjerat. Duhet ta dij se unë nuk i kam ndërmarrë këto kërkime si “gjuhëtar, por si “kërkues” i shumë fushave shkencore. Mbi këtë bazë, studimet e mija nuk i përkasin “teknikave dhe metodave” të mirëfillta gjuhësore që nuk u sjellin asgjë më shumë pohimeve të mija. Këtë punë më të thelluar ua lë gjuhëtarëve. Të gjitha studimet dhe kërkimet e mia, përqëndrohen veçanërisht mbi terminologjinë, fjalorin, fonetikën, ndërlidhjet gjuhësore, afërsitë sintaksore dhe në një farë mase kërkimet morfologjike në zhvillimin e gjuhës dhe rrëshqitje semantike: është fjala për antropologjinë gjuhësore (gjuhësinë historike) dhe gjuhësinë e krahasuar. Dhe pikërisht duke u bazuar mbi “studimet krahasuese” dhe ngjashmëritë gjuhësore, i kanë filluar punimet e tyre gjuhëtarët e parë, të fundit të shek. 19! Për më tepër, unë e kundërshtoj ideologjinë «indo-europeaniste». Atë që kemi quajtur deri më sot «indo-europiane» nuk është gjë tjetër veçse «europiane» ose «pellazgjike» madje (për të qënë më të saktë) «euro-indiane».

Nuk ka patur pushtim të Europës nga Azia, përpara atij të Hunëve, të Alainëve, të Avarëve, në shk. IV/V apo të sllavëve e bullgarëve në shk.VI/VII apo të magjarëve (hungarezëve) në shk. IX pas erës sonë. Përkundrazi, në mijëvjeçarin e pestë ose të katërt pati lëvizje të popullatave në drejtimin Europë-Azi e jo anasjelltas. Nuk duhet që të neglizhohen pasojat kulturore dhe gjuhësore të lëna nga pushtimet e një pjese të Azisë nga ushtria e Aleksandrit të Madh, ku pjesa më e madhe e ushtrisë ishte e origjinës pellazge (Peonianët, Ilirët, Agrianët, Maqedonasit, Thrakasit, etj..) Është këtu hileja e ndërmarrjeve të gabuara deri tani. N.q.s. ne gjejmë fjalë pellazge ose shqipe në sanskritisht, nuk janë transmetuar nga kjo e fundit, por e kundërta. Akoma edhe sot ekziston një popullsi që gjëndet midis Afganistanit dhe Pakistanit (Burrushi) që flasin shqip. Ata kan mbetur ndoshta nga ushtarët e Aleksandrit të madh (shk. IV pk) që kanë qëndruar në atë vënd dhe atje lanë dhe pasardhësit e tyre. Ky popull i humbur mes maleve të Azisë, ka lënë gjurmët e gjuhës dhe kulturës së tij, ashtu siç ndoshta e kanë lënë parardhësit e tyre para pesë mijë vjetësh.

Më në fund unë sinjalizoj që greqishtja nuk është shkruar veç se rreth fundit të shekullit të VII dhe fillimit të shekullit të VI p.k. Sanskritishtja nuk është shkruar veçse në atë epokë gjithashtu. Kemi të bëjmë me dy gjuhë bashkëkohore dhe pak a shumë të reja. Latinishtja nuk është shkruar veçse në shekullin e III p.k. Janë këto gjuhë që janë studiuar në shekullin e XIX. Pellazgët antik ekzistonin dhe ekzistojnë edhe sot nëpërmjet shqiptarëve, gjuha e të cilëve është fosil i gjallë i asaj që ishte gjuha e parë Evropiane. Për fat të keq askush nuk dyshonte që shqipja qënkish kaq e vjetër.

F.DEMI: Me gjithë studimet që kanë vënë në pah vijushmërinë pellazge të shqiptarëve gjatë shk.19, 20 dhe 21, edhe sot ajo nuk pasqyrohet në Historiografinë dhe Gjuhësinë botërore. Gjithashtu nuk është bërë ndonjë përpjekje nga Institucionet shqiptare përkatëse në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni apo Mal të Zi, për një debat kombëtar apo ndërkombëtar për këtë temë. Ku qëndron ky “ngërç” i studiuesve të historisë dhe gjuhësisë?

