Përfaqësuesi i familjes Jashari, Murat Jashari, shprehet i pakënaqur me procesin politik në vend. Ai thotë se politika kosovare nuk ka vizion për të drejtuar shtetin, ndërsa politiken e bëjnë “ad hock”. Në një intervistë dhënë gazetës “Zëri”, Jashari ka thënë se Kosova dhe Shqipëria nuk i kanë përmbushur pritjet e dëshmorëve.Madje Kosova, siç tha ai, i ka hyrë në hak UÇK-së, që nuk e ka futur në Kushtetutë. Pinjolli i familjes Jashari e konsideron të padrejtë arrestimin e ish-guerilëve të UÇK-së. Ai tha se është e turpshme që ndërkombëtarët të krahasojnë luftëtarin me agresorin. Me arrestimin e Fatmir Limjat, ai tha se bashkësia ndërkombëtare po e humb legjitimitetin.

Zëri: Ku janë shqiptarët 100 vjet pas pavarësisë së Shqipërisë?

Jashari: Ky njëqindvjetor vërtet ngërthen në vete shumë ngjarje. E para, po fillojmë nga krenaria sepse vërtet është shekulli i krenarisë sonë kombëtare, për vetë faktin se për këto vite kanë sakrifikuar shumë burra të mëdhenj të këtij vendi të pushkës dhe penës. Natyrisht se ne pas 100 vjetësh na bëjnë që të ndjehemi shumë krenarë me paraardhësit tanë, me sakrificat dhe vizionet e tyre që kanë pasur të ardhmen e vendit.

E dyta, konsideroj se rrugëtimi nuk ka qenë i lehtë, ka qenë një sfidë e llojit të veçantë. Nëse shohim shtetin shqiptar që nga viti 1912, deri në ditët e sotme, ka pasur fatin që të ndërrojë disa forma të qeverisjes dhe jo të gjitha kanë qenë frytdhënëse për shtetin shqiptar. Konsideroj se si pasojë e ndërrimeve dhe qeverisjes ka bërë që shteti shqiptar të jetë në një gjendje më të mirë sesa që është sot.

E treta, mendoj se në përgjithësi në këtë 100 vjetor, shqiptarët kanë pasur në rrugëtim të mbarë. Por, a jemi krejtësisht të kënaqur këtë nuk e besoj, sepse kemi mundur të arrinim edhe më shumë. Por, ajo çka mund të konkludoj është se kombi ynë ka ecur mbarë. Shteti shqiptar është avancuar dhe ka marrë formën demokratike të qeverisjes.

Shqiptarët në Maqedoni kanë një status më të avancuar, duke qenë pjesë e qeverisjes së shtetit maqedon. Konsideroj se në gjendje më të rëndë janë shqiptarët në Mal të Zi dhe në Kosovën Lindore. Por, në përgjithësi shqiptarët janë avancuar dhe konsideroj se më një përpjekje më të madhe do të arrijmë fitore të reja, ose qëllime më të mira.

Zëri: Ku i shini të metat e politikës shqiptare në përgjithësi?

Jashari: E para konsideroj se në momente të rëndësishme nuk kemi pasur projekte të shkruara të detajizuara se kah duhet të shkojë vendi, sepse jo çdoherë proceset natyrore dhe fuqitë e mëdha ta japin një mundësi. Ne jemi dëshmitarë të përpjekjeve të mëdha të shqiptarëve për të arritur deri të liria.

Por për fatin tonë të keq jo çdoherë i kemi pasur fuqitë e mëdha në anën tonë. Prandaj, konsideroj se janë disa momente që nuk duhet t’i lëshojmë ato, sepse siç thotë një fjalë popullore “Jo çdoherë të vjen vera kah dera”. Kështu që mendoj se pasur një mungesë të një konsensusi gjithëshqiptar.

Zëri: A ka njëtrajtshmëri të politikës shqiptare sa i përket kombit shqiptar, apo ka divergjenca të mëdha?

Jashari: Dua të besoj që e brendshmja e gjithsecilit politikan, është për bashkimin kombëtar. Por, në përditshmëri jo çdonjëri nga ne, e bënë punën e duhur për të shkuar drejt atij rrugëtimi dhe mbërritur të finalja. Nëse shohim deklarimet e shqiptarëve kudo që gjenden ata nuk e kanë të njëjtin mendim, ose nuk e shohim arritjen përmes të njëjtës rrugë. Kështu që ajo që kam thënë edhe më herët është se kombit tonë i mungon një projekt gjithëkombëtar.

Zëri: Nuk kemi njerëz që dinë të bëjnë projekte, apo s’ka bashkëpunim?

Jashari: Konsideroj se është një defekt i rrugëtimit tonë nëpër histori. Nëse i shikojmë faktet historike, shqiptarët në të gjitha periudhat kohore kanë qenë në shërbim të fuqive të mëdha, që kanë qeverisur me botën. Nëse e marrim vetëm Perandorinë Otomane shohim sesa shqiptarë i kanë shërbyer kësaj perandorie. Kam përshtypjen se ne shqiptarët nganjëherë jemi mësuar të jemi në shërbim të tjerëve, por fatkeqësisht ende nuk e kemi atë ndjesinë e fortë të brendshme se edhe ne duhet të qeverisim me vetveten…

Zëri: A janë realizuar pritjet e shqiptarëve pas 100 vjetëve, gjegjësisht pritjet e atyre që e kanë bërë shtetin?

Jashari: Nganjëherë konsideroj se po i japim të drejtë vetes që të flasim shumë për të mëdhenjtë e kombit. Megjithatë, e kemi një të drejtë që të shprehem emocionin ose respektin, po pse jo edhe vizion për të ardhmen. Po bazohem në ata njerëz të mëdhenj të kombit të cilët kam pasur fatin t’i njoh. Dëshmorët e luftës së fundit dhe përmes tyre po mundohem t’i njoh edhe figurat madhore të kombit shqiptar gjatë gjithë historisë.

