Prof.dr. Branislav Sinadinovski, shqiptari ortodoks dhe rrëfimi i tij në intervistën për INA për shqiptarët ortodoks në Maqedoni.Prof.dr. Branislav Sinadinovski në një intervistë ekskluzive për agjencinë e lajmeve INA flet për të historinë e shqiptarëve ortodoks, rrugëtimin dhe golgotën e jetës së tyre drejt një asimilimi monstruoz, heshtja dhe heqja dorë nga origjina dhe identieti kombëtar dhe problemet e tjera. Por edhe për rikthimin tek identieti dhe guximi i brezave për t’u deklaruar shqiptarë etnik.
Intervistoi: Naser Pajaziti/Suat Saqipi
INA: Profesor, ju jeni një figurë e njohur publike në Maqedoni që përveç deklarimit tuaj si shqiptarë ortodoks, së fundi keni publikuar librin më të ri të titulluar “Shqiptarët Ortodoks në Maqedoni”. A mund të na përshkruani një historik të shkurtër për këtë komunitet që është përballur me sfida të ndryshme drejt asimilimit ?
Sinadinovski: Me publikimin e librit tim doja të tregoj se në Maqedoni jo vetëm dikur, por edhe sot jeton një numër i madh i komunitetit shqiptarë me fe ortodokse. Qendra e tyre e dikurshme ka qenë Reka e Epërme, por megjithatë jeta ka bërë që ata me kohë të braktisin këtë vend duke u shpërngulur në qytete tjera brenda vendit, por edhe pjesa tjetër duke marrë rrugën e mërgimit, drejt vendeve evroperëndimore, SHBA-ve dhe kontinete tjera.
Dua të theksojë se edhe pse shqiptarët ortodoks e braktisën këtë zonë, sot atje jeton vetëm një pjesë e vogël e popullsisë, edhe ate të moshës së thyer. Dhe herë pas here gjeneratat e tjera vijnë në vendin e tyre për vizitë. Edhe pse ata kanë braktisur vendin e tyre, por megjithatë ata janë shumë dhe ekzistojnë dhe janë këtu në Maqedoni.
Në fillim të shekullit 20, dokumente historike tregonin se në Rekën e Epërme jetonin mes 8 mijë deri 10 mijë shqiptarë ortodoks, që flisnin gjuhën shqipe me dialekt geg. Nëse atëherë ka pasur 8 – 10 mijë, atëherë mund të konkludojmë se në bazë edhe të natalitetit, sot kemi mbi 70 mijë shqiptarë ortodoks.
Shqiptarët ortodoks janë gjithmonë aty dhe ata janë autokton dhe kjo është e qartë. Të gjithë tjerët kanë ardhur pas neve si shqiptarë. Dhe kush ka ardhur dhe ka pushtuar këto territore, ka tentuar të asimilojë shqiptarët ortodoks, duke filluar nga turqit, serbët, bullgarët dhe të tjerët.
Megjithatë, libri im nuk është vetëm libër për shqiptarët ortodoks në Maqedoni, por për të gjithë shqiptarët ortodoks, që për shkak të padrejtësisë historike, sot jetojnë të shpërndarë në vende të ndryshme të botës.
INA: Cilat kanë qenë peripecitë dhe vuajtjet që ky komunitet ka përjetuar gjatë historisë, duke përfshirë edhe ate më të re ?
Sinadinovski: Ne si komunitet apo pjesë e popullit shqiptar kemi qenë historikisht nën presione të mëdha dhe tendenca të asimilimit. Golgota dhe tmerri i përjetuar në këtë zonë, ka qenë vrastar, por mund të përmenden edhe shumë faktorë dhe shkaqe që ka ndodhur kjo. Por, edhe përkundër kësaj fushate që ka ndodhur në vazhdimësi, popullata ortodokse shqiptare ka mbijetuar dhe ka ruajtur identitetin, duke u dëshmuar sot përmes këtij libri dhe shumë protagonistëve se ne jemi pasardhës të pellazgëve dhe ilirëve.
Ne jemi popull që kemi rrënjë dhe kur nuk mundëm turqit dhe të tjerët të na asimilojnë, më së paku mund të na bëjnë sot të tjerët. Asimilimi ka vazhduar edhe pas krijimit të Jugosllavisë. Ky sistem nuk ka zgjedhur metoda për të asimiluar shqiptarët dhe nga ky presion kanë rënë disa shqiptarë. Një pjesë e madhe e patriotëve me ndjenja kombëtare ishin ndjekur nga UDB-ja, ndërsa kishte edhe nga ata që punonin kundër popullit tonë. Sot dihet se kush janë njerëzit e tillë, por është një fakt historik. Unë nuk dua të përmend emra, por juve si gazetarë nëse doni hulumtoni dhe zbuloni. Represioni ka qenë i egër dhe ishte mbjellë frika në palcë, por edhe diferencimi, në rast se do deklarohej dikush si shqiptarë ortodoks. Shumë familje brenda mureve të shtëpive flisnin gjuhën amtare, por jashtë shëndërroheshin në maqedonas.
