Kur shoh fanatizmin e sotëm, çuditem me arsyetimin e atyre burrave para njëqind e më vjetësh, me kthjelltësinë e tyre.

Ja se ç’thotë EDITH DURHAM për malësoret gjatë udhëtimeve të saj:

“Nja pesëdhjetë vjet më parë ose diçka më shumë, jezuitët e Shkodrës porositen disa piktura te shëmtuara e te tmerrshme të një piktor grek, për të treguar mundimet që heqin të dënuarit në ferr.

I dërguan këto piktura në malësitë.

Një nga krerët më tha mendimin e popullit :

“Ne jemi njerëz të varfër, nuk dijmë shkrim e këndim, por ne kurrë nuk do tu bënim gjëra kaq të tmerrshme armiqve tanë, dhe as besojmë se Zoti bën gjëra të tilla.”

Pas kësaj pikturat u hoqën dhe nuk u duken më në malësi.

Një burrë tepër i zhdërvjellët e kundërshtoi priftin, që e kishte kërcënuar se pas vdekjes do të ndëshkohet:

– E ç’rëndësi ka, se çdo të ndodhë pas vdekjes!

– Po shpirti yt, – i tha prifti, – nuk do të vdesë. Nuk shqetësohesh për shpirtin tënd ?

– Shpirti im, – u përgjigj malësori, – kur unë te vdes le te fluturojë ku t’i pëlqejë.

Dhe nisi të kërcejë me krahët hapur, duke imituar fluturimin e shpirtit.

– E dini historinë e atij burrit që po vdiste, – pyeti ai. – I tha Zojës së Bekueme : – E di qe kam qene tepër i keq për te shkuar ne parajse, por a nuk do te me çoni atje mua, vetëm sa për ti prishur qejfin djallit.?

Një burrë ne Nikaj-Mertur, i tha priftit se e mohonte çdo detyrim për të shpëtuar shpirtin e vet e thoshte:

– Shpirtin ma ka dhënë Zoti, kështu, është punë e Zotit që të kujdeset për të. Përse do ta ndëshkojë Zoti shpirtin për mëkatet e trupit tim. Shpirti nuk ka bërë ndonjë të keqe.

Mis Edith Durham

Pas parandalimit të atentatit në koncertin e Taylor Swift në Vjenë ka debat për radikalizimin e të rinjve myslimanë nga Ballkani. Studiuesi, Robert Pichler flet për grackat ku bien të rinj pa orientim e të zhgënjyer.

Policia austriake pranë fansave të koncertit të anuluar të Taylor Swift, 07.08. Koncerti u anulua nga rreziku i një akti terrorist. Autoritetet arrestuan edhe një person të radikalizuar, shqiptar me origjinë nga Maqedonia e Veriut

Deutsche Welle: Në fundjavë Gjermania u trondit nga një sulm me thikë ku humbën jetën tre person e që po hetohet si akt terrorist. Disa javë më parë u ndërpre koncerti i Taylor Swift në Vjenë, nga rreziku i një sulmi terrorist të motivuar nga islamistët në Vjenë. I dyshuari ishte me origjinë nga Maqedonia e Veriut, siç ishte rasti në sulmin terrorist në Vjenë në vitin 2020. Sa i madh është rreziku që të rinjtë myslimanë nga Ballkani të radikalizohen jashtë vendit?

Robert Pichler: Siç mund ta shohim nga ngjarjet tragjike në Solingen fundjavën e kaluar, mekanizmat e mobilizimit terrorist në shumë raste janë analoge. Është sërish IS-i që ka marrë përgjegjësinë për një sulm terrorist, sërish është një i ri me prejardhje migrante që është nxitur për të kryer këtë krim. Në rastin e sulmeve të Vjenës apo tentativave për sulme terroriste, është po ashtu befasuese që të dy personat vijnë nga Maqedonia e Veriut dhe dukshëm janë radikalizuar në Vjenë.

A është kjo një rastësi?