Kur mendon njeri për idealët e tyre dhe idetë e tyre se sa të mëdha kanë qenë ato, nganjëherë më duket vetja shumë i vogël për të folur për ta. Vetë fakti se ata burra dhe ato gra të kombit tonë e kanë bindur veten që të japin më të shtrenjtën- jetën, për të jetuar të tjerët të lirë, kjo i bën ata që të jenë të mëdhenj.

Vetë fakti se kanë arritur ta bëjnë këtë, ata e kanë menduar më të mirën për vendin dhe pasardhësit e tyre, për kombin e tyre. Nëse mund të bazohem në këto gjëra, atëherë arrij në konkludim se nuk është ky shteti që e kanë menduar ata, dhe siç e kanë dëshiruar ata. Një fjalë popullore thotë “Faji është jetim” dhe askush nuk merr fajin për mosrealizim, por konsideroj e të gjithë jemi nga pak fajtorë.

Zëri: Të gjithë duhet ndjehen fajtorë, por ata që i kanë fituar zgjedhjet duhet të ndjehen më shumë?

Jashari: Nuk e di se sa ndjehen fajtorë ata, sepse njeriu aq sa e ndjen peshën e përgjegjësisë, aq sa e ndjen peshën e pozitës që ka, aq më punëtor dhe më i zellshëm duhet të jetë. Kjo është një pikëpyetje për mua dhe për udhëheqësit shqiptarë kudo që janë. Kam thanë se nuk jam unë ai që kam të drejtë të vlerësoj, ose nuk e kam atë imagjinatë ta lexoj mendjen e të tjerëve, se a e duan apo nuk e duan vendin e tyre.

Zëri: UÇK ja qenë bartëse e proceseve për liri dhe pavarësi. A e ka meritën e vet UÇK në Kosovën e pavarur?

Jashari: Për fatin tonë të keq nuk është trajtuar në mënyrën më të mirë të mundshme. UÇK dhe lufta e Kosovës më tepër është vlerësim i opinionit nëpër manifestime të ndryshme sesa në atë që ishte dashur të jetë në Kushtetutën e vendit. Konsideroj se lufta jonë dhe ajo uniformë ka qenë e shenjtë dhe shpëtimtare për ne.

Nëse shohim Kushtetutën tonë, shohim se lufta nuk trajtohet si luftë, por trajtohet si konflikt që është diçka e dhimbshme dhe e prish imazhin e kësaj lufte, prish imazhin e emrit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Në fund të fundit UÇK është njohur ndërkombëtarisht gjatë viteve më të vështira, ka qenë aleate e NATO-s.

Prandaj, konsideroj që në infrastrukturën ligjore është dashur që ta ketë një trajtim më të mirë sesa që ka tash. Ne sikurse edhe organizatat e dala nga lufta tash kërkojmë që gjërat të rregullohen me ligj, por të mos harrojmë se ligjet burojnë nga Kushtetuta, dhe nëse kjo nuk e ka burimin në Kushtetutë, atëherë do ta kesh të vështirë që ta rregullosh edhe me infrastrukturë ligjore, sepse bien pastaj ndesh me Kushtetutën. Në shoqërinë demokratike dhe në shtetet ligjore Kushtetuta është burim i gjithçkaje?

Zëri: A ka faj qeveria jonë?

Jashari: Absolutisht që po, nuk mund t’i ikë kësaj përgjegjësie askush, përderisa udhëheqësit thirren në emër të luftës dhe krenohen me të. Atëherë ata duhet të bartin edhe përgjegjësinë, dështimet dhe mospunën që është bërë.

Nuk mund ta fajësojmë për mungesë të futjes në Kushtetutë një luftëtar të thjesht të lirisë. Ai e ka bërë detyrën ndaj atdheut, ka qenë i gatshëm për të sakrifikuar dhe ka kryer detyrën e vet.

Zëri: Në shtetet tjera veteranët respektohen nga shteti, te ne kanë mbetur pa përkujdesje?

Jashari: Po ndoshta disa gabime që po i përsërisim gjatë rrugëtimit tonë ose si pasojë tyre, jemi në një gjendje çfarë jemi…

Ka shumë djem e vajza që i kanë lënë familjet e tyre dhe kanë dalë nëpër malet e Kosovës, për t’u ballafaquar me forcat agresore serbe dhe ata ushtarë sot nuk trajtohen në mënyrë dinjitoze…prandaj konsideroj që po bëjnë mëkat edhe ndaj të kaluarës sonë dhe po ia humbim kuptimin edhe kësaj lirie që po e gëzojmë sot…

Unë jam lidhtar i anës ligjore. Gjithsecili që e meriton për ta trajtuar, duhet ta trajtojmë. Dhe gjithsecili që ka keqpërdorur autoritetin e tij pas luftës dhe ka rënë ndesh me ligjin, është çështje tjetër, por periudha e luftës nuk guxon të ofendohet dhe të anashkalohet.

Zëri: Z.Jashari, a i ka hyrë Kosova në hak UÇK-së?

Jashari: Konsideroj që në anën ligjore institucionale, nuk e ka vendin e merituar. Populli dhe qytetarët e kanë respektuar dhe vazhdojnë ta respektojnë. Si njësi matëse e marr Prekazin, ngase deri më tani rreth 10 milion njerëz i kanë vizituar këto varre dhe këto shtëpi, gjë që është dëshmuar se populli dhe qytetari i këtij vendi i është mirënjohës të gjithë atyre që kanë dhënë gjithçka nga vetja për ta pritur këtë liri. Institucionalisht, lihet për t’u dëshiruar.

Zëri: Kjo javë është vendimtare për Kosovën dhe UÇK-në. Në Hagë pritet vendimi për z.Ramush Haradinaj. Në Prishtinë ka filluar një proces i ri ndaj Fatmir Limajt?

Jashari: Vërtet është një situatë e dhimbshme dhe e pakëndshme, sepse në asnjë mënyrë dhe në asnjë rrethanë nuk mund të barazohet krimineli me viktimën. Në asnjë rrethanë nuk mund të krahasohet luftëtari i lirisë me kriminelin. Këto epite nuk iu shkojnë luftëtarëve të lirive.

