Kategoritë: Kulturë

Kulturë, Shqipëria

Në përkujtim të Mid’hat Frashërit

Komento

Midhat FrasheriMë 10 nëntor, në Nju Jork do të mbahet një ceremoni për riatdhesimin e eshtrave të Mid’hat Frashërit, personalitetit të shquar shqiptar, që prehet në varrezat Ferncliff të Westchester-it.

Mid’hat Frashëri, i njohur edhe me emrin e letrave Lumo Skëndo, lindi në Janinë më 25 mars 1880 dhe vdiq në Nju Jork më 3 tetor 1949.

Ai la gjurmë të pashlyera si diplomat, shkrimtar dhe politikan, në disa nga periudhat më kritike për kombin shqiptar. Ilir Ikonomi i Zërit të Amerikës përgatiti këtë vështrim mbi jetën e Mid’hat Frashërit:

Mid’hat Frashëri ishte i biri i Abdyl Frashërit dhe nip i dy frashërllinjve të tjerë të mëdhenj, Samiut dhe Naimit, që të tre ideologë të Rilindjes Kombëtare Shqiptare.

Fakti që ishte pjesë e kësaj familje të shquar shqiptare ndikoi që Mid’hat Frashëri të bëhej qysh herët një luftëtar për bashkimin kombëtar dhe për edukimin e shqiptarëve në frymë patriotike. Librat u bënë miqtë e tij më të mirë. Mid’hati nisi të shkruajë kur ishte adoleshent, gjithnjë nën ndikimin e rilindasve të famshëm. Nga Naimi trashëgoi ndjeshmërinë e penës, nga Samiu dëshirën për dijen, nga i ati guximin për t’i dalë zot fateve të Shqipërisë.

“Mos pandehni se me trimëri mund të bëjmë punë të madhe,” shkruante ai në moshën 19-vjeçare. “Shqiptarit aq sa i duhet buka, i duhet dituria e nacionalizma.”

Ndërkohë ai botoi edhe revistën Diturija, që është një thesar i paçmuar për kulturën shqiptare.

Mid’hati i kreu studimet në Stamboll dhe, pas mbarimit të shkollës, punoi në administratë në Stamboll e më pas në Selanik.

Në vitin 1908, kur ishte vetëm 28 vjeç, ai u bë një ndër njerëzit e shquar që ndihmuan në krijimin e alfabetit modern të gjuhës shqipe me Kongresin e Manastirit.

U zgjodh kryetar i Kongresit të Manastirit, ku u paraqitën disa propozime për abc-në shqipe. Si nënkryetar i Komisionit të Alfabetit, Mid’hati mbështeste alfabetin me gërma latine. Ishte koha kur ai kishte themeluar në Selanik gazetën “Lirija”.

Në kohën kur Perandoria Osmane ishte në rënie e sipër dhe Shqipëria kërcënohej të copëtohej nga shtetet ballkanike, Mid’hat Frashëri erdhi në Shqipëri dhe u bë një ndër delegatët që firmosën Deklaratën e Pavarësisë në Vlorë, më 28 nëntor 1912.

Gjatë luftës së Parë Botërore, Mid’hat Frashëri u mor me shkrime dhe jetoi në Rumani e më pas në Zvicër për një farë kohe. Është periudha kur ai botoi me dhjetra shkrime politike, mesazhe, traktate dhe memorandume për të bërë të njohur Shqipërinë dhe çështjen e saj, që rrezikonte të humbiste në bisedimet për botën e pasluftës.

Disa libra të tij të kësaj periudhe si, “Shqiptarë dhe sllavë” botuar në frengjisht në Lozanë, janë studime të thella dhe trajtojnë me kompetencë prej historiani çështje të komplikuara dhe me interes për polemikat e hapura të asaj kohe.

Në nëntor 1920, Mid’hat Frashëri u emërua kryetar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris, ku qëndroi deri në vitin 1922. Më vonë, në vitin 1923 u dërgua në Greqi për të hapur marrëdhëniet diplomatike mes dy vendeve.

Gjatë gjithë periudhës së qeverisjes së Ahmet Zogut, Mid’hat Frashëri mbeti i larguar nga jeta publike. Ai hapi në Tiranë Librarinë Argus dhe u mor me punë studimore. Qëllimi ishte ndriçimi kulturor i shqiptarëve, kësaj here nga brenda Shqipërisë.

Librat ishin jeta e tij dhe numëroheshin me mijëra. Edhe sot, në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë gjenden mbi 40 mijë libra të Mid’hat Frashërit, pjesë e ish-librarisë Lumo Skëndo.

Mid’hat Frashëri e kundërshtoi hapur pushtimin e Shqipërisë nga Italia më 7 prill 1939.

Menjëherë pas pushtimit, në shtëpinë e tij ai hodhi themelet e një organizate të rezistencës nacionaliste. Kjo shënoi rikthimin e tij në skenën politike të Shqipërisë.

Në vitin 1942, organizata do të dilte hapur me emrin Balli Kombëtar. Me synimin për të rikthyer pavarësinë e humbur të Shqipërisë, Mid’hat Frashëri fillimisht drejtoi rezistencën pasive dhe pas kësaj nisi ngritja e çetave.

Ishte koha kur në Shqipëri vepronin dy lëvizje që luftonin fashizmin: Balli Kombëtar dhe Nacionalçlirimtarja. Deri në gjysmën e parë të vitit 1943, ato vepronin paralelisht, madje edhe bashkëpunuan midis tyre.

Në vjeshtën e vitit 1943, kur Italia kapitulloi dhe Gjermania naziste pushtoi Shqipërinë, Mid’hat Frashëri e bëri të qartë se Balli Kombëtar do të luftonte nazistët gjermanë ashtu siç kishte luftuar edhe fashistët.

Por konfrontimi i brendshëm ishte ashpërsuar dhe forcat komuniste e kishin përqendruar zjarrin mbi dy forcat nacionaliste: Ballin Kombëtar dhe Legalitetin.

Në fillim të tetorit 1943, Mid’hat Frashëri lëshoi një qarkore ku porosit komitetet krahinore të Ballit të pezullojnë përkohësisht veprimet luftarake kundër ushtrisë gjermane.

Komunistët do ta interpretonin më vonë këtë dokument si dëshmi se Mid’hat Frashëri kishte bashkëpunuar me gjermanët. Për kreun e Ballit kjo shënonte një tërheqje taktike, në kushtet kur gjermanët po thyheshin dhe ishin në rrugën e tërheqjes drejt Gjermanisë.

Uran Butka, drejtor i Institutit të Studimeve Historike Lumo Skëndo në Tiranë, u përgjigjet kështu akuzave të historiografisë komuniste:

“Mid’hat Frashërin e kanë akuzuar veç të tjerave edhe si një kolaboracionist. Kam studiuar të gjitha arkivat, jo vetëm shqiptare, por edhe ato jugosllave, britanike, amerikane dhe mund të them se nuk ka asnjë dokument që të provojë se Mid’hat Frashëri dhe Balli Kombëtar si organizatë të kenë bashkëpunuar me pushtuesit, qoftë italianë apo gjermanë. Nuk ka asnjë dokument të tillë.”

Mid’hat Frashëri gjykoi se lufta në dy fronte, me komunistët që i sulmonin ashpër nga njëra anë dhe me gjermanët në anën tjetër, do të ishte e papërballueshme.

Qartazi, taktika e tij ishte shmangia në maksimum e një lufte të brendshme, që mund të çonte në shkatërrimin e vendit. “Ne duhet të pranojmë të gjitha përgjegjësitë. I takon historisë të na gjykojë”, shkruante ai.

Fitorja e forcave komuniste në luftë, ndonëse do të festohej si një sukses dhe si epokë e re nga disa, ajo përfundimisht shënoi një robërim të ri të shqiptarëve: fillimin e një diktature komuniste gjakatare, njërën ndër më të egrat në Evropë.

“Të mos ishte komunizma, – shkruante ai, – Shqipëria ndoshta do të ishte vendi më i qetë dhe më pak i dëmtuar i Evropës.” Ai e quante komunizmin një kolerë që nuk shkatërron vetëm trupin por edhe shpirtin e njeriut.