Nuk mendoj se është plotësisht një rastësi, që të dy – si terroristi i 2 nëntorit 2020 dhe terroristi i dyshuar i 7 gushtit 2024, – janë shqiptarë nga Maqedonia e Veriut, por do të isha shumë i kujdesshëm dhe nuk do ta bëja rrezikun e radikalizimit dhe terrorizmit si  fenomen të diasporës shqiptare-maqedonase. Komuniteti shqiptar nga Maqedonia e Veriut është shumë i larmishëm dhe shumica dërrmuese e myslimanëve shqiptarë nuk duan të kenë asnjë lidhje me pikëpamjet radikale dhe të dhunshme në emër të islamit. Në të njëjtën kohë, duhet thënë, se ka një numër jo edhe aq të vogël të rinjsh që nuk e gjejnë dot rrugën e tyre, që nuk ndihen në shtëpinë e tyre as këtu e as andej dhe kërkojnë rrugëdalje që u japin njohje dhe vlerësim. Në këtë pikë duket se, pozicionet radikale islamike gjejnë një miratim të lartë tek disa.

Po pse?

Propaganda e predikuesve islamistë të urrejtjes dukshëm për disa është një ‘atdhe i ri’ ku ata ndjehen të pranuar dhe ku i konvertojnë zhgënjimet më të mëdha në refuzim dhe urrejtje ndaj çdo gjëje që supozohet se është e pashenjtë. E pashenjta është mënyra e jetesës perëndimore, ato vlera dhe liritë për të cilat kemi luftuar në konflikte të gjata kundër një dominimi të bazuar në dogmat fetare. Natyrisht, lind pyetja se përse kjo mënyrë jetese perëndimore, e dëshiruar aq shumë në ish-(jug-)lindjen socialiste  për grupe të caktuara u bë një kërcënim dhe në fund të fundit një armike kaq e madhe sa të luftohej edhe me mjete terroriste. Përgjigja për këtë nuk është aspak e lehtë. Si antropolog historian që ka studiuar rrjetet e migrantëve midis Maqedonisë së Veriut dhe Austrisë për një kohë të gjatë, unë mund të jap njohuri për ndryshimin e marrëdhënieve shoqërore, por për sfondin e radikalizimit islamik mund të ofrohen vetëm supozime.

Si ndryshuan këto marrëdhënie shoqërore. Prindërit erdhën në perëndim, punuan, nuk ranë në sy në shoqëritë perëndimore, në  Gjermani, Austri, pasardhësit kanë lindur në perëndim, kanë një situatë tjetër, bazë më të mirë financiare, e megjithatë ndodh të jenë të hapur ndaj dhunës islamiste…

Kanë ndryshuar shumë gjëra që nga vitet 70-të/80-të. Atëkohë punëtorët migrantët jugosllavë erdhën në Austri apo Gjermani për të punuar përkohësisht. Nuk ishin shumë ata që donin të rrinin përgjithmonë, me eufemizëm flitej për “gastarbeiter”- dhe jo për imigrante e imigrantë*. Ky brez i punëtorëve migrantë shpesh ishte i padukshëm, ata pranuan kushte banimi të vështira dhe kishin vendet e tyre të socializimit në banesa, që jo rrallë ishin strehimore masive apo lokale shoqatash, larg popullsisë vendase.

Por sot nuk mund të thuash se pasardhësit janë të padukshëm…

Sot situata është ndryshe. Sot kemi një brez të ri madje që do të bjerë në sy, të manifestojë vetveten, që do të dallojë nga të tjerët. Islami është kthyer në një tipar dallues, prezent për të gjithë dhe një pjesë jo edhe aq e vogël e këtyre të rinjve, kryesisht meshkuj, e ka kthyer pjesën më reaksionare të islamit në etalon për një kulturë të re orientimi. Ata që nuk i nënshtrohen kësaj, disiplinohen, në rast nevoje edhe me dhunë. Shkollat vjeneze, aty ku myslimanët ndërkohë përbëjnë shumicën të japin dëshmi të gjalla për këtë zhvillim.

