Ditari i studiuesit Rexhep Qosja, me një pjesë të madhe të tij, është historia e ngjarjeve, veprimeve, politikave, sjelljeve e vetjeve për të cilat deri sot nuk është ditur apo shtrembëruar e vërteta: është historia e vërtetë e përpjekjeve shumëvjecare për ndryshimin e fatit të përparshëm historik të popullit shqiptar – për krijimin e shtetit të Kosovës, në të vërtetë për bashkimin kombëtar. Libri i botuar nga Toena, do të mund të gjendet në panair.

Nga prof. Rexhep Qosja*

26.4.1988

Mbas shkëmbimit të shkurtër të mendimeve pajtohemi që i pari të lexojë: kryetari i Shoqatës së Shkrimtarëve tanë, Ibrahimi. Në Shoqatën e Shkrimtarëve të Serbisë arrijmë rreth orës nëntë e dhjetë minuta. Kryetari, na thonë, është ende duke fjetur. Nuk kuptoj nëse e thanë me ironi a jo këtë që e thanë! Ky kryetar, megjithatë, vjen rreth orës dhjetë kur edhe ishte caktuar të fillojnë bisedat. Na thonë se bisedat do të mbahen në Shtëpinë e Rinisë, afër dhjetë minuta rrugë me vetura larg ndërtesës së Shoqatës së Shkrimtarëve të Serbisë në rrugën Francuska 7. Kur arrijmë te Shtëpia e Rinisë shohim se salla ishte e zënë prej pionierëve për të cilët aty po shfaqej një program.

Mbrapakthim! Do të bisedojmë në Shoqatën e Shkrimtarëve të Serbisë.

Ibrahim Rugova

…Mbas kryetarit të Shoqatës së Shkrimtarëve të Serbisë fjala iu dha kryetarit të Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, Ibrahim Rugova, i cili në emër të Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës i përshëndet të pranishmit në këto biseda e, mandej, e lexon fjalën e tij. Fjala e tij është më e mirë se ç’ e kam pritur unë dhe se ç’e kanë pritur, besoj, edhe shkrimtarët tanë të tjerë, që po marrin pjesë në këto bisedime: vërejtjet e bëra prej kolegëve, pas leximit të fjalëve të njëri-tjetrit në Prishtinë, ai i paska marrë parasysh dhe e paska korrigjuar referatin. Kritiku letrar Ibrahim Rugova, i cili pas demonstratave të rinisë sonë studentore dhe shkollore në mars dhe në prill të vitit 1981, kishte marrë pjesë në atë mekanizmin inkuizicional të Lidhjes së Komunistëve të Kosovës, që u mor me diferencimin ideopolitik të krijuesve, të profesorëve, të arsimtarëve dhe të mësuesve në arsimin e Kosovës, tani në këto biseda me shkrimtarët serbë për temën Serbët dhe shqiptarët në Jugosllavi sot, paraqitet në një version sadokudo më të mirë. Kurdo t’u kthehen kopeve delet e humbura, barinjtë do të gëzohen shumë, do të thoshte Naim Frashëri. Por, mendoj, shpejt e shpejt: kjo dele e humbur tani e sa vjet, por e kthyer sot në kopenë e vet, a është dele që nuk do të tretet rishtazi në kopenë e Lidhjes së Komunistëve që e ka bërë kryetar të Shoqatës sonë të shkrimtarëve – mbetet të shihet.

- Neve në Prishtinë na është thënë se organizuesit e këtyre bisedave janë marrë vesh që referuesve t’u bëhet e mundshme të flasin a të lexojnë sa ta quajnë vetë të arsyeshme, them.

- Le të jetë pesëmbëdhjetë minuta, përgjigjet Aleksandar Petrov.

- Do t’i them këtu, para jush, të gjitha ato që kam menduar se është e nevojshme t’i them, kurse ju, besoj, nuk do të jeni pakureshtje që të më dëgjoni. Kryetari i Shoqatës së Shkrimtarëve të Serbisë, Aleksandar Petrov, hesht, nuk e kundërshton përgjigjen time, kurse unë filloj të lexoj. Trysnia e tij e shprehur para se ta marr fjalën, më “detyron” t’i lë dy faqet e para e, mandej, edhe dy faqe të tjera, në të cilat flas për burokracinë politike kosovare, që m’u dukën në atë moment më pak ndikuese te dëgjuesit. Kur filloj ta lexoj pjesën e tekstit për Konferencën e Bujanit, dëgjuesit reagojnë:uuu! Kur e lexoj pjesën për ardhjen e popave pravosllavë në Pejë e dëgjoj reagimin e dytë të të pranishmëve: uuuuu! Kur e lexoj pjesën për migrimet e serbëve dhe të malazezve si pasojë e prapangeljes ekonomike të Kosovës e jo e ndonjë trysnie ndaj tyre dhe e mospajtimit me barazinë me shqiptarët e dëgjoj reagimin e tretë: uuuuuuu! që zgjat sa dy reagimet e para bashkërisht! Kur e lexoj pjesën për privilegjet e jashtëzakonshme që po u krijohen serbëve dhe malazezve në Kosovë dhe për padrejtësitë e mëdha që po u bëhen shqiptarëve reagimet uuuu! zgjasin dhe ngrihen jashtëzakonisht shumë!

