Kryetari i lëvizjes Vetëvendosje, Albin Kurti i tha Zërit të Amerikës se ministri Aleksandër Jablanoviç paraqet një koncept serbomadh ndërsa Trepça një shans për zhvillim të KosovësNë Kosovë, qeveria dhe opozita po këmbejnë kritika pas protestave të së martës që u përfshinë nga dhuna, e cila la pas vetes dhjetëra të lënduar dhe shumë dëme materiale. Qeveria thotë se ato ishin përpjekje për të marrë pushtetin me dhunë, ndërsa opozita mohon një gjë të tillë duke theksuar se synimi i tyre ishte në fakt forcimi i shtetit. Autoritetet ndërkombëtare po bëjnë thirrje për dialog politik dhe shmangie të veprimeve të dhunshme në protestat e paralajmëruara për javën që vjen me kërkesat për shkarkimin e një ministri serb në qeverinë e Kosovës dhe sqarimin e fatit të kompleksit të minierave Trepça.

Kryetari i lëvizjes Vetëvendosje, Albin Kurti tha në një intervistë për Zërin e Amerikës se këto dy çështje këto janë dy pika neuralgjike: ministri Aleksandër Jablanoviç si koncept serbomadh dhe në anën tjetër Trepça, si shans për zhvillim të Kosovës. Në intervistën dhënë korrespondentit tonë në Prishtinë, Besim Abazi, ai thotë se synim i Serbisë nuk është okupimi i Kosovës, por bosnjëzimi i saj.

Zëri i Amerikës: Zoti Kurti, protestat e organizuara prej jush dhe rrjedha e tyre kanë rritur tensionet në Kosovë. Si mund të shtendoset kjo gjendje?

Albin Kurti: Ka tri javë që kanë filluar protestat në Kosovë. Fillimisht me kërkesën për shkarkimin e Jablanoviçit nga qeveria e Kosovës dhe më pas edhe me mbrojtjen e Trepçës, nëpërmjet një ligji të veçantë që e bën Trepçën ndërmarrje publike të veçantë. Dhe këto protesta kulmuan në ato dy të fundit në Prishtinë, e para më 24 janar, të shtunën që shkoi, ndërkaq tjetra të martën më 27 janar. Në protestën e fundit kishte një intervenim brutal e mizor të policisë, me ç’rast ata na trajtuan neve ashtu siç ishte deklarata e Jablanoviçit, pra si egërsira. Fillimisht na i vendosën barrierat metalike në sheshin Skënderbeu, duke mos na lejuar që të kemi lirinë e qarkullimit dhe grumbullimit paqësor dhe më pas në rrugët e Prishtinës kanë gjuajtur me pushkë të gjata, me plumba gome, me ç’rast ka pasoja prej kalimtarëve të rastit me këmbë të thyer e deri te një protestues 29 vjeçar, të cilit nuk dihet nëse do t’i shpëtojë syri, për shkak se është goditur me plumb gome në sy. Kjo ka qenë për neve e papritur, sepse nuk kemi menduar që kaq gjatë dhe kaq shumë do ta mbrojnë Jablanoviçin i cili na e mohon historinë dhe na e nëpërkëmbë dinjitetin nga pozicioni i ministrit të qeverisë së Republikës.

Zëri i Amerikës: Por, zoti Kurti në dhunën që shpërtheu posaçërisht të martën, numri më i madh i të lënduarve ishte nga radhët e policisë?

Albin Kurti: Policia rregullisht e rritë numrin e të lënduarve të saj dhe nuk ka mundësi të bëjmë kurrfarë barazimi këtu, meqenëse policia kishte pajisje të shumta dhe ishte e armatosur deri në dhëmbë, ndërkohë që përballë saj ndodheshin rinia kosovare përgjithësisht, kishte edhe të moshuar, por kryesisht ishin rini që ishin tërësisht të paarmatosur. Madje edhe gurët që u hodhën mbi policinë pas intervenimit të policisë me gaz lotsjellës dhe me shufra gome e me autoblinda, edhe ata gurë, ishin gurë që gjendeshin aty. D.m.th. merrnin gurët që tashmë ishin në rrugë. Nuk kishte askush që kishte ardhur atë ditë në protestë më gurë. Por, unë nuk mendoj që duhet ta problematizojmë reagimin qytetar të 27 janarit, por duhet ta problematizojmë faktin që prania e ministrit të Listës serbe, Jablanoviç në qeverinë e Kosovës, është dhunë e përditshme, edhe më 27 janar edhe secilën ditë para 27 janarit dhe secilën ditë pas 27 janarit. Është dhunë mbi nënat gjakovare, është dhunë mbi historinë tonë kombëtare dhe është dhunë mbi institucionet e Republikës.

Zëri i Amerikës: Për shumë kë ministri Jablanovic dhe Trepça ishin vetëm njëfarë “casus belli”, njëfarë preteksti për protestat. Pse është kaq me rëndësi ministri Jablanoviç?

Albin Kurti: Ne kemi pasur ministra serb edhe në qeveritë e mëhershme. E kemi pasur Nenad Rashiçin, ministër të punës dhe mirëqenies sociale, mirëpo ai asnjëherë nuk ka thënë që në Kosovë Serbia nuk ka bërë krime, nuk ka kryer masakra. Ai asnjëherë nuk i ka quajtur shqiptarët egërsira. Përkundrazi, e ka pranuar pavarësinë e Kosovës dhe ka dashur gjithmonë dhe me gjithë mend të kontribuojë në integrimin e serbëve në institucionet kosovare edhe në shoqërinë kosovare. Jablanoviçi është diçka tjetër. Ne nuk kemi problem me Jablanoviçin pse është serb. Ne nuk kemi fare problem me serbët civil. Problemi me Jablanoviçin është sepse deklarata e tij, përveç se është e palejueshme, në të njëjtën kohë, ajo është shprehje e Serbisë brenda Kosovës. Pra misioni i kreut të Listës serbe, qartazi është që me deklarata të llojit të Milosheviçit e Sheshelit, ta dobësojë edhe Kosovën për nga funksionimi përbrenda edhe karshi Serbisë. Prandaj, unë besoj që tash është momenti që Jablanoviçit t’i tregohet vendi. E vendi i tij duhet të jetë jashtë qeverisë së Republikës. Pra, nuk duhet shtyrë kjo punë më vonë. Jablanovici është mbiemri i përveçëm i një ministri, por në të njëjtën kohë edhe emri i një koncepti të përgjithshëm serbomadh në Kosovë. Pra, nuk është Jablanoviçi vetëm një person i veçantë, një person i posaçëm, por në të njëjtën kohë ai është shumë më tepër se kaq. Është vet Serbia brenda Kosovës e cila po tenton të na bosnjëzojë.

Zëri i Amerikës: Në kohën kur ju ishit pjesë e bllokut politik bashkë me LDK-në AAK-në dhe Nismën për Kosovën, e dinit që nëse krijoni qeverinë këtë do ta bëni edhe me Listën serbe, Ku është problemi tani me këtë listë?

Albin Kurti: Në muajin korrik të vitit 2014, Jablanoviçi pat deklaruar qe ai nuk ka problem me Vetëvendosjen, por Vetëvendosja ka me Serbinë. Pak ditë pas kësaj deklarate e thirrën në Beograd komplet Listën serbe dhe që prej atëherë ata filluan të thonë që ata nuk hyjnë në qeverinë e Republikës nëse është Vetëvendosje aty. Dhe filluan ta luftojnë Vetëvendosjen sikurse dikur UÇK-në. Me të njëjtin fjalor dhe me të njëjtin diskurs në përgjithësi. Tash Jablanoviçi e tha këtë deklaratë nga pozita e ministrit të qeverisë së Republikës së Kosovës. Nuk e tha nga pozita e deputetit. Kur u bë ministër e tha kësisoj, prandaj kjo është e patolerueshme. Dhe Lista serbe është formuar nga marrëveshja (Hashim) Thaçi – (Ivica) Daçiç e Brukselit, me ç’rast, Daçiçi na e pat caktuar edhe datën e zgjedhjeve lokale të fundit, 3 nëntorin e vitit 2013. Pra, Lista serbe është njëlloj formacioni që doli nga marrëveshja Thaçi – Daçiç, e cila në njërën anë e sajoi këtë formacion dhe në anën tjetër do të orvaten që ta sajojnë edhe asociacionin e komunave me shumicë serbe si një lloj entiteti i veçantë brenda Kosovës. Çështja është se nuk kishim iluzione për listën serbe. Mirëpo, ne në të njëjtën kohë kemi mundur që ta kemi sërish Nenad Rashiçin sërish ministër e jo Jablanoviçin. Sidomos, jo një ministër serb i cili na quan egërsira dhe të njëjtën kohë mohon masakrat e Serbisë. Unë kurrë nuk e kam takuar Jablanoviçin. Sa kemi bashkëpunuar me bllokun opozitar, unë nuk e kam takuar asnjëherë Jablanoviçin. Nuk e di të tjerët kush sa herë e ka takuar, por e di që e kanë takuar. Unë nuk e kam takuar asnjëherë. Unë e kam takuar në një takim të përbashkët me Mustafën edhe Haradinajn dhe Nenad Rashiçin, i cili e mbaj mend shumë mirë, pat thënë që mua më pëlqen ideja e Vetëvendosjes, dialog me serbët e Kosovës për zhvillim. Pra ai vet pat thënë kësisoj. Pra, nuk i fus unë të gjithë serbët në një thes, ashtu qysh nuk i fus as të gjithë shqiptarët në një thes. Ju po e shihni që disa prej kundërshtarëve të Vetëvendosjes dhe njerëzit që më së shumti hedhin gurë e dru ndaj meje, janë pikërisht shqiptarë.

Zëri i Amerikës: A nuk po humbet shumë energji në çështjen Jablanoviç, që fundi i fundit me deklarata e tij do t’i kushtonte më shumë qeverisë sesa juve?

Albin Kurti: Veçse ka disa themele të popullit dhe të institucioneve që janë të padiskutueshme. Nuk mundet dikush të na thotë neve tash që këtu s’paska pasur masakra. Sepse ai po e përgatitë shtegun për ta kthyer Serbinë në Kosovë me këto deklarime. Ne e dimë që edhe në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë, një ndër argumentet kryesore, në fakt kryesori që është përdorur prej të gjithë atyre që morën anën e Kosovës me rastin e shpalljes së pavarësisë, ishte pikërisht krimet e Serbisë. Dhe tash ky vjen edhe godet aty.

Zëri i Amerikës: Por, ky nuk mund ta ndryshojë historinë zoti Kurti. Mendoj që është deklaratë shumë e fortë që ai po e kthen Serbinë në Kosovë?

Albin Kurti: Jo, ai po e hap shtegun për një synim të Serbisë, e cila nuk do tash ta okupojë krejt Kosovën, por ta bosnjëzojë atë. Nuk po them që qëllimi është që Serbia ta okupojë krejt Kosovën. Serbia dëshiron që ta bosnjëzojë Kosovën me një entitet të veçantë, ku thuhet, krime ka pasur nga të dyja palët në fund të fundit. Por, para se të thuhet se krime ka pasur nga të dyja palët, së pari sulmohen krimet e Serbisë në Kosovë, duke tentuar së paku të minimizohen ato. Natyrisht që ne të gjithë e dimë që ka pasur krime të Serbisë në Kosovë dhe natyrisht që Jablanoviçi nuk ja ndryshon askujt mendjen me deklaratën e tij. Por, kjo është asfaltim për synimet hegjemoniste të Serbisë. Besoj që të gjithë qytetarët e kanë parë që mos shkarkimi i Jablanoviçit nga Mustafa, është papërgjegjësi e jashtëzakonshme e Mustafës, meqenëse kryeministri nuk është përgjegjës vetëm kur vepron, por edhe atëherë kur nuk vepron e do të duhej. Unë nuk e kuptoj bash tërësisht, si bëhet që Mustafa e merr ne mbrojtje Jablanoviçin, si bëhet që ai e minimizon deklaratën e Jablanoviçit dhe në të njëjtën kohë, si bëhet që Mustafa nuk e kupton që duke e mbrojtur Jablanoviçin, u jep leje Jablanoviçëve që ta përsërisin atë deklaratë. Me vet faktin që ti nuk reagon ndaj një deklarate të tillë, përmes shkarkimit si kryeministër, kjo shndërrohet në leje për deklarata të tilla në të ardhmen. Prandaj, ky është momenti kur duhet ndalur njerëzit e tillë.

Zëri i Amerikës: Hipotetikisht ta zëmë që qeveria shkarkon Jablanoviçin dhe kësisoj nxit reagimin e Listës serbe e cila mund të tërhiqet nga qeveria dhe ta çojë vendin në një situatë kur ai do të detyrohej të shkojë në zgjedhje të reja. Kush mendoni se do të fitonte zgjedhjet? Çfarë nëse do të kishte sërish një situatë të njëjtë politike?

Albin Kurti: Besoj që ka gjëra për popullin, shoqërinë, kombin, shtetin tonë më të rëndësishme sesa mundësia e zgjedhjeve të jashtëzakonshme. Nuk po të mbetet Republika as në letër nëse tolerohet deklarata e Jablanoviçit dhe vazhdon të sulmohet Trepça. Pra, këto janë dy pika neuralgjike: Jablanoviçi si koncept serbomadh dhe në anën tjetër, Trepça, jo vetëm si krenari e popullit tonë, por edhe si shans për zhvillim në të ardhmen. Këto janë tejet më të rëndësishme se çfarëdo zgjedhjesh për të cilat unë tash as nuk dua të flas as të mendoj.

Zëri i Amerikës: A po synoni në njëfarë mënyre, siç ka thënë edhe qeveria, që ta merrni pushtetin nëpërmjet rrugës që sigurisht do të nënkuptonte rrëzimin e qeverisë dhe shkuarjen në zgjedhje të reja?

Albin Kurti: Ata nuk janë në gjendje të mendojnë më shumë dhe përtej pushtetit të tyre, andaj edhe tash po e mbajnë pushtetin me dhunë dhe duke e mbajtur pushtetin me dhunë, dëshirojnë që të na fajësojnë neve se po duam t’ua marrim atë. Askush nuk po dëshiron t’ua marr pushtetin. Ne po duam që të mos lejojmë që ministër në qeverinë e Republikës së Kosovës edhe më tutje të jetë Jablanoviçi dhe që të na e kthejnë ligjin për Trepçën që e bën Trepçën ndërmarrje publike, sepse pa Trepçën ne nuk e kemi shansin për zhvillim industrial të ekonomisë dhe vendit tonë.

Zëri i Amerikës: Por qeveria thotë se tashmë e shpëtoi Trepçën nga falimentimi me ligjin për ndërmarrjet dhe pasuritë e tyre dhe tash duhet ligj i veçantë por i cili kërkon kohë?

Albin Kurti: Këta e sollën ne seancën e 19 janarit një projektligj, mirëpo e tërhoqën për shkak të diktatit të (Aleksandër) Vuçiçit. Ishte Vuçiçi i cili menjëherë deklaroi kundër projektligjit të tillë i cili bëri që Mustafa në seancë të jashtëzakonshme, që e thirri vet si kryeministër, sepse ka të drejtë në bazë të rregullores së punës së kuvendit, ta tërheqë atë dhe ta sjellë një tjetër që sjell një lloj moratoriumi 18 muajsh, që nuk është zgjidhje, sepse asetet e Trepçës, vazhdojnë që të rrënohen…

Zëri i Amërikës: Por a nuk krijon hapësirë për zgjidhje zoti Kurti?

Albin Kurti: Po, pse jo ai ligji i parë menjëherë?. Trepça ka nevojë urgjente për t’u zhvilluar. Këta nuk shpëtojnë asgjë. Ne mendojmë që duhet t’i shpëtojmë qytetarët prej kësaj qeverie e cila nuk e shkarkon Jablanoviçin dhe vazhdon ta mbajë Trepçën të pazhvilluar. Tash, ju e dini që kryeministri Mustafa ka thirrur disa seanca të jashtëzakonshme të kuvendit. Mirëpo, në javën kur kemi pasur dy protesta shumë të fuqishme, me 24 janar dhe me 27 janar, nuk thirrën seancë kuvendi. Në njërën anë thonë që dialogu duhet të jetë në kuvend, e në anën tjetër ata komunikojnë me neve përmes dhunës policore.

Zëri i Amerikës: Por, ju e nxorët debatin në rrugë, sipas qeverisë, zoti Kurti?

Albin Kurti: Po, kryeministri Mustafa ka mundur të thërras seancë të jashtëzakonshme pas protestës masive të 24 janarit. Të hënën më 26 janar, para protestës së 27 janarit, kemi mundur të kemi seancë kuvendi. Pse nuk e thirri? Jo, sepse ai po dëshiron që me neve të komunikojë përmes dhunës policore.

Zëri i Amerikës: Ju thoni se dëshironi ta shpëtoni qytetarin nga kjo qeveri. Si?

Albin Kurti: Shikoni. Me këto protesta paqësore, ne rrugët e Prishtinës po i shndërrojmë në sheshe, për shkak se sheshi është bërë rruga në të cilën e mbrojmë edhe Republikën, edhe historinë edhe dinjitetin edhe Trepçën edhe qytetarin e republikës i cili është në shesh tashmë. Pra, kur institucionet e mbajnë dhe e mbrojnë deklaratën fashiste, raciste të përfaqësuesit të Serbisë kundër shqiptarëve, natyrisht që ato institucione bëhen të pamjaftueshme. Dhe po e them edhe njëherë, në javën që shkoi nuk thirrën seancë të jashtëzakonshme, ndërkohë që kryeministri ka mundur ta bëjë këtë. Ndërkaq ne si opozitë nuk i mbledhim dot 40 nënshkrime, meqenëse Vetëvendosje edhe kur t’i bashkohen deputetët e AAK-së dhe Nismës, i ka 33 deputetë.

Zëri i Amerikës: Moratoriumi që u vendos mbi Trepçën nuk e ndryshon gjendjen e saj që është tash e 16 vjet e njëjta. Pra Trepça nuk doli sot. Pse pikërisht tash është shndërruar në pretekst?