Islami është kthyer në mjediset rinore migrante në një fenomen kulti, është “cool” të jesh mysliman, intoleranca që shpesh e shoqëron këtë shihet si shprehje e një superioriteti të devotshëm, përfshirë mosrespektin për fe të tjera, veçanërisht atë hebreje, por edhe për gratë apo minoritetet seksuale. Zëra kritikë nga kampi i vet zor se dëgjohen. Komunitetit Islamik, gjithsesi përfaqësia zyrtare e myslimanëve në Austri, nuk i ra gjë më shumë në mendje pas përpjekjes për atentatin islamist në koncertin e Taylor Swift, se sa të tërhiqte vëmendjen për refuzimin e saj parimor të dhunës dhe ekstremizmit. Shoqëria liberale në Austri shpesh nuk do të merret me të, sepse nuk do të jetë raciste apo islamofobe. Në një kohë që në shumicën e shoqërisë austriake rritet refuzimi për islamin, nga një dyshim i përhapur dikur kemi tani një pakënaqësi të thellë, që me shumë gjasa në zgjedhjet e ardhshme do të reflektohet.

Çfarë roli luajnë konfliktet e identitetit?

Sfidat që shoqërojnë një ndryshim të vendit të jetesës dhe përballjet me çështjet e identitetit nuk u reflekuan sa duhet. Për fëmijët, por edhe për gratë që shpesh erdhën pa njohuri gjuhësore dhe arsimim në Austri, kjo kthesë jete ishte shumë e vështirë, ata duhet të luftonin me një sërë disavatanzhesh, shpesh ofendoheshin për shkak të origjinës së tyre dhe përfundonin në shumicën e rasteve në sektorin e punëve më të keqpaguara.

Në leksionet e mia ndesh herë pas here me fëmijë të ish-migrantëve, interesi kryesor i të cilëve është të mësojnë më shumë për origjinën dhe historinë e tyre, pse erdhën në Austri; në shtëpi flitet pak për këtë, shumë shtrojnë pyetje elementare identiteti, për origjinën e tyre, për trashëgiminë kulturore të prindërve dhe gjyshërve dhe natyrisht për shkaqet e luftërave.

Natyrisht shtrohet edhe çështja e identitetit islam dhe për shumë vetë janë të pakuptueshme përgjigjet shabllone të narrativit kombëtar-shqiptar, sipas të cilit islami paraqet një identitet të imponuar dhe të ankoruar sipërfaqësisht. Shumë nga këta të rinj janë në kërkim, ata testojnë dhe zbulojnë botë të tjera alternative jetese, nga të cilat bota islame – që ekziston në shumë ngjyrime – është një prej disave. Vjena ofron për këtë një sërë mundësish.

Për të ardhurit nga Ballkani lidhja me vendlindjen është një shtyllë e rëndësishme e identitetit, pavarësisht jetës jashtë vendlindjes. Çfarë pasojash ka kjo?

Për njerëzit me sfond migracioni nga Maqedonia e Veriut apo Kosova mjedisi i prejardhjes ka një relevancë të madhe. Nuk është e dëshirueshme dhe as e mundur të çlirohesh nga lidhjet e ngushta familjare dhe sociale. Kjo prek sidomos ata që vijnë nga zonat rurale, që u transformuan vetëm pak nga proceset e modernizimit socialist. Atje si më parë janë të ankoruara fort mënyra mendimi konservator, patriarkalo-mysliman. Kjo e lehtëson lidhjen me komunitetet myslimane në Vjenë, ku kjo mënryë të menduari e të jetuari gjen një ushqim të ri. Por ka rëndësi të theksohet, që ky lloj konservatorizmi nuk nxit patjetër islamizmin që mbështet dhunën; ky shfaqet, atëherë kur të rinjtë janë pa orientim, ndjehen të përjashtuar, dhe ku është akumuluar një lloj zhgënjimi, gjë që ua bën të mundur predikuesve radikalë t’i instrumentalizojnë ata për qëllimet e tyre. Shenja alarmi për këtë janë shpesh të ndierit i huaj me familjen, si në rastin e atentorit të dyshuar Beram A., që u kuptua mirë, kur u bë rikonstruimi i ngjarjeve (fjala është për ndalimin së fundmi të koncertit të Taylor Swift. shën. red.)