A.MATI: Konsiderohet që pellazgët e vjetër janë zhdukur pa lënë gjurmë. Kështu është gabuar dhe refuzuar mendimi se ka egzistuar një gjuhë më e vjetër se greqishtja dhe sanskritishtja. Nga ana tjetër M.Mancaku më qorton që të mos citoj Antoine Meillet, vetëm kur më vjen për mbarë. Duhet të them, që unë kam cituar gjithashtu pjesë të librit të Meillet në të cilat, nuk i pranoj argumentet e tij. Unë e kam thënë disa herë, që nuk jam dakort me të për disa çështje të caktuara. Z Mancaku do të kishte pëlqyer që të citoja të gjitha gabimet e bëra nga gjuhëtarët më të mëdhenj, duke filluar që nga Meillet, dhe t’i ktheja në «fjalë të ungjillit». Dijetari nuk duhet të jetë naïv dhe as të lëshojë pe për argumente më pak bindëse ose të gabuara. Unë nuk jam nga ata që pranojnë verbërisht atë që thonë disa gjuhëtarë të caktuar, historianë apo arkeologë. Unë nuk gjykoj dhe mendoj, nuk studioj dhe nuk bazohem tek ato që thonë, ky apo ai specialistë, qoftë edhe i shquar. Unë kam kryer një studim kritik mbi atë që njëri apo tjetri thonë mbi gjuhën shqipe (si për Ilirishten dhe Pellazgjishten e lashtë) në veçanti dhe mbi gjuhën indo-europiane në përgjithsi. Vetëm kështu unë pata mundësi të parashtroj mendimet e mia personale të mbështetura mbi argumente të përshtatshme dhe të prekshme.

F.DEMI: Debati që zhvilluat në emisionin “Top Show” me studiuesit shqiptarë, besoj se u përqëndrua mbi argumentat që keni paraqitur në librin tuaj. Cili qe reagimi i tyre?

A.MATI: Çuditërisht arkeologu M.Korkuti (që përpara debatit ende nuk e kishte lexuar librin tim) nuk ishte i bindur për barazimin (të popullit dhe gjuhës-shënimi im) pellazgo = Iliro = shqiptar. Për të, është akoma e vështire që të provohet që shqiptarët janë pasardhësit e Ilirëve, edhe për ta, thotë ai, nuk kemi prova të shkruara. Ndoshta ai është nënshtruar të ashtuquajturës “e pranuar nga të gjithë” dhe kjo është arsyeja që ai nuk ndërron mendim. Ndoshta të vetmet lexime dhe referenca merren prej tij nga konsideratat ideologjike dhe politike ose nga teza që u ka ikur koha. Çuditërisht, ai i quan parardhësit e Ilirëve si para-Ilirë, sepse nuk guxon të përdorë emërtimin «pellazg». Njohjet e tij reduktohen në mënyrë strikte (vetëm tek teza)” të pranuara nga të gjithe”. Ai bazohet në atë që thonë «ajatollahët» universitarë (të botës -shen. im). Për të, meqë Pellazgët nuk kanë lënë gjurmë të shkruara, ata nuk mund të quhen si paraardhës të Ilirëve dhe të shqiptarëve të sotëm.

Në mungesë të shkrimeve pellazge (që janë shkatërruar ndoshta nga pushtuesit Helenë), ata kanë lënë gjurmë gojore si psh: epopetë e quajtura homerike, emrat e mitologjisë së ashtuquajtur greke, toponimet, oronimet, eponimet, anthroponimet që dhe sot nuk mund të shpjegohen veçse me gjuhën e sotme shqipe. Pa folur fare për gjurmët paleontoligjike dhe arkeologjike në shpellatë e banuara, rrasat dhe ndërtesat ciklopike të quajtura pellazgjike, muret e para rrethuese të akropolit të Athinës të quajtura “pelargikon”, fortifikatat e Mikenës, Argosit, Korinthit, Pylosit etj. Duke iu shtuar këtyre dhe tekstet e autorve antikë që konfirmojnë njëzëri se pellazgët ju kanë trashëguar helenëve kultet e tyre, kulturën e tyre dhe gjuhën e tyre. Herdodoti ka konfirmuar që Jonët ishin pellazgë të kthyer në Helen, pasi kishin mësuar greqishten dhe që Dorët ishin nga mbretërit Egjiptianë. Pra meqënëse gjuha shqipe arrin të deshifroj «pellazgjishten e vjetër», Ilirët (paraardhës të mirënjohur të shqiptaëve) nuk mund të jenë veçse pasardhës të pellazgëve. Kjo është matematikë.