Albin Kurti: Besoj se kjo vjen për shkak se Serbia dëshiron ta hapë si temë në bisedimet e Brukselit. Dhe ky është momenti që në aspektin legal juridik, ta vulosim Trepçën si ndërmarrje publike të Republikës së Kosovës dhe ta lidhim me Kuvendin e Republikës me një shumicë prej 80 votash për çfarëdo ndryshimi të saj. Trepça ka nevojë që t’i shtohet vlera përmes investimeve. Në bazë të ekspertëve të Vetëvendosjes, nëse investohen në Trepçë, është një kalkulim i gjatë, 177 milion euro, atëherë nga eksporti i metaleve të përpunuara dhe gjysmë të përpunuara qysh në vitin e parë do të mund të merrnim 450 milion euro, sipas çmimeve të tregut botëror që janë sot. Është absurde që ne të flasim për borxhet e Trepçës në kohën kur nuk kemi marrë pjesë në sukcesionin e ish Jugosllavisë, kur plani i (Martti) Ahtisaarit na ven pjesë të borxhit të jashtëm të Serbisë, që është e padrejtë dhe kur Serbia nuk na i ka paguar dëmet e luftës. Ndërkohë që janë këto tri padrejtësi, të flitet për borxhet e Trepçës, është e padrejtë. Dhe mos harroni që vlera e Trepçës është shumëfish më e lartë se çfarëdo borxhi i pretenduar, me ç’rast shumica e atyre pretendimeve në fakt janë false. Siç e ka thënë edhe eksperti i Vetëvendosjes, Nazmi Mikullovci, ne nuk kemi pse t’i frikohemi gjykatave dhe ligjit, sepse me to do të fitojmë duke dëshmuar që Trepça është e jona.

Zëri i Amerikës: Çështja e dëmeve të luftës, e trashëgimisë së ish Jugosllavisë janë çështje që duhet të diskutohen në një tryezë bisedimesh dhe kjo pritet të ndodhë pikërisht në bisedimet që aktualisht zhvillohen me ndërmjetësimin e BE-së, që ju vazhdoni t’i kundërshtoni. Përse zoti Kurti?

Albin Kurti: Dialogu i deritashëm që është zhvilluar me Serbinë ka qenë pa kushte për Serbinë e për çështje të brendshme të Kosovës. Rrjedhimisht rezultati nuk ka mundur të jetë i drejtë. Ne nuk jemi kundër dialogut si të tillë, por jemi kundër këtij dialogu i cili e bën Kosovën temë e Serbinë përcaktuese të agjendës. Serbia duhet të plotësojë një mori kushtesh para se të kualifikohet për të dialoguar me neve. Dhe ne pa e konfirmuar kësisoj subjektivitetin politik dhe sovranitetin shtetëror, besoni Serbia do të bëhet gjithnjë e më e keqe dhe situata në Kosovë gjithnjë e më e rënduar.

Zëri i Amerikës: Për javën e ardhshme keni paralajmëruar sërish protestë. A jeni të gatshëm të punoni për të shmangur dhunën dhe të distancoheni prej saj, sepse jeni kritikuar që nuk po e bëni këtë?

Albin Kurti: Ne kërkojmë që policia të mos vendosë barriera metalike në sheshin Skënderbe. Ne e dimë që qeveria e ka ndarë veten nga Skënderbeu nëpërmjet grilave. Nuk ka nevojë që të na vendosë barriera metalike të na ndajë edhe neve nga Skënderbeu dhe ta gjymtojë sheshin. Sheshi është i qytetarëve. Tash, ka sheshe pa republikës, por nuk ka republike pa shesh. Dhe atë ditë më 4 shkurt, të mërkurën e ardhshme pra, në do të grumbullohemi tek përmendorja e Zahir Pajazitit në ora 12 dhe do të marshojmë drejt sheshit Skënderbe, me ç’rast do të kemi kujdestarët tanë që do të kujdesen që protesta të jetë tërësisht paqësore. Mirëpo, shpresojmë që policia nuk do t’i sjellë ato barriera metalike dhe nuk ta sjell atë armatim në shesh, të cilin qartazi më 27 janar nuk e solli për ta ekspozuar, por për ta përdorur.
(voa)

1). Ideja për këtë intervistë, këtë rrahje idesh me zotin Fritz, pati lindur prej disa kohësh, por fillimi i këtij Viti të Ri 2015-ë, u shpërfaq si rastësia më fatlume, për ta sjellë atë në dritën e publikimit, si një dhuratë për të gjithë lexuesit.

NGA ELVI SIDHERIES Çfarë është komunizmi për ju ?

FR. Komunizmi asht një shkarravinë që je i detyruem me e quejtë bukurshkrim!

ES Si e keni ndjerë ju personalisht, impaktin dhe pasojat e kësaj ideologjie dhe të zbatimit të saj në praktikë në Shqipëri ?

FR: Ne ishim brezi që lindëm në “yllin e kuq” ose siç quhej në “yllin e keq” të vendosjes së robnisë komuniste në Shqipni, nga Jugosllavia titiste. Shqipnia asnjëherë nuk ka pasë një ideolog komunist në drejtimin e PKSh, tue fillue nga 8 nandori 1941. Ata u larguen nga Mugosha e Popoviq, tue fillue nga Zef Mala, Qemal Stafa, Zai Fundo, Vasil Shanto etj., se nuk do të zbatonin kurrë në Shqipni ate që zbatoi E. Hoxha, per interesat e kolltukut të vet, dhe qejfin e tyne shkombtarizues shekullor.
Të gjithë ata që u përfshinë në “luftën e kllasave” ishin objekte persekucioni. Shkalla e këtij persekucioni ndryshonte, disa i kthente në skllavë, ndersa, disa të tjerë i zhdukte.
Nga Fisi i Nanës sime Prennushi, komunistët zhdukën tre Klerikë, ku perfshihej edhe daja im Don Kolec Prennushi, ndërsa të tjerët vuejtën shumë vite burg, flas për vllaun Alfonsin, 14 vjetë, si dhe dajat tjerë, të cilët i ndiqte Nana ime në kampet e shfarosjes.
Për 46 vjetë, nga 1944 – 1990, përveç vitit 1962 – 65, kam pasë një t’afërm në burg.
Pasojat merren me mend në të gjitha drejtimet!

ES. A jeni i mendimit që metoda shqiptare e praktikimit të ideologjisë komuniste, dallonte dukshëm nga vendet e tjera që e jetuan këtë sistem (Në Europë, Azi, Afrikë e Amerikën Latine) ?

FR: Komunizmi në Spanjë dhe Meksikë, ishte në ma pak vite. Shumë vrastarë! Rusia nga 1917 e deri në 1953, u ba “laboratori i masakrave terroriste komuniste”. Luftat e mëdha Botnore ia mbuluen terrorin Leninit dhe Stalinit. Jalta 1945 i privilegjoi! “Demokracitë” e Europës Lindore, mbas vdekjes së Stalinit, filluen njëfarë zgjimi, mbasi guxuen me ngritë kokën kundër skllavnisë së Bashkimit Sovjetik. Lëvizjet në Gjermani Lindore, Poloni, Hungari e Çekosllovaki…ishin një heroizëm i panjohun nga historia Botnore! Të kundershtosh komunizmin me armë, sot prap per né, asht e pabesueshme!
Thundra komuniste në Shqipni ishte e ngjeshun ma thellë, mbasi komshijtë tanë e donin prej sa shekujsh shkombtarizimin tonë, po, edhe zhdukjen fizike të Atyne Maleve që e ruejtën, siç thotë Fan Noli: “per dymijë vjetë, mbetën katolikë me armë në dorë”.
Pra, ishte klika drejtuese e PKSh, me E. Hoxhën në krye, ajo që i ishte besue misjoni i zhdukjes Formylës “Atdhé e Fé”, Formylë e cila, Ringjallej atëherë, kur ishim ma keq se kurrë. Gjaku i Atyne Martirëve Atdhetarë, edhe sot vazhdon me vlue ndër Bjeshkë!
“Revolucioni Kultural i 1967″, në Shqipni bani groposjen e Saj… Per Kinën dijmë pak!
Kur kam lexue citatet e Mao Ce Dunit, kam gjetë aty edhe portretin e Ramiz Alisë.

ES Si mund t’a definojmë periudhën 45 vjeçare komuniste në Shqipëri? …Në çfarë mënyre do të zerë vend në historinë e popullit shqiptar, ky gjysëmshekulli i errët?

FR: Periudha 47 vjeçare në Shqipni ishte: “Kunorzimi homoseksual i mbeturinave otomane të pabesa vrastare, me hajdutët e stepave të Kaukazit, lé e rritë nën kujdesin atnor të boshnjakëve turko sllavë.” Historia e tyne nuk i perket Popullit Shqiptar!
Ata pohojnë botnisht: “Né jemi vëllezër gjaku me turqë!”. Historia e tyne do të shkruhet vetem nder ranishtat e brigjeve të Azisë së Vogël dhe shkretinat e Arabisë…

ES Çfarë e dallonte sistemin monist shqiptar nga pjesa tjetër e Bllokut Lindor dhe përse efektet e këtij sistemi në Shqipëri rezultuan të ishin aq shkatërrimtare për vendin tonë ?

FR: Ishte urrejtja dhe interresat sllave që nuk e linin Europën me Rilindë Shtetin e Gjergj Kastriotit, “Mbrojtësit të qytetnimit të vet Europës!” Kur Dedë Gjo’ Luli ngriti në Deqiç Flamurin e Kastriotit, në vitin 1911, Europa bani sikur nuk “dëgjoi as, nuk pau”…
Në vitin 1912, Shqipnia ka lé me operacion! Për me ua lehtësue daljen në dritë të vetë Shqiptarëve “Shqipës i cunguen kokën, krahët e deri tek bishti, pjesët ma të mira!”
Në 1945, Aleatët ishin marrakotë, aqsa nuk u kujtohej Emni “Shqipni” fare në Jalta. Sllavët që në 1941, kishin gjetë tiranin Enver Hoxha, që plotsonte nevojat e dëshirat e tyne, po që për hirin e kolltukut të vet, ishte gati me zbatue edhe porositë e sulltan Mehmetit të II: “Mos të mbesë gjallë asnjë shkodranë!”. Ky zbatoi në Shqipninë e cungueme “rrenimin fshataresk” të Leninit, dhe barbarinë antikombtare, kundër të gjithë intelektualëve e deri tek shfarosjet masive ndër kolkozet sovjetike të Stalinit. Prandej, nga gjithë Europa Lindore, Stalini e “dashuroi” Enverin, dhe e merrte edhe ndër parada.

ES Cila fazë e 45 vjeçarit monist, miqësia me jugosllavët, sovjetikët, kinezët apo ajo “me forcat tona” e viteve 80-ë, ishte në këndvështrimin tuaj, më e vështira për Shqipërinë komuniste ?

FR: Shqipnia e 1945 me “firmat” e Jaltës, kje “Shteti i vetëm i dënuem me vdekje në Europë!” Drejtuesi formal i shtetit E. Hoxha, ishte “Hero i Popujve të Jugosllavisë”. Ma vonë mik i Stalinit, Mao Ce Dunit, dhe per 41 vjetë tiran i Popullit Shqiptar. Ai krijoi kampet e shfarosjes në gjithë Shqipninë. Kishte mbas vitëve 1950 ma shumë skllavë se çdo udhëheqës tjeter në krahasim me popullsinë e tyne. Mbi 500.000 Shqiptarë, kanë kontribue ndër kampët e punës dhe të shfarosjes deri në vitin 1974… per me pasunue E. Hoxhën, emni i të cilit në vitin 1989, ishte ndër miljarderët ma të mëdhej të bankave të Europës. Kjo vjedhje e pasunisë kombtare mbas vitit 1975 solli varfni të pashembullt.
Përveç, terroristëve që mbanin nën shtypje Popullin, të gjithë mendonin: “Çka kemi me ngranë në drekë?” Fëmijët i gëzoheshin një gotës qumësht me ujë! Koha ma e vështirë për Shqiptarët, kjé kur humbëm shpresat për liri, mbas vrasjes së Xhon Kennedit 1963.

ES. A mendoni se shqiptarët janë të prirur për të qenë më tepër të majtë ?

FR: Jo, asnjëherë! Shqiptarët janë i vetmi Popull që ka mbijetue! Kam njohë Shqiptarë nga të gjitha krahinat e Shqipnisë, dhe të gjitha besimet! Shqiptarët nuk janë kenë dhe as nuk janë Vllavrasës apo tradhëtarë kurrë, kur të konsiderojnë Vlla, Mik, Bashkatdhetarë e Bashkvuejtës. Kam njoh Gjinokastrit e Permetarë, Beratas e Firakë, Vlonjat e Krutanë, po asnjë prej Tyne tue fillue nga Fadil Kaja, Hodo Kopliku, Pavli Gushi apo Bedri Seferi, Sami Hoxha e Zeqir Dani në Pazarin e Shkodres, nuk me ka tradhëtue as provokue asnjëherë, tue dijtë mirë mendimin tim të pandryshueshëm!
Shqiptari kur të don me zemer, jep edhe jetën për ty, e nuk të prêt në besë! Ndersa, “të majtët” apo “Interncionalistët” në sherbim të krimit, nuk kanë as bésë, as Atdhé…

ES. A mendoni se ka pasur efektivisht një “dekomunistizim” të mirëfilltë të shoqërisë shqiptare ?

FR: Ka pasë vetem përpjekje dhe dëshirë por, arritje per dekomunistizim jo!
Mbas Rumanisë, ishte Shkodra në Janarin e 1990, që kerkoi heqjen e bustit Stalinit, po e mbylli diten e 14 Janarit 1990 me 300 të arrestuem e të torturuem, madje dhe vajza, ku i shkatrruen jeten një Martiri fatkeq të Rinisë Shkodrane, Heroit Rin Monajka.
Ishte funerali i djalit të vramë në piramidat e kufinit Pllumb Pllumbaj, ku mbas funeralit u arrestuen dhjetra vetë që thirrën gjatë bulevardit Shkodres: “Poshtë Nexhmije kurva!”
Ishte në Tiranë hapja e ambasadave, që u pasue me vrasje tek Mali me Gropa…
Ishte Mesha e Parë mbas vitit 1967, në Rrëmaji të Shkodres, me 4 dhe 11 Nandor 1990 ku, Don Simon Jubani shpalli Lirinë e Fesë…dhe, bani thirrje për Pluralizëm Demokratik!
Ishte shpallja e Partisë Bashkimeve Fetare, që u formue nga Nush Radovani e Ruzhdi Çoba, në 13 nandor 1990, që detyroi Ramiz Alinë me lejue formalisht “pluralizmin”, tue mos aprovue me ligj asnjë Parti tjeter përveç atyne, që “polli” PPSh e sigurimi i shtetit.
Ishte rrëzimi i bustit E. Hoxhës në Shkoder, me 13 Dhjetor 1990, që mbylli ditën me disa arrestime të rijësh, të cilët u torturuen dhe disa edhe u tredhën nga hetuesit kriminel.
Në Tiranë plasi edhe greva e studentëve… U hoq emni i E. Hoxhës, nga Universiteti i Tiranës, po mbas pak ditësh greva u shfrytzue per qellime politike nga PD.
Ishin grevat e organizueme të BSPSH në Shkoder, Kavajë dhe që, u kunorzuen me rrëzumjen e monumentit E. Hoxhës, me 20 shkurt 1991, nga minatorët e Valiasit…
Data 2 Prill 1991, në Shkoder, hoq masken e terroristëve dhe kriminelëve pasues të tiranëve Enver Hoxha dhe Ramiz Alia, që deklaroi: “Edhe gjak do bëjmë, dhe pushteti do mbetet përgjithënjë yni…” Presidentët dhe kryeministrat pasues i qendruen besnikë.
Kudo u manipuluen zgjedhjet për me vazhdue mbajtjen e pushtetit “socialist”, që në Shkoder BSPSH, ua sabotoi… Në shtator 1991, në Shkoder u formue edhe “Shoqata e të Persekutuemëve Politik”… Kjo u arrijt se Shkodra, ishte me të vertetë antikomuniste!

ES. Çfarë do të thotë në realitet “dekomunistizim” sipas jush dhe a do të kishte mundur të ndodhte (në çfarë rrethanash specifike nëse “Po”) me të vërtetë një proçes i tillë në Shqipëri pas vitit 1990 ?

FR: Në datën 3 Maji 1991, kam deklarue në BSPSh e Shkodres, për radio “Zëri i Amerikës”, se “Shqiptarët, duhet të mendojnë dhe punojnë për me formue Qeveri në Shqipni, pa asnjë komunist. Një prej tyne shkatrron demokracinë! Ndërsa President që shpeton Shqipninë duhet të zgjidhet Prof. Arshi Pipa ose Sami Rrepishti, nga ShBA “. Mbrenda tri ditësh doli ligji “Presidenti duhet të ketë jetuar 20 vitët e fundit në Shqipëri”.
Diasporat nga frika e “hapjes së dosjeve” të veta, luejtën lojën e mbas vitëve 1944… si atëherë, kur Stalini “thonte”: “Sa të jetë Rusvelti e Amerika, komunistët nuk dorzohen!”
Zhdukja masive e inteligjencës Shqiptare, solli pushtetarë të shkolluem “bastardhë”!

ES. A jemi ne shqiptarët, një popull me kujtesë të shkurtër dhe a ndikon ky tipar, në “harrimin” apo “relativizimin” e vuajtjeve dhe privimeve të përjetuara gjatë sistemit diktatorial ?

FR: Na akuzojnë si popull me “kujtesë të shkurtë”! Jo, kjo nuk qendron kurrë!
Né nuk kemi pasë asnjë shtet mik nga komshijtë, dhe as nuk kemi tentue me vra një nga qeveritarët apo shtetasit e tyne. Madje, kjo ka ba që shumë nga ata shtete kanë nxjerrë dijetarë dhe shkencëtarë, që kanë lanë gjurmë të pashlyeshme në historinë tonë kombtare si: Mis Durham, At Z. Valentini, Prof. Shufflay, Prof. dr. Jokli, M. Lambertz,etj Ndërsa, shteti i vetëm që na ka vlersue e ndihmue në Europë, ishte Austro – Hungaria. Atdhetarizmi i Shqiptarit ndër shekuj perjetsohet me Monumentin e Gjergj Kastriotit, në aq shumë vende të Botës sa asnjë tjetër, ndërsa, koha moderne ka simbol të Virtytit, të bamirsisë dhe dashunisë Njerzore, praninë e Shqiptares Madhe Nanë Tereza tek ata.
Asnjë Figurë tjeter në Botë, nuk njihet ndër aq shumë shtete sa Këta Dy Shqiptarë!

ES A vlen ndopak në rastin tonë shprehja italiane: “Si stava meglio quando si stava peggio” … “Ishim më mirë kur ishim keq”, që përtej Adriatikut përdoret për të kujtuar me njëfarë nostalgjie kohën e Mussolinit, ndërsa që tek ne do të kishte të bënte me “enverizmin” në përgjithësi ?