Rastet e të rinjve të radikalizuar në Austri ishin të rinj të radikalizuar në perëndim, jo në Ballkan. Islami në Kosovë, Shqipëri, Maqedoninë e Veriut njihet si tolerant dhe pro dialogut. Por edhe aty gjenden rryma radikale. Sa i madh është rreziku i radikalizimit nga aty?

Imazhi i një islami kryesisht tolerant në Ballkan deri në një farë mase është një lloj eufemizmi. Edhe Ballkani nuk është i përjashtuar aspak nga tendencat e radikalizimit. Kemi një rajon ku përplasen veçanërisht forca diverguese. Veçse në dallim nga Europa qendrore, njerëzit në Ballkan kanë një përvojë të gjatë të bashkëjetesës multikulturore, prandaj aty e kanë më të lehtë mënyrën si të sillen me dallimet kulturore dhe fetare. Nga ana tjetër pikërisht Jugosllavia ka pas vetes një histori të disintegrimit brutal.  Etnonacionalizmi i përhapur, mobilizimi i miteve historike dhe nxitja kundër myslimanëve ka qenë sidomos më e përhapur në qarqet nacionaliste-ortodokse. Kjo ishte vendimtare për shpërthimin e luftës dhe që çoi si pasojë në dëbime deri në gjenocid.

Këto përvoja janë ngulitur thellë në kujtesën kolektive të myslimanëve. Nga ana tjetër ky polarizim ka çuar në riaktivizim të përkatësive fetare për dallim nga ai që është ndryshe etnikisht. Maqedonia e Veriut nuk e ka pasur këtë zhvillim në mënyrë kaq dramatike sa Kosova apo Bosnje-Hercegovina. Në Maqedoni duke iu referuar shqiptarëve myslimanë forcat laike nuk ishin aq prezente si në Kosovë, që kishte një universitet dhe shtresë të arsimuar akademike dhe një elitë politike-kombëtare. Në Maqedoninë e Veriut, ndryshe nga rajone të tjera mundën të zinin vend më shumë aktorë islamistë. Ky islam i ri, që mbështetej nga organizata karitative myslimane nga hapësira arabe dhe nga Turqia kishte qartësisht një drejtim antiperëndimor.

Flasim për këta djem të rinj që e zotërojnë pa asnjë problem gjuhën e vendit të ri të tyre, jetojnë aty, e prapë bëhen kundërshtarë të tij. Çfarë nuk ka funksionuar këtu? Sipas një studimi forcat radikale përqëndrohen “tek të rinjtë me zhgënjim për integrimin perëndimor”. Hakmerren këta të radikalizuar për atë që nuk u ndjenë të mirëpranuar?

Po. Tek të këta të rinj ka dështuar integrimi. Por nuk duhet harruar, se një shumicë dërrmuese e myslimanëve të ardhur në Austri respektojnë kushtetutën dhe identifikohen në masë të madhe me Austrinë. Do të ishte dritëshkurtër të pretendohej se myslimanët nuk u ndjenë kurrë të pranuar këtu dhe tani do të hakmerreshin për këtë. Nuk ka dyshim se në Austri ka mjaft qëndrime armiqësore  ndaj islamit. Me shtimin e migracionit nga Bosnja dhe zonat shqiptare në Jugosllavi dhe ndër të tjera edhe nga Turqia, imazhi për islamin në dy dekadat e fundit ka ndryshuar shumë. Nga një kuptim paternalist i islamit është bërë një marrëdhënie e përcaktuar nga dyshimi, frika dhe paragjykimet. Shumë fëmijë nga brezi i “gastarbeiter” i përjetuan problemet e prindërve të tyre të zinin vendin e tyre në Austri, shpesh prindërit duruan poshtërime dhe u përshtatën në mënyrë të heshtur. Ky brez i ri, që ka lindur dhe është rritur këtu, nuk do t’i pranojë më – me të drejtë – këto poshtërime. Por këtu shpesh nuk bëhet fjalë për një kompensim, po puna vjen tek polarizimet që manifestohen në përditshmëri.