Mid’hat Frashëri, i cili u arratis nga Shqipëria dhe doli në Brindizi në nëntor 1944, do të fillonte një betejë të re: organizimin e emigracionit shqiptar për t’ju kundërvënë realitetit të ri tragjik në Shqipëri.​

“Pushtimi i Shqipërisë prej komunistëve dhe largimi i aleatëve nga toka jonë, – do të deklaronte ai, – detyroi shumë shqiptarë që të marrin udhën e mërgimit, jo për t’u larguar nga rreziku komunist, sesa për të vazhduar veprimtarinë e tyre dhe për të mos prerë marëdhëniet me fuqitë liberale të Oksidentit, me të cilat kishin qenë në kontakt edhe në Shqipëri.”

Më 26 gusht 1949 ai njoftoi në Paris krijimin e Komitetit Shqipëria e Lirë. Komiteti, i cili do të ishte një lloj qeverie demokratike në mërgim, u mbështet dhe u njoh nga qeveritë perëndimore.

Mid’hati udhëzonte që në Komitet të mos përfshiheshin njerëz që kishin bërë krime gjatë luftës. Ai ishte kundër përdorimit të dhunës për përmbysjen e pushtetit në Shqipëri, por kërkonte imponimin e zgjedhjeve të lira e demokratike.

Më 6 shtator 1949, ai deklaronte nga Radio Londra se: “Programi ynë është të fitojmë independencën dhe të sigurojmë integritetin e vendit tonë.”

Përsa i përket Kosovës, Mid’hat Frashëri jepte këtë formulim: Komiteti Shqipëria e Lirë beson se problemi i Kosovës do të zgjidhet me mjete paqësore dhe nëpër udhë ndërkombëtare.

Ngritja e Komitetit Shqipëria e Lirë ishte akti i fundit politik i Mid’hat Frashërit.

Nga Londra, ai shkoi në Nju Jork, ku Komiteti do të kishte selinë. Më 17 shtator, ai u shpreh kështu gjatë një pritjeje në Uashington: “Populli në Shqipëri duhet të dijë se kundërshtimi i shtypjes komuniste është i përbotshëm dhe se fuqia e kombeve të lira dhe forca e institucioneve ndërkombëtare po shtohet dita ditës.”

Por nuk kaluan as tre javë nga arritja në Amerikë dhe në 3 tetor 1949 Mid’hat Frashëri ndërroi jetë papritur në një hotel të Nju Jorkut. Atij iu dha lamtumira e fundit në Varrezën Ferncliff të Kontesë Westchester.

Edhe pse u nda nga jeta në një kohë kritike për Shqipërinë, vizioni i Mid’hat Frashërit për një atdhe të lirë nga komunizmi doli fitues. Ai kujtohet sot me respekt si dijetar, diplomat dhe politikan i një kalibri të veçantë, të cilit historia po i kthen borxhin ende të pashlyer. (voa)

Kulturë

Parashikimi i Mid’hat Frashërit: Shqipëria do të bëhet një kafene e madhe!

Komento

Mithat FrasheriU promovua vëllimi “Vepra të zgjedhura” të Mid’hat Frashërit që përfshin 60 proza meditative të panjohura. Studiuesi Aurel Plasari gjatë kumtesës së tij zbulon permanencat historike dhe përkimet e hidhura me Shqipërinë e sotme në shkrimet e Mid’hatit

Ndonëse amaneti i Mid’hat Frashërit, alias Lumo Skëndos, për t’u prehur në cepin e kopshtit të Institutit Albanologjik, që ai ëndërronte dhe për krijimin e të cilit la gjithë pasurinë e tij nuk u jetësua, me siguri shpirti i tij do të lehtësohet. Eshtrat e publicistit, shkrimtarit, përkthyesit, albanologut, diplomatit, veprimtarit të çështjes kombëtare, politikanit dhe nënshkruesit  të Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë, tanimë të kthyera në atdhe do të vendosen pranë memorialit tw Vëllezërve Frashëri në Parkun e Madh, duke u plotësuar kështu edhe dëshira e pasardhësve të tij. Pas dy vëllimeve të para, u promovua ditën e djeshme “Vepra të zgjedhura” të Mid’hat Frashërit, ku përfshihen tregime, skica, rrëfime poetike dhe 60 proza meditative të bëra publike për herë të parë. Gjatë promovimit të librit ishte i pranishëm edhe Ismail Kadare, pasardhës të tij (mbesa Najada Toptani), përfaqësues të institutit “Lumo Skëndo”, ambasadori i Kosovës në Shqipëri, studiues, letrarë dhe dashamirës të kësaj figure të rëndësishme kombëtare. Në vëllimin e tretë të botimeve për Mid’hatin, është botuar edhe parathënia “Drama e një lideri”  nga Ismail Kadare, një material i shkruar rreth një dekadë më parë nga shkrimtari për dramën “Foleja kombëtare” të Mid’hatit. Në këto faqe Kadare cek gjithashtu problematika të teatrit, por edhe të dramaturgjisë shqiptare si dhe rrezikun për një otomanizim të ri të vendit tonë. Gjatë ditës së djeshme u zbulua edhe pamja e skulpturës së Mid’hatit e realizuar nga skulptori Agim Rada.

Ironia therëse e Skëndos për doktorantët që nuk njohin alfabetin deri në fund

Studiuesi Aurel Pasari gjatë kumtesës që mbajti ditën e djeshme në kuadër të promovimit të veprës së Mid’hat Frashërit “Vepra të zgjedhura”, shpjegoi se ky vëllim i tretë përbëhet nga shkrime të tij të përmbledhura nën titullin “Duke kënduar një libër”. Këto shkrime, sqaron studiuesi, kanë qene botuar në revistën “Hylli i Dritës”, por hera-herës edhe në revistën e tij “Dituria”, “Dodona”; “Besa” etj. Plasari shtoi më tej se këto shkrime përfshijnë gati një dhjetëvjeçar (1922-1931). Mandej ai citoi programin e këtyre shkrimeve të përvijuara nga vetë Lumo Skëndo: “ Miqtë e mi të “Hyllit” do të kenë vënë re se në shkrimet që po botoj nën titullin ‘Duke kënduar një libër’ kujdesi im është t’ju jap një njoftim mbi veprën që botojmë për Shqipërinë dhe t’ju mbajmë koherent me  idetë e botës përsa  i takon vendit tonë”. Kombet si dhe njeriu nuk mund të rrinin indiferentë për opinionin që kanë të huajt për ta. Ç’thonë bota ?! Është një pyetje plot brengë që bën i moçmi. Kjo nevojë është edhe më e madhe akoma për ne shqiptarët, një komb i lindur, i ri në jetën politike, një popull i njohur ligsht dhe mbi të cilin është bërë një propagandë e ligë, Të njohurit e opinionit publik të botës për Shqipërinë s’është pra për ne një kuriozitet, një merak letrar, por më tepër një detyrë politike dhe patriotike”. Mandej studiuesi rrëfeu se Mid’hati i kishte alternuar autorët e huaj  në dy çeta shkrimet e tij; në miq ose dashamirës të shqiptarëve dhe në armiq ose rival të tyre. “Të parët, i ka dalluar për objektivitetin, ndershmërinë, paanësinë, sinqeritetin, seriozitetin, por edhe për kurajën për t’i thënë të vërtetat. Ndër këta shkëlqejnë prej vlerësimeve të tij emra si koloneli Aubrey Herbert, deputeti Justin Godart, Edith Durham, etj. Të dytëve u ka vënë në dukje veset e trillimit, të mashtrimit, të ligësisë dhe të pandershmërisë. Stilin fyes e dektratues, deri edhe shitjen e penës”. Megjithatë, Plasari argumenton se Mid’hati tregohej shumë i kujdesshëm dhe elegant duke i trajtuar si “armiq pa dashje”, pasi që nuk dëshironte që Shqipëria dhe shqiptarët të kishin armiq. Sipas Plasarit balanca e zhdrejtë e ndikimit të të parëve dhe të dytëve, përbën shqetësimin madhor në të gjithë ciklin e shkrimeve  “Duke kënduar një libër”. Studiuesi tregon se  qysh në fillim të viteve ’20 Lumo Skëndo përvijoi edhe programin në trajtë detyrash për të përballuar betejën në atë mejdan siç e quajti. “Detyrat kryesore i ka përshkruar pak a shumë kështu;1)Të njohim mirë teknikën dhe armët e përdorura prej kundërshtarëve tanë. 2)Të këndojmë literaturat e tyre politike. 3)T’ia bëjmë atë të njohur popullit tonë. 4) T’i përgjigjemi asaj duke ditur si të ruhemi dhe të mbrohemi”. Plasari citoi gjithashtu një argumendës të Skëndos që ka vlera edhe në ditët e sotme: “Bota e di fuqinë e shtypit, pushtetin e botimeve që bren dhe përmbys fortesa”. Sipas tij, Lumo Skëndo prej më shumë se një dhjetëvjeçari e kryente atë detyrë, ndonëse për këtë nuk rezulton të jetë mburrur ndonjëherë. Aurel Plasari ndër të tjera gjatë kumtesës së tij bëri me dije se pothuajse në çdo faqe të ciklit “Duke shkruar një libër” gjen shumë përkime me realitetin tonë. “Si për çdo popull nuk ka përse të mos funksionojë edhe për shqiptarët parimi i permanencave historike dhe e shumta e përkimeve që ndeshen nuk janë të ëmbla përkundrazi!”. Studiuesi rrëfen se ndër më pikantet është ngacmimi që ai u bën paaftësisë së doktorëve (doktor, në kuptimin e njerëzve të ditur të Shqipërisë) për të zbritur në fushën e betejave të mendimit politik. Mid’hati shprehej se: “ Në një kohë që fletoret e shtypit shtohen si kërpudhat në tokën e plehun, kurse gazetat shndërrohen në industri nacionale, druaj që intelektualët tanë për nga mënyra se si e shkruajnë shqipen nuk e dinë alfabetin e gjuhës shqipe deri në fund. E dinë atë deri tek shkronja v, meqenëse shkronjat, x, z, y, zh, xh përdoren fare pak. Madje ata as që kanë kohë ta nxënë tërë alfabetin e shqipes duke qenë të zënë duke nxjerrë gazeta dhe për të vënë kandidaturën për tu bërë deputet, prefekt ose ministra. Në vijoftë puna kështu, Shqipëria do të bëhet një kafene e madhe!”.

