Kosova parashikon të arrijë një marrëveshje me Serbinë, gjë që do t’u mundësonte të dyja vendeve të përparonin drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian e shumta deri pranverën e ardhshme, tha të martën për agjencinë Reuters, zv/kryeministri i Kosovës, Enver Hoxhaj.

Një marrëveshje është parakusht për dy vendet që të hyjnë në Bashkimin Evropian. Beogradi dhe Prishtina u angazhuan për një dialog me ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian në vitin 2013 por që atëherë nuk është arritur pothuajse asnjë përparim.

I pyetur se kur pret që të arrihet marrëveshja, zoti Hoxhaj i tha agjencisë Reuters: “Mendoj ose nga fundi i vitit, ose pranverën e ardhshme, duhet të kemi arritur në atë pikë”.

Duke folur në Bled të Sllovenisë ku ndodhej për një forum mbi politikën dhe biznesit, zoti Hoxhaj tha se Kosova do të nënshkruante vetëm një marrëveshje që përfshin njohjen e saj.

“Ne nuk mund të nënshkruajmë asnjë marrëveshje tjetër”, tha ai.

Ai shtoi se Presidenti serb Aleksandër Vuçiç “është njeriu i fundit që do të besonim”.

Por ai shprehu shpresën se besimi mund të ndërtohet gjatë procesit të negociatave, duke thënë se nuk ka asnjë njeri tjetër me të cilin të negociohet, pasi “ai kontrollon çdo gjë në Serbi”.

Zoti Hoxhaj tha se nuk mund të pohonte se çfarë do të përfshinte marrëveshja, por la të kuptohej se një shkëmbim territoresh mes dy vendeve, është ende në tryezë.

“Se çfarë elementesh do të kishte marrëveshja, është herët të thuhet, sepse jemi në fazën e parë të negociatave”, tha zoti Hoxhaj për Reuters, duke mos dhënë detaje për territoret e mundshme që do të shkëmbeheshin. (voa)

Muajin e kaluar, këshilltari i sigurisë kombëtare, John Bolton tha se, Shtetet e Bashkuara “nuk do të qëndronin në krye” të një marrëveshjeje shkëmbimi territorial midis Serbisë dhe Kosovës. Raportet e fundit sugjerojnë se të dyja vendet, janë pranë një marrëveshjeje që do të zgjidhë një nga pengesat më sfiduese politike të Evropës, që nga fundi i Luftës së Ftohtë. Plani do të rishkruante ndarjen Serbi-Kosovë, për të lejuar një territor serb në Veriun e Kosovës të bashkohet me Serbinë, ndërsa një rajon shqipfolës në jug të Serbisë do të bashkohej me Kosovën. Aksionet janë të larta: Zgjidhja e këtij bllokimi, ndoshta do të hapë rrugën që Kosova të fitojë një vend në Kombet e Bashkuara. Kjo do të rriste gjasat që edhe Kosova dhe Serbia të bashkoheshin me Bashkimin Evropian dhe potencialisht me NATO-n. Vërejtjet e Boltonit janë në kundërshtim me shumë liderë evropianë, të cilët kanë shqetësime se, ndonjë marrëveshje e tillë do të jetë destabilizuese. Por a mund të sjellë një marrëveshje ripajtimi paqe? Ja çfarë ju duhet të dini.

Disa lloje të ndarjes funksionojnë më mirë se të tjerat

Hulumtimi im më i hershëm, mbi ndarjen, si një zgjidhje për luftën civile etnike, sugjeron që ndarja e territoreve dhe grupeve etnike në mënyrë të konsiderueshme rrit mundësinë e paqes – krahasuar me ndarjet që përqendrohen vetëm tek territoret. Duke përdorur një set të të dhënave të Bankës Botërore, pashë 17 ndarjet që përkojnë me fundin e luftërave civile etnike, midis viteve 1945 dhe 2004. Unë krijova një indeks për të përcaktuar shkallën në të cilën ndarjet edhe grupet etnike janë përfshira në konflikt. Kjo ndodhi vetëm në tetë nga 17 ndarjet territoriale. Nga këto tetë ndarje, asnjëra nuk përjetoi dhunë të konsiderueshme gjatë pesë viteve të para. Një numër kritik, sepse shumica e përfundimeve të luftës civile përjetojnë përsëritjen e konflikteve dhe rreziku është më i lartë në vitet e hershme. Ky është një rezultat i pakëndshëm për shumicën prej nesh, që janë të përkushtuar ndaj konceptit të shteteve multietnike, sepse sugjeron se, të paktën për luftërat etnike,  një nga mënyrat më të mira për të arritur paqen fillimisht, mund të bëhet përmes ndarjes.

