Ende pa u tha mirë gjaku në Fushën e Kosovës, një krushqi e madhe do të krijohej midis osmanëve dhe serbëve: dy djemtë e Llazarit, Stefani dhe Vuku, do të bënin betimin për besnikëri ndaj Sulltan Bajazitit, i cili ua kishte vrarë babën, ndërsa motra e tyre, Olivera, do të bëhej gruaja e sulltanit.

Të dy vëllezërit do të qëndronin përkrah sulltan Bajazitit në të gjitha betejat e tij për konsolidimin e pushtimit osman në Ballkan. Deri në Betejën e Ankarasë ( 1402) kur Bajaziti dhe Olivera u kapën të gjallë nga ushtria e Tamerlanit. Legjendat thonë se Bajazitin e mbyllën në një kafaz, ndërsa Oliverën e detyruan të vallëzonte lakuriq para Tamerlanit dhe kapedanëve të tij mongolë( shih pikturën në fund të këtij teksti).

Sidoqoftë, me ndonjë rënie të parëndësishme, krushqia serbo-otomane do të vazhdonte me shekuj. Mara e Brankoviqit, gruaja e Muratit të Dytë, do të rriste me qumshtin e saj Sulltan Mehmetin e Dytë, dhe kur ky, më vonë, do të rrethonte Konstantinopojën[1453], trupat e para që do të thyenin ledhet e saj, do të ishin ato të Brankoviqit.

Krushqia serbo-otomane do të arrinte një kulm tjetër, kur në vitin 1557, Sulltan Sylejmani do të rithemelonte Patriarkën Pejës dhe do t’i njihte asaj gjithë pushtetin mbi një territor që sot përfshin krejt territorin e ish-Jugosllavisë, përjashto Slloveninë dhe disa pjesë të Kroacisë.

Aq e fortë ishte krushqia serbo-otomane, saqë, siç shkruan historiani Philip Mansel, në librin e tij “Konstantinopoja, 1453-1924”, në mesin e shekullit 16, në pallatin e sulltanëve, në Stamboll, serbishtja ishte gjuha më e përdorur dhe më e kuptueshme nga të gjithë. 

Blerim Latifi (Jireçek, Historia e serbëve. Philip Mansel, Stambolli 1453-1924. Për Patriarkanën ( 1557) shih : Fischer & Schmitt)

Sot, janë bërë 185 vite nga lindja e patriotit të madh shqiptar dhe njërit nga udhëheqësit kryesorë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Abdyl Frashërit. 

Abdyl Frashëri (1839-1892) ishte ideolog e atdhetar i shquar i Rilindjes Kombëtare Shqiptare si dhe një nga drejtuesit kryesorë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Lindi në fshatin Frashër të Përmetit.

Kaloi pjesën e parë të jetës në fshatin e lindjes deri në moshën 18-vjeçare, kur u vendos për nevoja pune në Janinë. U shqua si personalitet politik qysh më 1877, sapo u duk se kriza lindore po rrezikonte trojet shqiptare. Si kryetar i Komitetit Shqiptar të Janinës që u formua po atë vit, hartoi projektin e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë me anën e kryengritjes çlirimtare antiosmane.

Por, shpresat e tij se idenë e shtetit shqiptar do ta përkrahnin rivalët e perandorisë ruse, të cilët nuk e dëshironin supremacinë e saj në Gadishullin Ballkanik, nuk u realizuan. Bisedimet që zhvilloi me përfaqësuesit e Greqisë në korrik dhe në dhjetor 1877, për një aleancë politike dhe ushtarake shqiptaro-greke kundër perandorisë osmane dështuan gjithashtu, mbasi as Athina nuk e pranoi idenë e një Shqipërie të pavarur në kufijtë e saj etnikë.

Në Parlamentin e parë osman të vitit 1877 hyri si deputet i Janinës, u zgjodh kryetar i Komitetit të Janinës dhe në dhjetor të po këtij viti u zgjodh kryetar i Komitetit të Stambollit, që u formua për të mbrojtur të drejtat e shqiptarëve në perandorinë osmane. Frashëri ishte një nga aktivistët kryesorë të Kuvendit të Prizrenit të krijuar për të mbrojtur trevat shqiptare, si pasojë e firmosjes së Traktatit të Shën Stefanit (1878). Mbrojti idenë e bashkimit të trevave shqiptare në një vilajet, në kuadër të perandorisë osmane. Në vitin 1877, Abdyl Frashëri u zgjodh kryetar i Komitetit Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare, që u formua në Stamboll si dhe ishte kryetar i Komitetit Shqiptar të Janinës.