FR: Ma shumë asht rastësi, që diktaturat fashiste dhe naziste sollën “bashkimin e Trojeve Shqiptare”, rast i vetem në historine e Shqipnisë! Ndonse, Gjermania ka ruejtë një ndjenjë të mbrendshme per Shqiptarët, gja që e manifestoi fare vonë Shtrausi.
Kohës së shkueme as të largët, as të afërt, nuk kanë se shka me i lakmue Shqiptarët!
Koha e diktaturës, mbas vitëve 1970 solli në “gjiun tonë” edhe shumë prej atyne, që kur i sherbenin E. Hoxhës, nuk dinin me e kuptue fjalën “përsekucion”…E provuen edhe ata!
Do të më pelqente një “rikthim” në vitin 1991, pa vrasjet e 2 Prillit dhe “plumbat qorr”!

ES. Si mund të bëjë vërtetë përpara Shqipëria, kur akoma nuk është bërë një pastrim i ndërgjegjes, lidhur me të kaluarën dhe vetë barren e rëndë të trashëgimisë komuniste në shoqërinë tonë ?

FR: Pastrimi i ndergjegjës asht i lidhun me “pendimin” e fajtorëve të krimeve.
Kjo u duhej imponue me hapjen e dosjeve të tyne, atëherë, kur terroristët Shyqyri Qoku me shokë hoqën etiketat e emnave të tyne nga dyertë e apartamenteve në Shkoder. Kriminelët e papenduem, persërisin prap të kaluemen e idhtë. Unë nuk mund ti besoj “përgjumjes së tyne”, kështu, vjen edhe “mosbesimi” që ka pasojë logjike “mospajtimin kombtar”, e për rrjedhim përçamjen, pabesinë, dhe mbyllet me tradhëtinë e tyne, tue sjellë ripersëritjen e periudhës shkatrrimtare komuniste, porsa atyne ti paraqitët rasa.
Qetsia e tyne asht korrupsioni, ndërsa zgjimi i tyne; asht vllavrasja për rikthim mbrapa.
Mosdënimi i tiranëve “heronjë”, bredhja e lirë nëpër Botë e terroristëve trashigimtarë, të veshun me poste qeveritare dhe diploma korrupsioni e karta prrallore bankare, janë një parathanje vdekjepruese e demokracisë dhe e prospektivës së Shtetit Shqiptar.

ES. A janë shqiptarët më të prirur për të duruar jetën nën sisteme diktatoriale ose zgjedha të ndryshme, sesa për të krijuar një demokraci të vërtetë funksionale ?

FR: Nuk mund ta pranoj një mendim të kundërt me historinë e Popullit tonë. Kur gjithë Bota ishte në Luftën e Dytë Botnore, dhe në mësheftësi Enver Hoxha shpalli në vitin 1945, zgjedhjet e Para për Kuvendin Popullor me 2 Dhjetor, i porositun nga “druzhe” Tito, Demokrati i Madh Mark Çuni, fare i rij 24 vjeçar, nuk u pajtue me sistemin diktatorial të fqinjëve jugosllav, që kerkonin me vendosë në Tiranë qeverinë kukull të Enver Hoxhës. Ai kerkoi Pluralizem dhe një Demokraci të vërtetë ku të respektohen Liritë dhe të Drejtat e Njeriut për Vetvendosje në Shqipni. Pra, zgjedhje të Lira. Marku, formoi Organizatën Antikomuniste “Bashkimi Shqiptar” me pjesmarrje të Rinisë së dy besimeve në Shkoder, katolikë dhe muslimanë. Pranoi Burrnisht formimin e saj, dhe u pushkatue me 4 Mars 1946, atëherë kur në Europë, as nuk bahej fjalë për Demokraci.
Ky Shqiptar, që u vra për Liri të Drejtave të Njeriut në Shkoder, a ka Monument sot?
– Jo, se “demokracia” në Shqipni, nuk i perket Demokratëve të Vërtetë!
Në Shqipni vazhdon parimi “tradicional”: “Vrasësit…pushtetarë, hajdutët vrap në thesar!”

ES. Përqasja e komunizmit shqiptar ndaj fesë në përshtypjen tuaj ?

FR: Kupola e naltë e PPSh ishte sektare, fanatike dhe përçararëse, me pikpamje te theksueme terroriste: Vret e zhdukë në Shkodër 64 Klerikë Katolikë, dhe asnjë hoxhë apo Pop Ortodoks. Mbas vitit 1967 arreston, pushkaton e mbytë 13 Klerikë Katolik, 1 Pop dhe asnjë Hoxhë Musliman! Ateistët vrasin ke u vjen përdore, ata nuk dallojnë fe!
Lejohet mjedis Tiranës xhamia turke e Et’hem Beut, ndertue në vitin 1831, gati 500 vjetë mbas Kishës së Vaut të Dejës, që e hjellë në erë Fadil Ymeri me porosi të Ramiz Alisë, edhe pse ajo Kishë ishte e Shek. XIII, e vitit 1361, vetëm se aty, ishte kunorzue Gjergj Kastrioti! Ndërsa, sot, po rindertohen xhamija në Shqipni, me emna sulltanësh.
Deri këtu asht politika ynë që i sherben anmiqëve të Atdheut dhe të Popullit Shqiptar.
Edukata që mora nga daja im Don Koleci deri në vitin 1950, kur Ai vdiq, me formoi me ndjenjen e dashunisë vllaznore dhe antifanatike për të gjithë vllaznit Shqiptarë. Jeta ime ishte provë e sigurisë se në Shqipni, Miku i vertetë duhet dashtë me zemer si vllau!
Kur mora maturen për mësues, më shpëtoi nga arrestimi Elbasanasi Prof. Gani Daiu, nga shpifjet e shkodranit agjent sigurimi Bep Jubani, se: “Fritzi ka hjellë trakte…”.
Kur në 1967 mu shpif agjenti i sigurimit Shkodres Angjelin Kumrija, se: “Fritzi, asht i lidhun me agjenturat e Klerit Katolik dhe pikrisht, me Don Mark Hasin dhe At Pjeter Meshkallën, më shpetoi nga arrestimi i sigurt Himarjoti Mantho Bala.
Kur u kerkue pushimi im nga arsimi prej Xhemal Dinit, në vitin 1968, se: “Fritzi asht i deklasuar dhe me pikpamje revizioniste, siç e verteton edhe piktori Franc Ashiku, që grafikat e Fritzit kanë pikpamje të artit revizionist polak….” Ishte Bilal Parruca, që më çoi piktor tekstili, në fabriken e Pelhurave, dhe më bani njoftimin pikrisht nder sytë e shpifsit Franc Ashiku, në vendin e të cilit, Bilali po më çonte mue…
Kur më pushoi nga puna drejtoresha e Fabrikës shkodranja Liri Ymeri, “si i deklasuar”, me riemnoi mbrenda ditët sekretari i parë i PPSh së Shkodres, Kolonjari Petro Dode…
E si mundem unë, me shikue njerzit me synin e fanatikut, kur shpifsit e mij ishin të gjithë katolikë, ndërsa shpetimtarët e jetës sime, të gjithë ishin nga besime dhe qytete tjera?
I jam mirnjohës përjetë atyne Burrave, që jo vetem më shpetuen jetën, po asnjëni, nuk kerkoi nga unë, me i sherbye organeve të sigurimit të shtetit. Këte e verteton Dosja ime.

ES. Sa vlera arriti sistemi totalitar që t’ia fshijë, përçudnojë apo rrënojë njëherë e përgjithmonë shoqërisë shqiptare ?

FR: Sistemi totalitar kriminal i Enver Hoxhës, asht pasqyra ma e sakta e teorisë komuniste që verteton se “shtetet komuniste në zbatim”, janë e kunderta e Parimeve të programeve dhe manifesteve të publikueme si teori marksiste – leniniste, që filtrojnë në shtete terroriste dhe antinjerzore. Deri këtu, ky mendim duhet të na japin një mësim.
Vlerat ma të mëdha që ka shkatrrue janë dy: E para, tek Rinia Shqiptare ka shue një dëshirë të madhe që mbasi shkollohet jashtë, nuk i bije ma në mend per Shqipni.
E dyta, asht ringjallja e vllavrasjes ndër male, dhe mungesa e kulturës Atdhetare ndër shkollat e sotme, tue perfshi edhe ato fetare, ku janë perjashtue Shkrimtarët ma të Mëdhej të Shqipnisë, me “urdhnin” e Enver Hoxhës, në 1972, në “kongresin e porosive marksiste të Stalinit, për çeshtjet e gjuhësisë”…Gegnishtja u pagëzue “Gjuha e Krishtit”.
Né do t’ ikim, Rinia asht gjithshkafja se Ajo, asht e ardhmja e Atdheut! Vetëm një Rini e formueme dhe e kulturueme risjellë Vlerat Atdhetare ndër Shqiptarë!

ES. A jemi ende në kohë si popull, për të bërë realisht përpara, me një të kaluar 450 vjeçare osmane dhe 50 vjeçare moniste prapa krahëve ?

FR: Kohen e bajnë Popujt e shteteve të ndryshme, pavarsisht, nga shpejtësia ose ngadalësia e veprimit. Gjergj Kastrioti ka drejtue trimnisht per 25 vjetë vetem lufta, kundër perbindshit botnor turk. Mbrenda një kohe rekord me mjete minimale lufte, përveç, vendosmënisë me ruejtë Lirinë e Atdheut dhe Paprekshmeninë e Fesë së Krishtenë, me një grup Atdhetarësh të betuem e besnikë, ka arrijtë me kenë një Figurë Botnore e mbrojtjes së qytetnimit Europjan. Figurë e nderueme Botnore tue luftue, por edhe e papersëritëshme asnjëherë në histori. Dimensionet e Figurave të Kastriotit dhe Nanë Terezës, janë vlera unike të Popullit Shqiptar. Trimnia e Kastriotit dhe Bamirsia e Nanë Terezës, janë Virtyte frymzuese dhe shtytëse për të gjithë né Shqiptarët!

ES. A jemi ne një popull që mëson nga e kaluara e tij ?

FR: Në vitin 1992, Ramiz Alia dhe Sali Berisha, për me sabotue vizitën e Papës
Gjon Pali II në Shqipni, me 2 Dhjetor “nënshkruen’ hymjen në “Konferencë Islamike”…
Me 25 Prill 1993, u realizue vizita e Papes Gjon Pali II, në Shqipni. Ballë për ballë atë natë Papa me Gjergj Kastriotin, ka thanë: “Drama e Juej, Shqiptarë të dashtun, zgjon interesimin e gjithë Kontinentit Europian dhe asht e domosdoshme që Europa mos t’ ju harrojë. Dhe në fakt ky duhët të jetë pikësynimi sot, me këthye shpejt fletën tue mos harrue atë që ka ekzistue, për me shikue përpara. Pikëpamje kjo, që në një prizem vështrimi asht e drejtë e madje, e domosdoshme, por me një kusht që me mbetë gjithmonë në kujtesën tonë ajo që ngjau në të kaluemen.
Në të vërtetë ky asht kusht i domosdoshëm për mos me u rikthye tek të njajtat gabime të përlotuna dhe asht shtegu ma i mirë për një proçes pajtimi të vërtetë…
Ajo që ka ngja në Shqipni, të dashtun Vëllazën dhe Motra, nuk asht pa kurrë në historinë e njerëzimit…
Në emnin tand Popull Shqiptar, po i drejtohëm këtu Komunitetëve Ndërkombëtare që ta këthejnë vëmendjen e tyne vepruese ndaj kërkesave të zhvillimit tand të përgjithёshëm. Vetëm kështu, mund të mëkambët Paqa në këte zonë të Ballkanit, të përgjakun nga konfliktet vëllavrasëse të ulta e të pakuptim…
Vizita e dytë e bame nga Papa Françesku me 21 Shtator 2014, më perforcon Besimin tek e ardhmja e Atdheut tim të vuejtun dhe të dashtun, se “nuk asht e largët valvitja e Flamurit Gjergj Kastriotit perpara Selisë Madhshtore të Bashkimit Europjan!”
Vrojtoni me kujdes Brukselin…! Unë e kam pa me sy aty…Dhe, jam ndij krenar…
Gjergj Kastrioti vrapon mbi “kalin e vet” drejtë vendit bosh… në Europën e Bashkueme!

Ju falemnderës Mik i shtrejtë Elvi!
Melbourne, 2015.

Kjo gjendje shpërthyese natyrisht do të duhej të jetë e orientuar me koncept të qartë dhe me organizim të mirëfilltë, thotë lideri i Lëvizjes Vetëvendosje, Albin Kurti, në një intervistë dhënë Radios Evropa e Lirë. ​Radio Evropa e Lirë: Zoti Kurti, Kosova tashmë ka institucionet e reja, për formimin e të cilave keni qenë mjaft kritik. Por, duke pasur parasysh ngërçin prej gjashtë muajsh, është thënë se zgjidhje tjetër nuk ka pasur. Ju si mendoni?

Albin Kurti: Ka pasur zgjidhje tjetër dhe ajo ka qenë zgjidhje e vërtetë, shumica parlamentare t’i formojë institucionet e legjislaturës së pestë. Mirëpo, LDK-ja e udhëhequr nga Isa Mustafa, në momentet e fundit vendosi që t’i bashkohet Thaçit dhe kësisoji në Kosovë ta instalojnë vazhdimin e misionit të vjetër, që do të thotë rehati për politikanët që vishen me pushtet , mjerim për qytetarët të cilët që përballen më mbi jetesën dhe koncesione të mëtutjeshme Serbisë, së cilës i shtohen apetitet.

Ne, nuk besojmë që me këtë qeveri të re do të ketë të mira të reja për Kosovën. Përkundrazi, qeveria e Kosovës po e degradon Kosovën edhe në aspektin politik dhe atë ekonomik, politikisht po e bën vendin jofunksional si Bosnjën e pas luftës.

Ndërkaq, ekonomikisht po e bën atë të mjerë si Amerikën Latine në çerekun e fundit të shekullit të kaluar. Interesante është që në vitin e ardhshëm shënohet njëzet-vjetori i konferencës së Dejtonit, kurse në Kosovë po synohet të implementohet asociacioni i komunave më shumicë serbe që na bosnjëzon praktikisht. Pra, Bosnja pa të ardhme, paradoksalisht po shndërrohet në të ardhmen e Kosovës.

Radio Evropa e Lirë: Ju, si Lëvizje keni “rezistencë” ndaj dialogut me Serbinë,i cili shihet si një prej detyrimeve parësore të institucioneve të Kosovës. Mendoni se kjo ka ndikuar që koalicioni qeverisës të marrë këtë formë që ka sot?

Albin Kurti: Shteti i Kosovës është “për tokë”. Nëse i bërtasin të veshi shtetit të Kosovës “dialog me Serbinë”, shteti i Kosovës mund të pësojë edhe infarkt. Ne do të duhej të ngrihemi në gjunjë një herë, mirëpo kjo nuk do të ndodh me koalicionin PDK-LDK, i cili është i vendosur që të vazhdojë gjurmëve të [qeverisë] Thaçi II. Pra, ne e kemi të domosdoshme që ta kthejmë dinjitetin, sovranitetin, integritetin territorial për Kosovën dhe kjo nuk bëhet duke i vazhduar pazaret e Thaçit me Serbinë, me ç’rast Thaçi personalisht mbetet larg burgut e Serbia si shtet i afrohet Bashkimit Evropian.

Nuk mendoj që arsyeja kryesore që është prishur VLAN-i ka qenë dialogu, por besoj që Mustafa ka pasur gatishmëri që të mos ndryshojë asgjë nga formati, karakteri dhe qëllimet e dialogut, ashtu siç e kanë zhvilluar në të kaluarën Thaçi dhe [Edita]Tahiri.

Radio Evropa e Lirë: A besoni në normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë? Ky dialog pritet të rifillojë në janarin e vitit të ardhshëm…

Albin Kurti: Pas Luftës së dytë Botërore, shtetet e ndryshme evropiane i kanë normalizuar marrëdhëniet në kushtet kur nuk kishin më pretendime territoriale dhe kishin njohje reciproke. Si do të mund të normalizohen raportet me Serbinë kur ne nuk i kemi këto? Realisht edhe pas njohjes së Serbisë ne nuk do të kemi marrëdhënie normale me të, por pikërisht atëherë do të mund të thuhej që ai normalizim do të ishte normal.

Unë nuk besoj në normalizimin e marrëdhënieve më Serbinë, përderisa ajo i ka këto pretendime ndaj Kosovës, nuk ballafaqohet me të kaluarën dhe nuk na e pranon pavarësinë. Por, në anën tjetër e kemi parë që duhet të besojmë në normalizimin e marrëdhënieve të krerëve të institucioneve të Kosovës me ato të Serbisë.

Për herë të parë në Kosovën e pavarur jemi me një qeveri e cila i ka marrëdhëniet shumë më të mira me Beogradin se sa që i ka Shqipëria apo Qeveria e Shqipërisë marrëdhëniet me Beogradin.

Radio Evropa e Lirë: Keni kritikuar institucionet ndër të tjera për korrupsion, për nxitje të migrimit të paligjshëm dhe zhvillim të ngathtë ekonomik. Sa keni arritur ju të ndikoni në zvogëlimin e këtyre dukurive?

Albin Kurti: Besoj që Lëvizja Vetëvendosje, ka qenë gjithmonë subjekti i cili ishte në ballë të luftës kundër korrupsionit. Dhe këtë e kemi bërë për shkak se besojmë se pa shtet të së drejtës nuk ka as ligj të respektuar prej qytetarëve dhe në të njëjtën kohë nuk ka as kredibilitet për vetë republikën tonë.

Natyrisht që ne pak kemi mundur të bëjmë si grup parlamentar opozitar. Çdo herë e kemi ngritur zërin kundër korrupsionit, veçse duhet theksuar që luftimin e korrupsionit e kemi dëshmuar si qeverisje në Prishtinë, prej ndërprerjes së ndërtimeve pa leje e deri të transparenca e plotë në punësim.

Radio Evropa e Lirë: Sa mendoni se do të mund të funksiononi si opozitë e mirëfilltë, duke qenë se partitë e koalicionit qeverisës gëzojnë një shumicë të qëndrueshme në Kuvend?

Albin Kurti: Ata është e vërtet që i kanë numrat, mirëpo ata kurrë nuk e kanë pas rejtingun më të ulët te populli i Kosovës. Praktikisht të dy partitë që po rrudhen e po vyshken me shpejtësi, u bën bashkë në rënie e sipër. Besoj se Lëvizja Vetëvendosje si opozita kryesore dhe prijëse do të arrijë që edhe me deputetët e tjerë opozitara të AAK-së dhe Nismas, t’i ketë gjithsejt 33 deputetë në Kuvendin e Republikës.

Duke pasur parasysh se janë edhe disa të pavarur edhe disa të tjerë të pakënaqur në PDK e LDK do të arrijmë ta kemi numrin prej 40 deputetësh,i cili është i nevojshëm për të bërë komisione hetimore parlamentare.

