Shkencëtarët kanë konfirmuar zbulimin e një shpelle në Hënë, jo larg vendit ku Neil Armstrong dhe Buzz Aldrin u ulën 55 vjet më parë. Shkencëtarët mendojnë se në Hënë ka qindra shpella të tjera ku mund të strehohen astronautët në të ardhmen.

Një ekip i udhëhequr nga shkencëtarë italianë njoftoi të hënën se ka prova për një shpellë të përmasave të mëdha, hyrja e së cilës është në atë që njihet si gropa më e thellë në Hënë dhe shtrihet në “Detin e Qetësisë” “Sea of Tranquility”, rreth 400 kilometra nga vendi ku u ul misioni ‘Apollo 11’.

Ultësira, me rreth 200 të tjera të ngjashme të zbuluara atje, është krijuar nga shembja e tubacioneve të llavës, sipas shkencëtarëve.

Hulumtuesit analizuan matjet e radarëve nga sonda “Lunar Reconnaissance Orbiter” që vëzhgon Hënën dhe i krahasuan rezultatet me damarët e llavës në tokë. Studimi i tyre është publikuar në revistën “Nature Astronomy”.

Të dhënat e radarit tregojnë vetëm pjesën fillestare të zgavrës hënore, sipas shkencëtarëve. Ata vlerësojnë se shpella është të paktën 40 metra e gjerë dhe disa dhjetëra metra e gjatë, e ndoshta më shumë.

“Shpellat hënore kanë qenë mister për më shumë se 50 vjet. Kështu që ishte emocionuese prova e ekzistencës së një shpelle”, thanë përmes një emali Leonardo Carrer dhe Lorenzo Bruzzone nga Universiteti i Trentos.

Shumica e gropave duket se ndodhen në fushat e lashta të llavës së Hënës, sipas shkencëtarëve. Astronautët nga NASA kanë në plan që në fund të kësaj dekade të zbresin në polin jugor të Hënës, ku mund të ketë gropa të ngjashme. Besohet se ka akuj në krateret hënore që nuk ndriçohen kurrë nga dielli, që mund të shfrytëzohen për ujë të pijshëm dhe lëndë djegëse për raketat.

Gjatë programit Apollo të NASA-s, 12 astronautë u ulën në Hënë, duke filluar me Armstrong-un dhe Aldrin-in më 20 korrik të vitit 1969.

Gjetjet sugjerojnë se mund të ketë qindra gropa në Hënë dhe mijëra tubacione llave. Ato mund të shërbejnë si një strehë natyrore për astronautët, për t’i mbrojtur ata nga rrezet kozmike dhe rrezatimi diellor, si dhe nga goditjet e mikrometeorike, copëza të vogla sa një kokërr rëre.

Ndërtimi i vendbanimeve nga e para do të kërkonte më shumë kohë dhe përbën sfidë, madje edhe kur merret parasysh nevoja e mundshme për të përforcuar muret e shpellës për të parandaluar shembjen, tha ekipi.

Shkëmbinjtë dhe materialet e tjera brenda këtyre shpellave, të pandryshuara nga kushtet e vështira të sipërfaqes hënore gjatë përjetësisë, gjithashtu mund t’i ndihmojnë shkencëtarët që të kuptojnë evolucionin atje, kryesisht kur bëhet fjalë për aktivitetin vullkanik.

voa

Dy astronautë që duhet të ishin kthyer në Tokë javë më parë, thanë të mërkurën se janë të sigurt se sonda hapësinore e firmës Boeing mund t’i kthejë ata në mënyrë të sigurte nga Stacioni Ndërkombëtar i Hapësirës, pavarësisht nga avaritë.

Pilotët testues të NASA-s, Butch Wilmore dhe Suni Williams, ishin të parët që fluturuan në bordin e sondës së re “Starliner” të firmës Boeing në fillim të muajit të kaluar dhe ishin parashikuar të ktheheshin në Tokë më 14 qershor.