Çfarë mund të bënte ndryshe shoqëria pritëse?

Nuk besoj se mungon parimisht gatishmëria për pranim, nuk mungojnë as paratë dhe as mundësitë ekonomike. Në Austri ke një mungesë fuqie punëtore në shumë drejtime, të kualifikuar kërkohen kudo. Pa dyshim arsimi luan rol kyç, por shumë shkolla me numër të madh migrantësh nuk merren në plan të parë me transmentimin e dijes, por ofrojnë punë sociale, menaxhim krizash, punë kompensimi për marrëdhëniet jo-funksionale prind-fëmijë, përpunim traumash, që mbartin fëmijët e ardhur nga zonat e luftës, apo ato funksionojnë si instrument balancues kundër radikalizmit etnik apo fetar. Pikërisht këtu merr rëndësi të madhe edukimi i thellë në kuptimin e një të menduari të hapur. Si mund të bëhet që këta të rinj të kenë një përballje kritike me dogmat fetare, si mund t’ua bësh të afërt autonominë e një subjekti kritik, si t’i nxjerrësh nga mituria e të menduarit, nga varësia e profetëve të internetit, që sillen si përfaqësues të Zotit në tokë, dhe që u urdhërojnë këtyre të rinjve gjithçka, deri nëse është Haram apo Halal të mbash një kafshë në shtëpi. Jashtë shkollës nevojitet më shumë pjesëmarrje sociale dhe integrim profesional. Një element tjetër është dialogu ndërkulturor, që ndihmon të reduktosh paragjykimet me njëri-tjetrin dhe që çon në njohjen më të mirë të grupeve të ndryshme.

Radikalizimi është një dukuri komplekse, ku ndikojnë shumë faktorë, individualë, socialë, politikë dhe ideologjikë. Vendimtare është të analizohen shkaqet, pa rënë në fajësime të përgjithshme dhe të shikosh për zgjidhje që bazohen në dialog, integrim dhe parandalim.

1. Dr. Robert Pichler është antropolog historian në Institutin Studimor të Monarkisë së Habsburgëve dhe Hapësirës së Ballkanit në Akademinë e Shkencave në Vjenë –  (Institut für die Erforschung der Habsburgermonarchie und des Balkanraums an der Österreichischen Akademie der Wissenschaften). Në studimet e tij ai trajton tema si migracioni dhe transnacionalizmi, familja dhe lidhjet fisnore në Ballkan dhe çështjet pamore shkencore që lidhen me këtë.

* ylli nënkupton këtu përfshirjen e të gjitha minoriteteve gjinore

dw

Në Serbi janë duke u monitoruar deri në 100 persona, të cilët autoritetet i quajnë anëtarë të lëvizjes vehabiste, për shkak të dyshimeve se mund të jenë të përfshirë në terrorizëm.

Kjo u bë e ditur nga Ministria e Punëve të Brendshme e Serbisë, pas vrasjes së Senad Ramoviqit më 17 gusht, gjatë një tentative për arrestim pranë Novi Pazarit, në jugperëndim të këtij vendi.

Sipas policisë, ai rezistoi gjatë arrestimit dhe qëlloi në drejtim të policëve.

Ramoviq ishte në arrati pas një sulmi terrorist që ndodhi para Ambasadës së Izraelit në Beograd, në muajin qershor.

Autoritetet dyshojnë se ai ndikoi drejtpërdrejt në radikalizimin e Millosh Zhujoviqit, sulmuesit të xhandarëve që ruanin ambasadën.