Në të njëjtën kohë do të arrijmë që të kemi seanca të jashtëzakonshme për tema të cilat nuk janë ngritur më herët. Gjithashtu ne synojmë që tëpengojmë dy të tretat e deputetëve t’i ngrejnë duart si makineri e votimit, në mbështetje të këtij regjimi.Pra, posa t’i arrijmë 41 deputetë, atëherë ata nuk do të mund t’i kenë dy të tretat dhe ky paraqet një ndër synimet tona. Mbi të gjitha ne nuk synojmë që të kufizohemi vetëm në Kuvend. Aksionet publike dhe tubimet anë e kënd Kosovës, protestat e demonstratat do të vazhdojnë të jenë mjet i zakonshëm i Lëvizjes Vetëvendosje edhe me tej.

Radio Evropa e Lirë: Përmendët demonstratat, si mendoni t’i mbani nën kontroll? A keni ndonjë mekanizëm?

Albin Kurti: Besoj se situata në Kosovë po shkon drejt shpërthimit. Ne kishim një rrije të ulët ekonomike prej realisht 2,5 % në këtë vit, e cila ishte e varur nga investimet publike dhe konsumi publik e privat i familjeve.

Paqja sociale gjithnjë e më e brishtë në Kosovë mbahet nga remitencat e mërgatës sonë. Dhe kjo gjendje shpërthyese natyrisht do të duhej të jetë e orientuar me koncept të qartë dhe me organizim të mirëfilltë. Të dyja këto i ka Lëvizja Vetëvendosje dhe unë mendoj që ata që duhet të frikësohen nga shpërthimi i situatës në Kosovës kurrsesi nuk janë qytetarët, por vetëm këta pushtetarë të korruptuar.

Radio Evropa e Lirë: Një nga sfidat më serioze përballë institucioneve të Kosovës është themelimi i Gjykatës së Posaçme për Krime Lufte. Pse e kundërshtoni ju formimin e kësaj Gjykate?

Albin Kurti: Ne kemi nevojë për drejtësi universale, e jo për gjykata speciale. Le të mos harrojmë që nuk e dimë as statutin, as organizimin, as strukturën, as misionin, as përbërjen, as përmbajtjen dhe as financimin për këtë gjykatë speciale. Pra të thuash se je për Gjykatën Speciale do të thotë të japësh një çek bllanko, tërësisht të papërgjegjshëm; këto asnjëherë nuk janë bërë të ditura. Për më tepër më duhet të theksoj se për gjykatë të re ka nevojë Serbia, meqë ajo i zhvilloi katër luftëra dhe vrau 150 mijë jo serbë, ndërkohë që Gjykata Speciale atje për krime të luftës i ka në burg vetëm 160 serbë.

Ne e dimë që Kosova ka qenë shoqëri e viktimës dhe e dimë që Serbia ishte agresori, por e di gjithashtu se ka interes nga segmente të ndryshme ndërkombëtare që ta ndryshojnë ketë fakt, i cili është fakt historik. Për të gjitha krimet individuale në Kosovë do të duhej të kemi përgjegjësi individuale.

Kur EULEX-i është dashur të jap llogari për 1.5 miliardë euro të taksapaguesve evropianë, që i shpenzoi në këto 6 vite,atëherë dëshirojnë të formojnë edhe gjykata të reja; kjo është plotësisht e papranueshme. Dhe krejtësisht në fund mendoj që politikanët e Kosovës do të duhej të ishin në burg për krimet e paqes që i dijnë të gjithë ndërkombëtarët, e jo për krimet e luftës, të cilat i ka shpikur ndonjë ndërkombëtar. (rel)

Shqipëria do të marrë 1 miliard dollarë investime për tre vitet e ardhshme nga ndërtimi i gazsjellësit Transadriatik. Drejtuesit e kompanisë shtetërore të gazit në Azerbajxhan, një nga aksionerët kyç të projektit, thonë se punimet në Shqipëri do të nisin vitin tjetër me ndërtimin e rrugëve. Por pjesa më e madhe e këtyre investimeve do të kryhet në periudhën 2016-2017. Top Channel intervistoi Ibrahim Idarov, drejtorin e gazsjellësit për Greqinë dhe Shqipërinë, i cili thotë se strategjia e kompanisë është që shumica e punimeve të nënkontraktohen nga kompani shqiptare.

TCH: Po flasim për një projekt të madh, i cili shpesh është cilësuar edhe si një investim që mund të bëjë ndryshimin në ekonominë shqiptare. Gazsjellësi TAP pritet të kushtojë në total mbi 40 miliardë dollarë. Sa nga këto para parashikohen që të investohen në Shqipëri?

Idarov: Ne besojmë se investimi total i drejtpërdrejtë ose indirekt në Shqipëri do të jetë rreth 1 miliard dollarë. Dëshira dhe strategjia jonë është që në këtë investim të angazhojmë sa më shumë kompani shqiptare që të jetë e mundur dhe për këtë i mirëkuptojmë plotësisht pritshmëritë e qeverisë tuaj. Megjithatë, në disa punime mund të ketë kufizime për kompanite vendase, që lidhen me teknologjinë e lartë që kërkohet. Por për ato punë të cilat nuk kërkojnë teknologji komplekse, strategjia jonë do të jetë kontraktimi plotësisht tek kompanitë vendase.

TCH: Ju keni deklaruar se në Shqipëri keni gati çdo gjë. Keni marrë të gjitha lejet dhe liçencat e nevojshme nga autoritetet. A kanë filluar punimet në terren dhe kur do të kryhen këto investime që ju përmendni?

Idarov: Gazsjellesi Transadriatik ka një program të përcaktuar ndërtimi dhe sipas këtij programi punët aktive në terren në të tre vendet Itali, Greqi dhe Shqipëri do të fillojnë vitin tjetër. Pjesa e parë e punimeve ka të bëjë me ndërtimin e rrugëve mbështetëse të projektit. Tenderi është duke u mbyllur dhe shumë shpejt në do të lidhim kontratat me kompanitë qe do fitojnë. Pra, në këtë sens, përsa i takon Shqipërisë, investimet e para do të vijnë që vitin tjetër, ndërsa pjesa më e madhe e shumës prej 1 miliard dollarësh parashikohet të kryhet në dy vitet e ardhshme, 2016 dhe 2017.

TCH: Cilat janë përfitimet që merr ekonomia shqiptare nga ky projekt?

Idarov: Unë do të thoja që përfitimi më i madh është që Shqipëria bëhet anëtar i një projekti paneuropian. Pra, vendi juaj shndërrohet në një lojtar aktiv në një vepër strategjike dhe shumë të rëndësishme për Europën. Ky është një nga elementët kyç. Por sigurisht ndërtimi i projektit do të ketë përfitime të tjera të rëndësishme për ekonominë dhe qytetarët shqiptarë. Do të krijohen vende të reja pune, do të ketë kontrata për bizneset shqiptare dhe kompanitë tuaja do të përfitojnë njohuri teknologjike duke marrë pjesë në projekte kaq gjigande.

TCH: Kur do të përfundojë projekti? Pra, kur Europa do të marrë sasitë e para të gazit nga gazsjellësi Transadriatik?

Idarov: Ne besojmë se sasitë e para të gazit azerbajxhanas do të arrijnë kufijtë europianë në fillim të vitit 2020. Ne tani jemi duke punuar që edhe Shqipëria të ketë mundësi të përfitojë nga ky gaz. Me qeverinë tuaj sot firmosëm një meomrandum bashkëpunimi. Në thelb qëllimi i këtij memorandumi është që Shqipëria të mos jetë thjesht një vend tranzit i gazit, por të ketë mundësi ta përdore atë.

TCH: Zoti Idarov, faleminderit.
/ Top Channel

Prof.dr. Branislav Sinadinovski, shqiptari ortodoks dhe rrëfimi i tij në intervistën për INA për shqiptarët ortodoks në Maqedoni.Prof.dr. Branislav Sinadinovski në një intervistë ekskluzive për agjencinë e lajmeve INA flet për të historinë e shqiptarëve ortodoks, rrugëtimin dhe golgotën e jetës së tyre drejt një asimilimi monstruoz, heshtja dhe heqja dorë nga origjina dhe identieti kombëtar dhe problemet e tjera. Por edhe për rikthimin tek identieti dhe guximi i brezave për t’u deklaruar shqiptarë etnik.

Intervistoi: Naser Pajaziti/Suat Saqipi

INA: Profesor, ju jeni një figurë e njohur publike në Maqedoni që përveç deklarimit tuaj si shqiptarë ortodoks, së fundi keni publikuar librin më të ri të titulluar “Shqiptarët Ortodoks në Maqedoni”. A mund të na përshkruani një historik të shkurtër për këtë komunitet që është përballur me sfida të ndryshme drejt asimilimit ?

Sinadinovski: Me publikimin e librit tim doja të tregoj se në Maqedoni jo vetëm dikur, por edhe sot jeton një numër i madh i komunitetit shqiptarë me fe ortodokse. Qendra e tyre e dikurshme ka qenë Reka e Epërme, por megjithatë jeta ka bërë që ata me kohë të braktisin këtë vend duke u shpërngulur në qytete tjera brenda vendit, por edhe pjesa tjetër duke marrë rrugën e mërgimit, drejt vendeve evroperëndimore, SHBA-ve dhe kontinete tjera.

Dua të theksojë se edhe pse shqiptarët ortodoks e braktisën këtë zonë, sot atje jeton vetëm një pjesë e vogël e popullsisë, edhe ate të moshës së thyer. Dhe herë pas here gjeneratat e tjera vijnë në vendin e tyre për vizitë. Edhe pse ata kanë braktisur vendin e tyre, por megjithatë ata janë shumë dhe ekzistojnë dhe janë këtu në Maqedoni.

Në fillim të shekullit 20, dokumente historike tregonin se në Rekën e Epërme jetonin mes 8 mijë deri 10 mijë shqiptarë ortodoks, që flisnin gjuhën shqipe me dialekt geg. Nëse atëherë ka pasur 8 – 10 mijë, atëherë mund të konkludojmë se në bazë edhe të natalitetit, sot kemi mbi 70 mijë shqiptarë ortodoks.

Shqiptarët ortodoks janë gjithmonë aty dhe ata janë autokton dhe kjo është e qartë. Të gjithë tjerët kanë ardhur pas neve si shqiptarë. Dhe kush ka ardhur dhe ka pushtuar këto territore, ka tentuar të asimilojë shqiptarët ortodoks, duke filluar nga turqit, serbët, bullgarët dhe të tjerët.

Megjithatë, libri im nuk është vetëm libër për shqiptarët ortodoks në Maqedoni, por për të gjithë shqiptarët ortodoks, që për shkak të padrejtësisë historike, sot jetojnë të shpërndarë në vende të ndryshme të botës.

INA: Cilat kanë qenë peripecitë dhe vuajtjet që ky komunitet ka përjetuar gjatë historisë, duke përfshirë edhe ate më të re ?

Sinadinovski: Ne si komunitet apo pjesë e popullit shqiptar kemi qenë historikisht nën presione të mëdha dhe tendenca të asimilimit. Golgota dhe tmerri i përjetuar në këtë zonë, ka qenë vrastar, por mund të përmenden edhe shumë faktorë dhe shkaqe që ka ndodhur kjo. Por, edhe përkundër kësaj fushate që ka ndodhur në vazhdimësi, popullata ortodokse shqiptare ka mbijetuar dhe ka ruajtur identitetin, duke u dëshmuar sot përmes këtij libri dhe shumë protagonistëve se ne jemi pasardhës të pellazgëve dhe ilirëve.

Ne jemi popull që kemi rrënjë dhe kur nuk mundëm turqit dhe të tjerët të na asimilojnë, më së paku mund të na bëjnë sot të tjerët. Asimilimi ka vazhduar edhe pas krijimit të Jugosllavisë. Ky sistem nuk ka zgjedhur metoda për të asimiluar shqiptarët dhe nga ky presion kanë rënë disa shqiptarë. Një pjesë e madhe e patriotëve me ndjenja kombëtare ishin ndjekur nga UDB-ja, ndërsa kishte edhe nga ata që punonin kundër popullit tonë. Sot dihet se kush janë njerëzit e tillë, por është një fakt historik. Unë nuk dua të përmend emra, por juve si gazetarë nëse doni hulumtoni dhe zbuloni. Represioni ka qenë i egër dhe ishte mbjellë frika në palcë, por edhe diferencimi, në rast se do deklarohej dikush si shqiptarë ortodoks. Shumë familje brenda mureve të shtëpive flisnin gjuhën amtare, por jashtë shëndërroheshin në maqedonas.

INA: Sot është shqetësuese se ky komunitet po shkon drejt asimilimit kombëtar. Cili është ky realitet sipas jush ?

Sinadinovski: Gjeneratat e reja janë të vetëdijësuara se rrënjët e tyre janë shqiptare dhe se janë pjesë e popullit shqiptar në përgjithësi. Kjo dëshmohet me faktin se në promovimin e librit tim që u mbajt më 28 Nëntor në Shkup, me rastin e festës së Flamurit kishte mbi 120 të rinj shqiptarë ortodoks. Por siç ju thash edhe më lartë akoma nuk ka shpërthyer guximi dhe se disa nuk duan të bëjnë një hap të tillë, për shkak se ndoshta mund të ballafaqohen me probleme dhe sfida të ndryshme. Pra ka shumë që nuk guxojnë të deklarohen dhe të shprehin përkatësinë e tyre etnike, sepse e llogarisin ballafaqimin e tyre më pas me reagime dhe komplikime brenda familjare dhe lidhjeve e interesave të tjera. Ky komunitet kërkon mbështetje dhe mbrojtje më të madhe, solidarizim dhe promovim të vlerave të përbashkëta. Pra mbështetja duhet të vij nga të gjithë shqiptarët këtu në Maqedoni dhe jashtë saj.

Pas konfliktit të vitit 2001 ishte një vetëdijësim më i madh që shqiptarët ortodoks, të cilët përfituan një inkurajim dhe guxim për të rikthyer dinjitetin e humbur dhe duke rritur besimin se do të vijnë ditë më të mira edhe për ne. Andaj mund të them se në vitin 2001 ndodhën kthesa që kanë domethënie historike për të gjithë ne. Sepse ky vend sa i takon maqedonasve na takon edhe neve. Dhe ardhmëria e tij është vetëm si një shtet shumëetnik dhe shumëkulturor, sepse të gjithë kanë kontributin e tyre gjatë historisë dhe mbijetesës.

Kontributi i shqiptarëve për këtë vend është i madh dhe historikisht nuk duhet harruar se një nga njerëzit kryesor që kishte furnizuar VMRO-në gjatë luftërave historike me armë dhe barot ishte shqiptarë. Sekretari i parë i gjeneral të pushtetit të Repbulikës së Krushevës quhej Gjergj Çaçe dhe të tjerë që luftuan kundër turqve. Pra ka momente të rëndësishme historike për kontributin e shqiptarëve edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore.

INA: Problem faktik është edhe boshatisja e gjithë zonës së Rekës së Epërme. Sot tokat atje janë djerrë, po humben gjurmët dhe themelet e kullave dhe shtëpive. A besoni se do rikthehet fryma dhe fjala shqipe në këtë zonë që dikur ishte vatër e arsimimit dhe trashëgimisë kulturore shqiptare ?

Sinadinovski: Reka e Epërme është një zonë e pasur me gjitha veçoritë dhe pasuritë e saj si vend piktoresk me vendbanime të pasura, male, ujra dhe pasuri tjera natyrore. Kemi mbi 20 fshatra, por që sot aty jeton vetëm një popullatë e vogël, kryesisht të moshuar. Kryesisht janë disa shtëpiza që shfrytëzohen për pushime verore dhe dimërore dhe se ato tani shpesh po vizitohen edhe nga gjeneratat e reja. Gjatë periudhës së ndërtimit të liqenit artificial të Mavrovës, me qëllim të përfitimit të energjisë elektrike, u përmbytën shumë zona, kullosa, përfshirë edhe shtëpi, përfshirë edhe një pjesë të fshatit Kiçinicë, që dikur bashkë me Beliçicën ishin qendrat e shqiptarisë dhe kultivitimit të traditave dhe trashëgimisë shqiptare. Në këtë mënyrë përveç që u zaptuan shumë toka dhe kullosa, u thanë edhe ujrat dhe burimet që vinin nga malet tona, duke u derdhur në Liqenin e Mavrovës. Toka tona sot aty janë dhe ato askush nuk mund t’i zaptojë dhe përvetësoj, ashtu siç nuk ka mundur askush ta bëjë këtë gjatë historisë.

INA: Por, ju kur vendosët të deklaroni publikisht origjinën tuaj shqiptare dhe rrënjët familjare dhe etnike. Cilat ishin arsyet e forta që morët një vendim të tillë ?

Sinadinovski: Unë e kisha amanaet nga babai im Jakim Sinadinovski që të ndërmarrë një hap të tillë. Babai im ishte një intelektualë i dalluar dhe profesor universitar me më shumë se 39 vepra apo libra shkencor dhe me më shumë se 500 punime shkencore dhe profesionale. Ai ishte një nga themeluesit e sociologjisë rurale në kuadër të Jugosllavisë. Ai ishte një demokrat liberal , që shpesh kritikonte pushtetin komunist. Ai në një kohë kishte filluar gjurmimet për rrënjët tona familjare dhe gjithnjë na thoshte se ne jemi shqiptarë. Unë para 4 viteve jam deklaruar hapur për përkatësinë time etnike shqiptare. Këtë e bëra me rastin e publikimit të librit për Josif Bagerin, pishtarin dhe kolosin e letrave nga Reka e Epërme.

INA: Por, këto deklarime publike kanë edhe koston e rreziqeve, problemet me të cilat mund të ballafaqoheni, reagimi i rrethit ku jetoni dhe fqinjëve, kur dihet se akoma në këtë vend kemi urrejte dhe padurueshmëri ndëretnike ?

Sinadinovski: Po sigurisht siç thoni kjo ka çmim dhe sfida të rrezikshme. Unë përveç reagimeve publike dhe linçimeve të ndryshme që kam përjetuar, së fundi jam ballafaquar edhe me sulme fizike. Me thënë të drejtën nuk kam pritur se do të sulmohem fizikisht dhe të kërcënohem me vdekje, edhe ate me porosi mizore.

