E vërteta e pamohueshme e shpalosur më poshtë nga Jusuf Buxhovi lidhur me kryengritjen e Krushevës (Ilindenit) të organizuar më 2 gusht 1903 nga bullgarët, për interesa të tyre, e bën këtë ngjarje të përgjakshme, jo vetëm tërësisht të papranueshme për shqiptarët si bazë juridike të kushtetutës së ish IRJM, por edhe një datë të hidhur për shqiptarët si të vetmet viktima të këtij plani djallëzor të Sofjes dhe Beogradit, Ashtu siç është edhe ASNOM-i një datë po aq e hidhur dhe e përgjakshme, dhe po aq e papranueshme si bazë juridike e kushtetutës.
Urimi i kryetarit të kuvendit z. Talat Xhaferi për “dy Ilindenët” duke i quajtur “simbol i përpjekjes për një të nesërme më të mirë” e bën atë dhe përfaqësuesit e tjerë politikë të partisë së tij, monstra jo njerëzor, që shpërfillin dhe përbuzin jo vetëm të kaluarën plot viktima të shqiptarëve, por edhe të ardhmen e tyre të gjendur në kurthin e tradhtisë së përfaqësuesve të tyre politikë. Ndërkaq, po aq përgjegjës janë edhe partitë e tjera shqiptare, të cilat zgjodhën heshtjen dhe përkrahjen, ne vend të denoncimit dhe kontestimit të këtyre dy ngjarjeve pa diskutim antishqiptare.

Jusuf Buxhovi
Përkujtesë historike: Kryengritja e “Ilindenit” 2 gusht 1903

“ILINDENI” MBROJTI INTERESAT BULLGARE DHE ASSESI SHQIPTARE!

Kryengritja e “Ilindenit” e 2 gushtit 1903, u iniciua dhe u përkrah nga Bullgaria. Sofja, si dhe Beogradi, kishte interesat që çështja e Maqedonisë të humbte tretmanin e çështjes shqiptare, për t’u kthyer në një çështje , që duhej të gjente zgjidhje në copëtimin e saj midis Bullgarisë, Serbisë dhe Greqisë. Jo rastësisht u zgjodh Krusheva (në vilajetin e Manastirit) në mënyrë që ky projekt të fitonte edhe “legjitimitet” etnik të “popullatës së përzier”, ku shqiptarët e besimit orotodoks dhe vllehet shfaqeshin si shumicë.
Në këtë lëvizje u përfshinë edhe shqiptarët ortodoksë të fshatrave përreth detyrimisht: në njërën anë, si “vullnetarë” të mobilizuar nga Ekzarkati (kisha bullgare). Dhe në tjetrën anë, nga militantët e VMRO-së, që po ashtu, u vunë në veprim për djegien e katundeve shqiptare të besimit mysliman në pjesën e Manastirit dhe përreth, me çka u krijua mundësia për një vëllavrasje shqiptare për intresa të huaja, siç ndodhi në të vërtetë me kundërpërgjigjen që erdhi nga Myteserifi i Shkupit, i cili mobilizoi redifet nga radhët e shqiptarëve myslimanë për ta shuar kryengritjen.
Pra, si e tillë, kjo lëvizje e projektuar nga interesat ruso-sllave dhe të disa faktorëve të tjerë europian, nuk ishte as projekt as interes i lëvizjes kombëtare shqiptare në përputhje me kërkesat e dala në “Lidhjen Shqiptare të Prizrenit” dhe nga “Lidhja e Pejës” për autonominë shqiptare në kuadër të Perandorisë Osmane, që me katër vilajetet e bashkuar shqiptare në një, do të kishte fizionominë e një Shqipërie Osmane si urë kalimtare tek Shqipëria Europiane.
Historianët institucionalistë në Tiranë, Prishtinë dhe Shkup, gjithnjë me ngarkesa ideologjike dhe klishetë internacionaliste, duhet të rishqyrtojë qëndrimet antishkencore rreth kësaj ngjarje në mënyrë që ajo të vlerësohet në përputhje me të vërtetën historike dhe jo koniunkturat e caktura politike të kohës.

Afrim Fanda