- A nuk u mjaftojnë këto arkeolgëve, historianëve, gjuhtarëve që të kuptojnë se kush janë në të vërtetë Pellazgët, dhe pasardhësit e vetëm të tyre?

- A mos vallë duhet të presin që të zbulojnë një “gur rossete” (gur me shkrime të lashta që shënoi fillimin e deshifrimit të hieroglifeve) për t’u bindur?

Është koha që arkeologët, historianët, dhe gjuhëtarët e gjithë botës të dalin nga rutina e tyre, të çlirohen nga paragjykimet, të largohen nga pistat e gabuara që na çojnë në qorrsokak e na pengojnë për të parë qartë duke na e mjegulluar kohën e lashtë (1200-800 p.k) që për një kohë të gjatë janë quajtur «shekuj të errët». Në fakt është mungesa e studimeve dhe kërkimeve shumëdisiplinore (për një temë të dhënë) që i bëjnë arkeologët të mos jenë në dijeni të studimeve të historianit, etnologut, antropologut, gjuhëtarit apo mitologut.

F.DEMI: Në punën tuaj studimore, si historian i lashtësisë, a ka ndikuar emocionalisht qenia juaj me origjinë shqiptare?

A.MATI: Në librat e mi nuk ka absolutisht ndjenja personale, as nacionalizëm, as fantazma, por një tezë serioze e përpunuar shkencërisht me argumente të bazuara dhe të qëndrueshme si dhe referenca të verifikueshme. Kështu që dy librat e mi «Shqipëria, (historia dhe gjuha) ose Odiseja e pabesushme e një populli para-helen» dhe «Greqia (Mikena = Pellazgët) zgjidhja e një enigme», janë fryti i një reflektimi 30 vjeçar dhe të pesë vite kërkime të thella në shumë fusha shkencore: në historinë e lashtë parahelene, antropologji, arkeologji, paleontologji, gjuhësi, etnologji, mitologjin pellazgjike, e quajtur greke, dhe ndonjë studim mbi poemat e quajtura homerike. Këto studime janë bërë dhe mbi bazën e një bibliografie të pasur marrë në universitetet më të mira: të Sorbonës, në Institutin e gjuhëve orientale, dhe në bibliotekat më me zë (Bibloteka kombëtare, Sorbon-Saint-Genevieve, Muse de l’homme, Arsenal, etj) Këto libra dalin nga shtigje të rrahura dhe nuk u nënshtrohen paragjykimeve, tezave «të pranuara nga të gjithë», as shkrimeve tendencioze, shoviniste me një ideologji të caktuar.

F.DEMI: Një mit është një rrëfenjë që shpreh besimet dhe përfytyrimet e njerëzve mbi zanafillën e botës – është shprehur Schoplint – me anën e miteve, bashkësitë njerëzore përcaktojnë sistemet e tyre të vlerave dhe krijojnë lidhje emocionale me bashkësitë. Sa e vërtetë është kjo lashtësi mitike që mësohet sot nëpër shkolla?

A.MATI: Deri tani ne kemi mësuar në universitete një histori të cunguar nga Grekët, ku pistat e gabuara praktikisht nuk janë denoncuar. Nuk janë denoncuar për arsye të shumta që unë i shpjegoj me detaje në të dy librat e mi. Me gjithë dëshirë shpresoj, të kem mundësinë që t’i shpjegoj në një debat, në rast se do të zhvillohet, me universitarët e Tiranës. Problemi është se ata (historiografia zyrtare – shën im) e kanë konsideruar historinë Greke (mbi të gjitha atë para-helenike) si diçka të shenjtë apo si fjalët e Biblës. Nga brezi në brez, profesorët janë të kënaqur të përsërisin gjithmonë të njëjtat gjëra të “sigurta” pohime të njëjta, pa mënjanuar pistat e gabuara, interpretimet e gabuara, gabimet e adhurimit, manipulimet e ndryshme, pikpamjet e njerës palë dhe shovinizmin në analizë. Ja përse, kur ne pohojmë të kundërtën nga ajo që është pranuar nga të gjithë, ne e prishim. Ne këmbëngulim në këtë moment ndaj reagimeve rrëzuese, epidemike, vështrimeve demagogjike dhe një skepticizmi që e kalon gjykimin. Ajo që unë kërkoj është një debat besnik midis specialistëve të ndershëm (në shumë fusha specifike). Nëse ata nuk janë dakort me tezat e mia, duhet të sjellin prova të së kundërtës, me argumente dhe të dhëna të vërteta. Është shumë thjesht të thuash që nuk jam dakort, dhe të hedhësh një anatem mbi atë që flet ndryshe. Deri më sot në Francë, ata nuk më kanë sjell këto prova të kundërta. Për mua nuk ka, sepse është kjo arsyeja që unë fillova studimet e mia të kërkimit që zgjatën 35 vjet. Mund të njoftoj se librat e mi, janë studiuar nga disa universitete të huaja Harvard (SHBA), Xhorxhtaun në Ushington, Montreal, Quebec në Kanada, në Heidelberg në Gjermani, në Gjeneve etj.