Rrjedhje të lëndës helium dhe avaritë në mekanizmin shtytës pothuajse minuan udhëtimin e tyre në hapësirë dhe këto probleme kanë shtyrë kthimin e tyre në Tokë.

Në konferencën e tyre të parë për shtyp nga orbita, ata thanë se presin të kthehen sapo të përfundojë testimi i mekanizmit shtytës në Tokë. Ata thanë se qëndrimi më i gjatë në orbitë nuk përbën shqetësim dhe se po ndihmojnë ekuipazhin e stacionit hapësinor.

“Kam një ndjenjë shumë të mirë në zemër që sonda hapësinore do të na sjellë në shtëpi pa probleme”, tha zonja Williams për gazetarët.

Këtë javë, NASA dhe kompania Boeing po përpiqen të përsërisin në mënyrë identike problemet e mekanizmit shtytës të sondës “Starliner” në një sondë të re në një nga qendrat kryesore të uljes dhe lëshimit të raketave në shkretëtirën perëndimore amerikane në Nju Meksiko. Problemi qëndron në sistemin shtytës që përdoret për të manovruar sondën.

Pesë pajisje shtytëse dështuan ndërsa sonda iu afrua stacionit hapësinor më 6 qershor, një ditë pas lëshimit. Deri tani, katër pajisje shtytëse janë riaktivizuar. Zonja Williams tha se sonda duhet të ketë fuqi të mjaftueshme për të dalë nga orbita dhe nëse është nevojshme mund të vihen në punë edhe motorë më të mëdhenj.

“Dështimi nuk është alternativë, kjo është arsyeja që po qëndrojmë këtu tani”, tha zoti Willmore. “Ne besojmë se provat që po bëjmë janë ato që duhet të bëjmë për të gjetur përgjigjet e duhura, për të zbuluar të dhënat që na duhen për t’u rikthyer”.

Astronautët Wilmore dhe Williams, kapitenë të marinës amerikane, të cilët tashmë kanë vizituar disa herë Stacionin Ndërkombëtar të Hapësirës, theksuan vazhdimisht përpara nisjes se kishin besim të plotë në aftësinë e kompanisë Boeing për ta kryer me sukses provën e fluturimit.

Firma Boeing dhe NASA i konsiderojnë thelbësore provat në Nju Meksiko për të përcaktuar se çfarë mund të ketë ndodhur, pasi ajo pjesë e kapsulës, moduli i transportit, hidhet para uljes së sondës. Rrjedhjet ndodhen gjithashtu në këtë pjesë të modulit që shkëputet.

Kompanitë Boeing dhe SpaceX nënshkruan kontrata me qeverinë amerikane një dekadë më parë për dërgimin e astronautëve të NASA-s në stacionin hapësinor. Agjencia hapësinore donte dy kompani konkurruese amerikane për dërgimin e astronautëve të saj në hapësirë pas ndërprerjes së programit të fluturimeve me anije hapësinore.

NASA pagoi kompaninë Boeing 4.2 miliardë dollarë dhe kompaninë SpaceX mbi 2.5 miliardë dollarë. SpaceX e modifikoi kapsulën që e përdorte për dërgimin e furnizimeve në Stacionin Ndërkombëtar të Hapësirës për të realizuar synimin e dërgimit të astronautëve në hapësirë.

Në vitin 2020 SpaceX realizoi me sukses udhëtimin e parë provë me astronautë në bord, duke u bërë kompania e parë private që arriti të bënte atë që vetëm tre shtete të botës, Rusia, Shtetet e Bashkuara dhe Kina, ishin në gjendje ta bënin. Ajo ka dërguar nëntë ekuipazhe të NASA-s në stacionin hapësinor dhe tre grupe private.

voa

Një dron nënujor po përdor inteligjencën artificiale për të ndihmuar në vëzhgimin e brezit të madh koralor të Australisë që po zbardhet si rezultat i ngrohjes së oqeaneve. Siç njofton korrespondentja e Zërit të Amerikës, Deana Mitchell, hulumtuesit po ndjekin nga afër procesin e zbardhjes së koraleve në ekosistemin më të gjerë të shkëmbinjve nënujorë në botë. Kur uji është shumë i ngrohtë, algat që jetojnë brenda koraleve, largohen duke bërë që koralet të zbardhen.