Grupet etnike pas ndarjes së Kosovës

Si funksionoi ndarja e Kosovës? Ndarja e Kosovës e vitit 1999 nga Serbia (më herët Jugosllavia), mori parasysh një rezultat të indeksit të mesatares, ku pakicat e rëndësishme mbetën në të dy anët e kufirit. Siç parashikohej në hulumtim, dhuna e armatosur vdekjeprurëse u rikthye, dhe pikërisht në ato rajone ku ishin vendosur pakicat etnike, më së shumti në periudhën 2000-2001 në luginën e Preshevës në Serbi dhe, në vitin 2004 në Mitrovicën e Kosovës. Shpërthimi i fundit u përhap shpejt në të gjithë vendin në zonat e serbëve dhe grupeve të tjera minoritare. Këto përplasje çuan në dhjetëra të vrarë dhe dhjetëra mijëra të shpërngulur, me fushata të rinovuara nga spastrimi etnik. Hulumtimet e mia sugjerojnë se, nëse ndarja e Serbisë dhe Kosovës për vitin 1999, do të bëhej për të pasqyruar më saktë demografinë e vendit, në vend që të ndiqte verbërisht kufijtë e vendosur në vitin 1947, kjo mund të kishte pasur dukshëm më pak dhunë gjatë pasluftës.

A duhet të ndahet sot Kosova?

Jo domosdoshmërisht. Hulumtimi i studimit të rastit në fjalë, i kryer nga mikro-mekanizmat e dhunës, pas ndarjes në Gjeorgji dhe Moldavi, sugjeron që shkaqet e konfliktit në Kosovë janë të shtyrë më pak nga urrejtja etnike dhe më shumë nga kapaciteti i dobët i shtetit, i cili është i përhapur në vendet pas luftërave civile. Kur shtetet arrijnë të mbajnë infrastrukturën e tyre shtetërore ose ta rindërtojnë atë kapacitet pas konflikteve, dhuna përsëritet më rrallë – edhe kur pakicat e zhvendosura kthehen në shtëpitë e tyre para luftës. Kjo sugjeron që anëtarët e grupeve etnike që luftuan njëri-tjetrin gjatë një lufte civile, mund të jetojnë së bashku paqësisht për sa kohë që shteti është mjaft i fortë (nëse shteti ka vullnetin politik për të lejuar kthimin e pakicave është një çështje kritike, por e ndryshme). Urrejtja etnike mund të jetë e pranishme, por dhuna mund të reduktohet në minimum – një rezultat inkurajues për ndërtimin paqësor të multietnicitetit të pasluftës.

Si mund ta arrijnë paqen Serbia dhe Kosova?