E para, asnjëri prej tyre dhe as ne të gjithë si tërësi, nuk kemi pretenduar territore dhe shtete të huaja. Lufta nuk është se e kemi zgjedhur ne. Lufta na është imponuar dhe të gjithë këta njerëz, nuk kanë qenë se e kanë pasur një akademi ushtarake që ka qenë profesioni i tyre. Ata e kanë zgjedhur një profesion që ka qenë i domosdoshëm sepse ua ka imponuar koha. Ka qenë, o vdekje o liri..

Ne nuk kemi pasur shumë të zgjedhim sepse armiku ka ardhur në shtëpitë tona, dhe armiku ka ardhur në trojet tona. Dhe të trajtohen si kriminelë, luftëtarët e lirisë konsideroj se i humb kuptimi lirisë. Në këtë rast, konsideroj që heterogjeniteti i bashkësisë ndërkombëtare po e humb kuptimin e drejtësisë. Madje vetë ata janë duke ia ulur besueshmërinë vetë misionit ndërkombëtar.

Ne vetë jemi dëshmitarë të procesit gjyqësor të rastit “Kleçka”, ku nga vetë ai mision, është përmbyllur si rast në mungesë të dëshmive dhe provave dhe ki parasysh që brenda disa javëve apo muaj nga i njëjti mision ngrit gjithë ato gjëra, ata vetë po e qesin në pikëpyetje profesionalizimin dhe paanshmërinë e tyre.

Zëri: A konsideron që ka diçka politike në këtë lojë të drejtësisë?

Jashari: Është njëfarë tendence prej gjykatës dhe gjyqeve që të bëhet njëfarë balance në rajon. Mirëpo, konsideroj që nuk normalizohen raportet në këtë mënyrë. Është mënyrë e gabuar sepse serbët dhe forcat serbe kanë ardhur në Kosovë, me qëllimin e spastrimit etnik dhe kanë bërë dhunë e gjenocid jo vetëm në Kosovë, por në tërë ish-Jugosllavinë. Dhe dikush duhet të jetë fajtor.

Nuk mund që fajësia të shpërndahet te të gjithë në mënyrë të barabartë, prandaj ai që ka bërë krim dhe gjenocid dihet tashmë botërisht sepse në fund të fundit edhe ndërhyrja e NATO-s ka qenë ndaj agresorit. Tendencat e politikës së re të BE-së apo qarqeve të ndryshme për ta barazuar kriminelin me viktimën, më duket se është e padrejtë dhe nuk është zgjidhje e mirëfilltë e problemit. Ajo mund të jetë një zgjidhje e përkohshme…

Zëri: Z.Jashari, kanë filluar bisedimet politike në Bruksel. A u keni dhënë mbështetje këtyre bisedimeve, apo si i vlerësoni ju?

Jashari: Jo. E para nuk është kërkuar nga ne që t’i përkrahim ato bisedime. Unë mendoj që është bërë një hap i ngutshëm për disa arsye. Çdoherë kur Kosova po kalon në një proces të rëndësishëm të vendimmarrjes te çështjet e fuqive të mëdha, gjithmonë në vendin tonë ndodh diçka që është e dhimbshme, dhe si pasojë e saj, po dalim jo të suksesshëm në bisedime.

Unë e kam thënë që ngjarjet e Marsit kanë qenë një skenar i mirë përgatitur për të filluar bisedimet në Vjenë, dhe nga ato bisedime të rrjedhë pastaj e ashtuquajtura trashëgimi kulturore serbe. Ne kemi pasur mundësi që ato kisha dhe manastire t’i rrënojmë gjatë luftës kur kanë qenë pozicionet të udhëhequra nga luftëtarët e lirisë. Shumica prej tyre apo disa prej tyre kanë qenë vende ku janë bërë krime dhe asnjëherë as nga luftëtarë të lirisë dhe nga qytetarët nuk janë prekur ato kisha dhe manastire.

Dhe ndodh disa vite pas luftës që të sulmohen këto institucione fetare pikërisht për të pasur Serbia një levë të fortë në Kosovë. Si pasojë e kësaj më pas ndodhin bisedimet në Vjenë, ku pasuria kulturore serbe që tashmë është e njohur për të gjithë ne. Rasti tjetër është që si pasojë e kësaj rrjedh më pas edhe pakoja e Ahtisarit. Të gjithë jemi dëshmitarë të kësaj periudhe, ku politikanët tanë, intelektualët por edhe ne si qytetarë kemi thënë që është kompromisi i dhimbshëm për të arritur deri te pavarësia.

Dhe pavarësisht kësaj ne pra lëshojmë pe. Ndodh diçka që tashmë është bërë shumë famoze te ne, ndërhyrja në veri dhe pra unë konsideroj që është një skenar, sepse gjendja kaotike e mosfunksionimit të ligjit, mosfunksionimit të forcave ndërkombëtare në veri bëri që atje të bëhet një çerdhe e kriminalëve, ata të cilët kishin bërë krim dhe gjenocid nëpër luftëra të ndryshme të ish-Jugosllavisë. Për ta zhbllokuar këtë situatë, u bë një provokim ku ndodhën barrikadat dhe si pasojë e atyre barrikadave e që për t’i liruar ato nuk u ndërmor asnjëherë një aksion i mirëfilltë e i mirëpërgatitur.

Nëse misioni i EULEX-it dhe misioni i KFOR-it nuk paskan pasur një forcë për t’u ballafaquar me një grup banditësh atje, atëherë kjo lë shumë për të dëshiruar në forcën e tyre, pavarësisht se ata janë neutralë ndaj statusit të vendit, konsideroj që e kanë për obligim që të rregullojnë situatën në vend dhe t’i dhanë hapësirë qytetarit të atij vendi që të bëjë jetën normale.

Pa një barrikadim të tillë nuk kishte pasur një arsye për të shkuar në bisedime, kurse fatkeqësisht bisedimet teknike iu hapen rrugë bisedimeve politike. Më lejoni që të përmend edhe një argument se pse po mendoj që po ndodhin bisedimet politike, është edhe largimi i ICO-së nga Kosova…Me ICO-në në Kosovë nuk di të kishte mundur të ndodhnin bisedime politike për veriun.

Zëri: E gjithë kjo z Jashari, ku na çon. Në një status special?