F.DEMI: Mbas një gjurmimi të thelluar dhjetravjeçar, simbas jush, ku duhet vendosur “qytetrimi grek?»

A.MATI: E gjithë kjo punë nuk prek fare qytetërimin grek stricto-sensu dmth, atë që u zhvillua “pas” shk. VIII pk. Kjo Greqi e asaj kohe (peruidha arkaike, klasike dhe helene) është e qartë, e verifikueshme dhe kronologjike, e njohur nga faktet dhe aktet e pasqyruara nga librat e vjetër të historisë prej logografëve të parë (edhe pse nuk duhen përjashtuar manipulimet në lashtësi). Kulmi i qyteterimit grek (“Periudha e artë”), ai i mirëfillti, shfaqet në shk. V pk (dhe vetëm atëherë!): është shekulli i mbiquajtur: i Perikliut. Për sa u përket të tjerave, janë trajtuar nga historianët dhe gjeografët grekë të lashtësisë (shk. VI dhe V pk) të tillë si Hekati i Miletit, Hellanikosi i Mytilenes, Herodoti dhe më pas nga Tuqiditi, Diodori i Siçilisë, Straboni, etj.: se përpara «mbritjes» së Grekëve vëndi që “do të bëhej Greqi” banohej nga pellazgët dhe se “jonianët ” ishin Pellazgë” të helenizuar ” dhe mbi të gjitha “mbretërit” dorianë ishin me origjinë “egjyptiane”. Ndërsa “populli” i quajtur “dorian”, ishte me origjinë ilire.

A nuk i quante Homeri (viti 800 ose 750 pk) pellazgët “të shenjtë” dhe Zeusin “pellazgjik dhe dodonas”? Përse ai nuk i ka përmendur “Helenët” si etni, popull apo komb? Kjo është një nga provat që “populli i këtij kombi (grekët)” nuk egzistonte akoma në këtë epokë! Ai nuk mundej pra të dinte çdo të ndodhte pas tij. Pa harruar emërtimet e mitologjisë së quajtur greke, të cilat «shpjegohen» falë shqipes së sotme (dhe jo më «greqishten»), e vetmja gjuhë parahelene që mbijetoi brenda sferës ballkano-egjease. Nuk ka mosvijushmëri ndërmjet Pellazgëve dhe ilirianëve. Të gjithë këto fise, që disa akoma besojnë se janë «të ndryshëm» nga ana etnike dhe kulturore, në fakt i përkasin të njëjtit e të vetmit popull, ashtu siç e provoj në të dy librat e mi, që mbështeten në fakte dhe referenca të ndryshme. I vetmi dallim që egzistonte midis këtyre fiseve ishte vetëm «ndryshimi» i “emrave” të tyre! Të mos harrojmë gjithashtu pohimet e historianit çifut (bashkëkohës i epokës së Jezu Krishtit), i kulturës helenike, që në librin e tij “Kundër Apionit” thotë: “gjithçka tek Grekët është e vonshme dhe mbi të gjitha shkrimi”. Në fakt, shkrimet e para greke u shfaqën vetëm në shk. VII pk. A nuk u botuan Poemat epike të Homerit në shk. VI pk, në kohën e Pisistratit?

F.DEMI: Studiuesi francez Robert D’Angely, shprehej, se duan apo s’duan studiuesit e lashtësisë, për të arritur rezultate në punën e tyre, duhej të kalonin nga «dera» e gjuhës shqipe. A ka qenë edhe për ju kjo «derë» që zbuloi horizontet e lashtësisë?