Kryesuesi Aleksandar Petrov i qorton me zë të lartë reaguesit duke i rënë shishes së ujit të thartë me nuk e di çka i kishte qëlluar në dorë: mjaft! Mjaft! Heshtje! Heshtje! Dëgjuesit i pushojnë reagimet e zëshme! E vazhdoj fjalën duke pritur goditje në kokë me ndonjë gjë prej dëgjuesve të mllefosur. Arrij në fund të fjalës shëndosh e mirë! (Kur mbërrijmë në hotel, Bajram Krasniqi që në këto biseda ka ardhur i dërguar prej Institutit Albanologjik, më thotë se dëgjuesit (auditori)ishin shumë të elektrizuar derisa po lexoja, kurse disa prej tyre po i thoshin njëri-tjetrit: ai po flet për gazetarët e huaj!) Shkrimtari serb, që do të lexojë pas meje, do të lexojë shkurt, por do të shqiptojë fjalë jashtëzakonisht të vrazhda për gjendjen në Kosovë, kurse anëtari tjetër i Grupit tonë, që do të lexojë pas tij, Sabri Hamiti, do të lexojë disa fish më gjatë.

Duke dalë prej sallës, pas përfundimit të mbledhjes së kësaj paradite, një grua e moshuar ma ngjet për krahu, ma shkund dorën me një forcë që nuk pandehja se mund ta kishte aq e, mandej, më thotë:

- Më thuaj Qosja sa shqiptarë nga Jugosllavia kanë shkuar në Shqipëri?

- Kanë shkuar disa, kanë shkuar që të mos u bien në duar vrasësve të UDB-ës (të Sigurimit të Brendshëm Shtetëror), i them e vazhdoj. Të tjerët asnjë! Pse të shkojnë? Ata jetojnë në trojet e veta dhe nuk janë të gatshëm t’i lëshojnë pavarësisht çfarë zullumi po u bëhet atyre.

- Sigurisht! Pse të shkojnë te Enver Hoxha!

Teksa shkoqem prej duarve të plakës lapërdhare, ndiej se dikush tjetër ma ngjet për dore prapë! Shikoj: është një grua rreth tridhjetë-tridhjetë e pesë vjeçe, është bukur e gjatë, është syzezë e symadhe, është flokëzezë, Është e bukur.

- Të uroj për guximin, Qosja! thotë.

- Çfarë guximi është ai për të cilin po flisni! Për të thënë të vërtetat nuk duhet guxim, por ndërgjegje.

- Një orë fole për gjoja vuajtjet e shqiptarëve e asnjë fjalë nuk e the për krimet e tyre! Në mes të Beogradit i the të gjitha ato! Urime për guximin! Por, do të shohim më tutje! Reagimet e shkrimtarëve dhe të dëgjuesve të tjerë serbë ndaj fjalës sime nuk mbesin pa ndikim në humorin e disa kolegëve tanë nga Prishtina. Azem Shkreli dhe Agim Mala as shikim nuk më dhurojnë. Në fytyrat e tyre lexohet një si frikë e kushtëzuar pa dyshim prej mekanizmit politik partiak të cilit i janë vënë herët në shërbim!

Hasan Mekuli është i përmbajtur, nuk tregon asi shqetësimi, sado, siç do të shihet më vonë, e ndien fort. Kur më tregon se ka barkqitje kuptoj se sa i fortë ishte shqetësim i tij.

Frika e shokëve të mi, e Azem Shkrelit, e Agim Malës dhe e profesorit tim, Hasan Mekulit, besoj, do të kalojë në mbledhjen e pasdites kur do të marrin fjalën dy shkrimtarët serbë, të njohur si nacionalistë kundërshqiptarë, kundërkroatë dhe kundërmyslimanë, Millan Komneniqi dhe Zhivorad Stojkoviqi, të cilët, sigurt, do të thonë çka s’do të kenë qenë në gjendje as të ëndërrojnë e lëre më të dëgjojnë ndonjëherë.

28.5.1988

Agim Mala më tregon se ndërprerjen e vazhdimit të bisedave të shkrimtarëve serbë dhe shqiptarë mbi Serbët dhe shqiptarët në Jugosllavi sot e kanë kërkuar, në të vërtetë e kanë vendosur zyrtarët më të lartë serbë në Beograd. Njëri prej udhëheqësve krahinor, emrin e të cilit nuk ma tha e as unë nuk ia kërkova, sepse mund ta supozoj cili është, i ka thënë Agimit se kryetari i Komitetit Qendror të Lidhjes së Komunistëve të Serbisë, Sllobodan Millosheviqi, u ka telefonuar këtyre në Prishtinë, mbas bisedave të shkrimtarëve në Beograd, dhe u ka thënë:

- Dosta tih pluvotina!

E kjo shqip do të thotë:

- Mjaft aso pështyme! Ndoshta mund të përkthehet edhe kështu:

- Mjaft aso jargësh!

- Sinan Hasani, më tha më tej Agimi, disa herë ka kërkuar që shkrimtarët tanë të tjerë, që kanë marrë pjesë në bisedat me shkrimtarët serbë, në Beograd, të distancohen prej Rexhep Qosjes; dhe të distancohen prej meje për arsye se fjala ime ishte nacionaliste, prandaj politikisht e dëmshme! …

I them Agimit:

- Jam dënuar partiakisht që në vitin 1981, por tani kam dëshirë të më përjashtojnë prej Lidhjes së Komunistëve dhe të më përjashtojnë sa më parë, pavarësisht prej pasojave që mund të kem. Lidhja e Komunistëve objektivisht është parti rëndë e komprometuar. Kaherë është bërë e qartë se të jesh anëtar i saj do të thotë të kesh ndërgjegjen e ngarkuar, do të thotë të kesh edhe përgjegjësi për të gjitha ato të këqija, dhunë, padrejtësi, shtypje, ndjekje e përndjekje, shfrytëzime, që u bëhen masave në Jugosllavi. (“Gazeta Shqiptare”)