Viti 2014 në Maqedoni është karakterizuar me ngjarje dhe zhvillime të ndryshme…Avazi i njejtë sikur viteve të tjera vazhdoi në planin e marrëdhënieve ndëretnike, krizave politike, procesit të bllokuar të integrimit evroatlantik, protesta dhe zhvillime të tjera.
Një nga ngjarjet që kanë dominuar gjatë fillimit të 2014 ishte kriza politike dhe shkuarja e vendit në zgjedhje të parakohshme parlamentare, që u zhvilluan në pako me zgjedhjet presidenciale. Ndërsa, mesi dhe fundi i vitit po shënohet me protesta të punëtorëve social, protesta të studentëve. Në vulgun e gjithë këtyre zhvillimeve, qeveria po vazhdon me prioritetet e saj për të miratuar agjendën e saj, ndërsa fokusi është i vendosur në tërheqjen e investimeve të huaja dhe stabilitetin makroekonomik.
Raportet ndëretnike mes tensioneve dhe zërave për harmoni
Marrëdhëniet ndëretnike janë karakterizuar me incidente ndëretnike kryesisht në Shkup dhe vendbanimet e tjera të përziera ndëretnike me shqiptarë dhe maqedonas. Viktima të incidenteve kryesisht kanë qenë nxënës të shkollave, por edhe sulmet e huliganëve maqedonas ndaj nxënësve shqiptarë. Acarimi i marrëdhënieve ndëretnike u shënua edhe nëpër manifestimet e ndryshme sportive dhe aktivitete tjera në ambiente të hapura, ku janë vazhduar koret e thirrjeve nacionaliste dhe urrejtëse midis dy komuniteteve më të mëdha. Në fillim të korrikut nisën protestat masive të shqiptarëve, të cilat kulmuan me dhunë dhe përleshje me policinë. Këto protesta u nxitën pas dënimit të gjashtë shqiptarëve me burgim të përjetshëm, si autorë të vrasjes së pesë maqedonasve në prill të 2012 në Smilkovc të Shkupit. Protestat e shqiptarëve kanë vazhduar deri në muajin shtator, por duke u ndjekur edhe me incidente ndëretnike në shkolla dhe ambiente tjera publike.
Komiteti i Helsinkut ka raportuar se gjatë 2014 janë regjistuar 175 incidente të nxitura nga urrejtja, me ç’rast rreth 130 prej tyre janë cilësuar si incidente të nxitura nga urrejtja ndëretnike.
Vrasja e një të riu maqedonas më 19 maj në lagjen Gorce Petrov në Shkup, nga ana e një bashkëmoshatari të dyshuar shqiptar nxiti tensione dhe dhunë, pas protestave masive të qytetarëve maqedonas. Turmat e qytetarëve për disa ditë protestuan rrugëve të Shkupit duke dëmtuar pronat dhe lokale të shqiptarëve, por duke rritur edhe padurueshmërinë tek komunteti shqiptar.
Organizatat e ndryshme ndërkombëtare dhe raporti i Departamentit Amerikan të Shtetit alarmoi për problemet ndëretnike dhe tensionet, duke bërë thirrje për qetësi dhe ndërmarrjen e masave nga ana e qeverisë. Opozita maqedonase ka akuzuar qeverinë si inskenuese të incidenteve midis nxënësve me qëllim të tërheqjes së vëmendjes nga problemet kryesore në vend. Por, qeveria ka akuzuar opozitën se ajo po shfrytëzon këto incidente për qëllime politike dhe tensionimine situatës. Ministrja e Brendshme Gordana Jankulovska theksuar se MPB po vazhdon projektin “qytetet pa dhunë” ku janë përfshirë shkollat dhe institucionet e tjera për të evituar dhunën midis të rinjve. Sipas saj, për dallim nga viti 2013, për rreth 30 për qind janë pakësuar incidentet ndëretnike gjatë 2014.
Politika e ndjekur me zgjedhje dhe krizë politike
Në planin politik, 2014 është karakterizuar si vit i zgjedhjeve, pasi që në fund të prillit (27 prill) u mbajtën zgjedhjet e parakohshme parlamentare dhe zgjedhjet presidenciale. Këtyre zgjedhjeve i parapriu kriza politike midis partnerëve të koalicionit VMRO-DPMNE e udhëhequr nga kryeministri Nikola Gruevski dhe partia shqiptare BDI (Bashkimi Demokratik për Integrim). Zgjedhjet u dominuan nga vokabulari dhe tensionet ndëretnike, pasi që partitë maqedonase dhe shqiptare, sidomos ato në pushtet sërish luajtën në kartën e nacionalizmave dhe kërkesave etnike. Zgjedhjet presidenciale u zhvilluan në tensione të mëdha, pasi që partia shqiptare BDI ftoi shqiptarët që të mos votojnë asnjërin kandidat maqedonas për president, pasi që nuk ishte pranuar ideja e saj për kandidimin e një kandidat presidencial koncensual ndëretnik, i cili do të ishte i pranueshëm nga të gjithë qytetarët. Por, VMRO-DPMNE injoroi kërkesën e BDI-së, duke rikandiduar presidentin George Ivanov.