“Tani ndiej shumë frikë në mesin e qytetarëve, marrë parasysh se në Novi Pazar ka vehabistë, udhëheqës i të cilëve ishte ai [Ramoviq]. Ndjej se njerëzit, thjesht, presin se çfarë do të ndodhë tash”, thotë për Radion Evropa e Lirë Saima Rexhepefendiq nga Novi Pazari.

Ministri i Punëve të Brendshme i Serbisë, Ivica Daçiq, tha më 19 gusht se bëhet fjalë për “deri në 100 persona, të cilët janë nën monitorim, e për të cilët ekziston mundësia që të përfshihen në ndonjë lloj terrorizmi”.

“Kur dikush sheh një boshnjak me mjekër, mendon se ai është anëtar i vehabistëve apo ndonjë organizate terroriste, dhe kjo nuk është e vërtetë”, tha Daçiq për Televizionin Pink në Serbi.

Autoritetet serbe i quajnë vehabistë pjesëtarët e grupit fetar konservator selafist.

Çfarë kuptimi kanë termat selafi dhe vehabi?

Termi selafi, sidomos pas viteve ‘90 në vendet e Ballkanit Perëndimor, lidhet me termat muxhahedinë – luftëtarë nga vendet e huaja gjatë luftës në Bosnje dhe Hercegovinë – dhe vehabi.

Termi vehabi përdoret më shpesh nga ata që nuk janë pjesë e lëvizjes, ndërsa vetë anëtarët quhen selafistë, që është një term që përdoret edhe nga ndjekësit e lëvizjeve të tjera reformatore islame.

Vehabistët janë ndjekës të lëvizjes së reformës islame, të themeluar nga Muḥamed ibn Abdul-Vehhab, në shekullin XVIII në Arabinë qendrore.

Vehhabi mbronte kthimin në një formë “më të pastër” të Islamit. Kjo nënkuptonte, për shembull, ndalimin e kultit të shenjtorëve, të duhanit, të alkoolit dhe të rruajtjes.

Xhamitë e vehabistëve janë të thjeshta dhe falja e namazit zbatohet rreptësisht.

Doktrina ose praktika e tyre e besimit nuk është domosdoshmërisht problematike.

Megjithatë, një pjesë e ndjekësve të tyre janë shpesh agresivë ndaj praktikës lokale islame dhe, rrjedhimisht, institucioneve fetare islame.

Gjithashtu, disa nga këto grupe selafiste kanë formuar bashkësitë e tyre paralele për kryerjen e detyrave fetare.

Disa anëtarë të tyre kanë marrë pjesë, po ashtu, në luftërat në Siri dhe në Irak, duke i konsideruar ato si luftëra të shenjta ose xhihad.

Vazhdimi i aksioneve pas sulmit në Beograd

Edan Kaçar nga Novi Pazari thotë për Radion Evropa e Lirë se qytetarët meritojnë të dinë se çfarë ka ndodhur.

“Së paku t’i kemi disa gjëra më të qarta, sepse dëgjojmë shumëçka dhe asgjë nuk është e specifikuar. Mendoj se duhet të na japin shpjegime, sepse njerëzit janë, gjithashtu, të shqetësuar për sigurinë e tyre dhe asgjë nuk është e qartë për ta”, thotë ai.

Më 18 gusht, Ministria e Punëve të Brendshme e Serbisë shpërndau deklaratën e ministrit Daçiq se përpjekja për arrestimin e Senad Ramoviqit, ishte vazhdimësi e aksioneve pas sulmit terrorist para Ambasadës izraelite në Beograd.

Sipas tij, pjesëtarët e njësive speciale nuk kishin qëllim ta vrisnin Ramoviqin, por se “zbatuan ligjin”, pasi ai qëlloi në drejtim të policisë.

Në vitin 2009, Senad Ramoviq u dënua me 13.5 vjet burgim për terrorizëm, të cilin dënim e kreu.

Ai dhe 14 bashkëpunëtorë të tij u arrestuan në vitin 2007 pas një konfrontimi të armatosur me policinë në fshatin Tërnavë, afër Novi Pazarit.