A.MATI: Për sa më përket mua, është gjuha shqipe që më ka drejtuar dhe orientuar që të vazhdoj studimet dhe kërkime më të thelluara e specifike, për të bërë «lidhjen» midis Pellazgëve dhe Ilirëve. Pyetja e parë që më erdhi ndërmënt ishte:

- si është e mundur që shqipja (që rrjedh nga Ilirishtja) arrin të shpjegojë ose të zbërthejë shumicën e emrave pellazgjike (antroponime, etnonime, eponime, toponime apo oronime) të Mitologjisë që Grekët morën prej Pellazgëve?

- Pra a nuk flisnin Pellazgët dhe Ilirët të njëjtën gjuhë?

- A nuk është kjo pengesa që i ka vënë në mëdyshje shumicën e studimeve, të kërkimeve dhe analizave të thelluara?

U desh që të gjeja, përveç gjuhësisë, fusha të tjera shkencore që sjellin elemente prove për të treguar prejardhjen e Shqiptarëve nga Pellazgët. Këto ishin antropologjia, arkeologjia, etnologjia, studimet e lashta historike, studimet e teksteve homerike, hesiodike dhe mitollogjia. Secila nga këto fusha shkencore sillte ujë në mullirin e tjetrës. Duhet thënë, ndër të tjera, që shqipja e sotme (e zhveshur nga fjalët e huaja dhe neologjizmat) flitet sot njëlloj si para tre mijë vjetësh, sidomos dialekti i saj «geg» i malësisë së Veriut dhe të Lindjes të Shqipërise. Një fosile e gjallë!

F.DEMI: Duke lexuar librat mbi lashtësinë, si ato shqiptare dhe të huaja, duket sikur kufiri shtetëror është vendosur edhe në histori. Kështu historia e Ilirëve, shikohet e mbyllur brenda «enës» (kufijve shtetëror) shqiptare. Mos vallë është forca e ideologjisë dhe e politikës që e mban të mbyllur këtë «enë»?

A.MATI: Çuditërisht, me ç’kam mundur të lexoj në disa manuale të historisë, arkeologjisë apo gjuhësisë, universitarët shqiptarë kanë mbetur në tezën e origjinës «ilire» të shqiptarëve, duke mohuar çdo prejardhje tjetër. Në të kundërt të këtyre argumentave, shqiptarët janë jo vetëm pasardhësit direkt të ilirëve, por njëkohësisht edhe «të një gjinie» me vëllezërit e tyre të gjakut Thrakë, Frigasit, Getët, Dakët, Epirotët dhe Maqedonasit, të gjithë të dalë nga populli i pamatë etnik pellazgjik. Në fakt, studimet e bëra deri më sot në Shqipëri i kanë «shkëputur» ilirët prej Pellazgëve antikë e madje edhe nga Thrakët! A thua se historia dhe origjina e këtij populli të ketë ngrirë përgjithmonë në kallëpin ilir! Që nga fillimet e shk.XX vetëm tre autorë shqiptarë e kanë trajtuar këtë problem duke pohuar përkatësinë e iliro-shqiptareve prej etnisë pellazge: Adhamidhi (Rilindja shqiptare), Spiro Konda dhe Dhimiter Pilika. Tre historianë për një shekull është shumë pakë! Ndërkohë janë studiuesit e huaj që kanë bërë punët më të rëndësishme shkencore mbi Pellazgët dhe detyrimisht mbi Ilirët, Shqiptarët dhe gjuhën e tyre.

E përse vallë! U takon shqiptarëve që mbijetuan epokën e Enver Hoxhës t’i bëjnë një analizë ndërgjegjes dhe t’i përgjigjen kësaj pyetjeje. Mendoj që sot jetojmë në vende të lira ku liria e fjalës dhe liria e të menduarit e kanë rrugën të hapur. Duhet patur kurajo të hedhësh poshtë të pavërtetat dhe sidomos të vësh TË VËRTETËN në vëndin që i takon (sigurisht duke u mbështetur në prova) pikërisht aty ku e kanë goditur. Nuk duhet të stepemi nga skepticizmi i vjetëruar, e sidomos të mos kemi frikë nga paragjykimet, sarkazmat boshe e të prapta, talljet shpërfillëse apo nga sulmet e pajustifikuara nga të cilat vijnë ato.