Pas zgjedhjeve që përfunduan në fund të qershorit, dy partitë VMRO-DPMNE dhe BDI sërish fituan zgjedhjet dhe se ato pas disa përpjekjeve arritën formimin e koalicionit qeverisës, por gjithë kjo me ndërhyrjen dhe negociimin e faktorëve ndërkombëtar.
Nga ana tjetër, partia më e madhe maqedonase, LSDM (Lidhja Social Demokrate Maqedonase) e mbështetur edhe nga partitë e vogla opozitare nuk njohën rezultatin e zgjedhjeve dhe nisën bojkotin e institucioneve, duke dorëzuar më pas edhe mandatet e deputetëve. Ky bojkot i opozitës po reflektohet akoma në planin politik në vend. Përkundër përpjekeve për dialog politik dhe për rikthimin e opozitës në Parlament, kjo akoma nuk ka ndodhur. Opozita maqedonase ka shprehur dy kërkesa të saj të qarta për dialog politik: Formimi i një qeverie teknike dhe shkuarja e vendit më pas në zgjedhje të parakohshme, që do të organizoheshin pas pastrimit të listave zgjedhore dhe plotësimit të kushteve të tjera për lirinë e 35s.
Opozita shqiptare ka zhvilluar një fushatë aktive kundër pushtetit aktual, por përmes rrugëve jashtëinstitucionale. Opozita shqiptare e udhëhequr nga PDSH (Partia Demokratike Shqiptare) gjithashtu ka qenë aktive në planin politik, por oponentët e saj brenda opozitës, e kanë akuzuar ate për neglizhencë dhe joaktivitet, duke drejtuar akuza se edhe kjo parti parlamentare ka bashkëpunuar me VMRO-DPMNE të Nikola Gruevskit. Në radhët e opozitës shqiptare kanë lindur apo janë drejt formimit edhe dy subjekte të reja politike Lëvizja për reforma, një fraksion i ndarë nga PDSH e Menduh Thaçit dhe lëvizja e re politike “Besa”, e cila dyshohet si subjekt politik i afërt me partinë turke AK të presidentit turk Rejep Taip Erdogan.
Edhe muajt e fundvitit janë karakterizuar me aktivitete intensive politike, dhe se zëra të ndryshëm nga partitë politike bëjnë të ditur për mundësinë e shkuarjes së vendit në zgjedhje të reja parlamentare, të parakohshmë, për shkak të mosmarrëveshjeve brenda koalicionit qeverisës, problemeve sociale dhe ekonomike si dhe skenareve të partisë në pushtet VMRO-DPMNE për të organizuar zgjedhje të reja, me qëllim të eliminimit të sërishëm të opozitës, e cila po vazhdon të përballet me sulme dhe goditje të ndryshme.
Pritje optimiste në planin ekonomik
Viti 2014 u vlerësua me nota pozitive në Maqedoni dhe se ka qenë vit i mirë për ekonominë vendore. Rritja ekonomike është shënuar me 4 %, ashtu siç ishte projektuar nga Qeveria dhe institucionet ndërkombëtare financiare. Papunësia është shënuar në 28 për qind, dhe se është vlerësuar si më e ulta që nga pavarësimi i vendit. Por, opozita ka kritikuar se institucionet e punës në mënyrë të përkryer dhe me strategji të veçantë shlyen qytetarët e papunë. Sipas Qeverisë, niveli i investimeve të huaja direkte ka qenë mbi 50 % në krahasim me vitin e kaluar. Kryeministri Nikola Gruevski këtyre ditëve paralajmëroi investimet e 3 kompanive të huaja të cilat do të investojnë në vend në fillim të 2015.
Banka Popullore e Maqedonisë vlerëson se viti 2015 do të jetë vit i rëndë për ekonominë e vendit. Shenjat për krizën dhe problemet sa i përket buxhetit shtetëror dhe shmangies së deficitit apo rreziqeve të tjera janë shfaqur edhe tani në fund të këtij viti.
Problem për herë të parë është paraqitur edhe aspekti i uljes së rezervave të valutave të huaja, të cilat gjatë fundvitit shënojnë rritje, për shkak të hyrjes së sasisë së madhe të devizave të huaja nga ana e mërgimtarëve, që vijnë për pushime dimërore.