Ndërsa Lugina e Preshevës ka shumicën e popullatës shqipfolëse, Serbia e ka kontrolluar fort këtë territor, që nga Marrëveshja e Konçulit e vitit 2001 dhe banorët e luginës, nuk kanë mundësi të rebelohen në të ardhmen, pa mbështetje të konsiderueshme të jashtme nga Kosova, një ngjarje që nuk ka gjasa të ndodh, për shkak të qëllimeve të politikës së jashtme të Kosovës, që ka të bëjë me integrimin në Bashkimin Evropian dhe në NATO. Ndërsa pakica shqiptare mund të preferojë të jetojë nën sundimin kosovar, shumica ka gjasa të vazhdojnë të punojnë në mënyrë paqësore me Serbinë, për sa kohë që institucionet shtetërore të Serbisë mbeten të forta. Kjo sugjeron se është logjike, që Lugina e Preshevës të mbetet brenda Serbisë. Dorëzimi i kontrollit të këtij rajoni paqësor mbi Kosovën tani, mund të çojë në dhunë destabilizuese, ndërsa forcat serbe të sigurisë u tërhoqën dhe grupet minoritare të Preshevës, duke përfshirë më shumë se 15,000 serbë, ndoshta ikën. Mitrovica veriore e Kosovës nga lumi “Ibër”, deri në kufirin me Serbinë është një histori e ndryshme. Ky territor është pothuajse ekskluzivisht serb dhe ka qenë në mënyrë efektive i pavarur nga Kosova që nga viti 1999 – një ndarje de facto. Megjithëse Marrëveshja e Brukselit për vitin 2013, ka ndërmarrë hapa për integrimin e rajonit në Kosovë, duke përfshirë vendosjen e forcave veriore të sigurisë në mënyrë formale brenda një force të vetme policore të Kosovës, rajoni është i ndarë etnikisht dhe funksionon në mënyrë autonome. Serbët etnikë ende kontrollojnë sigurinë e rajonit. Ri-integrimi i asaj zone në Kosovë sot, mund të bëhet vetëm me forcë dhe kjo ndoshta do të çonte në dhunë masive, nëse qeveria e Kosovës përpiqet të kontrolloj ose të përzihet më forcat e sigurisë serbe, kuazi-shtetërore. Serbia pothuajse, me siguri do ta mbështesë enklavën e tij në Veri të Kosovës në një konflikt të tillë, qoftë haptazi apo joformalisht – një skenar ndoshta i ngjashëm me mbështetjen e Rusisë në Ukrainën lindore sot. Një mënyrë për të ruajtur paqen do të ishte për Kosovën, që të heqë dorë nga kontrolli formal i zonave Serbe në veri, duke pranuar ndarjen që ka ndodhur tek të gjitha. Nëse kjo mund të përfundojë në këmbim të njohjes së Kosovës nga Beogradi, mundësia e paqes afatgjatë do të ishte edhe më e lartë. Kritikët e ndryshimeve të kufirit argumentojnë se, duke bërë kështu, ka rreziqe për “hapje të një kutie të sfidave të reja të Pandorës për të gjithë rajonin”. Por ky pozicion nuk arrin të vlerësojë aftësinë e bashkësisë ndërkombëtare, për të pranuar pozicione jobindëse pa shkaktuar paqëndrueshmëri. Rreziqet e njëjta, për shembull, janë vërejtur kur dhjetëra vende u rreshtuan për të njohur pavarësinë e Kosovës në vitin 2008, duke mohuar të njëjtën të drejtë në Republikën Srbska, një rajon me ambicie separatiste brenda Bosnje-Hercegovinës. Megjithatë, nuk pati paqëndrueshmëri. Ndryshimi i kufirit Kosovë-Serbi mund të sjellë shumë debate, por nuk ka nevojë të hapë derën për ndryshime të mëtejshme në vende të tjera.

Carter Johnson / Washington Post

Ishte vërtet kaq afër zgjidhja? Përse u fol kaq shumë për një ujdi të afërt Kosovë-Serbi, për shkëmbim territoresh? Kur dy politikanë e duan një zgjidhje së bashku duhet t’i rezistojnë furtunave, mendon Adelheid Feilcke.

Për disa javë me radhë nuk ka pasur temë tjetër në Balkan: Serbia dhe Kosova janë pak para një ujdie! Hashim Thaçi dhe Aleksandar Vuçiq po punojnë së bashku për një zgjidhje! As shkëmbimi i territoreve nuk përjashtohet! Pika kulmore e këtij inskenimi të diskutuar në rajon e të orkestruar ndërkombëtarisht do të ishte fjalimi i presidentit Vuçiq para serbëve në Veriun e Kosovës. Whumë spekuluan, se ky udhëtim do të ishte udhërrëfyesi i ri: Pajtimi, normalizimi i marrëdhënieve dhe një bashkëjetesë paqësore, pranimi i Kosovës në OKB. Por asgjë nga këto!

Fundjavë zhgënjyese!

Pas javësh shpresash politike erdhi një fundjavë plot tensione politike me një fund zhgënjyes. Dialogu mes presidentit të Kosovës, Thaçi dhe atij serb, Vuçiq dështoi në Bruksel, sepse presidenti serb ndjehej i mashtruar nga kosovarët. Dhe fjalimi udhërrëfyes në Mitrovicën e Veriut ishte vetëm një përsëritje e pozicioneve të vjetra. Në vend të një rruge të re, kështu duket, Vuçiç zgjodhi rrugën e vjetër duke e çimentuar madje atë me fjalë të forta: Asnjë njohje të Kosovës, asnjë ndryshim kufijsh.