INA: Sot është shqetësuese se ky komunitet po shkon drejt asimilimit kombëtar. Cili është ky realitet sipas jush ?
Sinadinovski: Gjeneratat e reja janë të vetëdijësuara se rrënjët e tyre janë shqiptare dhe se janë pjesë e popullit shqiptar në përgjithësi. Kjo dëshmohet me faktin se në promovimin e librit tim që u mbajt më 28 Nëntor në Shkup, me rastin e festës së Flamurit kishte mbi 120 të rinj shqiptarë ortodoks. Por siç ju thash edhe më lartë akoma nuk ka shpërthyer guximi dhe se disa nuk duan të bëjnë një hap të tillë, për shkak se ndoshta mund të ballafaqohen me probleme dhe sfida të ndryshme. Pra ka shumë që nuk guxojnë të deklarohen dhe të shprehin përkatësinë e tyre etnike, sepse e llogarisin ballafaqimin e tyre më pas me reagime dhe komplikime brenda familjare dhe lidhjeve e interesave të tjera. Ky komunitet kërkon mbështetje dhe mbrojtje më të madhe, solidarizim dhe promovim të vlerave të përbashkëta. Pra mbështetja duhet të vij nga të gjithë shqiptarët këtu në Maqedoni dhe jashtë saj.
Pas konfliktit të vitit 2001 ishte një vetëdijësim më i madh që shqiptarët ortodoks, të cilët përfituan një inkurajim dhe guxim për të rikthyer dinjitetin e humbur dhe duke rritur besimin se do të vijnë ditë më të mira edhe për ne. Andaj mund të them se në vitin 2001 ndodhën kthesa që kanë domethënie historike për të gjithë ne. Sepse ky vend sa i takon maqedonasve na takon edhe neve. Dhe ardhmëria e tij është vetëm si një shtet shumëetnik dhe shumëkulturor, sepse të gjithë kanë kontributin e tyre gjatë historisë dhe mbijetesës.
Kontributi i shqiptarëve për këtë vend është i madh dhe historikisht nuk duhet harruar se një nga njerëzit kryesor që kishte furnizuar VMRO-në gjatë luftërave historike me armë dhe barot ishte shqiptarë. Sekretari i parë i gjeneral të pushtetit të Repbulikës së Krushevës quhej Gjergj Çaçe dhe të tjerë që luftuan kundër turqve. Pra ka momente të rëndësishme historike për kontributin e shqiptarëve edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore.
INA: Problem faktik është edhe boshatisja e gjithë zonës së Rekës së Epërme. Sot tokat atje janë djerrë, po humben gjurmët dhe themelet e kullave dhe shtëpive. A besoni se do rikthehet fryma dhe fjala shqipe në këtë zonë që dikur ishte vatër e arsimimit dhe trashëgimisë kulturore shqiptare ?
Sinadinovski: Reka e Epërme është një zonë e pasur me gjitha veçoritë dhe pasuritë e saj si vend piktoresk me vendbanime të pasura, male, ujra dhe pasuri tjera natyrore. Kemi mbi 20 fshatra, por që sot aty jeton vetëm një popullatë e vogël, kryesisht të moshuar. Kryesisht janë disa shtëpiza që shfrytëzohen për pushime verore dhe dimërore dhe se ato tani shpesh po vizitohen edhe nga gjeneratat e reja. Gjatë periudhës së ndërtimit të liqenit artificial të Mavrovës, me qëllim të përfitimit të energjisë elektrike, u përmbytën shumë zona, kullosa, përfshirë edhe shtëpi, përfshirë edhe një pjesë të fshatit Kiçinicë, që dikur bashkë me Beliçicën ishin qendrat e shqiptarisë dhe kultivitimit të traditave dhe trashëgimisë shqiptare. Në këtë mënyrë përveç që u zaptuan shumë toka dhe kullosa, u thanë edhe ujrat dhe burimet që vinin nga malet tona, duke u derdhur në Liqenin e Mavrovës. Toka tona sot aty janë dhe ato askush nuk mund t’i zaptojë dhe përvetësoj, ashtu siç nuk ka mundur askush ta bëjë këtë gjatë historisë.
INA: Por, ju kur vendosët të deklaroni publikisht origjinën tuaj shqiptare dhe rrënjët familjare dhe etnike. Cilat ishin arsyet e forta që morët një vendim të tillë ?