Agim Rada: Skulptura e Mid’hat Frashërit u mbrujt me baltën që e gatoi këtë figurë!

Ai ka jetësuar në bronx personalitete të rëndësishme shqiptare, si Marin Barleti, Gjergj Elez Alia, Onufri, dhe Petro Marko. Skulptori Agim Rada e konsideron mundësinë për të realizuar skulpturën e Mid’hat Frashërit si një fat që i shton kolanës së krijimtarisë së tij edhe një gur të çmuar. Mes entuziazmit artisti gjatë ditës së djeshme u shpreh se: “Kjo është një vepër u mbrujt me baltën që gatoi këtë figurë kaq të ndritur, me baltën e Shqipërisë, ku dhe do të prehet!”. Skulptori rrëfeu se ka qenë një punë jo e lehtë, realizimi i një personaliteti të tillë, shkrirja e tipareve dhe portretit të tij në bronz, mirëpo ai është i kënaqur nga rezultati i arritur. Rada u shpreh se ai qëndron larg ideologjive dhe mundohet vetëm të nxjerr në dritë figurat e ndritura të kombit tonë. Ndër të tjera, ai shprehu dëshirën për t’i dhuruar një kopje të kësaj vepre Kosovës. “ Pas kësaj figure, më presin figura të tjera të ndritura, që janë lënë në heshtje. Këto personalitete janë si ato xhevahiret që ekzistojnë nëpër miniera, por ende presin të zbulohen. Edhe unë kam dëshirë t’i zbuloj, t’i lartësoj dhe kjo për mendimin tim është detyra e çdo atdhetari!”, konludoi Rada.

Agron Tufa: Proza e Mid’hatit e ngjashme me atë të Konicës!

Për shkrimtarin Agron Tufa, Mid’hat Frashëri paraqet një lloj shkrimi memuaristik, që sipas tij rivalizon dorë për dorë me letërsinë artistike, pa ja zbehur aspak forcën dëshmisë autentike. “Është qartësia, thjeshtësia, stili i gjallë e dinamik, toskërishtja letrare e kulluar që e shquan prozën e tij në atë nivel të ngjashëm me Konicën, e në disa raste në po ato nivele koniciane shkëlqen edhe ironia therëse e grotesku!”. Përpos kësaj , Tufa thekson se përgjithësisht prozat memuaristike të Mid’hat Frashërit të shkapërdarë në vite të ndryshme  krijojnë kuadro të veçantë historike dhe ndonjëherë psikologjike, zbulime, qëmtime,  meditime, asosacione idesh etj.

Agron Shehaj: Mid’hat Frashërit brezat e sotëm i detyrohen dyfish!

Si promovues i vlerave të veprës së Mid’hatit Agron Shehaj u shpreh ditën e djeshme entuziast që më në fund për veprimtari do të mund të prehej në vendin e tij dhe vepra e tij po del në dritë. “ Shqipëria e pavarur, shqipja e bukur dhe shpirti ynë perëndimor janë arritja e patriotëve etër të kombit tonë, mes të cilëve pa asnjë mëdyshje është Mid’hat Frashëri, pjesëtar i denjë i një prej familjeve më të rëndësishme të Shqipërisë. Shqiptarëve të tillë kombi ynë do t’u jetë mirënjohës në përjetësi, por Mid’hat Frashërit brezat e sotëm i detyrohen dyfish. I detyrohen mirënjohje për jetën dhe veprën në shërbim të Shqipërisë perëndimore, por edhe pendimin për përpjekjen për ta dënuar dhe harruar këtë jetë edhe vepër!”, u shpreh Shehaj. Sipas tij, prehja e eshtrave të tij në Shqipëri është jo vetëm mirënjohja që ne i bëjmë jetës së tij dhe shprehje e ndjesës së thellë të vendit të tij për vuajtjet që i solli birit, që e deshi më shumë se të tjerët, por edhe një monument që na bën të ndihemi një komb i lirë perëndimor.

Kulturë

Sot ne diten e bekueme kur ka le AT GJERGJ FISHTA.

Komento

gjergj-fishtaU nderofte perjete, sa te jete toka, jeta, kombi shqiptar e gjuha shqipe.

GJUHA SHQYPE

Porsi kanga e zogut t´veres,
Qi vallzon n´blerim të Prillit;
Porsi i ambli flladi i erës,
Qi lmon gjit e drandofillit:
Porsi vala e bregut t´detit,
Porsi gjama e rrfesë zhgjetare,
Porsi ushtima e njij termetit,
Njashtu a´ gjuha e jonë shqyptare,
Ah! Po; a´e ambel fjala e saj,
Porsi gjumi m´nji kerthi,
Porsi drita plot uzdajë,
Porsi gazi i pamashtri;
Edhe ndihet tue kumbue,
Porsi fleta e Kerubimit,
Ka, i bjen qiellvet tue flutrue
N´t´zjarta valle t´ameshimit.
Pra, mallkue njai bir Shqiptari,
Qi ketë gjuhë të Perendisë,
Trashigim, s´ia len ai fmis ;
Edhe atij i u thaftë, po , goja,
Qi e përbuzë ketë gjuhë hyjnore ;
Qi n´gjuhë t´huej, kur s´ashtë nevoja,
Flet e t´veten len mbas dore.
Në gjuhë shqype nana t´ona
Shi prej djepit na kanë thanun,
Se asht nji Zot, qi do t´a dona ;
Njatë, qi jeten na ka dhanun ;
Edhe shqyp na thanë se Zoti
Për Shqyptarë Shqypninë e fali,
Se sa t´enden stina e motit,
Do t´a gzojnë k’ta djalë mbas djali.
Shqyp na vetë, po pik´ma para,
N´agim t´jetës kur kemi shkue
Tue ndjekë flutra nëpër ara,
Shqyp ma s´pari kemi k’ndue:
Kemi k’ndue, po armët besnike,
Qi flakue kanë n´dorë t´Shqyptarvet,
Kah kanë dekë për besë jetike,
Kah kanë dekë k’ta për dhe t´t´Parvet.
Në ketë gjuhë edhe njai Leka,
Qi ´i rruzullin mbretninë s´i a xuni,
Në këtë gjuhë edhe Kastriota
U pat folë njatyne ushtrive,
Qi sa t´ndrisë e diellit rrota,
Kanë me kenë ndera e trimave.
Pra, Shqyptarë, çdo fis qi t’jini,
Gegë e Toskë, malci e qyteta,
Gjuhën t´uej kurr mos ta lini,
Mos t´a lini sa t´jetë jeta,
Por për të gjithmonë punoni,
Pse, sa t´mbani gjuhën t´uej,
Fisi i juej, vendi e zakoni
Kanë me u mbajtë larg kambet s´huej.
N’për gjuhë shqype bota mbarë.
Ka me u njohtë se ç´fis ju kini,
Ka me u njohtë ju për Shqyptarë:
Trima n´za sikurse jini.
Prandej, pra, n’ e doni fisin,
Mali, bregu edhe Malcija
Prej njaj goje sod t´brohrisin :
Me gjuhë t´veten rrnoftë Shqypnija !
-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-

METAMORPHOZIS

Qe besa, or burra,
Nuk dij kah t’çajë,
Mbasi do t’thirret
Sod derri dajë…

Me anmiq t’Shqypnís
Un pa u frigue
Mjaft jam, i mjeri,
Kacagjelue.