Jashari: …realisht të gjitha rrugët të çojnë drejt asaj se a do ta quajmë status special, a do ta quajmë Ahtisari plus, a do ta quajmë 4 pikshi i Tadiçit, a 6 pikshi i Ban Ki Munit, atje do të ndodhë një status i veçantë për atë pjesë të vendit. Sikur ICO-ja të ishte në Kosovë, kjo punë nuk do të mund të ndodhë, sepse do të binte ndesh pastaj me misionin e saj. Prandaj, largimi i ICO-së, përpos që i jep kuptim shtetit të Kosovës, po i hap rrugën edhe bisedimeve politike për pjesën veriore të vendit.

Imagjinoni si do të mund t’i normalizosh raportet me Serbinë, e cila ende moralisht, nuk u ka kërkuar falje qytetarëve të Kosovës, për krimin dhe dhunën që e ka bërë. Unë jam i vetëdijshëm që në luftë ka vrasje, ka djegie, ka tejkalim kompetencash, por imagjino shteti serb dhe forcat e tij kanë vrarë gra dhe fëmijë të pafajshëm të këtij vendi. Nuk po i kërkojmë që të na bëjnë falje për tërë luftëtarët e lirisë, sepse luftëtari shkon në luftë për t’u vrarë dhe për ta mbrojtur vendin e vet.

Por, ai shtet ka vrarë gra dhe fëmijë të pafajshëm vetëm pse kanë qenë shqiptarë dhe kanë qenë në shtëpitë e tyre. Fakt tjetër është që ende nuk janë kthyer eshtrat e më shumë se 1700 vetave dhe ajo i mban për pazare politike ende diku në gërmadhat e tyre për të na kushtëzuar dhe shantazhuar. Nuk janë paguar ende dëmet që shteti serb ia ka bërë në Kosovë. Prandaj, futja në bisedime me një shpejtësi, të bën të dyshosh që institucionet tona, liderët e këtij vendi nuk kanë një projekt, nuk kanë një vizion se çfarë ndodh.

BE dhe SHBA është lodhur me çështjen shqiptaro-serbe, dhe ata me çdo kusht duan të përmbyllin këtë proces…Ne kemi shtete që na kanë ndihmuar dhe po vazhdojnë të na ndihmojnë, por askush nuk do të mund të na ndihmojë përjetësisht, nëse ne nuk e ndihmojmë vetveten. Fati i keq është se ne nuk kemi arritur që të kemi lidhje të forta dhe speciale miqësie edhe ekonomike me njërën nga fuqitë evropiane, qoftë ajo Gjermania, Austria, Zvicra etj.

Zëri: Z. Jashari, çështja e veriut është çështje e padiskutueshme në bisedime. A duhet të diskutohet edhe çështja e Luginës së Preshevës?

Jashari: Shqiptarët tani për tani i kanë të gjitha, por gjithçka do të varet se sa dinë t’i përdorin këto elemente. Gjithçka është në favorin tonë. Imagjinoni nëse kanë filluar bisedimet, ai është agresori dhe ti je viktima dhe në këtë rast duhesh të jesh shumë më i zellshëm dhe me i guximshëm në bisedime, sepse ai është në disfavor.

Nëse bisedohet për status special të veçantë, i kemi edhe ne shqiptarët nëpër vendet tjera, ku mund të përdorim si levë. Nëse do të flitet për ndërrim të territoreve ose për ndarje, kush e ka pësuar ndarjen më shumë në kurriz sesa ne shqiptarët. Shqiptarët i kanë të gjitha për të qenë fitimtarë. Ajo që frikohem është se liderët shqiptarë nuk kanë projekte, nuk kanë vizione dhe se politika jonë vepron ad hok.

Zëri: Cilat janë tri personalitet më të rëndësishme të këtij 100-vjetori?

Jashari: Fati i mirë që kombi jonë dhe historia jonë ka pasur figura madhore por edhe fati i keq është se kemi dhënë shumë. Natyrisht, se figurat që jemi rritur me to, që i kemi pasur idol, ose që kanë qenë udhërrëfyesit tanë, janë Hasan Prishtina, Ismajl Qemajli, Isa Boletini, Luigj Gurakuqi, dhe në vazhdën e tyre nëpër dekada, deri në figurat e luftës së UÇK-së.

Zëri: Kur, sipas jush, do të ndodhë bashkimi kombëtar i të gjithë shqiptarëve?

Jashari: Unë po konsideroj që bashkimi ka ndodhur, por ne nuk e kemi kuptuar ende. Ose nuk ka dalë ende në sipërfaqe për faktin se ne ende nuk jemi të gatshëm për ta kuptuar. Vetëflijimi i figurave nga të gjitha trojet shqiptare i ka dhënë kuptim bashkimit, sepse 100 vjet shqiptarët kanë luftuar nga të gjitha trojet shqiptare për një të quajtur bashkim kombëtar dhe gjuhë kombëtare. Sot shqiptarët gjithandej lëvizin lirshëm, që nga jugu i asaj që quhet Shqipëri, e deri te veriu i Kosovës dhe viseve tjera shqiptare…

Zëri: Kur do ta shohim Murat Jasharin në politikë?

Jashari: Nuk e di. Nuk ka ndjenjë më të mirë sesa të jesh i çdo familje shqiptare. Nuk ka pasuri më të madhe sesa ta kesh të drejtën, qoftë në trojet shqiptare, qoftë në mërgatë të trokitsh lirisht në familjet shqiptare, dhe Murat Jashari e ka shumë problem që të humbasë këto për diçka që i thuhet karrierë politike. Unë nuk kam nevojë për jetë politike.

Janë dy gjëra që mua më kanë dhënë nder dhe më kanë bërë njeriun më të pasur në gjithë botën. E para, sepse kam qenë përfaqësues i një lagjeje që ka dhënë 59 veta për lirinë e këtij vendi, ndërkaq këtë vend e kanë vizituar rreth 10 milionë njerëz nga i gjithë rruzulli. E dyta është Universiteti Publik që më ka dhënë dije, dhe ka provokuar të brendshmen time për të më avancuar në shkencë prandaj, e kam shumë të vështirë të jap diçka të çmueshme për diçka që ka më pak vlerë.