Një dron nënujor, i quajtur Hydrus, po përdor inteligjencën artificiale për të studiuar shkëmbinjtë koralor. Brezi i madh koralor i Australisë po përjeton një ndryshim të ekosistemit, që ka çuar në zbardhjen e tij si rezultat i ngrohjes së oqeanit.

Shkencëtarët po përdorin dronin nënujor për të kuptuar me përpikmëri më të lartë ndikimin e ndryshimeve klimatike.

Melanie Olsen drejton programin “ReefWorks” në Institutin Australian të Shkencave Detare.

“Ekipet e zhytjes janë të kufizuara se sa thellë mund të shkojnë. Kështu që po përdorim mjetet robotike për të marrë mostra në thellësi të oqeanit, për të patur qasje atje ku jeta e njeriut rrezikohet nga krokodilët, peshkaqenët dhe gjallesa të tjera”.

Droni Hydrus funksionon në mënyrë autonome në një distancë prej më shumë se 8 kilometra në tre orë. Mund të zhytet deri në 3 mijë metra dhe ka një kamera me qartësi të lartë 4k.

I pajisur me sonar, navigimi i dronit bëhet përmes inteligjencës artificiale. Peter Baker, me firmën “Advanced Navigation”, thotë se droni po ndërton një hartë 3-D të shkëmbinjve koralorë.

“Në bashkëpunim me Institutin Australian të Shkencave Detare po krijojmë hartën koralore. Hartat koralore do të ndihmojnë për të zbuluar ndryshimet që do të shërbejnë për krijuar modelet e të gjithë brezit koralor. Droni shkon me përpikmëri disa herë në të njëjtin vend dhe merr foto nga i njëjti pozicion me saktësi të lartë, çka është shumë e vështirë të realizohet nga zhytësit”.

Që nga viti 1998, brezi koralor ka shënuar gjashtë raste të zbardhjes. Nëse ujërat freskohen, koralet e zbardhura mund ta marrin veten. Por nëse temperaturat e oqeanit mbeten të larta për një kohë të gjatë, koralet mund të zhduken. Shkencëtarët thonë se zbardhja e koraleve është e lidhur me ndryshimet klimatike.

voa

Kompania Google njoftoi të martën, më 14 maj, se do të përdorë inteligjencën artificiale në motorin e saj të kërkimit për t’u ofruar përdoruesve informacionin që ata duan më shpejt. Por kjo teknologji mund të ndryshojë mënyrat e zakonshme të përdorimit të internetit dhe mund të kërcënojë të ardhurat nga reklamat.

Kompania Google ka krijuar një motor kërkimi të modifikuar që shpesh do të favorizojë përgjigjet e krijuara nga inteligjenca artificiale nga ato që gjenden në faqet tradicionale të internetit. Sipas drejtuesve të kompanisë, ky ndryshim do të shpejtojë kërkimin e informacioneve dhe mund të ndikojë në rrjedhën e trafikut të internetit që krijon të ardhura.

Informacionet e krijuara përmes inteligjencës artificiale do të shfaqen vetëm kur teknologjia e kompanisë Google përcakton se ato do të jenë mënyra më e shpejtë dhe më efektive për përdoruesin. Kjo ka të ngjarë të zbatohet për informacione më të ndërlikuara dhe kur njerëzit janë duke menduar ose planifikuar diçka. Faqja tradicionale e kompanisë Google në internet dhe reklamat për kërkime të thjeshta si rekomandimet e dyqaneve ose parashikimi e motit do të vazhdojnë të jenë të pranishme.

Deri në fund të vitit, Google pret që shërbimi i kërkimit të informacioneve përmes inteligjencës artificiale të përdoret nga rreth një miliard njerëz.