Pse kam pasë thânun
Deri sivjet:
Lum aj q* shkrihet
Per atdhe t’vet;

Edhe kam pritun,
Mbas ktij mendimi,
Trimnisht per atme
Çfarë do ndeshkimi.

Por tash, t’a dini
T’tânë rreth e çark,
Se mue m’ka hi
Sod lepri n’bark.

M’âsht bâ shtupë zêmra,
E m’la trimnija,
Si jam tue njoftun
Se ç’m’qet Shqypnija…

Po, po; kujdesi
Për Gegë e Toskë
Mue sod m’ka hjedhun
Si hút n’ketë prroskë,

Kû, ndêjë harû
Si dac n’govigj,
M’janë bâ, qe besa,
Kërçikët si vigj,

E shtati tjeter
Porsi degë pishe,
Thue se kam hanger
Haram gjâ kishe.

Si me pasë lé
M’ndo’i knetë n’Zejmên,
A me pasë ndêjun
Tue tredhun qen.

Ehu! t’kishe shkue
Pak mâ kadalë,
S’kisht’ kênë nevoja
Me tjerrë ktû fjalë;

Përsè ishe màjun,
Si mâjet njala,
E punue m’kishte
Kuleta e fjala;

Porsi njatyne,
që ndêjë n’Shqypní,
Kujtojn se gjinden
Shi n’Australi;

E per dhé t’t’Parvet
S’u bjen nder mend
Me sa per kpurdha
që bijn n’dervend.

Ata, eh t’paça!
Kanë spaten n’mjaltë,
E si balona,
Per ditë mâ t’naltë:

Per ditë t’u mâjun,
Si mâjet njala,
U punon m’shekull
Kuleta e fjala.

As per punë t’ême
S’kanë t’lodhët, hae i keq,
Me sá druen halen
Se i therë n’perpeq.

E pse, pra, t’rrekem
Pa i bâ gjâ kujë?
Persè t’a mbajë
Un shatin n’ujë?

A thue dishroni
Prej ktyne s’ligash
Gjithmonë me m’pamun
Si t’pimun shtrigash?

Ehu jo, bre burra,
S’kam lé per s’teprit!…
Mâ mirë u rrnueka
Me zêmer t’leprit…

Kam dá, t’a dini,
Me vjetë t’sivjetit
Me u shporrë Shqypnijet,
Me kênë i vetit.

E dij se kini
Ju t’gjith me m’shá,
E se me m’thirrun
Mâ s’kini vllá;

Por n’dashtë; le t’thohet
Se dredhoi Leka,
Veç kurr mos t’thohet
Se ka mbetë Leka.

T’a dijë Shqypnija
Prá, e sheklli mbarë,
Se mâ mbas sodit
Un s’jam Shqyptár,

A ndiet, Zotni,
që rrini m’shkam?
Un mâ me sodjet
Shqyptár nuk jam.

M’thirrni si t’doni
U tham: Urdhno!
Zulù m’a njitni…
Shqyptár, por, jo.

Per mue Shqypnija
Kufij mâ s’ká,
Nuk kam kund atme
As fis, as vllá,

Fis kam mâ t’fortin
E vllá bujarin,
Per atme barkun,
Per erz kam arin.

Prandej, mbas sodit,
Kur t’m’leverdisin
Un kam me shndrrue
Sá herë t’due fisin.

Kshtû, kam me rá
Un n’mbramet Grek,
Kam me ndjehë n’nesret
Shkjá ja Zejbek.

Dér sod kjeç dhanun
Per gjuhë shqyptare:
Por shka, me sodjet,
Per mue dalët fare.

Per mue janë baras
Si bukë si pane,
Por due q* gjindja
Pa tê t’mos m’lâne.

Persè veç shqypja
Do folë n’Shqypní,
(Si duen me thânun
Nji palë zotní),

Kur me ‘i gut’n Morgen!
A kali imera!
Me ‘i dobra vecer!
A buona sera!

Mue punët të tana
M’hecin për fille,
E dér morrizi
M’qet drandofille?…

Luftët e Kastriotit
E t’Dukagjinit
Un kam me i mbajtun
Per dokrra hînit.

Sot per mue Leka
E Skanderbegu
Janë Palok Cuca
E Jaho Begu.

Mâ s’kam me i qitun
Zavall un krés
Per krena t’vendit
As per t’parë t’fés;

Kushdo per mue
Le t’jét i pár:
T’jetë dreq me bryna,
Por jo Shqyptár.

Pse krejt sod jeten
Un ndrrue e kam,
Kam lé per s’dytit:
Shqyptár mâ s’jam.

E prej se s’dytit
Kam lé sivjèt:
Kurdo t’pagzohem
A t’m’bâjn synèt,

Un due t’m’a njesin
Pantaleone
Pse mbarë bjen fjala
Me napolione.

Pantaleone,
O ‘i tjeter êmen
që t’dáj se mashkull
Nuk jam, as fêmen:

Taman si duhet
Shqyptari t’jét,
që don me pasun
Kuleten xét.

Tash bjer kavallit,
O barku i êm,
Porsi bylbyli
që kndon mbi gêm!

Persè me sodjet
Nji jetë e ré
Do t’xâje filli
N’Shqypní per né.

Per né xén filli,
Po, koha arit,
Sod që i rám mohit
Rodit t’Shqyptarit.

O i lum ti i lumi,
Si padishà
Tash ké m’u lkundun
Mbi ndo’i sofá.

Per né mbas sodit
Per çdo punë t’liga
Nuk do t’na marre
Mbi shekull friga.

Kemi per t’kênun
Si hy mbi tokë,
Kem’ per t’zotnue
Pa dhimbë mbi shokë,

Kemi me shkelun
Mbi rrashtë t’Shqyptarvet,
Tue lànë mbas krahit
Burrnín e t’Parvet.

Tjerët kanë m’u ushqye
Me lakna t’veja.
Me shllinë (n’i paçin,
Medjè, dhênt plleja),

Ti ké me rrue
Bibâj e pata,
E makerona
Edhe sallata.

Tjerët kanë me shkimun
Edjen me hirrë;
Ti, veç a mundesh
Shampanjë e birrë.

Pa lodhë na menden
Per dhé e gjuhë t’t’Parit,
Kem per t’kênë çmue
Prej zogjsh s’Shqyptarit.

S’ka per t’ngranë palla
Pse t’digjet ara
Ase mos t’gjindet
Kund rrushit fara.

Kúr per tý greza
Bâjn malit bungat
E mjaltë per tý
Kullojnë dér cungat.

Ehu! dy germaza
Sod kjeçë tue dashtë
E ‘i plandc lastiket
Krejt mbrendë e jashtë:

Kjé at-herë tu’ u zgjâ
Ti sá koteci,
E tu’ u kuqë hunda
Mue m’kje si speci.

Oh! Kúr t’xâsh filli
Me vû ti strehë,
Sa t’u ngjatjetat
Ké per t’i njehë!

E ka me u gjetun
Ndo’i farë Orfeut
që lavdet t’ua
T’i a kndojë dheut.

E ti, tue qeshun
Kangë e kangtár,
Tash mban perkthesen:
Nuk jam Shqyptár

Mandej, kúr plakun
E lodhë prej vjamit,
Ké m’u dá shekllit,
(Per sherr t’Adamit),

Njata që zhaben
N’ketë jetë t’a rrasen
Kshtû kanë me t’shkrue
Mbi vorr ty rrasen:

“Ktû njaj fatbardhi
Âsht tue pushue
Per Fé e per Atme
që pat jetue.”