 

Pas thyerjes së ushtrisë osmane nga ushtria ruse në vitin 1878 dhe nënshkrimit të Traktatit të Shën Stefanit, A. Frashëri shtroi tezën se në kushtet e krijuara për shqiptarët, zgjidhja më e drejtë për interesat e tyre kombëtare ishte krijimi i një vilajeti të bashkuar shqiptar në kuadër të perandorisë osmane. Gjatë Kongresit të Berlinit, në emër të Lidhjes, së bashku me Mehmet Ali Vrionin, kreu takime me përfaqësues të Fuqive të Mëdha për të mbrojtur të drejtat e shqiptarëve.

Abdyl Frashëri ishte ideolog e atdhetar i shquar i Rilindjes Kombëtare Shqiptare si dhe një nga drejtuesit kryesorë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Lindi më 29 gusht 1839 në fshatin Frashër të Përmetit. Gjatë Krizës Lindore të viteve ’70 të shekullit XIX u shqua si personalitet politik.

Në qeverinë e drejtuar nga Ymer Prizreni (1881), Abdyl Frashëri mori përgjegjësinë e ministrit të Punëve të Jashtme. Në prill të këtij viti u arrestua. Pas shtypjes së Lidhjes, më 2 maj 1881 mbërriti në Manastir i përcjellë prej një oficeri të xhandarmërisë dhe shtatë xhandarëve kalorës. Mbasi qe arrestuar duke shkuar nga Dibra në Elbasan te Mahmud bej Biçakçiu.

Prej aty iu dërgua Dervish Pashës në Prizren, i cili e burgosi në kalanë e qytetit ku qëndroi tri vite që ia rrënoi shëndetin kryekëput. Më tej u internua së bashku me familjen e tij në Balliqeser e në Bandërma të Anadollit për afro dy vjet të tjera. Në fund u amnistua me ndërhyrjen e Gazi Osman Pashës, heroit të Plevnës; u kthye në Stamboll, ku u emërua përfaqësues i këshillit bashkiak të kryeqytetit.

Autoritetet osmane e arrestuan dhe e dënuan me vdekje, dënim që u kthye më pas në burgim të përjetshëm. Në gjyqin që u bë në Prizren u dënua me vdekje, por më pas ky vendim u kthye në burgim të përjetshëm. Pasi kreu tri vite dënim në burgun e kalasë së Prizrenit, u dërgua me qëndrim të detyruar në Ballëkesir dhe në Bandërma. Në vitin 1886 u lirua me kushtin që të mos merrej me politikë dhe u caktua anëtar i këshillit të qytetit të Stambollit.

Vdiq në Stamboll më 23 Tetor 1892. Eshtrat e tij u sollën në Tiranë në vitin 1978, me rastin e 100 vjetorit të formimit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.

kult

PETRO NINI LUARASI lindi në 22 prill të vitit 1865 në Luaras të Kolonjës.

Ai ishte nxënës në shkollën e Qestoratit, drejtuar nga Koto Hoxhi. Punoi si mësues në fshatrat e Kolonjës, ku u mësonte fëmijëve fshehurazi gjuhën shqipe dhe përgatiti një grup shokësh si mësues. Më 1882 hapi shkollën e parë shqipe në fshatin Bezhan të Kolonjës, kurse më 1887 hapi shkollën shqipe në Ersekë dhe pak më vonë (1892-1893) shkollat shqipe në krahinën e Kolonjës e të Vakëfeve. Petro Nini Luarasi punoi si drejtor dhe mësues i Mësonjëtores së parë shqipe të Korçës dhe më vonë i shkollës së Negovanit (1909-1911).Në vitin 1892, bashkë me Gjerasim Qiriazin, themeluan shoqatën protestante “Vëllazëria e Shqipërisë”. Në emigracion, në Amerikë (1904-1908), mori pjesë gjallërisht në lëvizjen kombëtare dhe ishte nismëtar i shoqërive patriotike “Mall i Mëmëdheut” dhe “Pellazgu”, si dhe i krijimit të komiteteve të fshehta për lirinë e Shqipërisë. Ishte delegat në Kongresin e Manastirit (1908). Për veprimtarinë patriotike, arsimore e shoqërore u përndoq nga xhonturqit dhe Patrikana e Stambollit. Vdiq i helmuar prej tyre në Ersekë, më 17 gusht 1911.