Sinadinovski: Unë e kisha amanaet nga babai im Jakim Sinadinovski që të ndërmarrë një hap të tillë. Babai im ishte një intelektualë i dalluar dhe profesor universitar me më shumë se 39 vepra apo libra shkencor dhe me më shumë se 500 punime shkencore dhe profesionale. Ai ishte një nga themeluesit e sociologjisë rurale në kuadër të Jugosllavisë. Ai ishte një demokrat liberal , që shpesh kritikonte pushtetin komunist. Ai në një kohë kishte filluar gjurmimet për rrënjët tona familjare dhe gjithnjë na thoshte se ne jemi shqiptarë. Unë para 4 viteve jam deklaruar hapur për përkatësinë time etnike shqiptare. Këtë e bëra me rastin e publikimit të librit për Josif Bagerin, pishtarin dhe kolosin e letrave nga Reka e Epërme.
INA: Por, këto deklarime publike kanë edhe koston e rreziqeve, problemet me të cilat mund të ballafaqoheni, reagimi i rrethit ku jetoni dhe fqinjëve, kur dihet se akoma në këtë vend kemi urrejte dhe padurueshmëri ndëretnike ?
Sinadinovski: Po sigurisht siç thoni kjo ka çmim dhe sfida të rrezikshme. Unë përveç reagimeve publike dhe linçimeve të ndryshme që kam përjetuar, së fundi jam ballafaquar edhe me sulme fizike. Me thënë të drejtën nuk kam pritur se do të sulmohem fizikisht dhe të kërcënohem me vdekje, edhe ate me porosi mizore.
Menjëherë pas promovimit të librit dhe deklarimeve të mija për themelimin e Kishës Ortodokse Shqiptare në Maqedoni, kam përjetuar një tmerrë të vërtetë. Jam sulmuar ditëve të fundit në shtëpinë time nga persona të panjohur. Fatmirësisht kam arritur që të mbyll derën dhe t’i shmangem këtij sulmi që ishte përgaditur për të më linçuar dhe terrorizuar. Gjatë konfrontimit dhe moslejimit të këtyre dhunuesve të hyjnë në shtëpinë time, unë kam arritur që të lajmëroj policinë, e cila ka mbërritur në shtëpinë time dhe kam dhënë deklaratën se si ka ndodhur ngjarja. Një rast i dytë është edhe një letër kërcënuese e lënë si porosi nën derën e shtëpisë sime, ku jepej një mesazh tmerrues dhe mizor se do më vrasin dhe therrin bashkë me familjen time.
INA: Opinioni është i njohur se janë shumë personalitete shqiptare, pra ortodoks me origjinë nga Reka që sot janë akademikë, profesorë universitar dhe specialist e personalitete në sfera të ndryshme shoqërore, institucionale dhe jeta publike. Por disa deklarohen, dhe disa heshtin. A mund që ju të thoni ndonjë emër të tyre ?
Sinadinovski: Po, ka shumë personalitete në sfera të ndryshme. Por unë nuk guxoj të përmend emra, për arsye të ndryshme dhe që disa janë përmendur edhe më lartë. Është me rëndësi se ka nisur procesi i vetëdeklarimit të disave. Nuk ka frikë dhe ditë për ditë kemi njerëz që po vetëdeklarohen. Ky proces ka nisur dhe askush nuk mund ta ndërpres. Çdo popull ka kaluar këtë proces. Kur maqedonasit thirren në origjinën e tyre duke shkuar edhe në antikitet, pse ne të mos deklarohemi për origjinën tonë. Kjo nuk është turp, por krenari dhe një mision i përmbushjes së amanetit të gjeneratave tona të vjetra, apo baballarëve e stërgjyshërve tanë.
INA: A mendoni të vazhdoni këtë rrugëtim të nisur fisnik dhe sfidues, duke nxjerrë të vërtetën për shqiptarët ortodoks në Maqedoni dhe rikthimin tek identiteti ?
Sinadinovski: Unë do të vazhdojë rrugëtimin e nisur deri sa të jem gjallë dhe të kam shëndet, dhe lus Zotin të mos më ndodhë diçka. Planifikojë të publikojë shumë libra nga historia dhe rrënjët tona që unë i takoj. Dhe në këtë mënyrë do ta plotësojë amanetin jo vetëm të babait tim, por edhe borxhin tim ndaj popullit shqiptar, për shkak se unë nuk di se si ndryshe të kontribohet për popullin tim. Dhe këtë e bëj përmes veprave të mija duke njerrë në dritë të vërtetën dhe historinë e popullit tonë, që ka dy nobelistë dhe shumë personalitete gjatë historisë. Asnjë popull tjetër në Ballkan nuk ka këtë. Më mirë është njeriu të shkruaj, ose të sulmohemi.