A thue se âsht vorri
Bash i Spartanvet
që n’Thermopila
Bânë báll Persjanvet…

Prá, bjer kavallit,
O barku i êm,
Porsi bylbyli
që kndon mbi gêm!

Kulturë

Tenori Saimir Pirgu flet për rrugëtimin e tij operistik

Komento

Saimir PirguTenori shqiptar Saimir Pirgu ka bërë emër me interpretimet e tij në operat kryesore të botës. Ai thotë se për të është e rëndësishme të ruajë nivelin artistik, si dhe ta pasurojë repertorin e krijuar në vite. Saimir Pirgu ishte këto ditë në studiot e Zërit të Amerikës në Uashington. Me të bisedoi kolegia Laura Konda:

Tenori i njohur shqiptar Saimir Pirgu ka një dekadë e gjysëm që e ka nisur rrugëtimin e tij në artin operistik. Falë aftësive të veçanta vokale, sot ai ka një repertor mjaft të larmishëm: ka interpretuar në rolet kryesore të shumë operave. …Por ai thotë se dëshiron ta pasurojë më tej repertorin.

​“…Tani unë jam bërë më shumë se një dekadë e gjysëm që po këndoj; këndoj role të repertorit lirik, si Alfredo, Lucia, Boheme, dhe avash avash këto vite kam menduar që ta ndryshoj pak repertorin, duke u fokusuar më tepër tek ai francez, si dhe tek repertori serioz italian, si: Ballo di Maschera, Hoffman, Boheme mbeten ndër rolet më të preferuara dhe mendoj t’i mbaj për disa kohë. Por janë edhe rolet e mija në operat Karmen, apo Faust, që po bëhen pjesë e repertorit tim nga dita në ditë.”

Saimiri ka interpretuar në operat më prestigjioze të Europës, Amerikës e Azisë.

Laura Konda: Siç thatë dhe ju, keni arritur një lloj pjekurie në interpretimin e operave. A jua shton kjo përgjegjësinë për të ardhmen?

Saimir Pirgu: Të them të vërtetën, po, sepse unë nuk jam krijues; duke mos qenë krijues, nuk prodhoj absolutisht asgjë të re. E reja është gjithmonë nga një rol tek tjetri dhe shpeshsherë përgjegjësia e rolit nuk varet tek unë, por nga regjisori, apo nga dirigjenti; edhe suksesi i shfaqjes është një bashkëpunim i tërë trupës ku luaj unë, mund të ndodhem në Itali, në Washington, apo kudoqoftë… Por që kjo gjë shton edhe përgjegjësinë që të jem mes njerëzve të rinj; ti je ai personi që këndon prej vitesh dhe duhet gjithmonë që ta mbash veten në atë nivel, që si publiku, kolegët, por edhe ata që më ftojnë, kanë gjithmonë një pritshmëri… Kështu që kjo nuk është diçka e lehtë…

Laura Konda: Pra, duhet të punoni fort për ta ruatjur këtë nivel që keni?

Saimir Pirgu: Duket shumë e thjeshtë, sikur nuk ke bërë gjë, vetëm ke qenë atje, por në të vërtetë, prapa këtyre udhëtimeve dhe shfaqjeve ku unë jam, ka një punë, mund të them, si ajo e një mjeshtri që merret me orat Rolex, dmth deri në imtësitë më të vogla.

Për një artist të nivelit botëror si Saimiri, që është vazhdimisht në udhëtim për të dhënë koncerte, mund të thuhet se shtëpia e tij është skena, qoftë ajo në Evropë, Amerikë, apo Azi. Megjithatë, Saimiri thotë se kur interpreton para publikut shqiptar, ai provon emocione të veçanta. Kjo ndjenjë e bën atë të rikthehet me kënaqësi për të interpretuar në Shqipëri.

“Me kënaqësi të madhe, sa herë që kam ftesën nga Shqipëria. Kur të ftojnë në atdheun tënd, janë edhe përgatitjet mendore, edhe ato të zemrës… zemra fillon të rrahë fort kur është fjala për Shqipërinë, sepse sido që të jetë, është vendi yt, publiku jot, që nuk ka për të të refuzuar kurrë. E kam pak të vështirë të kthehem shumë shpesh dhe për fat të keq, kam anuluar disa koncerte vitin që shkoi, për arsye shëndetësore; isha i sëmurë në Japoni, dhe nuk arrita dot të shkoj, kështuqë i jam borxhli publikur shqiptar, të paktën me disa shfaqje; por me siguri, me shumë kënaqësi, unë kthehem në Shqipëri sa herë që marr një ftesë.”

Laura Konda: Shqipëria është një vend me probleme të skajshme politike, a mendoni që opera mund të luajë një rol në zbutjen e kësaj situate?

Saimir Pirgu: Shumë pozitiv, sepse njerëzi e mbajnë veten të fiksuar me jetën e përditshme, sidomos atë politike. Nuk ka nevojë që populli të dijë kaq shumë për politikën. Mendoj se nuk ka nevojë që një popull të jetë kaq prezent në jetën politike, ashtu sikurse edhe politika nuk ka aq shumë nevojë ta mbajë interesin e vet në këtë aspekt. Do t’i bënte shumë mirë më tepër arti jetës shoqërore shqiptare…

Saimiri sapo është kthyer nga Bangkoku, ku ka interpretuar për herë të parë rolin e Don Zhozes në operan Karmen; më pas ai interpretoi në teatrin Champs Elysee në Paris, ku është kthyer sërish me operan Traviata, me një produksion të ri. Vitin e ri ai do ta fillojë me operan e Giuseppe Verdit “Un ballo di maschera” “Një ballo me maska”, në “Teatro Regio di Parma”.

Saimir Pirgu: Në SHBA vij në muajin shkurt, në Chicago Symphony dhe në sezonin tjetër 2020-21, në Metropolitan Opera të Los Anxhelosit…

…Dhe kështu, tenori Saimir Pirgu vijon udhëtimin e tij nga njëri kontinent në tjetrin, duke interpretuar në skenat e operave më të njohura të botës. Për Ditarin, Laura Konda, Washington.

Kulturë, Shqipëria

Shtëpia e rrënuar e Osman Takës, luftëtarit shqiptar që mahniti armiqtë

Komento

shtepia e osman takesNjë histori nga Epiri, në kufi të Shqipërisë dhe Greqisë, me përmasat e një legjende: ajo e Osman Takës, luftëtarit që shpëtoi nga dënimi me vdekje duke i bërë për vete armiqtë me kërcimin e tij. Sot pa një përkujtimore dhe me shtëpi gati të rrënuar

Duket gati si një legjendë. Si ajo e Shehrazades, vajza nga Lindja që i shpëtoi vdekjes duke rrëfyer për njëmijë e një net, çdo mbrëmje, një histori emocionuese. Apo si historia e Arionit, kitaristit grek që me melodinë e tij thërret nga deti delfinin që do ta shpëtojë nga mbytja duke e mbajtur në shpinë deri në breg të detit. Mirëpo këtë herë historia është e vërtetë, dhe si e tillë përcillet jo vetëm në burime të besueshme, por edhe nga rrëfimet e fëmijëve të fëmijëve të atij që e jetoi. Është transmetuar nëpërmjet fjalës duke qenë se nuk rezulton në kohë aq të lashta saqë t’i jepen ngjyrimet e një miti, apo që të jetë të shtrembëruar nga brezi në brez, pasi historia ka ndodhur në gjysmën e dytë të viteve ‘800. Dhe protagonisti nuk është një artist profesionist, as një vajzë me një fantazi pjellore, por një luftëtar i ri i rritur në qendër të Epirit.