Një dijetar që bën studime e kërkime në fusha të gjëra e të përqëndruara si : gjuhësia, antropologjia, arkeologjia, e gjithashtu të ndjeshme si: historia parahelenike e Greqisë apo Mitologjia, nuk ka pse të shqetësohet nëse kjo u pëlqen apo nuk u pëlqen, nëse kjo shqëteson këtë apo atë studjues të këtij apo atij Shteti, në këtë rast Greqinë apo vëndet pranë saj. Historia nuk bëhet për të plotësuar qëllimet dhe dëshirat personale, për të mbajtur anën, për ideollogji tendencioze, për veçanëritë e këtij apo atij individi, të këtij apo atij komuniteti, apo për hir të kësaj apo asaj bindje shkencore. E megjithëate kjo ka ndodhur në Antikitet, ku Historia është manipuluar në favor të një çështje shoviniste, ose për të shfajësuar një hegjemoni, një përkatësi etnike apo gjuhësore.

Sot duhet bërë dritë për të qartësuar misteret e Historisë parahelenike dhe zbuluar të fshehtat e saj, të pangjarat, nënkuptimet dhe të gjitha llojet e manipulimeve që janë bërë, e të cilat s’kanë bërë gjë tjetër veçse rëndojnë edhe më, shtresën që e mbulon prej më shumë se 25 shekujsh. Dhe para së gjithash nuk duhet rënë pre e sirenave keqdashëse apo mashtruse, dhe as të gëlltisim helmet që na serviren andej-këndej. Për sa më përket mua, gjithë kjo punë studiuese e kërkuese është bërë me seriozitet, me ndershmëri dhe imtësisht, me një këndvështrim të paanshëm, pa paramendime, pa emocione, pa mëndjemadhësi, pa bërë gafa. Pra kjo histori duhet vënë në vendin që i takon, ajo e vërteta, të mësohet nëpër shkolla, nëpër universitete, akademi dhe manualet e popullarizuara.

F.DEMI: Një nga figurat e shquara të Rilindjes shqiptare dhe europiane, Elena Gjika, duke folur për shqiptarët theksonte : «Ky popull vepron shumë, por shkruan pak (për veten)». Edhe në shkrimet e patriotit të shquar të pavarësisë Mit’hat Frashëri ndihet ky shqetësim «Ata vetë (shqiptarët) kannë neglizhuar shumë për publicitetin dhe kannë bërë shumë gabim. Është mirë të veprohet, që të bëjmë të njohur vetveten ». A mendoni se në shk.21 jemi po aq të panjohur sa në fillimet e shk.20?

A.MATI: Shqipëria dhe vëndet shqipfolëse që e rrethojnë nuk mund të kufizohen me përshkrimet e shkurtra që gjejmë prej kohësh në enciklopeditë dhe librat shkollore apo universitare që e përcaktojnë: rajon malor i Gadishullit Ballkanik… portokalle, ullinj, rritja e dhive dhe e deleve… pesë shekuj pushtim otoman…para luftës së dytë botërore: popullsi me shumicë myslymane (65%)…vend i pavarur pas 1912…! Nuk mundet të tkurret Shqipëria me këtë përshkrim të thjeshtëzuar. Shqipëria është diçka tjetër. Është një vend që zotëron gjuhën më të vjetër të Europës dhe banorët e saj janë pasardhës prej një populli nga më të vjetrit e kontinentit europian: Pellazgët (njerëzit e shpellave). Në fakt etnia pellazgjike i ka dhuruar kësaj Europe dy qytetërimet më të ndritura : atë greke (nëpërmjet Pellazgëve) dhe atë romake (nëpërmjet Etruskëve).

Dhe kjo nuk është e paktë!

Për sa kohë ne, do t’i izolojmë ilirët brenda një konteksti rreptësisht ballkanik (kaq i dashur për gjuhëtarët e sidomos për ata «indo-europianistë»), për sa kohë do të vazhdojmë të shkëpusim Ilirët nga Pellazgët dhe nga popujt e tjerë të një gjinie me ta (Etruskët, Ligurët, Lelegët, Thrakët, Dakët, Getët, Frigasit, Maqedonasit, Epiriotët, etj.), për sa kohë nuk do ta pranojmë lidhjen e njëkohëshme ndërmjet gjuhës dhe etnisë pellazgjike, do të ngatërrohemi nëpër situata të fantazuara dhe Historia do të vazhdojë të mbetet në qorrsokak. Ilirët janë një «popull autokton» që ka mbjellë farën e vet, që nga dy anët e Danubit deri në Greqi dhe ishujt e detit Egje (sidomos Kretën): ky popull jeton aty ku është që prej gjenezës pa ndërprerje territoriale, etnogjuhësore, antropologjike dhe kulturore.

- Origjina e përdorimit të hekurit në Europë vjen nga ky popull (a nuk u thërrisnin Austriakët, kovaçëve njëherë e një kohë, Ilirë ?)