MHK

Ngjarje dhe data të paharruara.

“Unë Mahmudi II, sulltan e kalif, nip stërnip mbretërish, i nëntëmbëdhjeti perandor i dinastisë osmane, sovran i botës, pushtetit shtetëror e kalifnor i të cilit do të qëndrojë në këmbë gjer në të sosur të dheut, nxjerr këtë ferman të lartë nga kryeqytetit i lumtur, Stambolli :

Unë i zgjat dorën e paqes Shqipërisë d.m.th. të katër vilajeteve të saj.

Dje, me urdhërin tim mbretëror, formula e vjetër osmane:

“Shqipërinë e kam xhan “, u vu prapë në krye të defterit të punëve të qeverisë.

Shpall këtë ferman të lartë që po e firmoj sot, në të cilin urdhëroj:

Një:

Të shpallet falje e përgjithshme për të gjithë krerët e Shqipërisë.

Dy:

Për të rivendosur marrëdhëniet e vjetra të organizohet një mbledhje e madhe me të gjithë krerët, prijësit, flamurmbajtësit etj.

Të bëhen bisedime të rëndësishme me krerët që paqja të mbretërojë në jetë të jetëve në atë pjesë të shtetit të madh osman dhe Shqipëria të kthehet në xhenet në breg të Adriatikut.

Të merren të gjitha masat që krerët të priten siç e do rangu dhe nderi i tyre. Të bëhen të gjitha ceremonitë, nderimet, banketet, ahengjet pa kursyer paratë të cilat i përballon arka mbretërore.

Kryetar i komisionit të festës emërohet Muhardar Ali Ogllan pashai.Nënshkruar:

Mahmudi i II, sulltan, kalif dhe imam i madhërishëm, mbret i botës.

(E kopjoi robi i humbur i allahut Ibrahimi.)

(Atë ferman e shpërndanë në të gjithë shehrat dhe udhëkryqet e perandorisë tellallët duke e përsëritur disa herë që nga fillimi i gushtit i vitit 1830.)

Pajtimi do të bëhej në Manastir, ku ishte shtruar dreka e lajmëruar me bujë. Parësia shqiptare u prit me nderime e paradë ushtarake.

Por… !

Kronisti turk që e pa masakrën me sy shkruante:

…Ata rrezoheshin njëri pas tjetrit, dhe vërtitja e atyre që kishin mbetur i ngjante një gjumi të lig. Shumica ishin shtrirë përtokë në një pellg gjaku. Erdhi një çast dhe u shtrinë të gjithë dhe mbeti vetëm njëri që vazhdonte te sillej mbi kalë. Gjashtë herë e rrëzuan plumbat dhe gjashtë herë u ngrit duke vazhduar vërtitjen e tij ogurzezë. Atëherë trupat turke morën urdhër dhe u sulen mbi të me bajoneta.

Muhardar Pasha njoftonte:

– Në fund të këtij raporti po shënoj fjalët e tyre kur po vdisnin:- Kush qëllon. Kush po qëllon kështu. Tradhëti ! Ah ti qen turk. Ah ç’gjëmë ! Ç’kurth. Iku Shqipëria ! Ujë. -S’vdes Shqipëria, jo !

Unë Mahmudi i dytë, sulltan dhe kalif, mbret etj….

urdhëroj:

– Shqipëria zhbëhet. Emri i saj shuhet nga defteri i shtetit dhe zëvendësohet këndej e tutje me emërtimin e ri: -Zona e Trete e Krahut te Majtë të Perandorisë. Çdo gjë që ka lidhje me të, të fshihet nga historia e shtetit !

Masakra e Manastirit u tregoi edhe një herë shqiptarëve se kush ishin turqit. Se cila ishte “besa” e tyre.