Menjëherë pas promovimit të librit dhe deklarimeve të mija për themelimin e Kishës Ortodokse Shqiptare në Maqedoni, kam përjetuar një tmerrë të vërtetë. Jam sulmuar ditëve të fundit në shtëpinë time nga persona të panjohur. Fatmirësisht kam arritur që të mbyll derën dhe t’i shmangem këtij sulmi që ishte përgaditur për të më linçuar dhe terrorizuar. Gjatë konfrontimit dhe moslejimit të këtyre dhunuesve të hyjnë në shtëpinë time, unë kam arritur që të lajmëroj policinë, e cila ka mbërritur në shtëpinë time dhe kam dhënë deklaratën se si ka ndodhur ngjarja. Një rast i dytë është edhe një letër kërcënuese e lënë si porosi nën derën e shtëpisë sime, ku jepej një mesazh tmerrues dhe mizor se do më vrasin dhe therrin bashkë me familjen time.

INA: Opinioni është i njohur se janë shumë personalitete shqiptare, pra ortodoks me origjinë nga Reka që sot janë akademikë, profesorë universitar dhe specialist e personalitete në sfera të ndryshme shoqërore, institucionale dhe jeta publike. Por disa deklarohen, dhe disa heshtin. A mund që ju të thoni ndonjë emër të tyre ?

Sinadinovski: Po, ka shumë personalitete në sfera të ndryshme. Por unë nuk guxoj të përmend emra, për arsye të ndryshme dhe që disa janë përmendur edhe më lartë. Është me rëndësi se ka nisur procesi i vetëdeklarimit të disave. Nuk ka frikë dhe ditë për ditë kemi njerëz që po vetëdeklarohen. Ky proces ka nisur dhe askush nuk mund ta ndërpres. Çdo popull ka kaluar këtë proces. Kur maqedonasit thirren në origjinën e tyre duke shkuar edhe në antikitet, pse ne të mos deklarohemi për origjinën tonë. Kjo nuk është turp, por krenari dhe një mision i përmbushjes së amanetit të gjeneratave tona të vjetra, apo baballarëve e stërgjyshërve tanë.

INA: A mendoni të vazhdoni këtë rrugëtim të nisur fisnik dhe sfidues, duke nxjerrë të vërtetën për shqiptarët ortodoks në Maqedoni dhe rikthimin tek identiteti ?

Sinadinovski: Unë do të vazhdojë rrugëtimin e nisur deri sa të jem gjallë dhe të kam shëndet, dhe lus Zotin të mos më ndodhë diçka. Planifikojë të publikojë shumë libra nga historia dhe rrënjët tona që unë i takoj. Dhe në këtë mënyrë do ta plotësojë amanetin jo vetëm të babait tim, por edhe borxhin tim ndaj popullit shqiptar, për shkak se unë nuk di se si ndryshe të kontribohet për popullin tim. Dhe këtë e bëj përmes veprave të mija duke njerrë në dritë të vërtetën dhe historinë e popullit tonë, që ka dy nobelistë dhe shumë personalitete gjatë historisë. Asnjë popull tjetër në Ballkan nuk ka këtë. Më mirë është njeriu të shkruaj, ose të sulmohemi.

INA: Por, sot Reka është e boshatisur dhe se kemi hasur në banorë të pakët që thonë se dijnë shqip, por janë maqedonas dhe se shqipen e kanë mësuar nga prindërit. Por hezitojnë të deklarojnë origjinën e tyre duke thënë se janë maqedonas. Pse ndodhë kjo ?

Sinadinovski: Por, siç thash edhe më lartë, njerëzit akoma kanë rezervat e tyre dhe frikën e mbjellur. Ata frikësohen dhe ky është realiteti i krijuar me shekuj e dekada. Problemi është më i thellë siç thash. Unë kam parë që një familjar i Josif Bagerit thotë para mediave se është maqedonas, dhe nuk thotë të vërtetën. Ai që e deklaron ate nuk është e vërtetë. Duhet mirëkuptim nga shqiptarët në Maqedoni, por edhe nga maqedonasit.

INA: Por, ky rrugëtim ka edhe sfidat që thatë dhe ballafaqimin me një rezistencë të paparë. Cila është porosia e juaj kundër atyre që duan të pengojnë këtë rrugëtim apo mision fisnik dhe njerëzor ?

Sinadinovski: Unë do të vazhdojë kontributin tim për të nxjerrë të vërtetën historike të trungut dhe familjes sonë, përfshirë edhe populli tim. Kjo është e drejtë universale dhe nuk ka asgjë të keqe. Misioni im është për të forcuar bashkëjetesën, për të nxjerrë në sipërfaqe vlerat shumëetnike dhe shumëkulturore e fetare që ka ky vend ku jetojmë. Do të doja që të përcjellë një porosi tek maqeodnasit se ne jemi të dënuar për të jetuar bashkë dhe nuk kemi çka të ndajmë, jetojmë nën një qiell dhe në këtë copë toke dhe shteti. Andaj duhet dhe është imperativ i kohës që të njihemi më mirë mes nesh, sepse për fat të keq sepse akoma jetojmë në dy botë të ndara. Duhet thelluar miqësia midis dy popujve në çdo sferë shoqërore dhe vetëm në këtë mënyrë do të eliminojmë të keqen e së kaluarës. Kjo është porosia ime sidomos tek gjeneratat e reja, që të njohin njëri tjetrin dhe gjuhët e tyre dhe të ndërtojmë një vend të pasur dhe të zhvilluar dhe gjitha këto probleme do të ndërpriten.

INA: Ju keni nxitur edhe çështjen e kishës ortodokse shqiptare në Maqedoni. Si mendoni ta realizoni këtë projekt, për të cilin u sulmuat nga klerikë maqedonas të Kishës ortodokse maqedonase, duke u akuzuar si shovenist ?

Sinadinovski: Tani për tani kjo është një ide dhe ne nuk kemi asgjë për të bërë jashtë Kushtetutës dhe ligjit. Andaj askush nuk duhet frikësuar. Kjo nuk është kërkesë e imja e imagjinuar, apo siç thotë prifti Timotej projekt politik. Kërkesa për formimin e Kishës Ortodokse Shqiptare në Maqedoni është një shprehje e kërkesës së shqiptarëve ortodoks që të kenë kishën e tyre, t’ju mundësohet dëshira për të cilën ka luftuar edhe Josif Bageri qysh nga viti 1910 kur në Bullgari kishte tentuar të formojë Kishën Ortodokse Shqiptare. Formimi i kësaj kishe si pjesë e kishës amë, kurse kisha të tilla shqiptare ka edhe në Amerikë dhe disa vende tjera të botës, ne vetëm do të ndihmonim Kishën Ortodokse Maqedonase që të zgjidh problemin disa dekadësh me Kishën Ortodokse Serbe dhe ti sigurojë vetës njohje ndërkombëtare.

INA: Cila është porosia juaj dhe se a mendoni se një ditë ky komunitet do të ketë të gjitha të drejtat dhe liritë e deklarimit të lirshëm dhe kultivimit të vlerave kombëtare dhe fetare. Apo do të jetë vështirë, për shkak të gjeneratave të reja të asimiluara apo “frikësuara” ?

Sinadinovski: Ne jemi pjesë e popullit shqiptar dhe presim ndihmë dhe përkrahje nga të gjithë shqiptarët kudo që janë. Presim përkrahje dhe solidarizim edhe nga vëllezërit tanë të përkatësive tjera fetare, duke u mishëruar dhe kontribuar bashkërisht për projekte të ndryshme, jo vetëm kombëtare. Ne duam përfshirjen tonë më të gjërë dhe më solidarizuese. Qëllimi ynë është një mision fisnik për përgjegjësi të përbashkëta, për edukim dhe kultivim të vleraver të përbashkëta historike, kombëtare, letrare dhe fusha të tjera. Uniteti ynë duhet të jetë nën frymën e një unifikimi prosperues.(INA)

Bisede e shkurter me shqiptarin ortodoks nga Reka e Eperme- Branko Manojloskin, lidhur me deklaraten e fundit te Liljana Sinadinovska- Andreevska , moter biologjike e Branislav Sinadinovskit, kusherinj te Brankos.
/ Nga Iliaz KADRIU/*Konvertimet nga nje besim ne nje besim tjeter, nga nje komb ne nje komb tjeter nuk jane te lehta dhe pa pasoja. Sa eshte i rende dhe i dhimbshem konvertimi i pare, po aq ose me shume eshte permiresimi i tij, respektivisht kthimi ne gjendje te pare. Ne kete drejtim, shume shqiptare ortodokse te Rekes se Eperme ( dhe jo vetem te saj ), fillimisht te padishem dhe te pavetedishem per pasojat e mevonshme , pranuan rreshqitshem dhe lehtesisht te konvertohen ne MAQEDONE duke ruajtur ortodoksine ne dem te kombit shqiptar.

Me te lexuar ne Alsat deklaraten e Liljana Sinadinoskes, lidhur me qendrimet e saj per vellaun Branislav Sinadinoskin, ” se Branislav Sinadinoski nuk eshte shqiptar, por mashtrues ordiner ” , e thirra ne telefon mikun tim dhe bajraktarin e ceshtjes se ortodokseve shqiptare per Reken e Eperme, Z. Branko Manojloski, i cili ne kohe te fundit jeton veres ne Reke , kurse ne dimer kthehet ne pjesesn veriore te Chicago-s.

Ashtu sic u morrem vesh, Branko fiks ne ora 12:00 me priste ne restoranin e caktuar per takim.

Branuko, me thuaj: cka din ti per Branislav Dinadinoskin ? Kush eshte ai dhe nga i ka rrenjet?

- I ati i Branislav Sinadinoskit ishte Joaqim Sinadinoski. Kurse nena e Joaqimit ishte Keva e cila ishte motra biologjike e nenes time Zafirkes. Qe te dyja dem baba dem kishin lindur dhe rritur ne Belicice te Rekes se Eperme, ku kishin llafosur vetem shyp, pasi qe fshati yne dhe te tjeret per rreth llafonin shyp. Pleqet dhe prinderit tane nuk dinin maqedonisht. Te gjithe kuvendonin shyp. Kjo eshte e verteta e xha Brankut dhe e verteta e Zotit.

-Pastaj, vazhdon Branku: mbiemri yne eshte Tanashi e jo Manojloski. Me renjen e Perandorise Osmane, Serbia mbiemrin Tanashi na i beri Tanasheviq aty kah vitet 1870. Pas mbarimit te Luftes se Dyte Boterore, motra ime e madhja , me morri per dore gjer ne oficari per te marre certifikaten e lindjes. I punesuari ma leshoi certifikaten me mbiemer Manojloski duke na thene edhe mua edhe motres se ketu e tutje do jemi Manojloski e jo Tanasheviq, sigurisht per te humbur gjurmet e mbiemrit te mocem Tanashi.

- Xha Branku akoma vazhdon: nje dite ne kishen Shen Bigorski, takova rastesisht priftin dhe i kerkova ne prezencen time te hulumtoje rreth mbiemrit tim te vjeter Tanashi. Pas disa hulumtimesh neper librat e mocem- regjistrat e viteve 1870-80, prifti e gjeti mbiemrin e vertetet dhe me tha: PRA TE VERTETES HESHT EDHE ZOTI. Ne kete rast edhe prifti kun foli gje. I thash se kjo eshte e verteta e cila ne kete moment ka nevoje per guxim, kurajo dhe perkushtim. Familjet tona te Tanashajve flitnin vetem gjuhen shqipe te dialektit te Rekes se Eperme, te cilen ne studimet e tij te thella gjuhesore e permend edhe studjuesi me renome boterore Robert Elsie.

- Z. Manojloski me tregoi edhe kete: kryetari aktual i Struges Zijadin Sela e kishte thirrur ne dreke dhe gjate bisedes , ne mes tjerash me tregoi se Sela i takonte PDSH-se e jo BDI-se. Pa u habitur fare i thash: Branku nuk merret me politike, por me te verteten te ciles nuk i frigohet aspak, pasi qe te dyja nuk shkojne bashke.

Gjersa ishim duke ngrene me tha se kishte pasur qejf qe sa te jete gjalle ta tregoje me te madhe te VERTETEN e shqiptareve ortodokse ne Reken e Eperme, e cila te tjeret ne fillim do ti mundoje sa te pastrojne me vetvehten dhe perfundimisht do t’ju ndihmoje ta gjejne vehten dhe te kthehen ne rrenjet e te pareve te tyre, perndryshe rahati nuk do te kene as edhe ne boten tjeter.

Ne fund dua ti kujtoj lexuesit se para disa ditesh ne hotelin Palace te Shkupit ne prezencen e shume te pranishmeve, Branislav Sinadinoski promovoi vepren e tij me titull: ” Shqiptaret Ortodokse ne Republiken e Maqedonise” ku sipas autorit ne keto troje qe nga koha pellazgo-ilire jetojne me shume se 70. mije. Ne te njejten kohe dhe ne te njejtin vend u be promovimi i librit te gruas se tij znj. Gordana Sinadinoska me titull ” Rilindesit Shqiptare”.Ne baze te informacioneve shume te sakta nga Komuniteti Shqiptaro-Amerikan ne Cikago, ju njoftojme se se shpejti ky komunitet ne bashkepunim me shoqatat e interesuara kulturore , do te beje promovimin e te dy librave te lartecekur ne Qendren Shqiptare ne Chicago dhe poashtu te Kisha Ortodokse Shqiptare ku do te jene prezent te dy autoret e veprave te cekura.

*ILAZ KADRIU, Prof. (Autori i ketij shkrimi kaqene kryetar i Komunitetit Shqiptaro-Amerikan ne Illinois me seli ne Chicago si dhe bashkepunetor i ngushte i Presidentit historik te Kosoves dr. Ibrahim Rugoves)
***
Origjinali: http://gazetadielli.com/para-te-vertetes-hesht-edhe-zoti/

U luftua me grushta, karrige e gurë fluturuan, u dëgjuan sharje raciste kur pëlhura me “Shqipërinë e Madhe” ra mbi stadiumin e Beogradit. Megjithatë të dy vendet duan të shohin nga e ardhmja, thotë kryeministri Edi Rama.Deutsche Welle: Zoti kryeministër, pse u shty vizita për në Beograd?

Edi Rama: Sepse në kuptimin tim Serbia nuk ishte gati që vizita të zhvillohej në datën e përcaktuar pas atyre, që ndodhën gjatë e pas ndeshjes Serbi – Shqipëri, në fushën e blertë të futbollit dhe në fushën e marrëdhënieve politike të minuara nga një mosbesim shekullor. Kryeministri Vuçiç më ka telefonuar dhe më ka shprehur pikëpamjen e tij mbi gjithë sa ka ndodhur, ashtu siç unë i kam shprehur timen, në divergjence të plotë me të. Por së bashku kemi rënë dakord se duhet të shohim nga e ardhmja dhe duhet ta çojmë përpara procesin e nisur dhe frymëzuar nga Kancelarja Merkel në Konferencën e 28 gushtit në Berlin, ku për herë të parë liderët e Ballkanit janë ulur të gjithë bashkë jo për t’u grindur për kufijtë, po për t’u bashkuar në rrugën e bashkëpunimit politik, ekonomik e social.

Si janë marrëdhëniet mes Tiranës dhe Beogradit?

Besoj se pas shfaqjes së stadiumit të Beogradit, të gjithë mund ta marrin me mend se marrëdhëniet janë në një fazë embrionale pas një shekulli e më shumë pa asnjë marrëdhënie bashkëpunimi, ku gjithë ç’mbajmë mend janë lufta, grindjet, mosmarrëveshjet.

A janë në gjendje elitat shiqtare dhe serbe për të zhvilluar një dialog?

Të mos e harrojmë se ky 2014 është viti më i mirë i Ballkanit në historinë e tij. Është i pari vit, që ka ardhur pa asnjë konflikt kufitar dhe në paqe mes të gjithëve. Rastësia e ka dashur që kjo të ndodhë në 100 vjetorin e Luftës së Parë Botërore, që shpërtheu pikërisht në Ballkan, por është një koincidencë shumë domethënëse, që na bën të gjithëve të kuptojmë se nga sa larg jemi nisur për të mbërritur në këtë moment, të cilin në asnjë mënyrë s’duhet ta shpërdorojmë. Unë kam besim se do ti’a dalim të bëjmë përpara pavarësisht problemeve dhe jam i vendosur të bëj gjithçka për të mos lejuar që e shkuara të na dalë përsëri përpara në rrugën drejt Europës së Bashkuar. Kjo paqe ka ardhur si vullnet europianist i popujve të rajonit, por është shumë e brishtë e gjitha për t’u ndërtuar. Eshtë një paqe shumë e madhe për shpatullat e secilit prej vendeve tona veç e veç, prandaj duhet të ecim dorë për dore me njëri-tjetrin e me Europën e Bashkuar, që nga ana e saj duhet të kuptojë se i duhet bashkimi me Ballkanin sot po aq sa ç’i duhet Ballkanit bashkimi më të. “Enlargement fatigue” është një term i njohur brenda BE-së, por brenda Ballkanit ka nisur të përdoret një term tjetër, “Patience fatigue”, dhe të gjithë duhet të bëjmë çmos që lodhja mos të na mundë në përpjekjen tonë drejt të ardhmes, pasi pasojat do të ishin reciprokisht katastrofike.

Në Beograd futbollistët shqiptarë e mbrojtën flamurin e “Shqipërisë së Madhe”. Ju, Zoti Rama, thatë se jeni krenar për lojtarët. Eshtë ky flamur flamuri juaj?