- A nuk zbërthehen toponimet dhe oronimet e shumta të një pjesë të madhe të Europës me gjuhën e sotme shqipe?

- A nuk gjenden shumë lidhje gjuhësore midis gjuhës etruske, gjuhës baske, rumune, kelte, asaj të kaukazit të vjetër me gjuhën shqipe ?

- A nuk janë Shqiptarët, një etni antropoligjikisht homogjene d.m.th. që kanë treguesin cefalik më të lartë në Europë (hyper brachycephalie mbi 85 %)?

Gjurmimet e ndryshme arkeologjike provojnë gjithashtu këtë vazhdimësi të paktën që prej periudhës Neolitike (6 000 vjet pk) dhe vënë në pah një identitet kulturor dhe të kultit me kohët heroike (epoka e ashtuquajtur mikeniane).

F.DEMI: Flitet shumë për dhënie dhe marrje në lëmin gjuhësor të popujve. Sipas jush, kush është faktori bazë që përcakton këto dhënje dhe marrje gjuhësore?

A.MATI: Që prej mbërritjes së Grekëve (shk. VIII pk) dhe të Sllavëve (shk. VI dhe VII) janë ngatërruar dhe mbivënë ajo që është shumë e lashtë (Pellazgë, Trakë apo Ilirë) jo vetëm me atë që është më pak e lashtë (Grekët) por edhe me atë që është shumë më e vonëshme (Sllavët, Bullgarët, Magjarët). Gjuhëtarët kanë krijuar deri edhe një «nënshtresë ballkanike» ndërkohë që e vetmja nënshtresë gjuhësore që mund të egzistojë është ajo e pellazgo-ilirëve, sepse gjuhët e tjera, janë praktikisht të mëvonshme dhe s’kanë ardhur veçse shumë më vonë, për t’ju bashkangjitur asaj që tashmë egzistonte! Madje është krijuar edhe një grup gjuhësh: «balto-sllave». Kurrkujt nuk i shkoi në mendje se gjuha e Ilirëve u përhap deri në brigjet balltike. Në fakt disa fjalë të vjetra lituaniane apo letoniane shpjegohen me gjuhën shqipe dhe jo sllave! Nga ana tjetër është normale që pas pushtimit nga ana e sllavëve të ketë patur tek komshinjtë e tyre Baltë, një ndikim të gjuhës sllave. Por «nënshtresa e vjetër» që eksistonte, përpara dyndjes së hordhive sllave, ishte pikërisht «ilire». Dhe në këtë mënyrë (me teza të gabuara, analiza partizane të karakterit ideollogjik, etj.,) që Gjuhësia, Historia, Antropologjia apo Arkeologjia janë futur në rrugë pa krye me qorrsokake që paralizojnë që prej një shekulli këto katër fusha shkencore shumë të rëndësishme.

Janë autorët modernë (veçanërisht historianët, arkeologët dhe gjuhëtarët) që kanë mbjellë paqartësi madje edhe ngatërresa në gjithë këtë. Në fakt ata kanë shpallur se pellazgët ishin të përbërë prej popujsh të ndryshëm: e thërrisnin me të lartë se është «emër i përgjithshëm» dhe se janë «popuj të zhdukur pa lënë as gjurmën më të vogël»! Për fat të keq këta nuk e kanë kuptuar se është fjala për një popull të vetëm nga i cili kanë rrjedhur “fise” të panumërt (me «emra» të shumëllojshëm), që kanë folur (me dialekte të shumtë) të njëjtën gjuhë dhe kanë patur të njëjtën kulturë, të njëjtat tradita: është gjuha shqipe që arrin të zbulojë «të vërtetën e fshehur».

- A nuk gjejmë këtu, tashmë, një «gjurmë» të qartë që na lejon të zbulojmë (falë Iliadës dhe Odisesë) gjuhën që flisnin Pellazgët, ky popull i madh «parahelenik»?