Atë dite u vranë mbi njëmijë krerë të Toskërisë. Burra të zgjedhur e të përmendur. Mbi pesëqind të tjerë të plagosur e të kapur u lidhën me vargonj e u hodhën ne burgjet e Anadollit te dënuar me burgim të përjetshëm.

Shpëtoi vetëm Zylyftar (Iljaz) Poda, ish silahdari i Ali Pashës, që nuk e pranoi ftesën e turkut dhe u tha edhe të tjerëve të mos binin në grackën e pabesisë turke.

Ishte ai Zylyfatar qe e përmend kënga :

Zylyftar mustaqe-verdhë,

Prit nizamët se t‘u derdhë,

Të vinë, mirë, se të vinë,

Te pusi e kam Mersinë.

Masakra e Manastirit, do dhe duhet të qëndroje sa te jete jeta ne memorien e shqiptareve. Gjithnjë sipas urtësisë popullore:

UJI FLE , hasmi turk S’FLE !

 

NJË TRAGJEDI NË TRE AKTE :

SHPRONËSIM, SHPËRNGULJE, SHFAROSJE

Diktatura jugosllave peshon rëndë mbi të gjithë popujt e nënshtruar nga militaristët serbë. Kjo diktaturë është dërrmonjëse për shqiptarët e Kosovës dhe viseve të tjera shqiptare të Ulqinit, Tivarit, Hotit, Grudës, Plavës, Gucisë dhe Dibrës, të aneksuara me radhë në vitin 1880, 1912, 1919 dhe 1924 prej Serbisë.

Bëhet fjalë për afërsisht një milion banorë të privuar nga të drejtat më elementare.

S’ka edhe një shkollë e vetme shqiptare për këtë popullatë kompakte që e kalon numrin e asaj të Shqipërisë indipendente të sakateposur prej Traktateve. Asnjë shoqatë, bile as për mirëbërëse, s’i u është lejuar shqiptareve. Asnjë deputet nuk i përfaqësonte në Skupshtinën (Kuvendi Serb) e shpërbërë.

Udhëheqësi i tyre, Ferhat Draga, u dënua me njëzet vite burg për shkak se bëri krimin të vërë rishtazi kandidaturën në zgjedhjet e fundit parlamentare. Kolegu i tij, ish-deputeti Nisam Gafur, u vra pabesisht në vitin 1927, po për atë arsye. Shoku i tij Jusuf Ahmeti, u vra gjithashtu kohët e fundit, sepse guxoi të zgjidhet këshilltar i Bashkisë së qytetit të Prishtinës.

Ja kështu hiqen qafe liderët tepër të mërzitshëm. Ata i vrasin në mes të ditës dhe në mes të qyteteve. Vrasësit janë anëtarë të njohur të bandave fashiste që terrorizojnë këta vise që nga luftërat ballkanike sipas urdhrave të Beogradit.

Disa të shtëna revolveri mjaftojnë për kryetarët. Sa për turmat fshatare, këta i shfarosin me zbrazje mitralozash, ose i shtrëngojnë të emigrojnë për t’u lënë vendin karvanëve fashistë serbë.

Ja kësisoj «serbizohen» sistematikisht të gjitha viset shqiptare e sidomos ato të ndodhura afër kufirit shqiptaro – jugosllav ose përgjatë udhëve të hekurta.

Me dhjetëra mijë fatzes shtrëngohen kësisoj të lënë vatrat e tyre çdo mot.

Kësisoj një grup prej tri mijë vetash nga këta të shpërngulur, pasi shetiti nëpërmes sinisisë ballkanike, për toke muaj me radhë, u shtrëngua gjithashtu të vijë rrotull me det. Nuk u jepet leje të dilnin në asnjë port. Disa që mbetën gjallë prej kësaj odiseje u vendosën në Shqipëri. Të tjerë vdiqën në rrugë të madhe nga uria, nga të ftohtit, nga mizeria e nga sëmundjet.

Më e keqja është se asnjë shtet nuk dëshiron t’i marrë këta refugjatë. Turqia është e mbushur plot, Shqipëria është e varfër për t’u ofruar atyre një shtëpi të re, ndërsa vendet e tjera janë të mbyllura ndaj këtij lloj migrimi masiv.