Dy gjëra më kanë impresionuar thellë në këtë histori dhe dua t’i them troç. E para fakti që një banderolë, ku ishin asembluar disa simbole kombëtare të shqiptarëve dhe që nuk ishte as flamuri ynë kombëtar, as flamuri i ndonjë “Shqipërie të Madhe”, po një shembëlltyrë fluturuese, që edhe ne e shihnim për herë të parë, provokoi një tërbim aq të madh politik në Beograd. Unë e imagjinoja që ndeshja do të ishte “e nxehtë”, në fund të fundit Serbi – Shqipëri është derbi i padiskutueshëm i Ballkanit dhe prandaj edhe e dekurajova çuarjen e tifozëve tanë në Beograd. Por që në stadiumin e Beogradit do të ulërihej 40 minuta rresht “Vritini shqiptarët, vritini shqiptarët! Vritini vëllezërit e kroatëve”, këtë nuk e imagjinoja. Ashtu siç nuk imagjoja dot kurrë që retorika e Serbisë zyrtare pas ndeshjes do të ishte një zgjatim i koreve raciste, antishqiptare, të tifozëve të udhëhequr nga huliganë të dënuar ndërkombëtarisht, të cilët hynë edhe në fushë e goditën lojtarët tanë me karrige kokës! Po së dyti, dhe ky ishte kulmi, nuk mund ta imagjinoja dot kurrë që 35 perëndimore të humbte kaq keq drejtëpeshimin nën peshën e shtypit të propagandës shtetërore serbe e të shpallte botërisht tim vëlla si autorin e gjithë katrahurës, pa marrë as mundimin të dëgjonte në mos atë vetë një burim alternativ të burimit krejt të pavërtetë serb. Si mund të linçohet publikisht e botërisht nga tribuna prestigjoze e të mirënjohura për etikën e tyre një person, që as nuk pyetet për të dhënë opinionin e tij? Dhe si ka mundësi që vetëm e vetëm, pse i akuzuari është vëllai i kryeministrit të vendit të një skuadre kombëtare, që dhunohet psikologjikisht e fizikisht në një fushë mike, dhe vetëm e vetëm pse mbi stadiumin e vendit pritës fluturon një “flamur” me simbole kombëtarë të miqve, titujt e mëdhenj të merren me këto e jo me racizmin e me dhunën fizike të ushtruar haptaz ndaj lojtarëve miq në kualifikimet e kampionatit europian?! Jürgen Klopp e tha si zakonisht shumë shkoqur të vërtetën e thjeshtë dhe e mbaroi duke thënë se ajo ndeshje s’kishte lidhje me fair play-n. Po unë do të shtoja se as shumë gazeta e televizone, edhe në Gjermani, s’kishin lidhje me fair play-n deontologjik të gazetarisë! Sa për lojtarët tanë jam krenar se nuk ranë në kurthin e tmerrshëm të asaj dhune psiqike e fizike, luajtën më mirë se Serbia, patën më shumë raste e padyshim, shumë më tepër dinjitet në një fushë, ku ishte ndaluar jo vetëm çdo flamur shqiptar, po edhe çdo shall e distinktiv shqiptar edhe për 45 personat, që shoqëronin skuadrën kombëtare në tribunën VIP.

Sa i madh është rreziku i nacionalizmit “shqiptaromadh” për shtetet e rajonit?

Shqipëria e Madhe është makth serb, jo projekt shqiptar! “Shqipëria e Madhe” nuk është në axhendën politike të asnjë partie politike në Shqipëri dhe as nacionalisti më ëndërrimtar shqiptar nuk sheh tek banderola e stadiumit të Beogradit Shqipërinë e vet të Madhe! Shqiptarët në shumicë dërrmuese duan “Europën e Madhe” me Shqipërinë, Kosovën e të gjitha vendet, ku ata banojnë në rajon, brenda BE-së! Ndërsa vetë nacionalizmi është padyshim një rrezik për rajonin, përderisa papunësia, varfëria, plagët e mëdha sociale në tërësi dhe qëndrimi jashtë Europës së Bashkuar janë fenomenë me impakt të madh shoqëror. Mos harroni po ashtu se Ballkani është një rajon jo vetëm multietnik, po edhe multifetar, çka bën shumë të vyer bashkëjetesën në paqe, që kemi arritur, po edhe shumë të madh potencialin eksploziv, në rast se paqja nuk ushqehet me projekte integrimi europian, bashkëpunimi, prodhimi e punësimi për vendet tona.

Si janë pozicionet e Shqipërisë ndaj shqiptarëve në vendet fqinje (Kosovë, Serbi, Maqedoni, Mal të Zi, Greqi)?

Të qarta si drita e diellit: Të bashkuar drejt Europës!
Intervistën e zhvilloi Sonila Sand.

Autokritika e një sllavi për bashkëkombasit e tij që nuk dinë se çfarë është dialogu, që theren për territore që u kanë shkaktuar shumë vuajtje fqinjëve. Akuza Millosheviçit dhe gjithë atyre që e sollën në pushtet, intelektualë dhe gazetarëShkrimtari Mirko Kovaç është shprehur se serbët nuk kanë haber për politikë, nuk kanë haber për kompromise, sepse nuk kanë diplomaci. Ata nuk e dinë çfarë është dialogu, theren për territore dhe janë të paaftë në paqe me fqinjët. Kovaç akuzon serbët për vuajtjet që u kanë shkaktuar në kohëra të ndryshme popujve fqinjë. Ai akuzon jo vetëm Millosheviçin por të gjithë ata që e sollën në pushtet intelektualë, gazetarë, madje edhe klasa qytetare janë përgjegjës në krime. “Vuajtja që ndodh diku tjetër ose në afërsinë tënde, duhet të jetë gjithashtu vuajta jote. Ndonëse krimi nuk vjetërohet, është humbur rasti që Dobrica Qosiqi të gjykohet si një kriminel lufte. Po qe se Serbia do të hynte në Bashkimin Evropian, modeli i të menduarit do të mund të ndryshonte diçka për nja 5-6 dekada” shprehet Kovaç.

Mbi dy dekada keni sinjalizuar për dëmin e politikës serbomadhe, të elitës shpirtërore serbe, me në krye babain fatal të kombit, shkrimtarin Dobrica Qosiqi për frymëzimin dhe propagandimin e politikës hegjemoniste serbomadhe, të politikës së urrejtjes, gjenocidit, luftës. Cili është dimensioni real i dëmit të një politike të tillë dhe përgjegjësia e elitës shpirtërore serbe për pësimet nga lufta dhe për gjendjen e tashme?

Nuk mund të thuhet vetëm ashtu kalimthi është shkaktuar dëm “sepse bëhet fjalë për jetë njerëzore, për vdekje të civilëve, vdekje të fëmijëve të pafajshëm. Të ashtuquajturat dëmet materiale mund të sanohen, por krimet që kanë mbetur pas babait fatkeq dhe të bashkëpunëtorëve dhe ndihma qarëve të tij, janë diçka që hyjnë në historinë e turpshme të neverisë”. Para disa ditësh në javoren boshnjake, “Dani”, miku im Marko Veshoviçi, poet i shkëlqyeshëm dhe një figurë madhore morale e kësaj kohe, ka shkruar bukur një libër i cili flet për kohën e ndërhyrjes së NATOs, kur e përmend rastin e një vajze shqiptare të rrëmbyer diku në shpatet e Kopaonikut. Fqinja e asaj familjeje shqiptare, serbja, ka shkuar te ushtarët që t’i lusë ta lirojnë vajzën, sepse ishin komshinjtë e tyre, shqiptarë, njerëz të pafajshëm. Ai ushtari serb e kishte marrë në pyetje atë bashkëkombësen e vet, e kishte nxjerrë thikën dhe para saj e kishte therur vajzën shqiptare. Veshoviçi më tej thotë se sikur të ekzistonte vetëm kjo vrasje, e vetme, do të duhej penduar i tërë populli serb. Ose, Zoti do të duhej ta dënonte në tërësi. E, pastaj Veshoviçi me zhgënjim konkludon: “Por, Zoti është një thashethemnajë e paverifikuar”.

Çfarë sugjeron teza e Qosiqit se tokat serbe janë shumë më të mëdha nga populli i cili jeton në to? Ndërkaq, historiania serbe, Latinka Peroviç, mendon krejtësisht ndryshe, serbet humbin në luftë atë që mezi disi e kanë arritur, e kanë arnuar në paqe?

Për këtë kam shkruar në një tekst më të gjatë për Qosiqin. Aty kam thënë se një konstatim i tillë qesharak, kavanesk, joserioz, në asgjë i bazuar, por pas së cilit janë kallur naciofilët, e ka ngritur aq shumë themeluesin e saj, aq sa askush më, pastaj nuk ka pasur guxim ta verifikojë apo ta ristudiojë, sepse ishte pranuar si një fakt, si një e vërtetë e pa rrënuar, si një çast lucid i Mesisë. Më pas deklarohet edhe vetë krijuesi i kësaj thënieje të mençur, duke shtuar se në këtë thënie e ka bazuar tërë jetën vetanake dhe se “e ka sublimuar eksperiencën e vet dhe vitet e të medituarit”. Historiania, shkrimtarja e mrekullueshme, personi i mrekullueshëm, Latinka Peroviç mendon krejtësisht ndryshe, duke pohuar se më parë mund të thuhet se serbët humbasin në luftë atë që në një mënyrë, mezi e kanë arnuar në paqe. Ajo thotë se Serbia nga viti 1876 çdo 14 vjet e ka bërë nga një luftë. Kjo do të thotë së serbët nuk kanë haber për politikë. Latinka pohon se politika, pos të tjerash, është edhe evitim i rrezikut. E, lufta është rrezik dhe fatkeqësi, e cila të gjithë i hedh prapa. Ajo që serbët e humbin në paqe, do të thotë se nuk kanë haber për kompromise, se nuk kanë diplomaci, se nuk dinë çfarë është dialogu, se theren për territore, se janë të paaftë në paqe me fqinjët etj. Kjo krenari e humbësit realisht është ndjenjë e inferioritetit, prandaj edhe ndodh rënia si e pa kokë në luftëra. Lufta është gjendje e papërgjegjësisë, mundësi krimi, një lloj ndjekjeje primitive dhe e gjuetisë ndaj tjetrit dhe të ndryshmit, të tjetër farit.

Qosiqi dhe kompania me veprimtarinë e gjithëmbarshme a kanë krijuar rrethana që nacionalizmi të shndërrohet në një gjendje patologjike, për krijimin e ndjenjës së pasigurisë të populli vetanak dhe a e kanë kultivuar frikën psikotike për rrezikueshmërinë e serbeve?

Gjithçka kjo ka ndodhur në hapësirat tona, rrjedh nga këto kuzhina nacionaliste serbe. Ngjizja e ish-komunistëve, e Kishës dhe e çetnikëve ka luajtur rolin kyç në luftërat e kaluara. Serbet i kanë nxitur luftërat në Kroaci, Bosnje dhe në Kosovë, por ata sikur këtë e harrojnë gjithnjë e më shumë, kurse historianët e tyre tashmë gjejnë arsyetime për krimet që i kanë bërë. Së shpejti do të dalë se ata janë qengja të pafajshëm!

Nacionalizmi nuk mund të eliminohet aq lehtë e shpejt, sidomos nga shoqëria serbe, ku është aq i rrënjosur. Nacionalizmi sikur ka mbetur i paprekur, keni shkruar. Cilat janë pikëmbështetjet e nacionalizmit serb dhe a janë mbetur të paprekura ato shtylla?

Elita është pikëmbështetje sot sikur ishte edhe në të kaluarën. Millosheviçi nuk ka ardhur vet në pushtet, as që i ka bërë vetëm krimet. Me të ishin pothuaj të gjithë intelektualët, Shoqata e Shkrimtarëve Serbë, Shoqata e Artistëve Serbë, Akademia e Shkencave, gazetarët, institucionet e kulturës, Kisha, policia, ushtria edhe vet opozita, madje edhe klasa e dikurshme qytetare, e cila atë e shihte si antikomunist i cili serbëve ua ka kthyer dinjitetin. Ky është një konceptim i gabuar dhe i sëmurë i dinjitetit.

A kanë ndodhur në Serbi ndërrimet esenciale politike pas rënies e vdekjes së Millosheviçit, a është bërë demillosheviçizimi. A ka ndryshime esenciale në planin e kulturës. Keni deklaruar se serbët për një kohë të gjatë nuk do të dalin nga bërlloku. Një popull që i kremton kriminelët sikur është Karaxhiçi, Mlladiçi apo Millosheviçi, populli tek i cili Shesheli mund të këtë ithtarë, nuk ka perspektivë?

Vështirë që të paraqitet një psikolog i tillë. Kjo është vetëm një metaforë, figurë që e kam përdorur. Duhet zhdukur plotësisht ky model, për çfarë duhet një periudhë e gjatë kohore. Po qe se Serbia do të hynte në Bashkimin Evropian, do të mund të ndryshonte diçka për nja 5-6 dekada.

A konsideroni se duhet të përgjigjen disa intelektualë, letrarë, artistë serbë, të cilët me paraqitjet dhe me veprimin e tyre kanë nxitur urrejtjen etnike, mos tolerancën, luftën e krimet?

Po, kjo është dashur bërë deri tani. Ta zëmë Milorad Vuçeliçi, i cili ishte drejtor i Televizionit të Millosheviçit, një luftë nxitës, është po aq kriminel sa edhe Millosheviçi. Ai sot udhëheq një revistë dhe nuk bashkëndien me bashkëmendimtarët e vet shpirtërorë e moralë, të cilët gjykohen në Hagë. Sikur të ishte i moralshëm, do të solidarizohej me pajtashët (jaranët) e tij dhe vullnetarisht do të shkonte në Hagë.

Mirko Kovaç ishte shkrimtar malazez, kroat dhe serb

Kovaç lindi në fshatin Petrovici Nikshiq (në atë kohë në Drina Banovina, Mbretëria e Jugosllavisë, tani në Mal të Zi). Veprat e tij janë romanet: Gubilište, Moja sestra Elida, Malvina, Ruganje s dušom, Vrata OD utrobe (të cilat i dhanë atij Çmimin NIN në vitin 1978), Uvod u drugi Zivot, Kristalne rešetke, Grad u zrcalu, dhe tregimet e shkurtra: Rane luke Meštrovi?a i Nebeski zaru?nici; përmbledhje esesh: Evropska trulež i drugi eseji, Na odru, Cvjetanje Mase, Elita Gora od rulje; Scripts film Okupacija U 26 slika. Ai botoi Knjiga pisama me shkrimtarin serb Filip Davidit. Ai mori çmimin serb “Andiç” në vitin 1987, çmimin suedez Tucholsky (1993), Çmimin Gjermane Herder (1995), Çmimin malazez Njegosh (2009) dhe çmimin Trinaestojulska (2004), Çmimin Vilenica sllovene (2003) dhe çmimin kroat Vladimir Nazor (2008). Ai jetoi në Beograd, por u transferua në Rovinj, Kroaci, vendlindjen e gruas së tij, pasi Millosheviçi erdhi në pushtet. (Shekulli)

Fati i mëtejmë i Maqedonisë varet nga elitat politike maqedonase. Shqiptarët dhanë thuajse të pamundurën, ata investuan pritjen dhe durimin 24-vjeçar, që elitat maqedonase ta kuptonin se Maqedonia është projekt që më shumë qëndron mbi shtyllën shqiptare sesa mbi atë maqedonase. Duke mos dashur që mllefi të shtohet, duke mos dashur që ne edhe më tej të protestojmë rrugëve, unë i jam përkushtuar veprimit që kjo kohë të sjellë heronjtë e saj, që ne të dështuarit të tërhiqemi dhe ta ndihmojmë këtë rini ta lexojë drejt kalendarin në të cilin jeton. Kështu e shikon me pak fjalë situatën në Maqedoni analisti i njohur Kim Mehmeti, i cili në një intervistë ekskluzive ka dhënë opinionin e tij për ngjarjet e fundit, por edhe për qëndrimet zyrtare të Shqipërisë dhe Kosovës. Ai analizon veprimet e shqiptarëve të Maqedonisë që nga viti 2001 e deri më sot, ndërkohë që jep mendimin se si do të ishte ky shtet sot nëse do të ishte realizuar marrëveshja e Ohrit. Të gjitha këto dhe pritshmëritë e tij për të ardhmen e Maqedonisë, ai i rrëfen në intervistën e dhënë për gazetën “Shqip”.

Zoti Mehmeti, cili është mendimi juaj në lidhje me situatën më të fundit në Maqedoni dhe posaçërisht me protestat e fundit të shqiptarëve atje?

Kim MehmetiPas konfliktit të 2001-shit, të gjithë shpresuam se Maqedonia e kishte kuptuar se nuk mund të ishte vetëm dëshirë e atyre që vetveten e quajnë maqedonas. Shpresuam se elitat politike maqedonase më në fund e kishin kuptuar të vërtetën se ekzistenca e këtij shteti varet nga shqiptarët po aq, nëse jo edhe më shumë sesa edhe nga maqedonasit. Pastaj konflikti i 2001-shit, neve shqiptarëve na e ngjalli shpresën se më në fund edhe ne do e kishim të qartë se si do të dukej shoqëria jonë në përbërje të këtij shteti, se lirshëm do e ndërtonim “Shqipërinë” tonë në Maqedoni, duke e kultivuar njëkohësisht në vetvete edhe përkatësinë shtetërore, përkatësi e cila nuk do e pengonte degën tonë të këtushme kombëtare të ndiejë edhe lëngjet e trungut të shqiptarisë. Por, ndodhi ajo që nuk e kishim imagjinuar dhe doli se kodi gjenetik i politikës maqedonase, ishte e pamundur të ndryshonte, se mbetej ai që ishte ngjizur në zyrat antishqiptare të Beogradit. Kështu që, shumë shpejt pas konfliktit, me ardhjen e qeverisë së Gruevskit, filloi një betejë antishqiptare, por tani, nëpërmjet përmendoreve, nëpërmjet përbuzjes së shqiptarisë, nëpërmjet arrogancës që shprehej me “Enciklopeditë” që fyenin popullin tonë, nëpërmjet “Sopotëve”, ku burgoseshin shqiptarë në procese të kurdisura gjyqësore, nëpërmjet “Brodecave”, “Radushës”, ku në pritë, policia likuidoi heroin e UÇK-së, Harun Aliun, me çka shqiptarëve thuajse u përcillej një porosi e vetme, por shumë e qartë, e të cilën nuk e lexonin drejtë vetëm përfaqësuesit tanë politikë: ju na kapët ngushtë më 2001-shin, por tani kur ne e kemi korrigjuar gabimin dhe kemi forcuar policinë, e jo armatën, do e shihni se s’keni forcë të bëni asgjë.

Dhe çudia më e madhe ndodhi kur shqiptarët e këtushëm e panë se edhe “çlirimtarët” tanë të 2001-shit, iu nënshtruan kësaj politike, se ata thjesht u bënë vasalë të një sunduesi që bënte thuajse ç’të donte, e ndërkohë këta tanët vetëm dilnin e na qetësonin apo edhe i shërbenin Gruveskit si mbulesë para ndërkombëtarëve. Andaj, lirisht mund të thuhet se bashkautorë të kësaj që u ndodhi shqiptarëve të Maqedonisë janë edhe dy partitë e këtushme shqiptare, të cilat nuk e di as pse as si u bënë pengje të VMRO-së, e cila gabimisht besoi se ai që i ka nën kontroll këto dy parti, e kontrollon edhe tërë shqiptarinë e këtushme. Pastaj këtë strategji të Gruevskit, që ka vite që ne e kishim lexuar, vonë e zbërthyen edhe Tirana e Prishtina. Gjë që ishte e logjikshme ngaqë ata edhe nuk mund ta kuptonin se si është e mundur që me aq deputetë, me alamet ministra e funksionarë të lartë shtetërorë dhe duke qenë 30 përqindëshi i popullatës së përgjithshme të shtetit, të mos mundesh politikisht t’i kundërvihesh një populisti qesharak, siç është Gruevski. Pra Tirana e Prishtina zyrtare me vonesë e kuptuan atë që e larmonim ne me vite: se Gruevskin e bëjnë të fortë partitë politike shqiptare, se sikur të mos ishin ato, ai qëmoti do të ishte e kaluara politike e këtij shteti. Kështu që doli puna se përfaqësuesit tanë, të dehur nga të mirat që ua ofronte pushteti, menduan se barazia qytetare realizohet atëherë kur qeveria multietnike u mundëson të gjithë pushtetarëve, pa dallim feje e etnie, të pasurohen ngutshëm. Ata pra nuk e lexuan atë që ne e thoshim me vite: se Gruevski përdor një strategji shumë të thjeshtë, – e që ne e kishim shijuar në lëkurat tona gjatë dekadave të socializmit – se më lirë të del të paguash shtrenjtë qindra shqiptarë që ndershëm kryejnë detyrën e vasalit, sesa tërë një populli t’ia japësh hisen që i takon. Dhe ja, tani jemi këtu ku jemi: thuajse atje ku ishim në dekadat e socializmit, në kohët kur atë që na takonte e kërkonim nëpërmjet protestave rrugëve, ku policia na ndante neve këtej që donim ta “prishnim” shtetin, nga shqiptarët andej kordonëve policore që e mbronin shtetit nga ne “destruktivët”!