Histori dhe legjendë

I riu, kryetar i një grupi anti-otoman kishte rënë në  duar të armiqve dhe ishte dënuar me vdekje. Disa tregojnë se përballja e Osmanit me otomanët ndodhi për çështje nderi, pasi motra e tij ishte ngacmuar nga disa ushtarë otomanë. Kështu, djaloshi shqiptar reagoi ashtu siç duhej dhe mundej të vepronte, pra me hakmarrje. Taka vrau autorët që i cenuan nderin e motrës. Në Konispol tregojnë se i riu shqiptar jetoi duke u fshehur për të mos rënë në dorë të Osmanëve, që normalisht ishin të djallëzuar dhe i bënin “sytë katër” për ta shtënë në dorë. Në raste si ky i tij dënimi me vdekje ishte i pashmangshëm dhe në fakt kështu u dekretua. Sipas rregullores së osmanëve të dënuarve kur kapeshin u lejohej të shprehnin një dëshirë të fundit. Dhe provoni të gjeni se cila qe dëshira e Osman Takës? Të kërcejë: për herë të fundit në jetë të tij, të kërcejë. Dhe kështu nga Konispoli u thirrën instrumentistët që do ta shoqëronin në vallëzim me instrumentet e tyre të bukur, si dhe shokët e tij valltarë. Atë ditë në oborrin e Kalasë së Janinës u shtrua një sofër. Dhe kështu në sytë e Beut dhe të familjes së tij, si dhe para të gjithë funksionarëve dhe zyrtarëve Osman Taka nisi të kërcejë.  Tregojnë se ishte një valle e shkurtër ( që zgjati diku tek tre minuta): por me lëvizje kaq intensive dhe prekës, plot melankoli dhe krenari, aq sa i la të gjithë pa fjalë. Ishte e shoqja e Beut që e theu e para heshtjen, duke protestuar që jo, një valltar kaq i bukur dhe kaq i zoti nuk duhet të varej. Dhe atëherë të gjithë të pranishmit ranë dakord me këtë kërkesë, madje edhe shokët e ushtarëve të vrarë, derisa në fund edhe guvernatori, që si gjithë të tjerët e admiroi me zemër atë valle që nuk e kishte parë kurrë më parë deklaroi publikisht se i riu meritonte të jetonte. Kështu ai do të mund të kërcente, në atë mënyrë, me ata hapa, në mënyrë të paimitueshme. Pra, me pushtetin që kishte anuloi dënimin dhe e ridërgoi Osman Takën të gjallë me shokët e tij në Konispol.

Osman Taka, pa një përkujtimore dhe me shtëpi të braktisur

Fabrizio Polacco nga “Balcanicaucaso” ndjek një histori me përmasat e një legjende në Konispol, atë të Osman Takës, luftëtarit që mundi t’i shpëtojë vdekjes për shkak të aftësive të tij për të kërcyer  vallen e famshme të Konispolit. Për afro 3 minuta i riu shqiptar arrin të bindë xhelatët me lëvizjet ekspresive se duhet të jetonte. Historinë Polacco-s ia rrëfen një nga banorët e vendit Vullneti. Ai shprehet i habitur për faktin se në Konispol nuk gjendet asnjë monument, apo diçka që të kujtojë këtë figurë që tek e fundit të gjithë e njohin. I vetmi vend ku ai arrin të gjejë gjurmë të këtij rrëfimi është në një lokal, ku gjendeshin piktura që ilustronin historinë e ndodhur qindra vjet më parë. Mirëpo në Konispol ekziston ende ajo që ka qenë shtëpia e Takës, një shtëpi prej guri gati e shkatërruar tërësisht. Fabrizio nuk ka mundur të hyjë në shtëpi, pasi ditën e vizitës së tij nuk kishte gjetur askënd. Në një situatë të tillë, ku një personazh si Osman Taka nuk përkujtohet dhe shtëpia e tij është braktisur, Polacco ngre pyetjen më thelbësore: “Kush do t’i shtrijë dorën” kujtimit të Osman Takës, luftëtarit që qe i aftë të mahnitë armiqtë e tij? (shekulli)

Kulturë

Në ekspozitën e Londrës, një portret i Tefta Tashko Koços

Komento

tefta tashkoArtistja e famshme shqiptare e viteve 30 të shekullit të kaluar, Tefta Tashko Koço, vazhdon të frymëzojë artistët e rinj shqiptarë.

Piktorja Suela Pulaha Brown ka krijuar një portret original në bojëra vaji, i cili është përzgjedhur të marrë pjesë në ekspozitën vjetore të Londrës.

Piktorja shqiptare Suela Pulaha Brown sapo kë përfunduar pikturën në vaj “Perlat e Tefta Tashko Koços”, një vepër e përzgjedhur nga kritika britanike për të marrë pjesë në ekspozitën vjetore të Londrës. Kjo është hera e parë që sopranos së shquar shqiptare Tefta Tashko Koço i kushtohet një vepër kaq e plotë në teknikën e vajit dhe orë të tëra pune mbi telajo për të nxjerrë në pah elegancën e saj shqiptare në një sfond luksi.

“Tefta Tashko Koço është një nga ato figura të shquara që nuk i përket vetëm Korçës, nuk i përket vetëm Shqipërisë, por i përket Europës dhe ajo duhet ta njohë. Ajo është një urë lidhëse mes Shqiëprisë dhe kontinentit europian të cilit ne i përkatim jo vetëm nga ana gjeografike, por edhe nga ana kulturore dhe artistike” – tha zonja Brown.

Piktorja Suela Pulaha Brown thotë se portreti “Perlat e Tefta Tashkos” shënon fillimin e një cikli pikturash të saj kushtuar figurave të shquara të historisë shqiptare në trajta origjinale.

Autorja jeton e krijon në Angli, por ajo ka lindur në Korçë dhe ka studiuar për pikturë në shkollën artistike të vendlindjes, që mban pikërisht emrin e këngëtares së njohur lirike të operave botërore “Tefta Tashko”. Piktorja Suela Pulaha Brown çeli ekspozitën e saj të parë qysh në vitin 1995, ndërsa studimet universitare i kreu në në Britaninë e Madhe.

“Dëshiroj që brezi i ri të njohë këto figura të shquara, sepse këto janë njerëz, të cilët kanë investuar jetën dhe talentin për zhvillimin e vendit dhe janë një model i shkëlqyer për brezin e ri, si dhe ambasadorë të kulturës, të muzikës dhe të talentit shqiptar” – tha piktorja.

Qëndrimi fisnik në portretin elegant i sopranos së shquar, rrethuar nga piano pariziene dhe mjedis luksoz europian, mbart edhe një energji origjinale shqiptare nga vitet rinore, kur ajo pati sukseset e saj më të mëdha në në skenat botërore e ato shqiptare. Për këto cilësi, piktura ka fituar të drejtën të jetë pjesë e ekspozitës vjetore në kryeqytetin britanik.

“Për dashurinë e madhe që kam ndaj pikturës, një pjesë të kohës ia kushtoj krijimtarisë time artistike. Kam marrë pjesë me punime të ndryshme në disa ekspozita, që janë zhvilluar në Uells dhe në Angli. Punimet e mia kanë tërhequr vëmendje të veçantë dhe për këtë jam e lumtur, sepse dua që të jem një ambasadore e denjë e artit shqiptar këtu në Britani ku banoj” – tha zonja Brown.

Tefta Tashko Koço është një nga sopranot më të shquara shqiptare në vitet 20-30 të shekullit të kaluar. Ajo studio muzikën në Francë dhe është e njohur si për intepretimin e operave të famshme botërore ashtu edhe për regjistrimin e këngëve popullore shqiptare. (voa)

Kulturë

Hakërrim

Komento

Që nga Korça gjer te Shkodra mbretëron një errësirë,
nëpër fusha, nëpër kodra, vërshëllen një egërsirë!
Pra, o burra, hani, pini, hani, pini or’ e ças,
Për çakallin, nat’ e errët, është ras’ e deli ras’!

Hani, pini dhe rrëmbeni, mbushni xhepe, mbushni arka,
të pabrek’ ju gjeti dreka, milionier’ ju gjeti darka!
Hani, pini e rrëmbeni, mbushni arka, mbushni xhepe,
gjersa populli bujar t’ju përgjigjet: peqe, lepe!

Ai rron për zotrinë tuaj, pun’ e tija, djers’ e ballit,
ësht’ kafshit për gojën tuaj. Rroftë goja e çakallit!
Shyqyr zotit, s’ka më mirë, lumturi dhe bukuri,
dhe kur vjen e ju qan hallin, varni buz’ edhe turi!

Hani, pini dhe rrëmbeni, është koha e çakenjvet;
hani, pini e rrëmbeni, ësht’ bot e maskarenjve;
Hani, pini, vidhni, mblidhni gjith’ aksione, monopole,
ekselenca dhe shkëlqesa, tuti quanti come vuole!