Ky grup u dënua për planifikimin e vrasjes së kryemyftiut të atëhershëm të Bashkësisë Islame në Serbi, Muamer Zukorlliq, si dhe për përgatitjen e sulmeve terroriste.

Së voni, policia e lidhi atë me radikalizimin e Millosh Zhujoviqit – sulmuesit të xhandarëve para Ambasadës izraelite në Beograd.

Zhujoviq lindi në Mlladenovac, pranë Beogradit, por u konvertua në Islam dhe u transferua në Novi Pazar.

Si lindi lëvizja?

Predrag Petroviq, nga Qendra joqeveritare e Beogradit për Politika të Sigurisë (BCBP), thotë për Radion Evropa e Lirë se lëvizja selafi, apo vehabi, nuk është homogjene.

Mes saj, sipas tij, ka një ndarje mes atyre që mund të karakterizohen si të dhunshëm dhe atyre që nuk janë, por që u përmbahen rregullave të rrepta fetare ultra-konservatore.

“Ajo lëvizje ka diku rreth 1.000 deri në 2.000 njerëz, ndërsa më radikalët që njihen si të dhunshëm në komunitetin lokal, janë diku rreth 100”, thotë Petroviq.

Sipas tij, Sanxhaku – një rajon në jugperëndim të Serbisë me shumicë boshnjake – është qendra e vehabizmit, pra e selafistëve, porse ka edhe në pjesë të tjera të këtij vendi, sidomos në Beograd.

Sead Biberoviq, nga organizata joqeveritare Urban e Novi Pazarit, thotë për Radion Evropa e Lirë se të ashtuquajturit vehabistë janë shfaqur në këtë qytet në fillim të viteve ‘90.

“Edhe atëherë ka qenë e qartë se të gjithë këta njerëz kanë qenë një trup i huaj në qytet. Ata nuk kanë qenë bashkëqytetarët tanë,” thotë Biberoviq.

I pyetur se nga kanë ardhur në Novi Pazar, ai thotë se supozon se janë nga zonat rurale dhe komunat përreth.

Shton se, mesa i kujtohet, ata kanë qenë kryesisht të rinj që i kanë mbaruar shkollat në vendet arabe, si Tunizia, Algjeria, Arabia Saudite apo Katari.

“Shumë shpejt kanë filluar të mbledhin mbështetës nga popullata vendase dhe më pas janë përhapur, derisa kemi filluar të kemi incidente me sulme fizike në xhami”, thotë Biberoviq.

Kur nisën të operonin?

Në një raport për ekstremizmin të Qendrës së Beogradit për Politika të Sigurisë (BCBP), nga viti 2022, thuhet se interpretimi konservator selafist i Islamit filloi të lëshonte rrënjë në Sanxhak pas luftërave të viteve ‘90 në territorin e ish-Jugosllavisë.

Për herë të parë, sipas këtij hulumtimi, ata u bënë të dukshëm në Novi Pazar në vitin 2002, kur shpërndanë fletëpalosje për “Islamin e pastër”.

Në vitet në vazhdim, thuhet në raport, këto grupe hynë në xhami në disa raste dhe sulmuan besimtarët që faleshin, për shkak të dallimeve në rituale apo zakone.

Në vitin 2006, ato penguan edhe koncertin e orkestrës së Beogradit “Balkanika”.

Në të njëjtin vit kishte një përleshje të armatosur mes besimtarëve dhe vehabistëve, fillimisht në xhaminë Arap në Novi Pazar, e më pas përpara saj.

Në vitet në vazhdim, thuhet në raportin e BCBP-së, për shkak të dënimit nga pjesa tjetër e komunitetit dhe reagimit të ashpër të shtetit, këto grupe e shmangën tërheqjen e vëmendjes kah vetja.

Njëri nga autorët e këtij hulumtimi, Predrag Petroviq, thotë për Radion Evropa e Lirë se prirja për dhunë ishte shumë më karakteristike në kohën kur po formohej lëvizja.