Ismail Qemali, Ahmet Zogu, Fan Noli, Enver Hoxha dhe Sali Berisha vijën të analizuar nga akademiku Rexhep Qosja. Në një intervsitë për Rudina Xhungën që u transmetua mbrëmë në “Shqip”, ai flet për 100 vite jetë të shtetit shqiptar me arritjet dhe problemet. Profesor Qosja, i kujt është 100 vjetori, i Ismail Qemalit, apo Ahmet Zogut?
Zogu me Ismail Qemalin nuk kanë të bëjnë fare mes njeri-tjetrit. Ismail Qemali ishte shtetari që themeloi Shqipërinë, Ismail Qemali ishte demokrati ai i cili e filloi demokracinë në historinë e popullit shqiptar dhe në historinë e shtetit shqiptar, Ismail Qemali ishte njeriu i cili ndërtonte një politikë tipike demokratike madje them më liberale. Ai ishte për bashkëmarrëveshje që me fjalë të huaj i themi dialog, ishte për tolerancën, ishte për mirëkuptimin, ishte për humanizmin, ishte për të drejtën, për të vërtetën. Pra ishte për disa vlera që nuk i kishte Ahmet Zogu, fjala bie. Ismail Qemali ishte një figurë politike me përvojë të madhe ndërkombëtare. Ne nuk mund të harrojmë kur flasim për Ismail Qemalin dhe rolin që luajti ai në historinë shqiptare, si u bë e mundshme që të luante ai atë rol. Në Perandorinë Osmane në Stamboll ai ishte një figurë e shquar, ishte Sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Punëve të Jashtme, ishte këshilltar në disa njësi të shtetit të Perandorisë Otomane, pra i sundimtarëve të ndryshëm. Ishte caktuar ministër i Punëve të Jashtme, ministër i Drejtësisë, ministër i Rendit Publik. Ismail Qemali ishte njeri që ka marrë pjesë në disa delegacione me rëndësi të veçantë si për shembull delegacionin e Perandorisë Osmane që merrej me çështjen e Danubit. Ishte këshilltari i Xhevdet Pashës që merrej me çështjen e rendit në atë kohë të Bosnje-Hercegovinës dhe me përpjekje për reformat e Bosnjës dhe Hercegovinës që donte të bënte perandori otomane siç ishte gjendja atje. Dhe të mos harrojmë sepse nuk theksohet…
Po nëse ndalojmë te Zogu dhe Noli…
Fan Noli është përmendur këtë 100 vjetor, me shumë vërejtje ose pothuajse negativisht në mënyrë të shumë të padrejtë, të palejueshme dhe të papranueshme. Për mua që e njoh punën, krijimtarinë, veprimtarinë, jetën dhe veprën e Fan Nolit krahasimi me Ahmet Zogun është një profanosje. Fan Noli është një figurë e madhe, është njeri i madh në kulturën dhe historinë e popullit shqiptar. Çfarë do të thotë njeri i madh? I madh është dikush i cili nuk është i madh për një periudhë të shkurtër, 10, 15, 50 vjet, por kur është i madh përgjithmonë. Fan Noli është i madh përgjithmonë në historinë shqiptare. Ai është poet, historian, publicist, kompozitor. Ai ka shkruar pak vjersha, por të gjitha vjershat e tij hyjnë në antologjinë e poezisë shqipe, të gjitha, pa përjashtim… Kudo ishte origjinal, i veçantë, i ri me mendime, i papërsëritur. Publicistika e tij është e veçantë sepse Noli ishte intelektual shumë parimor ndërsa Zogu jo. Si mund të krahasohet Noli me Zogun? Nolin e kanë quajtur dhe e quajnë edhe tani bolshevik, komunist…
Noli erdhi në politikën shqiptare prej Amerikës. Noli kishte politikë dhe ideologji anglo-amerikane. Po të ishte Noli në politikë, po të mos kishte dështuar revolucioni i vitit 1924 populli shqiptar dhe Shqipëria do të orientohej nga Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e sigurt. Dhe historia shqiptare do të ishte jo pak por shumë më ndryshe se çka qenë prej vitit 1924.
Por nderimi shkon për Zogun këtë 100 vjetor…
Tani po shkruhet, po flitet, po dëgjoj, po lexoj se Zogut do t’i ngrihet një përmendore ashtu si Ismail Qemalit madje do ti bëhet edhe një mauzole. Ia bëj vetes një pyetje: Si është e mundur kjo gjë? Si është e mundur të bëhen gjithë këto përpjekje për ta shquar Zogun dhe për ta bërë figurë të madhe historike, sa për ta krahasuar me Ismail Qemalin. Shumëçka harrohet, me qëllim, dhe shqiptohen shumë të pavërteta dhe gënjeshtra. Dhe të vërtetat e tjera harrohen. Por ne nuk duhet ti harrojmë. Nuk është Zogu themeluesi i një administrate moderne, madje as i një rendi bashkëkohor të Shqipërisë. Zogu vendosi në Shqipëri një rend politik, shoqëror gjysmë feudal. Të dhënat e jetës politike, shoqërore të asaj kohe e dëshmojnë këtë. Zogu krijoi një administratë. Ahmet Zogu sundonte në mënyrë despotike dhe me mjete despotike madje të një despotizmi them oriental. Sundonte me intriga dhe frikë. Një problem tjetër shumë i rëndësishëm që nuk duhet ta harrojmë është se Noli erdhi në pushtet për ato 6 muaj me një revolucion që e bëri populli por Ahmet Zogu u kthye në Shqipëri me ndihmën e ushtrisë serbe, madje me ndihmën e pjesës më ekstreme, më të dhunshme të ushtrisë serbe, me të ashtuquajturit çetnik…
