Arben Ivanaj, mjek hematolog, vjen në një intervistë të gjatë për lexuesin. Janë disa sëmundje të gjakut, që relativisht kanë frekuencë të shpeshtë në popullatë. Pavarësisht se janë sëmundje të rënda kthehen në sëmundje të shërueshme, sepse duhen trajtuar sipas mekanizmit të lindjes së sëmundjes. Konkretisht flitet për rastet kur sëmundja zbulohet që në stadet e para të shfaqjes, dhe jo në stade të rënduara. I pyetur nëse në QSUT kemi kushtet për të trajtuar sëmundjet malinje të gjakut, Ivanaj shprehet se, edhe pse ndoshta nuk kemi kushtet e vendeve të tjera evropiane, kemi të gjitha mundësitë për trajtimin e këtyre sëmundjeve.
Doktor, çfarë janë sëmundjet malinje të gjakut?
Sëmundjet malinje të gjakut ose hemopatitë janë ato që në mënyrë të zakonshme u themi kancer të gjakut. Kanceri i gjakut ndodhet në palcën kurrizore dhe çon në prishjen gjenetike të qelizave themelore. Gjithashtu, duke prishur kontrollin e prodhimit të qelizave të gjakut, bën që të ketë një akumulim të tepërt të gjakut në trup.
Çfarë i shkakton këto sëmundje?
Shkaktarët nuk dihen. Akuzojmë shumë faktorë, por asnjë prej tyre nuk mund ta akuzojmë në mënyrë të drejtpërdrejtë. Për shembull, rrezatimet në përgjithësi dhe rrezatimet bërthamore në veçanti, si shpërthimi i Çernobilit ose situatave pas bombave bërthamore në Japoni, është vërtetuar që japin sëmundje të gjakut. Për histori, vetë personi që ka zbuluar radioaktivitetin (Mari Kyri), ka vdekur nga një kancer i gjakut.
A ndikojnë faktorë të tjerë veç faktorëve të jashtëm?
Besojmë se po. Pra, është tjetër gjë që të besojmë dhe tjetër gjë ta vërtetosh këtë gjë. Jemi larg të vërtetuarit, por dimë mirë se të gjitha sëmundjet e gjakut në mekanizmin e lindjes së tyre kanë një dëmtim gjenetik. Ky dëmtim gjenetik ka ardhur si pasojë e faktorëve që kanë ndikuar nga jashtë. Mendojmë që bashkimi i këtyre dy faktorëve ka dhënë këtë dëmtim gjenetik, i cili është në origjinën e sëmundjes. Sëmundjet e gjakut fillojnë nga dëmtimi i një qelizë e vetme.
Pse një konsumator i duhanit dhe i alkoolit është më i prirur për t’u prekur nga sëmundjet e gjakut?
Këta konsumatorë mund të preken nga kanceri në përgjithësi. Dihet se konsumuesit e duhanit preken nga kanceri i mushkërive, kanceri i stomakut. Mendohet se ka ndikim edhe në kancere të tjera. Pikërisht duhani dhe alkooli janë faktorë të jashtëm, ndikues. Gjithashtu, ka të dhëna statistikore që flasin se njerëzit në qendrat urbane janë më të prirur për të pasur sëmundje malinje. Kjo vjen edhe për faktin se qendrat urbane kanë më shumë ndotës. Ajri është më i ndotur. Të gjitha produktet toksike të cilat janë në ajër mund të ndikojnë. Për shembull, ndotësit që vijnë nga makinat. Gjithashtu, janë edhe disa lloje pesticidesh, përdorimi i të cilave lidhet me frekuencën më të lartë të disa sëmundjeve të gjakut. Pra, këta faktorë që përmendëm ndikojnë, por nuk janë shkaktarë të drejtpërdrejtë. Kjo nuk do të thotë se kush jeton në qytet do të preket nga kanceri domosdoshmërisht.
Cilat janë format e trajtimit të sëmundjeve malinje të gjakut. A ekzistojnë kushtet e trajtimit të të gjitha këtyre sëmundjeve në QSUT?
Sëmundjet malinje të gjakut, në përgjithësi, janë patologji të rënda të cilat nuk shërohen në të gjithë botën. Bëjnë pjesë në sëmundjet e pashërueshme. Por sëmundjet malinje të gjakut në përgjithësi (do të them të kundërtën e asaj që thashë më parë) mund të trajtohen shumë mirë, mund të kurohen shumë mirë dhe disa prej tyre nuk ndikojnë në jetëgjatësinë totale të popullatës.
Nuk kemi asnjë mungesë, i kemi të gjitha mundësitë e kurimit?