A kanë dhe sa faj kanë vetë shqiptarët për gjendjen e krijuar atje?

Thonë, e unë e besoj, se çdokush të bën mirë apo keq, vetëm aq sa ia lejon. Të jesh 30 përqindëshi i popullatës së përgjithshme në shtet, e të ankohesh se të ka shkel ai që nuk përbën më shumë se gjysmën e popullsisë së vendit, nga pak është absurde dhe madje e pakuptimtë dhe tragjikomike. Por ja, siç duket në këto hapësira janë të mundura edhe gjërat absurde. Dhe janë të mundura mbase, sepse ne brenda ditës njeriun e shpallim hero, e brenda natës gomar! Ne të Maqedonisë, përfshi edhe mua, duke u ngutur të mos na e njollosë dikush 2001-n, me vetëdëshirë i mitimizuam të kthyerit nga Zvicra, ata që përvetësuan UÇK-në, që përvetësuan 2001-shin, që përvetësuan edhe Marrëveshjen e Ohrit, të cilën nuk e kishin nënshkruar, ata që mbi këto përvetësime që ishin pronë e tërë popullit, i vunë themelet e BDI-së. Pra i minimizuam ata që mbi gjakun e rinisë shqiptare ndërtuan parti, e që sot neve na akuzojnë se duam t’i keqpërdorim protestat, se duam të përdorim disfatën e gjashtë shqiptarëve të dënuar me burg të përjetshëm, që të bëjmë parti!? Por sido që të jetë, atyre që gjatë konfliktit ku populli u dha fëmijët, s’kishte si të ngurronte e të mos ua jepte edhe votën! Dhe mbase ndodhi e paimagjinueshmja dhe diçka që sa më përket mua nuk mund ta paragjykoja: ata të cilëve populli ua dha të gjitha që t’u dilte hakut për atë që bënë në 2001-shin, filluan politikisht të sillen sikur edhe ne ishim pronë e tyre. Dhe doli punë që nuk u kishte mjaftuar vetëm aq. Kështu që nuk dëgjonin zërin tonë, por vetëm atë të sunduesit. Kështu që më nuk ndienin nevojë të ishin të pëlqyerit tanë, por të palës maqedonase e të ndërkombëtarëve. Kështu pra doli puna që duke pasur aq përfaqësues nëpër institucione më të larta shtetërore, neve edhe më tej duhej të na mbronin ndërkombëtarët. Gjë që edhe zgjoi te ne pyetjen e logjikshme: Ç’na duhen ne këta përfaqësuesit tanë nëse njësoj si dikur kur ishim pa ta, të drejtat tona duhet t’i realizojmë nëpërmjet protestave dhe të ndihmuar nga organizata ndërkombëtare!? Elitat politike maqedonase e kishin lexuar më mirë se ne dhe e kishin kuptuar se shumica e partiakëve tanë, veprimin politik e kishin barazuar me biznesin që brenda natës të bën të pasur, që të sjell aq pasuri sa mos të kesh frikë popullin, të cilit mund t’ia blesh votat. Dhe pasi e kishin kuptuar këtë, pasi ishin bindur se ata janë shokë që i përshtaten parimit se “shqiptar shtetformues është vetëm shqiptari i korruptueshëm” edhe Gruevski harroi se këtu jetojnë shqiptarë dhe na u desh që nëpërmjet protestave t’ia rikujtojmë se e ka gabim dhe se ky gabim mund t’i kushtojë shumë shtrenjtë atij dhe tërë Maqedoninë.

A është shkaktare vetëm zvarritja e implementimit të Marrëveshjes së Ohrit për situatën e krijuar, siç sugjerojnë mjaft analistë dhe politikanë këndej dhe andej kufirit, por edhe diplomatë të huaj?

Gjithsesi, nëse kjo marrëveshje do të realizohej në afatet e caktuara, pra nëse parimet bazë të saj do të implementoheshin deri në vitin e paraparë 2004, në mos më shumë do të mbetej gjallë fryma e saj dhe do të mund të shkonim më tej me harmonizim e interesave dhe marrëdhënieve ndëretnike. Vetë fakti se edhe pas 13 vitesh nga nënshkrimi flitet për (mos)zbatimin e saj, dëshmon se bëhet fjalë për një kufomë të cilën tani nuk duan ta varrosin ata që asaj ia morën frymën! Sot, kjo marrëveshje ka vetëm një simbolikë: atë që tregon se marrëveshjet e këtyre hapësirave ngjajnë me urat e ndërtuara ngutshëm pas vërshimeve, e shkaku i të cilave pastaj të shpëtuarit grinden se kush duhet t’i mirëmbajnë ato! Pra, kjo marrëveshje sot simbolizon të vërtetën se marrëveshjet e nënshkruara nga ballkanasit, në të shpeshtën e rasteve vetëm i shtojnë mosmarrëveshjet.

Por, është e padrejtë për këtë të fajësohet vetëm pala maqedonase, ngaqë për mosrealizimin e saj fajtore janë edhe partitë e këtushme shqiptare që këtë marrëveshje e lexuan vetëm si konkurs publik për t’i punësuar partizanët partiakë, e jo si dokument bazat për ndërtimin e një demokracie konsensuale ndëretnike. Kështu që qysh në fillim, nuk shkuan as katër vite nga konflikti i 2001-shit, thuajse u zhbë komiteti i bashkësive etnike, që duhej të ishte njëfarë “Dhomë parlamentare” e etniteteve të këtushme, me të cilën u zbeh kjo marrëveshje saqë sekretari shqiptar i sekretariatit për implementim e saj pranë qeverisë së Maqedonisë tani atë e sheh vetëm si vendim që përcakton vendin e tij të përjetshëm të punës edhe si zëvendëskryeministër!

Dhe ja sot ne ndihemi të lodhur edhe duke parë këtë kufomë që me vite askush nuk e varros atë, duke na gënjyer se ajo do të ringjallet një ditë. Njësoj siç ndihemi të lodhur edhe nga angazhimi i epur i kryesuesve të BDI-së në ruajtjen e stabilitetit të shtetit e të rajonit, por duke i flijuar kërkesat tona, duke e shtyrë realizimin e tyre për kohën kur do të jemi anëtarë të NATO-s e BE-së. Dhe të përkushtuar që Maqedoninë ta anëtarësojnë në NATO e BE, politikanët shqiptarë nuk panë se Maqedonia rrëshqiste drejt “Koresë Veriore”, drejt asaj që ne shqiptarët e kishim jetuar me dekada në diktaturën njëpartiake, në kohët kur “nëna parti” ishte ajo që e dinte se çka i takon e sa duhet t’i jepet popullit. Partitë shqiptare pra, e pranuan mendësinë e partive maqedonase dhe personalisht mua ma rikujtonin dekadat e socializmit kur thuajse hapur na thoshin: Ç’keni ju shqiptarët që nuk kënaqeni kurrë dhe gjithmonë ankoni për diçka, pse nuk e kuptoni se ne kujdesemi për të mirën tuaj! E ne edhe asokohe edhe tani donim vetëm një gjë: që vetë ta përcaktojmë cila është e mira jonë. Thjesht, partitë e këtushme shqiptare donin që ne të mos mendonim fare, pasi kishim “nënën parti” që mendonte e vendoste për të mirën tonë. Ndërkohë, ne shihnim se në këtë shtet, asgjë nuk mund të realizonim pa ndërmjetësimin e ndërkombëtarëve, pasi përfaqësuesit tanë politikë silleshin si vëzhgues ndërkombëtarë apo si anëtarë të forumeve për mbrojtjen e të drejtave të njeriut që bënin regjistrimin e shqiptarëve të burgosur e të dhunuar dhe pastaj ato lista ua dorëzonin ndërkombëtarëve.

A ka ardhur koha që të ndryshohet klasa politike shqiptare në Maqedoni, duke pasur parasysh deklaratat e shpeshta dhe pankartat e pjesëmarrësve në protesta, ku artikulohen kritika e bëhen thirrje për dorëheqje për politikanët shqiptarë në qeveri e opozitë? Çfarë parashikoni si zhvillime të mëtejshme?

Pretendoj se ka shumëçka që e kuptoj dhe ia dal ta zbërthej, por e them hapur se ka diçka që asnjëherë nuk ia kam dalë ta kuptoj: si mund të flesh i qetë kur shikon se një pjesë e popullit të ka dalë në rrugë! Madje shpesh them: po edhe sikur të isha engjëll i licencuar si i tillë, po të dilnin jo më shumë se qindra veta në rrugë e do të brohorisnin se më ndiejnë si mëkatar, në mos më shumë, do të dilja përpara pasqyrës së ndërgjegjes sime që të shoh se çfarë nuk është në rregull me mua dhe më bën të besoj se të gjithë, përpos meje, janë në rrugën e gabuar. Thjesht mendoj se sikur përfaqësuesit tanë politikë të kishin sadopak ndërgjegje dhe sikur sadopak të ishin të përgjegjshëm, ata do i mundësonin kësaj rinie të pushtonte hapësirën që i takon, përfshi edhe atë politike. Edhe atë, pa lejuar që ajo të dalë në protesta, pa na përçarë në të mirë e të këqij, pa na sjellë në pozitën që kemi qenë gjatë dekadave të kaluara: disa shqiptarë t’i burgosë e disa t’i mbrojë policia! Nuk jam për revolucione, për ndëshkime, por jam për emërim të gjërave me emrin dhe mbiemrin e vërtetë. Andaj edhe kur e di se BDI-ja edhe mund t’i vendosë nën kontroll këto protesta, kjo nuk do të më pengojë të them se një gjë e tillë vetëm se revoltës së sotme do ia shtonte edhe atë të së nesërmes, e që pasnesër mund të shpërthej e të bëhet më e pakontrollueshme. Pra unë e di se aktivistët e BDI-së, njësoj si edhe të dërguarit e policisë, bëjnë çmos që t’i trembin protestuesit e rinj, e që të dëshmojnë se nuk ka protesta që mund të mposhtin forcën e tyre, por e di edhe atë se orvatjet e tyre i ngjajnë tentimit që me shtëllunga leshi t’i zësh vrimat e pendës nga ka filluar të rrjedhë uji! Duke mos dashur që mllefi të shtohet, duke mos dashur që ne edhe më tej të protestojmë rrugëve, unë i jam përkushtuar veprimit që kjo kohë të sjellë heronjtë e saj, që ne të dështuarit të tërhiqemi dhe ta ndihmojmë këtë rini ta lexojë drejt kalendarin në të cilin jeton. Pra, mendoj se cilido që mendon ndryshe, do të përfundojë si hero mbi gomar!

Si i gjykoni qëndrimet e politikës shqiptare për zhvillimet në Maqedoni?

Politikanët tanë kudo që janë u lodhën së tepërmi duke ruajtur stabilitetin e Ballkanit, por ndërkohë duke flijuar shumëçka shqiptare. Madje herë-herë kam përshtypjen se politikanët tanë kanë filluar të besojnë se ata nuk kanë obligim parësor mbrojtjen e shqiptarisë, por ruajtjen e paqes në Ballkan. Dhe kam përshtypjen se ata nuk e kanë kuptuar se në Ballkan jemi ne, por janë edhe të tjerët, se atë mund ta destabilizojmë ne, por gjithashtu mund ta destabilizojë edhe një fshat i thellë në Bosnjë. Andaj edhe shpesh kam pyetur vetveten: pse politikanët tanë në njëfarë mënyre pranuan që të kemi shenjën e destabilizuesve më të rrezikshëm të rajonit!? Pse nuk dalin të thonë hapur: Zotërinj, ne nuk jemi fajtorë pse populli ynë asiston në mirëmbajtjen e pesë shteteve të Ballkanit, andaj përgjegjësinë për ruajtjen e stabilitetit rajonal e kanë këto pesë shtete. Pastaj stabiliteti i Maqedonisë nuk varet gjithaq nga shqiptarët, sa nga etnia më e madhe numerikisht dhe, ç’të bëjmë ne për të ruajtur stabilitetin e saj, kur ata i rrahin të rinjtë tanë nëpër autobusë e nëpër lagjet e Shkupit!? Stabiliteti i Maqedonisë nuk mbrohet duke u shtirë se Shkupi zyrtar ka të drejtë t’i mbyllë kufijtë shqiptaro-shqiptarë sa herë që të kujtohet, e ne të heshtim nga droja se mos na shpallin paternalistë. Ruajtja e stabilitetit në këtë mënyrë, në të vërtetë prodhon të kundërtën, prodhon revoltën e shqiptarëve, siç ndodh sot në Maqedoni.

Në këtë kontekst, si i shihni reagimet e deritanishme të Tiranës dhe Prishtinës ndaj notave të protestës së Ministrisë së Jashtme të Maqedonisë?

Reagimet e Tiranës, mbase për herë të parë ishin të tilla siç i kanë hije shtetit amë dhe na bëri të krenohemi. Ndërkaq, mbase shkaku i miqësisë së Kryeministrit në largim të Kosovës me kryesuesit e BDI-së, reagimi i Prishtinës ishte si i shkruar në kabinetin e qeverisë së Maqedonisë. Reagimi i Prishtinës përmbante këshilla që të jemi të kujdesshëm, t’i zgjidhim problemet institucionalisht, por duke mos na shpjeguar si t’ia bëjmë me institucionet që e mbrojnë shtetin nga shqiptarët, e jo shqiptarin nga padrejtësitë që ia bën shteti.

A i shihni me vend deklaratat e Zijadin Selës dhe liderëve të tjerë në protestat e fundit për t’u bashkuar e identifikuar vetëm nën flamurin kombëtar, duke përjashtuar flamujt e tjerë të pranishëm në protestat e mëparshme, duke pasur parasysh ato me përmbajtje religjioze?

Padyshim se ne kemi flamurin që na i mbron të gjitha, kemi një flamur në të cilin janë shënjuar të gjitha ngritjet e rëniet tona gjatë historisë, kemi një flamur në të cilin është vulosur edhe trinia jonë fetare, andaj s’ka pse në protestat tona të valëvitet ndonjë flamur tjetër.

Si e parashikoni të ardhmen e shtetit maqedonas dhe a do të zënë vend në të shqiptarët?

Fati i mëtejmë i Maqedonisë varet nga elitat e këtushme politike maqedonase. Shqiptarët dhanë thuajse të pamundurën, ata investuan pritjen dhe durimin 24-vjeçar, që elitat maqedonase ta kuptonin se Maqedonia është projekt që më shumë qëndron mbi shtyllën shqiptare sesa mbi atë maqedonase. Dhe gjatë këtyre 24 viteve, kurrë nuk morëm përgjigje të qartë nga elitat maqedonase se a duan shtet që do e bashkëdrejtojnë dhe bashkësundojnë me shqiptarët. Por duhet gjithashtu të pranohet se as ne shqiptarët, kurrë nuk e thamë hapur e qartë se si e paramendonin “Shqipërinë” tonë në Maqedoni, andaj patëm referendume për autonomi, patëm konfliktin e 2001-shit, e nuk lëvizëm nga aty ku ishim gjithmonë. Dhe faji ynë është pse pala maqedonase u bind se ndaj kërkesave tona duhet të përdorë metodën: mos ua jep sot atë që mund ta shtysh për nesër. Kështu që të drejtat tona ne i realizojmë me këste, nga një dhjetëvjeçar në tjetrin, nga njëra protestë në tjetrën. Pastaj asnjë të drejtë tonën nuk e kemi realizuar pa ndërmjetësimin e ndërkombëtarëve. Edhe sot, lidhur me procesin gjyqësor “Monstra”, kryesuesit e BDI-së na premtojnë se nëpërmjet ndihmës së ekspertëve ndërkombëtarë, do të zbardhet e vërteta. Gjë që të çon të pyesësh veten: Ç’na duhen këta përfaqësuesit tanë politikë, nëse Organizata Ndërkombëtare për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut do të duhet të na mbrojnë nga padrejtësitë që na i bëjnë institucionet e shtetit!? Dhe nëse edhe sot, ndërkombëtarët janë ata që i mbrojnë të drejtat tona, atëherë pse BDI-ja nuk kërkon ekspertë të huaj që do të zinin vendet ministrore që i takojnë kësaj partie dhe mos vallë funksionet shtetërore BDI-ja i ka kuptuar si mundësi për të punësuar më të dëgjueshmit e kryetarit të partisë!?/shqip

Kombi shqiptar nuk ka më kohë për të humbur, paralajmëron në pjesën e dytë të intervistës për gazetën “Zëri”, Ismail Kadare. Sipas tij, hapi i parë i një fryme mirëkuptuese do të duhej të niste pikërisht me të vrarët në luftë, e pas tyre me krejt luftën.Të vrarët pushuan së jetuari, ata s’panë asgjë nga ç’erdhi më pas. Është detyrimi ynë historik, e sidomos detyrimi ynë njerëzor, për t’i lënë në paqen e tyre, thotë Kadare.

Ai flet me shqetësim edhe për rrezikun që i kanoset kombit, duke e shkatërruar gjuhën shqipe. Sipas tij, gjuha, pakti themeltar i një kombi, në asnjë vend të botës nuk sulmohet aq mizorisht, aq shëmtueshëm sa në Shqipëri.

Kadare rikujton se gjuha shqipe në hartën e idiomave botërore, ka një status shumë më të nderuar se ç’kujtojnë përgjithësisht shqiptarët. Por është optimist se kombi shqiptar, për herë të parë në historinë e tij, po e lë pas vetminë. “Ai duhet të jetë i gatshëm për të nisur një fazë të re të ekzistencës së tij: jetën në një familje kombesh”, thotë Kadare.