Tjetër, ai bëri një marrëveshje me Nikolla Pashiçin që është një marrëveshje historikisht e vlerësuar shumë e turpshme, një marrëveshje tradhtare që komprometon përgjithmonë nënshkruesin e saj. Duhet t’i lexoni ato tetë pikat e ndryshme, pasi nuk dua të flas tani për te gjitha ato, por një prej atyre pikave që rëndon shumë, që dëshpëron shumë, është pika për ndërprerjen e veprimtarisë së Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës. Ky Komitet e kishte bazën në Shkodër por i kishte degët e veta edhe në Kosovë, kishte degë në vendlindjen time, Plavë dhe Guci, kishte në një varg qytetesh të Shqipërisë. Zogu, e shkatërroi Komitetin Mbrojtja Kombëtare e Kosovës pasi kështu e kishte bërë marrëveshjen me Pashiçin. Zogu, gjithashtu, vrau figurat kryesore të këtij Komiteti. Vrau Hasan Prishtinën, Bajram Currin, Hysni Currin. Nuk po flas për Luigj Gurakuqin, një figurë e madhe e historisë shqiptare, por po flas për këta që ishin anëtar të komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës…
Unë po flas këtu jo me simpati letrare por po flas me fakte, me të dhëna politike e historike. Ndryshe vlerësohet Noli, politika dhe synimet e tij, se ku do ta çonte popullin shqiptar dhe Shqipërinë ajo politikë e Nolit. Dhe flas gjithashtu për realitetin e Zogut. Si individ nuk mund të kem asgjë kundër Ahmet Zogut por këto që them më bëjnë që unë të them Ahmet Zogu në asnjë mënyrë nuk meriton të bëhet për të atë që dëshiron ti bëjë Sali Berisha, në asnjë mënyrë. Zogu, i hapi rrugë me politikën e tij, pushtimit italian, fashist të Shqipërisë. Shqipëria bëri një luftë shumë të çmuar antifashiste. Ajo Parti Komuniste me në krye Enver Hoxhën bëri një luftë antifashiste të çmuar në Evropë por në Konferencën e Paqes në Paris në vitin 1946 Shqipërisë nuk iu pranua statusi i bashkëluftëtares me aleatët kundër fashizmit. Kjo e para, dhe e dyta, Shqipërisë nuk iu pranua statusi i vendit të cilit do i paguheshin dëmet e luftës, reparacionet e ashtuquajtura të luftës. Cili është shkaku? Shkaku është politika që ndoqi Ahmet Zogu i cili bëri atë politikë që solli pushtimin e Shqipërisë dhe i ikjes së tij nga Shqipëria…
Megjithatë, është në të drejtën e të djathtës shqiptare të identifikohet me Zogun. Ajo që nuk kuptohet është pse e majta shqiptare nuk identifikohet me Nolin? Më shumë në Shqipëri dëgjon kryeministrin Berisha të flasë për Nolin sesa liderin e opozitës, Edi Rama.
Nuk e kuptoj as unë. Nuk shoh arsye pse ata i shmangën qëndrimet reale, objektive, të drejta ndaj Fan Nolit. Të përdor shprehjen tuaj, e majta e Shqipërisë i shmanget identifikimit me Fan Nolin ashtu siç nuk e kuptoj se si mund të identifikohet e djathta e Shqipërisë me Ahmet Zogun. Mund ta kuptoj identifikimin me ndonjë tjetër, por në asnjë mënyrë me Ahmet Zogun. Të dhënat që paraqita e komprometojnë këtë identifikim.
Një tjetër figurë, është Enver Hoxha, për të cilin nuk po flitet në këtë 100 vjetor.
Nuk është normale. Edhe periudha e komunizmit në Shqipëri është një periudhë që e ka jetuar populli shqiptar pra, është një pjesë e historisë shqiptare. Nuk mund ta heqësh, nuk mund ta kapim me dorë atë periudhë 45 vjeçare dhe ta hedhim aty ku nuk shihet, dëgjohet e ku nuk flitet për të. Kam lexuar mjaft të vërteta për atë regjim që ishte diktaturë totalitare me mjaft mjete të dhunës por kam lexuar edhe shumë gënjeshtra dhe të pavërteta. Enver Hoxha ishte një sundimtar për një periudhë të gjatë të historisë shqiptare dhe në këtë periudhë u përdorën mjete që unë nuk i pranoj në jetë, politikë, shtet….
Sot ne flasim gjithqysh për Enver Hoxhën. Më vjen keq për pasardhësit e të pushkatuarve, më vjen keq pasi nuk jam dakord me pushkatime të tilla por nuk mund të mos mendoj se sjellje të tilla më të rënda se në Shqipëri kishte edhe në vende të tjera komuniste…
Flasim për të këqijat që i ka patur ai regjim por historiani, studiuesi njeriu objektiv që shikon objektivisht dhe të shikosh një rend politik, shoqëror në mënyrë objektive do të thotë ta shikosh ndershëm për veten në radhë të parë. Enver Hoxha, si të gjithë diktatorët, ashtu si Napoleoni, Cezari apo Aleksandri i Maqedonisë që ishte despot dhe që bënte tmerre ngado shkonte duke djegur qytete, kanë edhe disa të mira që mund të jenë më të vogla apo më të mëdha. Ka edhe regjimi i Enver Hoxhës një varg të mirash. E para, Enver Hoxha, me atë rend politik-shoqëror, me atë politikë e ideologji e shkëputi Shqipërinë prej një varfërie të madhe që sundonte përpara. Enver Hoxha, i siguroi atij populli bukën dhe mandej u arritën disa zhvillime para të cilave nuk mund ti mbyllim sytë. Shqipëria ndërtoi institucione bashkëkohore të shtetit, të gjitha institucionet e mundshme që i ka një shtet i ndërtoi ai regjim. Ai regjim zhvilloi arsimin në përpjesëtime të mëdha, ai regjim zhduku analfabetizmin. Ai regjim, ndërtoi institucione bashkëkohore që i kanë shtetet më të zhvilluara të kulturës dhe shkencës, ai regjim i zhvilloi studimet albanologjike. Ky regjim ndërtoi institutet e kulturës, operës, baletit, ansamblin me shumë rëndësi të valleve popullore, ky regjim bëri institute edhe në shkencat ekzakte. Shqipëria sot ndriçohet edhe me termocentrale që ka ndërtuar ai regjim, apo në radhë të parë me ato termocentrale. Ai regjim e mbrojti Shqipërinë prej vërshimeve, e shpëtoi Shqipërinë prej kënetave. E thashë më parë e dua ta përsëris se ai regjim i dha popullit shqiptar një dinjitet ndërkombëtarisht të njohur dhe kjo nuk është diçka e parëndësishme.