Në Shqipëri sigurisht që nuk trajtohen si në Itali ose në Evropë, në përgjithësi. Pse nuk bëhen? Është argument tjetër. Ka mundësi të trajtohet si në Evropë? Sigurisht që po, sepse janë mundësitë. Pse nuk e bëjmë? Se nuk kemi shkuar në Evropë.
Shenjat klinike të sëmundjeve të gjakut?
Shenjat klinike variojnë nga pa simptoma deri tek një kompleksitet i madh simptomash klinike. Në përgjithësi sëmundjet malinje të gjakut ose kanë temperaturë ose kanë fenomene hemorragjike. Mund të shoqërohen edhe me fenomene të tilla, si: këputje, lodhje etj. Ose bashkimin e të gjitha këtyre simptomave së bashku.
Në çfarë stadi vijnë pacientët te doktori? A kanë ata kulturë në këtë drejtim?
Shqiptarët kanë po aq kulturë shëndetësore saç ka çdo pacient tjetër i Evropës.
Sa herë në vit duhen bërë analizat e gjakut?
Asnjëherë. Personalisht nuk besoj se kanë vlerë mjekësore.
Si mund të zbulojmë nëse vuajmë nga sëmundje të ndryshme nëse ajo nuk shfaq simptoma?
Sa herë që kemi një problem shëndetësor, duhet të drejtohemi te mjeku i familjes. Është ai që të orienton nëse duhen bërë ose jo analizat. Vendosja e mjekut të familjes në qendër, afrimi i tij me popullatën është edhe çelësi i suksesit.
Çfarë tregojnë analizat e gjakut?
Analizat e gjakut tregojnë për çrregullimet nga norma. Ky interpretim i daljes nga norma dhe kjo dalje nga norma na ndihmon që bashkë me të dhënat klinike të pacientit ndihmon për të vendosur diagnozën.
Cili është funksioni i rruazave të bardha të gjakut?
Rruazat e bardha të gjakut (leukocitet) kanë disa funksione. Kryesori është mbrojtësi nga infeksionet e ndryshme.
Çfarë tregon numri i lartë i leukociteve?
Tregon që mund të kemi një infeksion banal (na ka zënë gripi, kemi tonsilet ose infeksionet urinare), por mund të tregojë edhe që kemi sëmundje malinje të gjakut.
Po numri i ulët i leukociteve çfarë tregon?
Njëlloj.
Cili është funksioni i rruazave të kuqe të gjakut (eritrociteve)?
Funksioni kryesor i tyre është transporti i oksigjenit.
Ç’tregon numri i lartë ose i ulët i eritrociteve?
Numri i lartë i eritrociteve mund të takohet tek duhanxhinjtë, por mund të takohet dhe në sëmundjet malinje, ndërsa numri i ulët bashkë me uljen e hemoglobinës përbën atë që quhet anemi.
Çfarë do të thotë të jesh anemike?
Nëse hemoglobina është e ulur, është ajo që quhet anemi. Kjo reflektohet në këputje të përgjithshme, dobësi.
A mund të mendojë për fëmijë një grua që vuan nga anemia?
Patjetër.
A mund të kurohet anemia?
Patjetër.
Si? Me dietë të pasur?
Ushqyerja e shëndetshme është diçka pozitive, po nuk ka lidhje me aneminë.
Çfarë tregon numri i lartë i trombocideve? Po numri i ulët?
Trombocidet shërbejnë për të mpiksur gjakun. Numri i lartë mund të vijë në terren të sëmundjeve të dyta, por mund të jetë dhe sëmundje malinje.
Ju jeni edhe pedagog? Ka vështirësi që të kryeni të dyja detyrimet, edhe atë të mjekut edhe atë të pedagogut njëkohësisht?
Është praktikë pune. Nuk ka asnjë problem. Kështu funksionon në të gjithë botën.
Defektet në fetus mund të kurohen
Tashmë është bërë e mundur të ndërhyhet dhe të korrigjohet patologjia me anë të disa sondave speciale, pa u ndërprerë shtatzënia
Defektet e lindura të zemrës mund të diagnostikohen që në jetën fetale. Që nga java e 14-të e shtatzanisë me anën e ekografisë transvaginale dhe pas 19 javësh me anë të ekografisë transabdominale është e mundur që të dihet nëse një fëmijë do të lindë me zemër të shëndoshë. Në disa qendra mjekësore të sofistikuara botërore është bërë e mundur që të ndërhyhet që në jetën fetale, pra që në barkun e nënës dhe kështu të korrigjohet patologjia me anë të disa sondave speciale pa u ndërprerë shtatzënia. Numila Maliqari (Kuneshka), shefe e shërbimit të kardiopediatrisë, shpjegon se çfarë janë sëmundjet e lindura të zemrës, sa fëmijë lindin me defekte të tilla në QSUT, rëndësia e zbulimit të këtyre defekteve që në fetus etj. E pyetur se sa operacione kryhen në vit në QSUT, doktoresha shpjegon se vitet e fundit kryhen rreth 90-100 ndërhyrje kirurgjikale të defekteve të lindura në zemër në vit. Është rritur gama e defekteve dhe është ulur mosha e pacientëve që operohen.