“Njerëzit janë duke e përdorur inteligjencën artificiale për kërkime në mënyra krejtësisht të reja dhe për të bërë pyetje më të gjata dhe më komplekse, madje duke kërkuar me foto dhe për të marrë më të mirën që ofron interneti. Ne kemi bërë prova me këtë mënyrë të re dhe jemi të inkurajuar nga rezultatet. Kemi parë një rritje të përdorimit të motorit të kërkimit me këtë teknologji, me të cilin përdoruesit janë të kënaqur”, thotë drejtori ekzekutiv i kompanisë Google, Sundar Pichai.

Përdorimi në rritje i inteligjencës artificiale për të përmbledhur informacionin, si ato që ofrohen në platformat Gemini të kompanisë Google dhe ChatGPT të kompanisë OpenAI, gjatë 18 muajve të fundit tashmë ka ngritur pyetje ligjore nëse kompanitë që ofrojnë këto shërbime po tërheqin në mënyrë të paligjshme materiale, që mbrohen nga ligjet e të drejtës së autorit, për të avancuar synimet e tyre. Kjo çështje është në qendër të një padie të profilit të lartë, që gazeta The New York Times ngriti në fund të vitit të kaluar ndaj kompanisë OpenAI dhe mbështetësit të saj më të madh, kompanisë Microsoft. Edhe motori i ri i kompanisë Google për kërkime në internet me inteligjencë articiale mund të përballet me sfida ligjore për shkelje të ligjeve që mbrojnë të drejtën e autorit.

“Është e qartë se tashmë kjo teknologji po ndihmon njerëzit me gjërat e tyre të përditshme dhe përpjekjet e tyre më ambicioze. Megjithatë, ashtu si me çdo teknologji tjetër të re, ka ende rreziqe dhe pyetje të reja që do të lindin ndërsa inteligjenca artificiale përparon dhe fillon të përdoret për gjëra më komplekse. Për ne, ndërtimi me përgjegjësi i platformave me inteligjencë artificiale do të thotë të trajtojmë rreziqet dhe të maksimizojmë përfitimet për njerëzit dhe shoqërinë”, thotë James Manyika, nënpresident për Kërkimet, Teknologjinë dhe Shoqërinë në kompaninë Google.

Angazhimi i inteligjencës artificiale në motorin e kërkimit në internet të kompanisë Google është një nga ndryshimet më dramatike që kompania ka bërë që nga themelimi i saj në fund të viteve 1990. Kjo lëvizje mund të hapë rrugën për një rritje të madhe dhe novacion, por ajo mund të kërcënojë përfitimet e kompanisë nga reklamat në faqen e saj tradicionale të internetit. Vitin e kaluar Google siguroi 175 miliardë dollarë në të ardhura nga reklamat e lidhura me motorin e saj të kërkimit në internet. Rritja e përdorimit të versionit me inteligjencë artificiale të motorit të kërkimeve në internet mund të rezultojë në një pakësim të klikimeve në faqet tradicionale të internetit dhe një pakësim të të ardhurave nga reklamat për kompaninë Google.

voa

NASA dhe SpaceX po bashkojnë forcat për të studiuar ‘shëndetin’ e planetit tonë, në një mënyrë që nuk është bërë kurrë më parë. Gazetarja e Zërit të Amerikës, Julie Taboh, i hedh një vështrim këtij misioni novator nga kompania SpaceX dhe NASA që do të zgjasë tre vjet dhe do të studiojë ajrin dhe ujin e planetit.

Raketa Falcon 9 e kompanisë SpaceX lëshohet nga Kepi Kanaveral i Floridës. Ajo po transporton satelitin më të fundit të NASA-s për vëzhgimin e planetit tonë. Misioni “PACE” përmbledh një sërë studimesh të detajuara të ajrit dhe atmosferës së oqeaneve.

Zëri i Amerikës bisedoi me zotin Jeremy Werdell, shkencëtar me projektin PACE në Qendrën e Fluturimeve Hapësinore Goddard të NASA-s (GSFC) në Merilend.