Profesor, është duke u kërkuar, dhe me të drejtë, rishikimi i historisë. Ju shikoni, kush është duke e rishikuar, njerëzit e oborrit të radhës, njerëzit që bëjnë histori apo njerëzit që bëjnë propagandë?
Këtë përpjekje që të mos e quaj proces, të rishkrimit të historisë e ka filluar kryeministri i Shqipërisë Sali Berisha. Është e vështirë të rishkruhet historia, domethënë ta fillosh nga A-ja, nga fillimi. Historia korrigjohet, studimet historike korrigjohen, ndryshohen, plotësohen etj. por ta rishkruash prej fillimit do të thotë të hedhësh poshtë gjithçka që është bërë deri tani dhe kjo gjë është e pamundur. Në Kongrese, Konferenca, tubimet shkencore që bëheshin nëpër republikat e Jugosllavisë shkruhej me shumë respekt për historianët e Shqipërisë. Ata mund ti bënin lajka regjimit por të dhënat, metodologjia, shpjegimi që jepnin, ishin të drejta dhe objektive në shumicën e rasteve. Kryeministri i Shqipërisë dëshiron ta ndërrojë. Pse? Për një ideologji tjetër dhe për më tepër për një mentalitet tjetër. Kryeministri i Shqipërisë, objektivisht, dëshiron ta feudalizojë dhe bajraktarizojë historinë shqiptare duke amnistuar, duke glorifikuar, duke madhëruar figura pashallarësh me origjinë shqiptare që nuk kanë të bëjnë fare me përpjekjet për krijimin e shtetit modern shqiptar….
Ai do të shquajë, të madhërojë atë që nuk pranohet si kuislingët, bashkëpunëtorët e fashizmit, njerëz që morën pjesë në pushtetin fashist dhe në pushtetin nazist pasi kapitulloi Italia. Epo këtë të tjerët nuk e bënë sepse moralisht është e papranueshme, shkencërisht, kombëtarisht e papranueshme në të gjitha vendet komuniste duke përfshirë edhe Francën që është vend me tradita dhe kulturë të jashtëzakonshme. Pas luftës, menjëherë, punët janë kryer me kuislingët, me bashkëpunëtorët e fashizmit.
Në këto 20 vite të Shqipërisë në tranzicion, personi i cili ka kushtëzuar jetën e shqiptarëve dhe figura kryesore e tranzicionit shqiptar, eshte Sali Berisha?
Po, mund të them se Sali Berisha është figura kryesore e këtyre 20 viteve që ushtroi ndikimin më të madh, që fitoi më shpesh në zgjedhje, që me sjelljet dhe veprimet e tija bëri ndikimet më të dukshme. Tranzicioni, shndërrimet që e çojnë Shqipërinë drejt realizimit të atyre standardeve që kërkohen prej Shqipërisë dhe vendeve të tjera që kanë dalë prej komunizmit dhe prej vendeve të tjera që do të inkuadrohen në Bashkimin Evropian, natyrisht janë arritur disa gjëra. Shqipëria nuk ka qëndruar në vend por ka ecur, janë bërë ndërtime. Shqipëria, në pikëpamje të ndërtimit, të infrastrukturës së qyteteve ka qenë mjaft mbrapa. Shqiptarët që kanë dalë, kanë punuar dhe kanë jetuar në botën e huaj kanë ndërtuar shtëpi, kanë bërë shumë ndërtime në Shqipëri dhe këto shihen kudo. Por ne, kur flasim për tranzicionin në Shqipëri, përpos dëshirës për të arritur të mirën, nuk mund të flasim edhe për gjëra të tjera. Nuk mund të mos flasim për vitin 1997, ku u shkatërruan institucionet, institucione me vlerë të veçantë të kulturës, ku u shkatërruan objekte, ku humbën jetën, disa thonë 2 mijë veta, disa thonë 3 mijë, disa 5 mijë por që gjithsesi u vranë njerëz. Kur flasim për tranzicionin në Shqipëri, nuk mund të mos flasim për piramidat financiare, një dramë financiare që iu ndodhi qytetarëve të Shqipërisë. E për çfarë? Natyrisht, si për vitin 1997, fajin e kishin ata që ishin në pushtet. Domethënë, kryeministri i sotëm i Shqipërisë. Kur flasim për tranzicionin, nuk mund të mos flasim edhe për tragjedinë e Gërdecit. Dhe unë, nuk mund të mos flas edhe për vrasjen e protestuesve më 21 janar 2011 dhe nuk mund të mos flas edhe për vetëdjegien e dy ish të burgosurve politikë. Këto nuk pranoj t’i lidhë me tranzicionin. Nuk e kuptoj atë tranzicion që ecën drejt demokracisë, që ecën drejt realizimit të standardeve demokratike, në të cilin ndodhën këto që kanë ndodhur në Shqipëri, janë edhe disa probleme të tjera. Bashkimi Evropian, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, qytetarët e vendit kërkojnë prej Shqipërisë të plotësojë dhe realizojë disa standarde që po quhen evropiane. Ky tranzicion merr fund kur bëhen reformat e duhura dhe kur realizohen ato standarde që quhen evropiane, demokratike, kulturore, qytetëruese, vlera të veçanta. Por ato standarde nuk janë arritur, një varg i atyre standardeve nuk është arritur. Shqipëria sot ende nuk ka arritur të realizoje zgjedhje vërtetë të lira dhe demokratike që të plotësojnë standardet e kërkuara nga Evropa. Në të vërtetë, Shqipëria sot, gjendet në një fazë që quhet gjysmëzgjedhore, ajo nuk është demokraci e vërtetë, demokraci e zgjedhjeve të lira. Shqipëria nuk ka arritur të realizojë atë që është kusht kur flitet për demokraci, që është ndarja e pushteteve, të pushteti ligjvënës, pushtetit gjyqësor dhe pushtetit zbatues pra, Kuvendi, Gjyqësori, Qeveria. Po e shohin dhe është e dëshmuar pasi po flasin edhe ambasadorët e huaj si ai i Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe ai Evropian, që qeveria i sundon, i manipulon, i përdor gjyqësorin, kuvendin dhe presidencën tani. Jo presidencën e ish kryetarit të vendit Rexhep Meidani, jo presidencën e ish kryetarit Alfred Moisiu, por presidencën deri në një farë kohe të kryetarit të tanishëm të partisë Fryma e Re Demokratike dhe të kryetarit të tanishëm të Shqipërisë. Shqipëria nuk arriti, në procesin e tranzicionit, të sigurojë pavarësinë e pushteteve të ndara që janë të pashmangshme në demokraci. Në 100 vjetorin e pavarësisë ne nuk mund të themi se Shqipëria ka arritur të sigurojë barazinë e dinjitetit të qytetarëve. Shqipëria, në 100 vjetorin e pavarësisë, nuk ka arritur të krijojë administratë të qëndrueshme që në fjalë të huaj thuhet stabile. Administrata e Shqipërisë është administratë partiake. Në 100 vjetorin e pavarësisë në Shqipëri nuk është arritur edhe diçka që do të duhej të kishte marrë fund që në vitin 1991. Në Shqipëri nuk është arritur marrëveshje për datën e çlirimit të Shqipërisë prej pushtuesve pasi ende diskutohet nëse është 28 nëntori apo 29 nëntori…
Në këto 20 vite gjithashtu çfarë i ka sjellë familjes shqiptare tranzicioni shqiptar?
… Familja ishte e shenjtë në jetën shqiptare. As Kanuni i Lekë Dukagjinit nuk e lejon ndëshkimin e gruas, e trajton në një mënyrë të veçantë gruan. Edhe në Kanunin e Lek Dukagjinit është thënë se gruaja është themeli i shtëpisë. Pra, ishte familja shqiptare e sigurt, e paprekshme, e çmuar shumë. Kjo familje sipas mendimit tim po përjeton një krizë të rëndë. E para është e ballafaquar me prostitucionin, me tregtinë e qenieve njerëzore, drogën, me krime të ndryshme, me një agresivitet të veçantë që po ndodh në familje. Para një jave dëgjova në televizion se në 10 muaj janë vrarë 20 gra. Kjo është diçka e papranueshme dhe e palejueshme. Kjo krizë po sjellë që të ndodhë atë që nuk ka ndodhur më përpara.
Ka një fajtor për këtë dhe kjo është politika. Sot nuk merret askush me familjen, nuk i kushton njeri vëmendje familjes. Dhe e dyta, agresivitetet që po ndodhin në familje dhe në jetën shqiptare e them me përgjegjësi intelektuale dhe qytetare, si një njeri që ndjek mjetet e informimit, këtë agresivitet e frymëzon edhe Kuvendi i Shqipërisë, një Kuvend ku dëgjojmë shumëçka dhe gjithçka, një Kuvend ku zotëron një gjuhë shumë e vrazhdë, një Kuvend ku dy forca janë shumë të ndara, një Kuvend ku shprehen pasione, mosdurime, urrejtje. Epo thuhet se Kuvendi është një institucion jo vetëm politik por është edhe një institucion pedagogjik dhe moral. Populli i sheh ata njerëz dhe prej tyre do mësojë të mirën dhe të keqen. Nuk do të duhej të ishte kështu.
Profesor, Bashkimin e shikoni të afërt, të mundshëm?
Si dhe kur duhet të bashkohen dhe a mund të bashkohen Shqipëria dhe Kosova? Unë them se bindja, vetëdija ime historike më thotë se Shqipëria dhe Kosova në mënyrë të pashmangshme do të bashkohen dhe ky bashkim nënkupton të mirën, mundësinë, gjasën për përparim më të madh, për arritje më të mëdha, për jetë më të mirë të qytetarëve të Shqipërisë dhe Kosovës. Shqipëria dhe Kosova bashkë, me potencialet e tyre, mundësitë e tyre natyrore, njerëzore, do të bënin një shtet me mundësi shumë më të mëdha. Do të bënin sigurisht një shtet të lumtur.
Urimin për 100 vjetorin, do ta dërgoni nëpërmjet “Shqip” në Top Channel apo do t’ju shohim në Shqipëri, profesor, për 100 vitet tona të përbashkëta?
Unë e di se në shënjimin e 100 vjetorit të shpalljes së pavarësisë së shtetit modern të Shqipërisë së sotme nuk do të jem në Tiranë. Se ku do të jem, do ta shoh. Por këtë urim e kam per sonte. Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kur janë krijuar në vitin 1776, u janë dashur 10 vjet që të shkruajnë kushtetutën që çmohet si kushtetuta më e mirë, më demokratike, më humane në botë, iu janë dashur 89 vjet që të ndërpresin robërinë, iu janë dashur 144 vjet që t’i japin të drejtën e votës gruas dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës iu janë dashur 189 vjet që t’i sigurojnë të drejtat politike, qytetare, të drejtat njerëzore të gjithë nënshtetasve të Amerikës. Amerika është shtet i madh, shtet i përbërë prej racave të ndryshme, kombeve të ndryshme, popujve të ndryshëm dhe kjo zgjatje e këtyre arritjeve të mëdha në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, është e kuptueshme. Shqipëria dhe Kosova, shqiptarët në përgjithësi, jetojnë në një hapësirë që është më e vogël dhe çështjet mund të zgjidhen, synimet, qëllimet mund të realizohen më shpejt. Unë besoj se ato që i dëshiron populli shqiptar do t’i realizoj shumë më shpejt dhe bashkimi i Kosovës me Shqipërinë, dhe mund të jetë edhe i Maqedonisë perëndimore me Shqipërinë, është një ide e madhe që do realizohet jo shumë larg. E them, e ka dëshmuar historia, se kur një popull dëshiron të bëjë diçka, ai doemos e bën atë që ia ka vënë për qëllim vetes për ta bërë. Populli shqiptar dëshiron të jetojë i bashkuar dhe ashtu do të jetojë.
(RUDINA XHUNGA/er.nu/GSH/BalkanWeb)