Cilat janë disa nga defektet e lindura kardiake që mund të ketë një fëmijë?
Defektet e lindura në zemër i klasifikojmë në disa grupe. Një pjesë e tyre janë defekte relativisht të thjeshta, si defektet e ndarëseve të dhomave ose vrimat në zemër e që përbëjnë numrin më të madh të defekteve t lindura. Vrimat, kur janë të vogla, në pjesën më të madhe mbyllen vetë gjatë vitit të parë dhe të dytë të jetës. Por, kur janë të mëdha, kërkojnë ndërhyrje kirurgjikale për t’u mbyllur. Ka defekte të tjera që shoqërohen me nxirje ose cianozë në lëkurë, gishta, duar etj. Pjesa më e madhe e defekteve të lindura sot korrigjohen me anë të ndërhyrjeve kirurgjikale. Ndërkohë që për defektet që janë shumë të rënda ose shumë komplekse edhe kirurgjia më e përparuar në botë ka arritur të bëjë vetëm operacione ndihmëse, por jo kurim total.
Sa fëmijë lindin me defekte të tilla?
Defektet e lindura në zemër kanë një prirje rreth 7-8 raste për 1000 lindje dhe, nëse i referohemi numrit të lindjeve në shkallë vendi, kemi çdo vit 250-300 raste të reja me defekte të lindura të zemrës.
Defektet mund të zbulohen që në barkun e nënës?
Një pjesë e tyre mund të zbulohen që në barkun e nënës nëpërmjet ekzaminimit ekografik. Kjo varet nga cilësia e aparatit të ekografisë, të specializimit të mjekut që kryen ekzaminimin, konstitucioni i nënës etj.
Çfarë rëndësie ka zbulimi që në bark i defekteve?
Fillimisht kjo shërben për informimin e prindit, që fëmija do të ketë një defekt. Problemi kryesor qëndron te ato defekte që kërkojnë asistencë që në momentin e lindjes dhe është shumë e rëndësishme të dihet paraprakisht. Kështu bëhet e mundur që të transferohet gruaja shtatzanë për të lindur në një qendër terciare, dhe jo në spitale të nivelit të dytë.
A dihen shkaqet e defekteve të lindura?
Sot mjekësia akoma nuk është në gjendje të japë një përgjigje të saktë kësaj pyetjeje. Mendohet që është një shkak genetik dhe faktorë të ndryshëm, të cilët veprojnë gjatë 3 muajve të parë të shtatzënisë, që është periudha e krijimit të organeve.
Cilët mund të jenë këta faktorë?
Faktorët që akuzohen më shumë, janë sëmundjet e nënës, alkooli, duhani, medikamentet që merr nëna gjatë kësaj kohe, rrezatimet e ndryshme etj.
Evitimi i këtyre faktorëve mund të ndikojë në “moskrijimin” e defekteve?
Jo plotësisht. Është edhe faktori gjenetik që ne nuk mund ta evitojmë dot.
Çfarë është e rëndësishme, sipas jush?
Zbulimi në kohë. Sa më shpejt të diagnostikohen dhe sa më shpejt të trajtohen, aq më pak pasoja shkaktojnë në organet e tjera. Sot ne mundohemi të bëjmë një punë sa më informuese me mjekët obstetër-gjinekologë, pasi janë ata që ekzaminojnë zemrën e fëmijës ende të palindur, me mjekët neonatologë, të cilët janë mjekët që kanë kontaktin e parë më fëmijën dhe mjekët pediatër në konsultore, të cilët janë ata që ndjekin fëmijën.
Sa operacione kryhen në vit në QSUT?
Vitet e fundit në QSUT kryhen rreth 90-100 ndërhyrje kirurgjikale të defekteve të lindura në zemër në vit. Është rritur gama e defekteve dhe është ulur mosha e pacientëve që operohen. Pas ndërhyrjes këta fëmijë bëjnë një jetë normale ose afër normales, në varësi të defektit që paraqesin. Kështu, fëmijët me vrima në zemër të operuar në kohën e duhur pas operacionit, quhen të shëruar dhe bëjnë një jetë normale. Natyrisht, si çdo operacion, mund të ketë komplikacione si menjëherë ashtu edhe më pas. (shekulli / Denisa Canameti)