Fati i shqiptarëve të provincës së Çamërisë, provincë e aneksuar prej Greqisë, nuk ndryshon nga ai i kosovareve. S’ është veç një ribotim i tragjedisë ne tri akte : Shpronësim, Shpërngulje, Shfarosje.

Më sipër bëra fjalë për një milion shqiptarë në Jugosllavi. Po t’ju zihet besë jugosllavëve, s’kanë mbetur veç 700 000 !

I kanë hequr qafe domethënë 300 000 ?

Sa kohë do u duhet akoma për të likuiduar ata që kanë mbetur? Por këtë herë do t’i qërojnë shpejt e pa formalitet të kota.

Dhe kjo do të jetë një nga “gloriet” më të thjeshta të Dorës së Bardhë panserbe !

Përpara Europës përsëritet një tragjedi aq e përgjakshme sa ajo e armenëve në Azinë e Vogël. Por tragjedia armene ndodhi gjatë Luftës së Parë Botërore, kur ishte zor të qënit njerëzor, kurse tragjedia shqiptare në Jugosllavi ndodh para syve tanë në paqe të plotë, kur është zor të mendohet që njeriu mund te jete kaq gjakpirës.

Dhe megjithëkëtë s’e çan njeri kokën në kancelaritë europiane që janë fare mirë në rrjedhë të kësaj çështje.

Me sa duket, s’ju vjen mbare te kenë mëshirë.

Dhe kjo ka arsyet e saj. Në Azinë e Vogël, ishte fjala për krishterë të

shfarosur prej muhamedanëve turq.

Në Jugosllavi dhe Greqi, është fjala për muhamedanë shqiptarë të shfarosur prej serbësh e grekësh tepër të krishterë.

Ja ky është ndryshimi. Dhe ja kjo është që e shpjegon gjer më një pikë zemërimin e djeshëm dhe mosinteresimin e sotëm.

A jemi valle akoma në mes të kohës së mesme ?

Ka dhe një tjetër shpjegim, që vlen të parin :

– masakronjësit e ermenve ishin turqit armiq të Luftës së Madhe

– masakronjësit e shqiptareve janë serbet dhe greket, aleate të Luftës së Madhe.

Çdo gjë është e lejuar për aleatet fisnikë.

Por aherë jemi vallë akoma në mes të luftës ?

Për fat të keq po !

S’ka veç naivë që besojnë se u bë paqja e Versajës !

Fan Noli

Botuar ne gazeten Frenge ” CRI DES PEUPLES ” dhe ” Liria Kombetare ” Gjeneve 19 prill 1929.

 

-Shënim: Grafika dhe dialogu i sipërm nga shtypi europian i vitit 1912:

“Serbia në det (Durrës) gjatë Luftës së Parë Ballkanike (1912).”

Dialog midis banorit vendas dhe “mysafirit të paftuar” (okupator)!

Shqiptari pyet:

– A do të qëndroni këtu gjatë, zotëri”?

I paftuari Serb përgjigjet:

– Oh, varet!

Shqiptari:

-Shqiponjat me dy koka në këto anë ju shqetësuan shumë?!”

argo

Më 3 mars të vitit 1878 u nënshkrua Traktati i Paqes së Shën-Stefanit, i cili i dha fund Luftës Ruso-Turke që pat shpërthyer më 24 Prill 1877.  

 

Pas luftimeve që zgjatën për pothuajse një vit, trupat ruse arritën në fshatin Shën Stefan, rreth 17 kilometra në afërsi të Stambollit. Pas bisedimeve ndërmjet përfaqësuesve rusë, kontit Nikolla Ignatiev e Aleksandër Nelidov dhe atyre osmanë Safet Pasha, ministër i Punëve të Jashtme dhe Sadullah Beu, ambasador në Oborrin Perandorak të Gjermanisë, u nënshkrua ky traktat.

 

Perandoria Osmane me traktatin e Shën-Stefanit u dakordua që rreth 80 për qind të tokave të pushtuara nga ana e saj në Gadishullin Ballkanik, ti dhurojë interesave sllave.