“Misioni PACE është investimi i radhës nga NASA. Ky studim i kombinuar i detit dhe qiellit është hartuar pikërisht për të gjetur copëza mikroskopike, shpesh të padukshme, që shfaqen në atmosferë, të tilla si aerosole, të cilat janë grimca si poleni, ndotës të ajrit apo hiri vullkanik”, thotë ai.

Për sa u përket oqeaneve, misioni ka si objektiv studimin e fitoplanktoneve, organizma të vegjë për të cilët shkencëtarët thonë se prodhojnë rreth 50% të oksigjenit.

“Misioni PACE e bën të mundur depërtimin dhe hulumtimin e llojeve të fitoplanktoneve të dobishme dhe si po ndryshojnë ato, por edhe shtrirjen e fitoplanktoneve të dëmshme”, thotë shkencëtari Jeremy Werdell.

Hulumtimet e misionit PACE do t’i ndihmojnë shkencëtarët që të kuptojnë më mirë efektet e ndryshimit të klimës në planet dhe të ofrojnë udhëzime lidhur me politikat që ndihmojnë në zbutjen e efekteve negative të saj.

Misioni do të ndihmojë gjithashtu në avancimin e zhvillimit të teknologjive të reja.

“Instrumentet në bordin e observatorit janë aq të përparuara sa që priten një sasi e pafund zbulimesh. Sasia dhe shumëllojshmëria e përmbajtjes së të dhënave të grumbulluara mund të ndihmojnë në përparime shkencore, dhe se si menaxhohen të dhënat në komunitetet shkencore dhe inteligjencën artificiale”, thotë zoti Werdell.

Misioni PACE është krijuar për të qëndruar në hapësirë për tre vjet, por shkencëtarët shpresojnë se mund të zgjasë të paktën një dekadë për të ndihmuar në vëzhgimin e planetit tonë.

voa

Kompania holandeze ‘Holoconnects’ është eksperte në fushën e iluzioneve holografike. Aktualisht kjo kompani po ofron komunikim individual me video në përmasa reale përmes një kutie dy metra të lartë. Siç njofton korrespondentja e Zërit të Amerikës, Deana Mitchel, kjo mënyrë komunikimi të jep ndjesinë që personi me të cilin bisedoni është fizikisht i pranishëm në mjedisin ku ndodheni.

Jurrien Spoelstra nuk kishte mundësi të merrte pjesë fizikisht në konferencën e fundit SXSW në Austin të Teksasit, por kjo nuk e pengoi atë që të bisedonte me pjesëmarrësit në konferencë.

Duke përdorur pajisjen e kompanisë së tij tre dimensionale “Holobox”, dy metra të lartë, Spoelstra zhvilloi biseda të drejtpërdrejta nga Holanda.

Kompania “Holoconnects” thotë se produkti i tyre, i cili gjithashtu ofrohet në një variant me përmasa më të vogla, ofron biseda më intime dhe tërheqëse. Pjesëmarrësit në konferencë ishin në gjendje ta provonin këtë pajisje dhe madje ta shihni veten.

Steve Sterling është drejtor i kompanisë “Holoconnects” për Amerikën e Veriut.

“Ofrojmë një mënyrë komunikimi më të ndjeshme për përdoruesit, pasi qartësia e madhe e lidhjes me video i bën ata të duken sikur janë vërtetë aty”.

Kompania përdor fjalën hologram për ta përshkruar produktin e tyre, por zoti Sterling thotë se në fakt është një kuti 3D me pajisje të posaçme që mundëson shfaqjen e figurës në rezolucionin 4K në një ekran që ka një ndriçim tejet të lartë, çka të jep ndjesinë e thellësisë.

Pajisja po përdoret si një mjet marketingu nga markat e njohura dhe si ekran orientues me prekje për klientët në një rrjet hotelesh evropiane.

Roel Gijsbers drejton agjencinë e marketingut “270 Gradë”. Ekipi i tij krijoi teknologjinë që i lejon përdoruesit të ndërveprojnë me Holobox-in.

“Teknologjia jonë mundëson që Holobox të përdoret në një mënyrë komerciale për produktet”.