Zëri: Të flasim pak për debatin mbi standardin e gjuhës shqipe. A duhet rishikuar njësimi i 1972-shit?

Kadare: Është vështirë që brenda kushtëzimit të një interviste të flitet për ndoshta çështjen më të ndërlikuar të kohës.

Gjuha është prodhimi më befasues i njeriut. Cilësorët: «e hyjnueshme», «misterioze», mund të duken të tepruara në fillim për të, më pas do të jenë të pamjaftueshme. Gjuha është më tepër se kaq. Ajo është një pakt i vështirë. Më i vështiri pakt që njerëzit kanë lidhur mes tyre. Me anë të saj, njeriu shpalos atë që duket e pamundur: të fshehtën e pafundme të vet. Si e tillë, ajo vetë, gjuha, çështja e saj, meritojnë gjithë seriozitetin tonë.

Pikërisht ky seriozitet mungon në Shqipëri. Në asnjë vend të Evropës nuk sulmohet aq mizorisht, aq shëmtueshëm gjuha, pakti themeltar i një kombi.

Në kohën kur Shqipëria e lodhur pas komunizmit ka nevojë për të marrë veten, qindra-mijëra fëmijëve shqiptarë iu pështyhet mu në sy, mjeti kryesor me anë të të cilit ata zbulojnë botën, dijet, të vërtetën. Pas spekulimit me fjalën «standard», fjalë që nuk është shqiptuar asnjëherë prej Kongresit të Drejtshkrimit, për gjuhën e sotme shqipe përdoren cilësimet: bunker, burg, prangosëse, trush, torturuese fëmijësh, shtypëse dialektesh, etj., etj.

Ju mund të pyesni, a ka ndonjë shkas për këtë, ose së paku, a ka ndonjë vjegë (pretekst)? Mendoj se përgjigja në këtë rast, duhet të jetë e prerë: përveç çështjeve të zakonshme që herë pas here u dalin gjuhëve evropiane, nga greqishtja e re te gjermanishtja, në gjuhën shqipe s’ka ndonjë gjë të veçantë që krijon alarm.

Zhurma e pandershme është bazuar në disa të pavërteta, ndër të cilat vendin e parë e mban mashtrimi se në komunizëm gegërishtja u ndalua. Komunizmi ka bërë aq mbrapështira saqë nuk ka nevojë t’i shtojmë një krim të paqenë. Përndryshe ka gjasë që kjo grykësi të shkojë në favor të tij, duke bërë të pabesueshme të tjerat. Gegërishtja pra nuk u ndalua.

Do të mjaftonte vetëm një shembull, ai i Migjenit, shkrimtarit më të botuar, më të popullarizuar dhe më të studiuar në të gjitha nivelet e shkollave shqiptare, për të hedhur poshtë mashtrimin mbi të cilin është bazuar zhurma kryesore «kundër standardit». (Pa përmendur Ndre Mjedën ose përkthimet monumentale të Dantes, Virgjilit, Homerit, tekste bazë për leximet universitare, shumica në gegërisht).

Zëri: Çfarë mund të jetë shkaku i zhurmës që bëhet?

Kadare: Shkaku i një marrëzie s’është gjë fort e lehtë për t’u gjetur.

Së pari, nuk ka marrëveshje për termat. Kjo vjen kryesisht ngaqë një pjesë e polemizuesve, ata më të zellshmit, janë shpesh amatorë. Një amator kur flet për gjuhën është një gjë e bezdisshme. Por kur një amator bën për tre muaj kurs jashtë shtetit, ta zëmë në Kalabri, shumë-shumë në Napoli, atëherë ai, nga i bezdisshëm kthehet në të padurueshëm.

Marrëveshja për termat është e domosdoshme për të shmangur zjarrminë e tepërt, për të mos thënë histerinë. Kongresi i Drejtshkrimit i vitit 1972 ka qenë kongres i drejtshkrimit dhe jo i standardit.

Për prirjen e njësimit të shqipes së sotme, rolin vendimtar e ka luajtur alfabeti i vitit 1908 dhe jo Kongresi i Drejtshkrimit. Dy ndër hartuesit kryesorë të alfabetit të 1908-shit ishin Gjergj Fishta dhe Luigj Gurakuqi, të dy veriorë.

Alfabeti i shqipes dallohet si ndër më të qëndrueshmit në Evropë.

Përveç alfabetit, dihet se nga dy të folmet kryesore të Shqipërisë, ka qenë toskërishtja ajo që ka mundur të krijojë më shpejt atë që quhet koiné (koinos, gjuhë e përbashkët ndërdialektore).

Pavarësisht favorizimit emocional politik që, pa dyshim, ka pasur, ajo s’mund të vendosej në bazën e gjuhës letrare të njësuar, pa faktorët që u përmendën më lart.

Madje mund të thuhet se edhe në rast ngadhënjimi të antikomunizmit, vështirë se mungesa e përkrahjes politike do të pengonte toskërishten letrare të zinte, qoftë edhe me njëfarë vonese, të njëjtin vend.

Gjuha letrare përkon në një pjesë të madhe me standardin, por ruan atë që quhet liri e krijimit të autorit. Nëpërmjet saj krejt pasuria e dialekteve e ka rrugën e hapur drejt gjuhës letrare të njësuar.

Asnjë gjuhë në Evropë nuk ka një standard të përsosur. Ndërkaq, asnjë vend nuk lejon të ashtuquajturin «zhvillim të lirë të saj», siç bëhet thirrje në Shqipëri, sepse nga një kinse liri e tillë, gjuha, nën trysninë e rrugës, mund të shkatërrohet për disa vjet.

Mendja e kursantëve tremujorë, përpara se t’i hyjë çështjeve të gjuhës, duhet të mësohet me idenë se ligjet e gjuhës janë më të ndërlikuarat në botë dhe se duhen së paku njëzetë vjet për t’i përvetësuar. Për të sjellë vetëm një shembull, sipas këtyre ligjeve, në gjuhë, ajo që në pamje të jashtme mund të duket si pasuri, qëllon të jetë e kundërta.

Për të vazhduar me shembuj, një gjuhë me fjalor njëzetmijë fjalësh, ngjan dhe është vërtet e varfër, por kjo s’do të thotë se një gjuhë që mëton të ketë gjysmë milioni fjalë, është e pasur. Madje kjo e dyta, me mizërinë e fjalëve të saj tregon se po bën prapa, po kthehet në një paragjuhë, pra pushon së qeni pakt dhe si e tillë po ecën drejt shuarjes së saj.

E solla rastin e mësipërm si shembull të paradoksit e të trilleve, që janë të natyrshme për gjuhën, qoftë edhe kur bien në kundërshtim të plotë me ligjet e shoqërisë. Për një mendësi normale, vendosja e standardit gjuhësor prej shumicës së popullsisë, ngjan si e vetmja zgjidhje e logjikshme. Për habi, zakonisht ndodh e kundërta. Një zonë e ngushtë, një krahinë, qytet, madje një njeri i vetëm, si i famshmi rasti i Dante Aligerit, mund të jetë vendimtar.

Zëri: Ju thatë se standardi nuk është pa probleme. A janë të riparueshme mungesat?

Kadare: Natyrisht. Standardi, duke pasur në thelbin e tij mospërkryerjen, nënkupton dozën e detyrimit, të flijimit, pse jo, të trishtimit. Në këtë kah, ai mund të përcaktohet si një fitore jo e gëzueshme. E megjithatë ai s’mund të ekzistojë veçse si i tillë. Ngadhënjimi i fshehur i tij do të shpalosej vetëm në rast humbjeje të tij. Në Evropë nuk njihet asnjë rast që një standard, pas vendosjes, të jetë thyer. Është pikërisht rrënimi i standardit që po i propozohet sot Shqipërisë, pa kurrfarë përgjegjësie. Kjo është njësoj si të gërmosh një gropë të madhe, pa propozuar asgjë në vend të saj.

Për t’u kthyer te mungesat, ato janë të gjitha të riparueshme. Varfëria e fjalorëve të gjuhës, mungesa e fjalorëve me një minimum doze etimologjie, si gjithkund në Evropë, përparësia e parimit fonetik mbi atë morfologjik, që, për mendimin tim, duhej të ishte e kundërta. Për këto nuk ka ndonjë faj standardi, por mendja e ngushtë e të paditurve tanë. Ashtu siç ka ndodhur në rastin e ftohtësisë me zanafillë politike ndaj autorëve katolikë të veriut, e shtrirë pa kurrfarë logjike në sferën e gjuhës.

E vetmja çështje dramatike që do ta vinte në faj të pandreqshëm standardin, do të ishte ajo e thesarit gjuhësor. Me fjalë të tjera, e lejon apo e pengon ky standard futjen e krejt thesarit në shqipen e sotme?

Më lejoni që për këtë pyetje themelore t’ju përgjigjem me të vetmen tagër që mund të ketë një shkrimtar: atë të përdoruesit (makinistit) të gjuhës. Dhe përgjigja do të ishte e prerë: me gjithë përgjegjësinë publike që vetvetiu mbart standardi i shqipes së sotme, ai s’përbën asnjë pengesë që thesari i dialekteve, në radhë të parë ai i të folmes veriore, të jetë pjesë e plotë, harmonike e krejt gjuhës. Sipas studimeve të gjuhëtarëve të njohur, duke përfshirë në radhë të parë veriorët, në shqipen e sotme letrare, që është motra e standardit, kanë hyrë e janë duke hyrë harmonikisht jo qindra, por mijëra fjalë dhe lokucione veriore. Ju mund të pyesni: po paskajorja? Dhe unë pikërisht për një rast të tillë do t’ju kujtoja shprehjen «fitore jo e gëzueshme», që u përmend më lart.

E megjithatë, pa mohuar keqardhjen për flijimin e tij të detyrueshëm sipas ekspertëve, duke sjellë në kujtesë fillimin e më të famshmit monolog të letërsisë botërore «To be or not to be» të Hamletit, i cili në dy versionet e shqipes do të jepej ose me paskajoren gege «me qenë a mos me qenë», ose me pjesoren e standardit «të jesh a të mos jesh», nuk do të besoja se do të gjendeshim përpara një drame gjuhësore.

Sa për sofizmin e fundit të ndonjë filozofi se gjuha e njësuar e sotme mund të krijojë njëfarë torture për fëmijët shqiptarë, mendimi i njëzëshëm i specialistëve është se: ashtu si kalimi nga një gjuhë te tjetra, kalimi nga dialekti te gjuha letrare dhe nga kjo te standardi, jo vetëm nuk e dëmton inteligjencën e fëmijëve, por e ngre atë në një nivel më të lartë, çka do të ishte një dhuratë për gjithë jetën e tyre të mëvonshme.

Kam dëgjuar se fëmijët e Kosovës e përdorin me dëshirë dhe me shumë lehtësi shqipen e njësuar. Në qoftë se është kështu, ky do të ishte pa dyshim një lajm i mrekullueshëm dhe me një ngarkesë simbolike, madje profetike, jo vetëm për gjuhën, por për krejt kombin shqiptar.

Zëri: Për gjuhën shqipe ka mendime të ndryshme, nga lavdet më të mëdha deri tek e kundërta?

Kadare: Nuk ndodh vetëm me shqipen. Shqipja ka nxitur lavde të mëdha, shpesh mallëngjyese edhe për arsye se ka qenë një kohë e ndaluar. E kanë quajtur me fjalët më përkëdhelëse të botës, natyrisht naive, krejt të pavërteta e fëmijërore, si p.sh. nëna e të gjitha gjuhëve. Ndërkaq, kjo s’është ndonjë arsye që ne, për një farë drejtpeshimi, nga qumështi i nënës t’i kthehemi krahasimit me zinxhirë apo gijotina, siç u tha më lart.

Gjuha shqipe, në hartën e idiomave botërore ka një status shumë më të nderuar se ç’kujtojnë përgjithësisht shqiptarët. Në trungun gjenealogjik të gjuhëve, në çdo botim serioz ajo hyn ndër dhjetë ose dymbëdhjetë gjuhët themeltare të Evropës (brenda kufijve të saj), sikurse greqishtja e re, të dyja pa familje.

Zëri: Mos po fryn erë e përçarjes në mes dialekteve, tentimi për gjuhën kosovare, ndarja kombëtare?

Kadare: Natyrisht prirja për përçarje bëhet e dukshme, por kjo s’duhet as të na habisë e as të na ligështojë shpirtërisht. Duke qenë në natyrën njerëzore, ajo kalon te shoqëria, kombet, shtetet. Ka raste kur përçarja shfaqet me maskën e demokracisë, ashtu si tirania me maskën e unitetit.

Përçarja bëhet veçanërisht shqetësuese kur kërkohet me ngulm, siç ndodh shpesh te ne. Në fazë pasdiktatoriale etja për të është njëfarësoj e kuptueshme, siç u tha më lart. Në të vërtetë koha është për të kundërtën.

Kombi shqiptar ndodhet sot në një kohë ndërtimi. Kjo s’është një metaforë. Është thelbi i kësaj kohe. Duke përdorur fjalën «ndërtim» e kuptoj se ajo është problematike. «Ndërtimi i socializmit» është leksema më e shpërdoruar e kohës, me të cilën jemi ndarë përgjithmonë. Ndërkaq ne e dimë, dhe ju matanë kufirit e dini, se ajo që bënim ne ishte diçka që veç ndërtim s’mund të quhej. Mjaftonte zbërthimi i parullës kryesore të ditës: sa më shumë përparon socializmi aq më e fortë bëhet lufta e klasave, për të kuptuar se ajo që ndërtohej s’ishte gjë tjetër veçse përçarje, trysni dhe terror. S’po zgjatem me shpalljet e tjera të kohës, si armiqësinë për vdekje me Evropën, me Shqipërinë fener ndriçues dhe vallen në gojën e ujkut, gjer te ngrënia e barit si dëshmi besnikërie ndaj doktrinës.

Ne i kemi lënë pas marrëzitë, por një pjesë e tyre kërkojnë të rikthehen. Dhe midis tyre është, pa dyshim, përçarja.

Zëri: Meqenëse jemi në mbarim të bisedës sonë, a mund të na thoni diçka më tepër për këtë shqetësim, si edhe për kahen nga po shkon kombi shqiptar sot?

Kadare: Natyrisht. Shqipëria, ne dhe ju bashkë me ne, presim shenjën e mirë nga Evropa. Kjo nuk është një çështje luksi, si mund ta marrin disa, një çështje nderi a basti, a mllefi ndaj fqinjëve. Dhe as thjesht përmirësim shifrash e standardesh. Ky është një kapërcim, në kuptimin e madh të fjalës, shoqëruar nga një bindje e brendshme se nuk mjafton lamtumira me marrëzitë e llojit të fenerit, të ujkut a të barit, por një lamtumirë e thellë, një largim nga rrënjët e së keqes, të cilat janë përherë më këmbëngulëse se ç’duken.

Ne jemi përpara gjërave krejtësisht të reja, ndonëse mund të duken të njohura. Të gjërave madhështore, ndonëse madhështinë e kanë të përkorë, si gjithë madhështitë e vërteta. Vendosja e shtetit të së drejtës, e rendit të vërtetë republikan, e kanuneve evropiane, e shkëputjes nga tribalizmi, këtij mallkimi të lemerishëm, për të cilin flitet aq rrallë, gjer te ndalimi i korrupsionit dhe prerja e pyjeve, kjo gjëmë e vërtetë që është e dyfishtë ngaqë ende nuk quhet krim. Këto janë disa nga punët e atij «ndërtimi» që u fol më lart.

Për të ardhur te diçka e rrokshme, e ngutshme, le të kthejmë sytë nga një ngjarje që kemi përpara, e që në vend që të na sjellë festë dhe gëzim, ka gjasë të na zhytë më keq në përçarje dhe kaos. Është fjala për 70-vjetorin e çlirimit.

Ka një mendim të përgjithshëm që ngulmon se kombi shqiptar, gjithë prizmi i politikës, krahu që ka fituar zgjedhjet e fundit dhe krahu që i ka humbur ato, pra shteti dhe opozita bashkërisht, kanë një rast të rrallë për të themeluar, qoftë dhe simbolikisht, një frymë të re. Duket e pamundur, por s’është ashtu. Është përkujtimi i një lufte dhe i martirëve të saj. Lufta ka ndodhur vërtet. Të vrarët kanë ikur nga kjo botë vërtet. Ndonëse ndihmesa e Shqipërisë në përplasjen botërore ka qenë modeste, pjesëmarrja ka qenë në nderin e saj. Kjo është e vërteta që jep historia. Një tjetër kundërhistori, ajo që e lidh këtë lëvizje çliruese dhe këta dëshmorë me një rend sundues dyzetvjeçar, s’është veçse një përçudnim.

Hapi i parë i një fryme mirëkuptuese do të duhej të niste pikërisht me të vrarët në luftë, e pas tyre me krejt luftën. Të vrarët pushuan së jetuari, ata s’panë asgjë nga ç’erdhi më pas. Është detyrimi ynë historik, e sidomos detyrimi ynë njerëzor, për t’i lënë në paqen e tyre. Ata do ta humbisnin përgjithmonë atë paqe, po ta dinin se diktatura, sa herë kishte nevojë të përligjte krimet e saj, do të përdorte formulën e njohur «amaneti i dëshmorëve», thua se ishin të vrarët për liri ata që kërkonin terrorin, fushat e internimit dhe gjithë atë trishtim pafund.

Ashtu si të vrarët, do të duhej të shkëputej nga diktatura lëvizja për çlirim, në përgjithësi. Asnjë lidhje me tiraninë e ardhshme s’mund të kishin djemtë idealistë, e aq më pak vajzat partizane, një dukuri e paparë asnjëherë në historinë shqiptare, kur mijëra vajza me moshë fare të re, kryesisht nga qytetet, rendën nëpër male me shpresën se po i sillnin dritë vendit të tyre.

Me afrimin e përvjetorit të festës, për fat të keq, në vend të kësaj fryme mirëkuptuese, që njerëzimi e njeh qysh prej tremijë vjetësh, në vend të ndarjes së krimit nga kronika e lirisë, po ndodh e kundërta: përpjekja për ta bashkuar lirinë me krimin.

Ithtarët e dy skajimeve radikale, terrorit stalinist dhe atij fashistoid, që ndonëse hiqen të kundërt, janë gjithmonë të ngjashëm, shpresojnë të përfitojnë nga përçarja, në kohën që e humbura do të ishte prapë Shqipëria. Ky vend nuk ka më kohë për të humbur. Kombi shqiptar, për herë të parë në historinë e tij, po e lë pas vetminë. Ai duhet të jetë i gatshëm për të nisur një fazë të re të ekzistencës së tij: jetën në një familje kombesh.