Sipas Traktatit, u krijua shteti bullgar me kufij shumë të gjerë, ndërsa Rumania, Serbia dhe Mali i Zi deri atëherë principata autonome nën vasalitetin e sulltanit osman, fituan pavarësinë e plotë. Serbia zgjerohej nga jugu në drejtim të viseve shqiptare të Kosovës. Sipërfaqja e saj rritej nga 37,7 mijë kilometra katrorë në 52,7 mijë kilometra katrorë. Edhe Mali i Zi rritej nga 4,7 në 15,7 mijë kilometra katrorë.

 

Trojet shqiptare do të copëtoheshin rëndë nga ky traktat dhe në bazë të kësaj marrëveshje.

Traktati i Shën Stefanit nuk e zinte fare në gojë Shqipërinë, e cila për Rusinë dhe sllavët nuk ekzistonte si subjekt të drejtash politike. Sipas Traktatit, gati gjysma e trojeve shqiptare u jepej shteteve sllave ballkanike.

 

Sipas këtij traktati, brenda kufijve të Malit të Zi hynin vise të banuara prej shqiptarëve, duke përfshirë Ulqinin, Tivarin, pjesën e sipërme të bregut të lumit të Bunës, gati krejt liqenin e Shkodrës, Hotin, Grudën, Plavën e Gucinë. Territoret e Bullgarisë zgjeroheshin deri në brigjet e liqenit të Ohrit. Greqia nuk arriti të përfitonte asgjë.

 

Zemërimi kundër Traktatit të Shën-Stefanit përfshiu të gjitha shtresat e popullsisë shqiptare, që nga fshatarët e zejtarët e deri te qarqet çifligare e tregtare. Ky zemërim i shqiptarëve nuk drejtohej vetëm kundër Perandorisë Ruse dhe aleatëve të saj ballkanikë, por edhe kundër Perandorisë Osmane, e cila kishte nënshkruar një akt të tillë, që e dënonte me vdekje atdheun e tyre. Fakti se asnjë nga fuqitë e tjera të mëdha nuk e ngriti zërin për të drejtat kombëtare të Shqipërisë, i bindi përfundimisht shqiptarët se ata tashmë ishin krejtësisht vetëm.

 

Kundërshtimi i vendimeve të Traktatit të Shën Stefanit shënon një nga momentet ku filloi të merrte hov lëvizja kombëtare shqiptare.

Pablo Neruda konsiderohet një ndër poetët më të mëdhenj të shekullit të XX. Në vitin 1971 Neruda fitoi çmimin Nobel për letërsi, një çmim ky i kundërshtuar për shkak të aktivitetit të tij politik. Novelisti kolumbian Gabriel Garsia Markez e quajti “Poeti më i madh i shek. XX”.

Kënga Gjithëpërfshirëse e tij (Canto general, 1950), u bë simbol i rreshtimit për letërsinë e popullit kilean.

Ja një nga poezitë më frymëzuese të tij…

 

Dalëngadalë vdes ai që bëhet skllav i zakonit,

që përsërit të njëjtat gjëra çdo ditë,

që nuk ndryshon rrugë,

që nuk rrezikon,

që nuk ndryshon ngjyrën e veshjeve,

që nuk i flet atij që nuk e njeh.

 

Dalëngadalë vdes ai që nuk përmbys tryezën,

që është i pakënaqur nga puna,

që nuk rrezikon sigurinë nga pasiguria për të ndjekur një ëndërr,

që nuk i lejon vetes asnjëherë në jetë të thyejë rregullat e vendosura.

Dalëngadalë vdes ai që nuk udhëton,

që nuk lexon,

që nuk dëgjon muzikë,

që nuk zbulon hijeshi te vetja e tij.

 

Dalëngadalë vdes ai që shpërfill krenarinë e tij,

që nuk i lë të tjerët ta ndihmojnë,

që i kalon ditët duke u qarë për fatin e tij të keq,

që ankohet për shiun që nuk pushon.

 

Dalëngadalë vdes ai që i shmanget projektit para se të fillojë,

që nuk pyet për gjërat që nuk i di dhe

që nuk përgjigjet për gjërat që di.

 

E shmangim vdekjen me doza të vogla,

duke kujtuar gjithmonë se të jesh gjallë

kërkon një përpjekje shumë më të madhe

se thjeshtë fakti që marrim frymë.

 

Vetëm durimi i paepur

do të na bëjë të arrijmë

lumturinë më të madhe.