“Në atë kohë, ata ishin shumë të interesuar që t’i imponoheshin komunitetit vendas si të vetmit myslimanë të vërtetë. Ata u përpoqën, në çdo mënyrë, që t’i bindnin besimtarët e tjerë që t’i ndiqnin rregullat e tyre”, thotë Petroviq.

Sipas tij, incidentet më të dhunshme ndodhën atëkohë në komunitetin lokal boshnjak në Sanxhak.

Megjithatë, ai shton se, me kalimin e kohës, kjo lëvizje ka ndryshuar dhe se anëtarët e saj – në 8 deri në 10 vjetët e fundit – janë përqendruar në përhapjen e idesë dhe formës së tyre të besimit në mënyrë paqësore.

“Problemi me bindjet dhe praktikimet e tilla të fesë është se ata janë shumë radikalë dhe, më pas, individë të caktuar mund të bëjnë veprime të dhunshme”, thotë Petroviq.

Ai, po ashtu, thotë se grupi i Ramoviqit vepronte jashtë strukturave zyrtare të komuniteteve islame në Serbi.

E kujt është përgjegjësia?

Koordinatori i iniciativës akademike të Novi Pazarit “Forum 10”, Teo Taranish, thotë për Radion Evropa e Lirë se rajoni i Sanxhakut, si multikonfesional dhe multietnik, është shumë i ndjeshëm kur bëhet fjalë për incidente apo ngjarje që mund të ndodhin me sfond fetar ose kombëtar.

Në këtë kontekst, ai thotë se deklaratat e Daçiqit janë një përpjekje “për t’i zbutur pasojat” që mund t’i kenë aksionet e fundit policore në Novi Pazar, përkatësisht në territorin e Sanxhakut.

“Këto pasoja vlerësohet se mund të sjellin ekstremizëm dhe radikalizëm shtesë”, thotë Taranish.

Biberoviq, nga organizata Urban, vlerëson se që nga viti 2007, kur u arrestua grupi i Senad Ramoviqit, shteti dhe institucionet nuk kanë bërë asgjë në aspektin e parandalimit dhe edukimit.

“Përgjegjësitë kryesore janë të shtetit, të institucioneve të tij dhe të komuniteteve islame kur diçka ndodh mes pjesëtarëve të Islamit”, thotë ai.

Çfarë thonë nga bashkësitë islame?

Udhëheqësi i Bashkësisë Islame të Serbisë, Senad Halitoviq, thotë për Radion Evropa e Lirë se çdo lloj ekstremizmi është i papranueshëm për Islamin.

“Bashkësitë islame u përçojnë njerëzve porositë fetare – larg çdo mësimi të devijuar – dhe kjo është detyra jonë”, thotë ai.

Halitoviq shton se ekzistenca e dy ose më shumë bashkësive islame krijon një hendek të caktuar dhe u jep grupeve të caktuara të drejtën për të marrë përsipër interpretimin e Islamit.

“Ne mund të përpiqemi që t’i shtypim disa pikëpamje të gabuara të Islamit dhe puna jonë – kryesisht në territorin e Sanxhakut dhe të Serbisë – është të përpiqemi ta rikthejmë një bashkësi unike islame. Kjo është një nga mënyrat për të pasur më shumë forcë për të luftuar kundër lëshimeve të tilla”, thotë Halitoviq.

Në Serbi ekzistojnë dy bashkësi islame. E dyta është Bashkësia Islame në Serbi, e cila nuk iu përgjigj kërkesës së Radios Evropa e Lirë për koment, pas vrasjes së Senad Ramoviqit në operacionin policor.

Më herët, pas sulmit para Ambasadës izraelite, kreu i këtij komuniteti, Mevlud Dudiq, i tha Radios Evropa e Lirë se ngjarjet e fundit në Beograd janë shembull i abuzimit brutal të fesë, sepse Islami është fe e paqes, e bashkëjetesës, e tolerancës dhe e respektit për të gjithë njerëzit dhe jetën e tyre.

rel