INA: Por, sot Reka është e boshatisur dhe se kemi hasur në banorë të pakët që thonë se dijnë shqip, por janë maqedonas dhe se shqipen e kanë mësuar nga prindërit. Por hezitojnë të deklarojnë origjinën e tyre duke thënë se janë maqedonas. Pse ndodhë kjo ?
Sinadinovski: Por, siç thash edhe më lartë, njerëzit akoma kanë rezervat e tyre dhe frikën e mbjellur. Ata frikësohen dhe ky është realiteti i krijuar me shekuj e dekada. Problemi është më i thellë siç thash. Unë kam parë që një familjar i Josif Bagerit thotë para mediave se është maqedonas, dhe nuk thotë të vërtetën. Ai që e deklaron ate nuk është e vërtetë. Duhet mirëkuptim nga shqiptarët në Maqedoni, por edhe nga maqedonasit.
INA: Por, ky rrugëtim ka edhe sfidat që thatë dhe ballafaqimin me një rezistencë të paparë. Cila është porosia e juaj kundër atyre që duan të pengojnë këtë rrugëtim apo mision fisnik dhe njerëzor ?
Sinadinovski: Unë do të vazhdojë kontributin tim për të nxjerrë të vërtetën historike të trungut dhe familjes sonë, përfshirë edhe populli tim. Kjo është e drejtë universale dhe nuk ka asgjë të keqe. Misioni im është për të forcuar bashkëjetesën, për të nxjerrë në sipërfaqe vlerat shumëetnike dhe shumëkulturore e fetare që ka ky vend ku jetojmë. Do të doja që të përcjellë një porosi tek maqeodnasit se ne jemi të dënuar për të jetuar bashkë dhe nuk kemi çka të ndajmë, jetojmë nën një qiell dhe në këtë copë toke dhe shteti. Andaj duhet dhe është imperativ i kohës që të njihemi më mirë mes nesh, sepse për fat të keq sepse akoma jetojmë në dy botë të ndara. Duhet thelluar miqësia midis dy popujve në çdo sferë shoqërore dhe vetëm në këtë mënyrë do të eliminojmë të keqen e së kaluarës. Kjo është porosia ime sidomos tek gjeneratat e reja, që të njohin njëri tjetrin dhe gjuhët e tyre dhe të ndërtojmë një vend të pasur dhe të zhvilluar dhe gjitha këto probleme do të ndërpriten.
INA: Ju keni nxitur edhe çështjen e kishës ortodokse shqiptare në Maqedoni. Si mendoni ta realizoni këtë projekt, për të cilin u sulmuat nga klerikë maqedonas të Kishës ortodokse maqedonase, duke u akuzuar si shovenist ?
Sinadinovski: Tani për tani kjo është një ide dhe ne nuk kemi asgjë për të bërë jashtë Kushtetutës dhe ligjit. Andaj askush nuk duhet frikësuar. Kjo nuk është kërkesë e imja e imagjinuar, apo siç thotë prifti Timotej projekt politik. Kërkesa për formimin e Kishës Ortodokse Shqiptare në Maqedoni është një shprehje e kërkesës së shqiptarëve ortodoks që të kenë kishën e tyre, t’ju mundësohet dëshira për të cilën ka luftuar edhe Josif Bageri qysh nga viti 1910 kur në Bullgari kishte tentuar të formojë Kishën Ortodokse Shqiptare. Formimi i kësaj kishe si pjesë e kishës amë, kurse kisha të tilla shqiptare ka edhe në Amerikë dhe disa vende tjera të botës, ne vetëm do të ndihmonim Kishën Ortodokse Maqedonase që të zgjidh problemin disa dekadësh me Kishën Ortodokse Serbe dhe ti sigurojë vetës njohje ndërkombëtare.
INA: Cila është porosia juaj dhe se a mendoni se një ditë ky komunitet do të ketë të gjitha të drejtat dhe liritë e deklarimit të lirshëm dhe kultivimit të vlerave kombëtare dhe fetare. Apo do të jetë vështirë, për shkak të gjeneratave të reja të asimiluara apo “frikësuara” ?
Sinadinovski: Ne jemi pjesë e popullit shqiptar dhe presim ndihmë dhe përkrahje nga të gjithë shqiptarët kudo që janë. Presim përkrahje dhe solidarizim edhe nga vëllezërit tanë të përkatësive tjera fetare, duke u mishëruar dhe kontribuar bashkërisht për projekte të ndryshme, jo vetëm kombëtare. Ne duam përfshirjen tonë më të gjërë dhe më solidarizuese. Qëllimi ynë është një mision fisnik për përgjegjësi të përbashkëta, për edukim dhe kultivim të vleraver të përbashkëta historike, kombëtare, letrare dhe fusha të tjera. Uniteti ynë duhet të jetë nën frymën e një unifikimi prosperues.(INA)