Nënshkrim i zotris suaj nëpër banka vlen milion,
ju shkëlqen në kraharuar dekorata “Grand Cordon”!
Dhe kërkoni me ballhapur (!) komb i varfër t’ju thërres’
gjith me emrin tingëllonjës: Ekselenca e Shkëlqes’
dhe të quheni përhera luftëtar’ e patriot’,
në ka zot dhe do duroj’, posht ky zot, ky palo zot!

Grand Kordon i zotris’sate, që në gji të kan’ vendosur,
ësht’ pështyma e gjakosur e atdheut të veremosur;
dhe kolltuku ku ke hipur, duke hequr nderin zvarr’,
ësht’ trikëmbshi që përdita varet kombi në litar!
Dhe zotrote kullurdise, diç, u bëre e pandeh,
kundër burrit të vërtetë zë e vjell e zë e leh!

E na tunde, na lëkunde, nëpër salla shkon e shkunde,
mbasi dora e armikut ty me shok’ të heq për hunde.
Rroftë miku yt i huaj, që për dita los e qesh,
të gradoi katër shkallë, pse i the dy fjal’ në vesh!

Koha dridhet e përdridhet, do vij’ dita që do zgjidhet
dhe nga trasta pem’ e kalbur doemos jasht’ do hidhet!
Koha dridhet e përdridhet, prej gradimit katër shkallë
nuk do mbetet gjë në dorë veç se vul’ e zezë në ballë!

Mirpo ju që s’keni pasur as nevoj’ as gjë të keqe,
më përpara nga të gjithë, ju i thatë armikut: “Peqe!”
Që të zinit një kolltuk, aq u ulët u përkulët,
sa në pragun e armikut vajtët si kopil u ngulët!
As ju hahet, as ju pihet, vetëm titulli ju kihet…
Teksa fshat’ i varfër digjet… kryekurva nis e krihet!

Sidomos ju dredharakë, ju me zemra aq të nxira,
ju dinakë, ju shushunja, ju gjahtar’ në errësira!
Ç’na pa syri, ç’na pa syri!… Hunda juaj ku nuk hyri:
te i miri, te i ligu, te spiuni më i ndyri!

Dallavera nëpër zyra, dallavera në pazar,
dallavera me të huaj, dallavera me shqiptar’
Vetëm, vetëm dallavera, dhe në dëm të këtij vendi
që ju rriti, që ju ngriti, që ju ngopi, që ju dendi!

Nëse kombi vete mbarë, nesër ju veproni ndryshe,
dylli bëhet si të duash, kukuvajk’ dhe dallëndyshe…
kukuvajka gjith, me lajka, nesër silleni bujar,
nënë dorë e nënë maska, shkoni jepni një kapar!

Dhe kujtoni tash e tutje me të tilla dallavera
kukuvajka do përtypi zog e zoga si përhera…
Ja, ja grushti do të bjeri përmbi krye të zuzarve,
koha është e maskarenjve, po Atdheu i shqipëtarve!

Edhe ju të robëruar, rob në dor’ të metelikut,
fshini sofrat e kujtdoj’, puthni këmbën e armikut!
Që ta kesh armikun mik e pandehni mençuri,
mjafton bërja pasanik, pasanik dhe “bej” i ri,
dhe u bëtë pasanik, me pallate, me vetura,
kurse burrat më fisnikë, japin shpirtin në tortura!

Vendi qenka sofr’ e qorrit, vlen për goj’ e për lëfytë,
bëni sikur veni vetull’, shoku-shokut kreni sytë…
Dhe për një kërkoni pesë, po më mir’ njëzet e pesë.
Le të rrojë batakçiu dhe i miri le të vdesë!

Po një dit’ që nis e vrëret do mbaroj’ me bubullimë,
ky i sotmi zër’ i errët, bëhet vetëtimë
dhe i bije rrufeja pasuris’ dhe, kësi lloj,
nuk ju mbetet gjë në dorë, vetëm një kafshit’ për goj’!

A e dini që fitimi brenda katër vjet mizor’
nuk ësht’ yti, nuk ësht’ imi, është i kombit arbror,
ësht’ i syrit në lot mëkuar, ësht’ i vendit djegur, pjekur,
Ju do thoni si të doni… po e drejta dërmon hekur!

Ali Asllani

Kulturë

Thëniet më të bukura nga Stephen Hawking

Komento

Gjeniu i botës Hawking ka lënë pas vetës edhe shumë thënje të njohura disa nga të cilat janë më poshtë.

“Kujtohu të shikosh lart drejt yjeve dhe jo poshtë drejt këmbëve të tua. Mundohu t’i japësh kuptim asaj që sheh dhe pyet se pse ekziston universi. Je kurioz. Dhe sado e vështirë të duket jeta, ekziston gjithmonë diçka që mund ta bësh dhe ku mund të korrësh sukses. Ajo që ka rëndësi, është të mos heqësh dorë”.

“Armiku më i madh i dijes nuk është injoranca, por iluzioni i diturisë”.

“Njerëzit e qetë kanë mendjet më të zhurmshme”.

“Një nga rregullat më bazike të universit, është se asgjë nuk është perfekte. Perfeksioni thjesht nuk ekziston. Me mungesën e jo perfektes, as ti dhe as unë nuk mund të ekzistonim”.

“Inteligjenca është aftësia për t’iu përshtatur ndryshimeve”.

“Vetëm kur pritshmëritë reduktohen në zero, arrin ta vlerësosh gjithçka që ke”.

“Njerëzit nuk do të gjejnë kohë për ty, nëse ti je gjithë kohës me nerva, apo duke u ankuar”.

“Njerëzit që mburren për koeficientin e tyre të inteligjencës, janë dështakë”.

“Tashmë ne jemi të gjithë të lidhur me internetin, ashtu si neuronet në një tru gjigand”.

“Puna të jep kuptim dhe qëllim dhe jeta do të dukej shumë bosh pa të”.

“Femrat. Ato janë një mister total”.

Kjo është biografia e tij:

Stephen Hawking ka lindur më 8 janar 1942 në Oksford të Anglisë – në 300 vjetorin e vdekjes së Galileos, përcjell Klan Kosova.

Prindërit e tij po banonin në veri të Londrës gjatë Luftës së Dytë Botërore, pasi që po llogaritej si vend i sigurt për foshnjat. Kur mbushi tetë vjet, Stephen, familja e tij emigroi në St. Albans, një vend rreth 25 kilometra larg Londrës. Në moshën 11 vjeçare, Stephen nisi shkollën dhe më pas u bë pjesë e University College në Oksford më 1952 – ish kolegjin e babait të tij. Stephen donte që të studionte matematikë, por që babai i tij donte që ai të studionte për medicinë. Të studiohej matematika ishte e pamundur në University College, kështu që në vend të saj ai u drejtua në fizikë. Pas tre vjetësh me pak punë, ai ishte dekoruar me shkallën e parë të nderit në shkenca natyrore.

Në tetor të vitin 1962, Stephen, u bë pjesë e Departamentit të Matematikës së Aplikuar dhe Fizikës Teorike në University of Cambridge, për të bërë hulumtime për kosmologji – ku në këtë fushë askush s’po punonte në atë kohë në Cambridge. Mbikëqyrësi i tij ishte Dennis Sciama, edhe pse ai e donte që ta kishte Fred Hoylen që po punonte aty. Pasi mori titullin PhD më 1965 me tezat e tij që i quajti “Vetitë e zgjerimit të Universit”, ai u bë i pari, që bëri hulumtim për diçka si kjo, ai vazhdoi me thellimin në shkencë në Gonville dhe Caius College.

Më 1966 Hawking fitoi Adams Prize me esenë “Vecoritë Gjeometrike dhe Hapësira Kohore”.
Pas kësaj ai kaloi në Institutin e Astronomisë më 1968, për t’u rikthyer përsëri në Departamentin e Matematikës më 1973 – për t’u punësuar si asistent hulumtues ku dhe publikoi librin e tij të parë akademik me George Ellis “Shkalla e Lartë e Strukturës së Hapësirës-Kohore”. Në vitet e mëtejme, Stephen ishte zgjedhur Partner në Shoqërinë Mbretërore më 1974 dhe në Sherman Fairchild Distinguished si shkencëtar i dalluar në Institutin e Teknologjisë në Kaliforni në të njëjtin vit. Ai u bë më pas recensent në Departamentin e Matematikës DAMTP në Fizikën Gravitacionale nga viti 1979 deri më 2009.