Holobox-i mund të përdoret edhe për qëllime të tjera. Kjo spikere dixhitale, avatar, u krijua nga kompania e quajtur AiVATAR. Aktualisht po përdoret në Korenë e Jugut për të drejtuar një emision informativ.

Zëri i Amerikës bisedoi me menaxherin e firmës AiVATAR, Seonho Lee.

“Duam të bashkëpunojmë me Holoconnects për të treguar se çfarë mund të bëjnë njerëzit dixhital”.

Firma Holoconnects thonë se produkti i tyre do të përdoret në disa spitale këtë vit, duke e bërë të mundur që pacientët të komunikojnë me specialistët e shëndetit në mbarë botën.

voa

Astronautët në bordin e Stacionit Ndërkombëtar Hapësinor po përgatiten për mbërritjen e ardhshme sondës së parë hapësinore me njerëz në bord të kompanisë Boeing. Anëtarët e ekuipazhit të fundit mbërritën me sondën e kompanisë SpaceX në laboratorin orbital më 5 mars. Astronautja e NASA-s, Jeanette Epps, thotë se ajo është mahnitur nga fluturimi dhe pamjet që “të lënë pa frymë” të Tokës nga hapësira.

Astronautët e NASA-s Jeanette Epps dhe Michael Barratt mbërritën në Stacionin Ndërkombëtar të Hapësirës më 5 mars, ku do të mbikëqyrin ardhjen e një sonde të re gjatë periudhës së tyre gjysmë-vjeçare.

Ata zëvendësuan një ekuipazh nga Shtetet e Bashkuara, Danimarka, Japonia dhe Rusia, të cilët ishin atje që nga gushti.

Qëndrimi gjashtëmujor i ekuipazhit përfshin përgatitjet për mbërritjen e një sonde të re të NASA-s.

Sonda e re “Starliner” e kompanisë Boeing me pilotë testues pritet të mbërrijë në Stacionin Ndërkombëtar Hapësinor javën e ardhshme.

“Do të analizojmë çdo detaj të fluturimit, ankorimin dhe çdo gjë tjetër të vogël gjatë këtij operacioni. Kjo është emocionuese sepse kemi të bëjmë me në automjet të ri”, tha astronauti i NASA-s Michael Barratt lidhur me mbërritjen e kapsulës “Starliner”.

Astronautja e NASA-s Jeanette Epps nga qyteti Sirakus i shtetit të Nju Jorkut, është gruaja e dytë me ngjyrë e caktuar në një mision të gjatë në Stacionin Ndëkombëtar Hapësinor.

Ajo tha para fluturimit se është veçanërisht krenare që do të jetë një shembull për afrikano-amerikanet, duke demonstruar se fluturimi në hapësirë “është një opsion për ato, se kjo gjë nuk është vetëm për njerëzit e racave të tjera”.

Si inxhiniere, ajo punoi për kompaninë Ford dhe CIA-n përpara se të bëhej astronaute në vitin 2009.

Ajo thotë se mbërritja në hapësirë ishte shumë emocionuese pas shumë vitesh pritjeje.

“U mahnita nga shumë gjëra që pashë në hapësirë, përfshirë Tokën dhe planetet e tjera”, thotë ajo.

Michael Barratt, një mjek në misionin e tij të tretë, është astronauti më i moshuar që ka fluturuar në hapësirë. Ai mbushi 65 vjeç më 16 prill.

“Çfarëdo faktori që mund të ketë luajtur mosha, e kam tejkaluar me sukses, sepse u përshtata më shpejt. Ky ishte fluturimi im i tretë në hapësirë”, tha ai.

Sigurisht, së shpejti NASA do të dërgojë sërish astronautë në Hënë.

Ndonëse zbarkimi i parë i njeriut në Hënë në më shumë se 50 vjet u shty për një vit, ai pritet të realizohet në vitin 2026.

Astronautët Epps dhe Barratt do të qëndrojnë në hapësirë për gjashtë muaj. Ata do të kthehen në Tokë në muajin shtator.

voa