- Rënojat megalitike apo ciklopike që gjejmë jo vetëm në Ballkan, Egje apo në Azinë e Vogël, por njëkohësisht edhe në Europën Perëndimore, «pélargicon (muri i parë i Akropolit të Athines)»,

- Lineari B (proto-ionian), kjo «pellazgjishte e lashtë» prej së cilës vjen e folura ioniane, e cila u ka dhënë Grekëve një pjesë të gjuhës së tyre dhe që kemi besuar (e vazhdojmë të besojmë) se ishte greqishte e vjetër;

- dhe katër «shekujt» të quajtur «të errët» (viti 1200 deri në 800 pk) ku nuk gjendet as hollësia më e vogël mbi ekzistencën e Grekëve ;

- Popullsia e Atikës katërfishohet gjate viteve 800/750 (prova e ardhjes së pushtimit grek);

- lojërat olimpike, Polisi, Amfiktioni, Hoplitet, ndërtimi i tempujve me gurë të prerë, botimi i poemave epike (Iliada, Odisea), etj : të gjitha këto nuk gjenden para shk. VIII pk;

- dhe së fundi të gjithë autorët antikë që kanë pohuar se Pellazgët shtriheshin në vendin «që do të bëhej Greqi» dhe u kanë përcjellë Helenëve kultet e tyre mitet e tyre dhe kulturën e tyre, etj.

A nuk janë të mjaftueshëm, të gjithë këta elemente, për të arritur në përfundimin se Grekët ishin një popull pushtuesish që nënshtroi vëndin e Pellazgëve? Mjafton fakti që gjuha shqipe (një fosile e gjallë) arriti të pajtojë disiplina të ndyshme shkencore me njëra-tjetrën. Por kjo (megjithëse e provuar dhe e argumentuar) nuk arrin të bindë sot e kësaj dite disa ithtarë të «mendimit unik», disa të pandreqshëm të vjetër, disa mosbesues të dehur me të ashtuquajturën shprehje «këtë e pranojnë të gjithë».

Kështu, në dy librat e mi gjenden të gjitha shpjegimet dhe hollësitë e nevojshme për të ndriçuar këtë mister mbi origjinën e Grekëve, mister që mbahet me kokëfortësi që prej 25 shekujsh. Këto ide të fiksuara dhe ideologjitë e paskan vërtetë lëkurën shollë! Të mos bësh lidhjen midis “Pellazgëve” (Shpellagji = njerëzit e shpellave) dhe “Ilirëve” (njerëz të lirë dhe të pavarur) kthehet në një çmenduri që kapërcen logjikën përpara kaq argumentave të provuara, analizave të qarta dhe autentike, referimeve të pakundërshtueshme: dhe kjo është flagrante. Për fatin e keq të atyre që nuk janë të bindur, Ilirët kanë për stërgjyshër “Pellazgët”, që bashkë me “Etruskët” (një fis tjetër pellazg), përbëjnë themelin e dy qytetrimeve më të mëdha perëndimore: atij grek dhe romak.

F.DEMI: Përgjithësisht, në studimin e lashtësisë, anashkalohet periudha «Pellazge». A nuk ka ardhur koha, të rivlerësohet Historia dhe Gjuhësia që mësohet sot në tekstet shkollore?

A.MATI: Kuptohet që për këtë duhen sjellë prova. Është e nevojshme të bëhen debate serioze në një takim ndërkombëtar mbi historiografinë e Greqisë së lashtë nga ku të dalë një rezolutë e përbashkët. Ky mendim i përbashkët, më vonë, të përfshihet në tekstet shkollore, universitare dhe të popullarizohet. Janë institucionet, akademitë dhe instancat e larta të shtetit që do të bëjnë të mundur që këto ndryshime (të historisë) të dalin në dritë. Të provosh, që qytetrimi grek ka lindur pas shek VIII para erës sonë dhe që kishte si origjinë atë Pellazge, është për mua jo vetëm e mjaftueshme, por parësore për të çmitizuar pseudo-lashtësinë e Greqisë dhe të qytetrimit të saj.

Historia e pellazgëve është përcjellë jo vetëm nga autorët e lashtë (ata nuk bënë gjë tjetër veçse «jepnin informacionin», sepse në atë kohë nuk studjoheshin paraardhësit, me përjashtim të Herodotit) por edhe nga një numër i madh autorësh europianë të shk. XVIII, XIX dhe XX (Jubainville, Faveral, Schneider, Georgiev, Benloew, Thomopoulos, Sakellario, Carapanos, Childe, Flinders, Poisson, Pittard, Rilindja shqiptare, Konda, Pilika, etj). Ky nuk është veçse hapi i parë. Të pohosh se Pellazgët janë të lashtë është një fakt, por ta shpjegosh përse, apo ta vërtetosh, është një gjë tjetër. Është thënë shumë herë e vërteta se Pellazgët ishin «populli më i vjetër në