Gjatë jetës së tij Hawking punoi në ligjet bazike me të cilat drejtohej universi.

Gjatë jetës ishte dekoruar më shumë tituj, si Urdhri më i Lartë nga Mbretëresha, Shoqërues Nderi, me Medaljen Presidenciale për Liri dhe po ashtu me tituj, medale si dhe çmimin për Fizikë Fondamentale dhe të tjera.

Më 1963 Hawking ishte diagonostifikuar me sëmundjen e ALS, një formë e rregullimit motorik të neuroneve, qysh në moshën 21 vjeçare. I ulur në karrige invalidore dhe me një aparat që i mundësonte të fliste ai vazhdoi jetën me familjen e tij – tre fëmijët dhe më pas nipërit e mbesat.

Pavarësisht sëmundjes ai nuk u ndal së studiuari në teoritë fizike.

Bota, Kulturë

Ai që demokratizoi dijen: në përvjetorin e 550-të të Johannes Gutenbergut

Komento

Me shpikjen prej tij të shtypshkronjës ai konsiderohet si ati i komunikimit masiv. Por a ka qenë vërtet ai i pari që shtypi libra? Edhe 550 vjet pas vdekjes së Gutenbergut, shumë çështje mbeten pa përgjigje.

“Të gjithë e njohin Johannes Gutenbergun, megjithëse për të thuajse nuk dihet asgjë”, thotë zëvendësdrejtorja e muzeut Gutenberg në Mainz, Elke Schutt-Kehm. Kjo nis që me ditën e tij të lindjes dhe përfundon me datën e vdekjes, me të cilën ka lidhje përkujtimi i sivjetshëm i 550 të vdekjes së Gutenbergut. Vetëm kaq dihet: Johannes Gutenberg është shpikësi i shtypjes së librave me gërma të lëvizshme metali dhe me këtë ai kontribuoi në mënyrë vendimtare në suksesin e Reformacionit. Për këtë gazetarët amerikanë e zgjodhën atë “njeriun e mijëvjeçarit”.

Ai lindi rreth vitit 1400. Ndoshta në Mainz, por ndoshta edhe në Eltville në anën tjetër të Rinit në Rheingau. Ai vinte nga familja e pasur tregtare Gensfleisch. Më vonë ai e ndryshoi emrin e lindjes, siç ishte moda atëherë, dhe mori emrin e rezidencës së familjes “Hof zum Gutenberg”.

Përgatitje në Strasburg

Ndoshta Johannes Gutenbergu studioi në Erfurt. Këtë e tregon një shënim në regjistrat e Universitetit. Rreth vitit 1428 familja Gensfleisch u largua nga Mainzi për shkak të konflikteve midis familjeve drejtuese të qytetit. Se ku qendroi pas kësaj Gutenbergu, nuk është dokumentuar. Qëndrimi i tij dokumentohet sërish në vitin 1434 në Strasburg.

Në këtë qytet, që sot është qytet francez, atij ju ofruan mundësi të shumta fitimi. Gutenbergu punoi atje ndër të tjera në zejet e monedhave dhe të argjendarisë, themeloi një shoqëri financimi dhe prodhoi objekte për t’i marrë me vete në pelegrinazhe. Ai kaloi atje gjithsej dhjetë vjet.

Suksesi në Mainz

Pasi u kthye në Mainz ai vazhdoi punën për shtypjen e librave me ndihmën e tregtarit Johannes Fust dhe të shkruesit Peter Schöffer. Midis 1452 dhe 1454 puna përfundoi: u prodhuan gërmat e tij metalike të lëvizshme. Dhe meqenëse Guttenbergu qe mekanik i aftë dhe njëkohësisht sipërmarrës që i hynte rrezikut, ai ndërtoi për to edhe shtypshkronjën manuale me levë. Për shekuj të tërë librat qenë shkruar me mundim me shkrim dore, shumicën e herëve në dhomat e shkrimit të manastireve. Vetëm kleri dhe shtresa e lartë mund t’i blenin ato produkte të shtrenjta – pa folur për leximin. Kurse tani gërmat mund të shtoheshin si dëshiroje, fjalë dhe fjali të tëra mund të hidheshin në faqe – dhe e gjitha të riprodhohej sa herë të doje. Një shpikje që e revolucionarizoi shkëmbimin e dijes dhe solli ide të reja në popull me tirazh të lartë – për kushtet e Mesjetës.

Në vitin 1450 mjeshtri ndërmori punën më ambicioze të tij: brenda dy vjetësh ai shtypi me ndihmën e 20 të punësuarve të tij 180 kopje të Biblës së Luterit. Bibla është jo vetëm vepra e parë, por edhe libri më i bukur, që është shtypur ndonjëherë, mendon Elke Schutt-Kehm.

Teknika e Gutenbergut u shpërnda tepër shpejt. Në vitin 1500 shtypshkronja në të gjithë Evropën prodhonin jo vetëm vepra dijetarësh, por edhe shkrime denigruese kundër tregtisë së çertifikatave të faljes së mëkateve. Rreth 100 vjet më vonë u shfaq gazeta e parë.

Model Azia?

Po a ishte Gutenbergu i pari që e mundësoi shtypjen e librit? Përgjigja është: jo. Shtypja e librave me gërma të këmbyeshme qe shpikur që në shekullin e 11-të në Kinë dhe qe përhapur në shekullin e 13-të edhe në Kore. Por në një kohë kur në Azi gërmat gdhendeshin me procese të derdhjes së dyllit ose gdhendeshin në dru, Gutenbergu shpiku një teknikë krejt të vetën me një instrument që pikonte bojën dhe me një shtypshkronjë me levë. Ai është “i pari që konceptoi një prodhim serial të pjesëve të veçanta të standardizuara”, thotë Schutt-Kehm. Kjo ishte një metodë e re dhe një hap shumë i madh në historinë e teknikës. Në 3 tetor në Mainz dhe jo vetëm aty kremtohet 550 vjetori i ditës së vdekjes së pionerit të mediave – edhe nëse shkencërisht për 03.02.1486 si datë të vdekjes ka diskutime e mendime që e kundërshtojnë. (dw)

Bota, Kulturë

Nobeli në letërsi sivjet i akordohet shkrimtarit Kazuo Ishiguro

Komento

Kazuo NobelKazuo Ishiguro vlerësohet me çmimin prestigjoz Nobel në Letërsi. Romanet epara të shkrimtarit britanik me origjinë japoneze trajtojnë përvojat e luftës japoneze gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Në dy romanet e tij të para bëhet fjalë për familjet e tjetërsuara dhe kërkimin e identietit. Për romanin e tij të tretë  dhe më të njohur  “The Remains of the Day ” ai është vlerësuar meçmimin Booker Prize, një ndër çmimet më të rëndësishme të letërsisë në Britaninë e Madhe.

Ishiguro u lind në Japoni në itin 1954, ku ka jetuar në deri në vititn 1960. Në moshën pesë vjeç ai u zhvendos me familjen e tij në Britaninë e Madhe, ku i japti ka punuar fillimisht si oqeanograf nën mandatin e qeverisë britanike për të hulumtuar në këtë fushë për një peirudhë të shkurtër dy deri në tre vjeçare. Por nga ky qendrim i përkohshëm më në fund Britania e Madhe u kthye në rezidencën e përhershme të familjes së tij. Kazuo Ishiguro stdioi fillimisht anglistikë dhe filozofi në Universitetin e Kentit në Canterbury dhe më pas ndoqi kurset e të shkruarit kreativ në Universitetitn Norwich, ku mbrojti dhe magjistraturën në letërsi vititn 1980. Ai është angazhuar në vitet 80të në një sërë projektesh sociale. Gjatë kësaj peridhe u njoh edhe me bashkëshorten, me të cilën u martua më 1986.

Edhe sot ai jeton me gruan dhe vajzën në Londër. Ishiguro shquhet për një krijimtari intensive dhe të vlerësuar me ëmime prestigjoze dhe veprat e tij janë përkthyer në 28 gjuhë. Ndër romanet më të njohrua janë “Kur ne ishim jetimë”, “Gjithçka që ne duhej ta jepnim”. Shumë prej romaneve të tij kanë shërbyer edhe si lëndë për filma të sukseshëm kinematografikë. (dw)