Por ato gjatë muajit të kaluar kanë shënuar rënie prej 14 milionë euro, në krahasim me muajin tetor. Borxhet e qeverisë do të vështirësojnë trendet ekonomike.
Sipas të dhënave të fundit të Bankës Popullore të Maqedonisë, borxhi i jashtëm bruto në fund të vitit do të jetë 5, 7 miliardë euro, ndërsa nga viti i ardhshëm duhet të nis shlyerja e borxheve, përmes kësteve të përcaktuara nga ana e institucioneve financiare ndërkombëtare.
Liria e 35ve dhe korrupsioni
Mungesa e lirisë së 35s dhe korrupsioni janë dy çështjet problematike që po rrënojnë imazhin e vendit. Maqedonia sipas vlerësimeve të organizatave ndërkombëtare radhitet në mesin e vendeve ku ka censurë dhe pushteti ka kontroll të shtuar ndaj 35s dhe fjalës së lirë.
Shoqata e Gazetarëve të vendit ka alarmaur se liria e fjalës dhe pavarësia e 35ve janë të rrezikuara seriozisht. “Edhe pse Kushtetuta e Maqedonisë garanton lirinë e fjalës dhe të informimit, këto të drejta themelore të njeriut fatkeqësisht nuk mund të zbatohen. 35t kryesore në Maqedoni janë të njëanshme dhe jo profesionale. Në vend që të informojnë publikun për realitetin shoqëror, ato janë bërë mjet propagande për strukturën qeverisëse”, ka shpehur vëretje Shoqata e Gazetarëve. Edhe organizatat si Freedom House e radhit vendin në listën e vendeve me 35 pjesërisht të lira, ku bëjnë pjesë shtete afrikane si Tanzania.
Korrupsioni gjithashtu përbën shqetësim kryesor, ndërsa vërejtje të drejtpërdrejtë ka bërë ambasadori amerikan në Shkup Paul Wohlers, i cili ka nënvizuar se është shumë e dhimbshme ajo që në Maqedoni gjatë vitit të kaluar, përkatësisht në vitin 2013, nuk ka pasur asnjë të dënuar për korrupcion edhe përkundër faktit se Komisioni Antikorrupcion gjatë të njëjtit vit ka hetuar 228 raste, por epilogu i hetimeve mbetet në pikën zero dhe nuk ka asnjë rast të dënuar.
Status quo- ja në planin e integrimeve evroatlantike dhe kontesti i emrit
Maqedonia ka ngelur në situatë të “status quo”-s në planin e integrimeve evroatlantike. Vendi ka ngelur në pozicion të palëvizshëm sa i përket integrimit në BE. Raporti i progresit sërish i siguroi për të gjashtë herë ftesën për nisjen e negociatave për anëtarësim, por nuk është caktuar data për hapjen e negociatave. Datë për fillimin e negociatave nuk pati edhe në samitin e dhjetorit të Bashkimit Evropian. Në kuadër të këtij samiti u miratua një konkluzion sipas të cilit, Këshilli do t’i rikthehet çështjes së Maqedonisë vitin e ardhshëm, në çdo kohë të mundshme, por vetëm pasi Maqedonia të ketë treguar progres domethënës në promovimin e marrdhënieve të mira ndërfqinjësore dhe zgjidhjen e problemit të emrit.
Zëvëndës kryeministri për evrointegrime Fatmir Besimi, thotë se në një situatë të mos zgjidhjes së çështjes së emrit, pritej që BE të refuzojë rekomandimin e gjashtë me radhë të Komisionit Evropian, për hapjen e negociatave me Maqedoninë. Por sipas tij, vendi duhet të punojë për të shmangur pengesat në planin e evrointegrimeve. Një situatë e ngjajshme është edhe sa i përket anëtarësimit në NATO. Edhe sekretari i përgjithshëm i kësaj alence, Jens Stoltenberg ka porositur se vendi ka dyert e hapura për anëtarësim dhe kjo do të ndodhë sapo të zgjidh kontestin e emrit me Greqinë.
Përpjekjet dhe negociatat për zgjidhjen e kontestit të emrit që ka bllokuar integrimet evroatlantike nuk ka rezultuar me sukses edhe gjatë këtij viti. Në raundet e negociatave të zhvilluara gjatë vitit nën patronatin e 35torit të OKB-së, Mathew Nimetz kanë rezultuar të pasuksesshme. Ky i fundit propozoi emrin Republika e Maqedonisë së Epërme, por ky propozim u hodh poshtë nga pala maqedonase dhe nuk ka pasur lëvizje edhe gjatë raundeve të tjera të zhvilluara për tejkalimin e këtij kontesti. (IBNA)