Çfarë ka ndodhur, që të gjitha pritshmëritë për një “deal” me gjasë mes dy presidentëve u shpërbënë kaq papritur? Ka ndodhur vërtet diçka, apo e gjitha kjo ishte një akt i ri në teatrin e njohur politik të Ballkanit? Sipas presidentit serb, duhet të ketë ndodhur diçka me peshë, sepse i ngarkuari i tij për Kosovën përdori të premten akuza të rënda: Kosovarët e kanë gënjyer dhe mashtruar Vuçiqin. Përse? Për këtë spekulohet shumë.

Ende shumë pika të ndjeshme mes Kosovës dhe Serbisë

Fakt është që presidenti i Kosovës ndryshe nga ai serb ndodhet nën presion të madh të brendshëm politik duke pasur reagime të forta si nga qeveria ashtu edhe opozita. Po ashtu dihet, se ka shumë pika të ndjeshme mes Kosovës dhe Serbisë që duhen sqaruar derisa të arrihet një zgjidhje. Kosova kërkon para së gjithash njohjen, ose jo bllokimin nga Serbia për pranimin në Kombet e Bashkuara. Serbia nga ana e saj para së gjithash kërkon ta zgjidhë problemin e Kosovës duke ruajtur fytyrën, me qëllim që të ecë përpara me anëtarësimin në BE. Deri këtu në rregull, por në mes të këtyre qëndrojnë shumë çështje të hapura: sidomos sqarimi i të drejtave të minoriteteve, mbrojtja e kishave dhe monumenteve të kulturës, përdorimi i burimeve, sidomos në veri të Kosovës, e shumë të tjera.

Por megjithatë, çfarë është i gjithë ky teatër? Si është e mundur, që dy presidentë njëherë tentojnë të gjejnë drejtpërdrejt një zgjidhje, dhe pas kësaj nuk rezistojnë me furtunën e parë që u del përballë për të vazhduar kursin e dialogut dhe kompromisit. Atë që e arritën me kaq sukses të dy kryeministrat e Greqisë dhe Maqedonisë, vazhdimi i kursit me gjithë erën e fortë në radhët e veta.

Për fat të keq të ngjallet dyshimi, se dëshira për një zgjidhje me ujdi përmes bisedimeve direkte nuk ishte aq e pjekur. Sepse problemi i përfolur i madh i së premtes në bisedimet e Brukselit, se Kosova nuk do ta lejonte vizitën e Vuçiqit në Gazivodë u mënjanua përmes presionit ndërkombëtar. Edhe frika e kosovarëve se Serbia me Veriun e Kosovës kërkon të krijojë një tip Republika Srpska do të mund të ishte sqaruar përmes negociatave të mirëmoderuara nga ndërkombëtarët.

Koha nuk pret

Po si mund të përgatitet popullsia për një zgjidhje, kur politikanët kryesorë nuk janë në gjendje të përfaqësojnë së bashku një koncept. Ose të paktën një rrugë të përbashkët? E gjitha mbetet një teatër politik cinik. Tani mbetet shpresa për një ndërmjetësim intensiv europian, si e kërkon e ngarkuara e BE-së, Federica Mogherini. Koha nuk pret, sepse vitin e ardhshëm janë zgjedhjet europiane dhe nuk është aq e lehtë e parashikueshme, se çfarë do të ndodhë pas kësaj. Forca rrezatuese e një BE-je ndërmjetësuese, që josh me anëtarësimin në BE ka kohë që është dobësuar.

Pasi sot Vuçiq foli jo vetëm për muaj, por për vite, madje dekada deri sa të arrihet një normalizim i marrëdhënieve, shtrohet pyetja, nëse vërtet tek ai e të tjerë ekziston shtysa për një zgjidhje finale e të afërt në kohë? Por dihet se pa përfshirjen e politikanëve kryesorë në të dyja vendet, veçanërisht Vuçiqin në Serbi, nuk do të ketë zgjidhje. Ne duhet të përgatitemi për momente të tjera dramatike, se një fund i lumtur i këtij teatri politik është ende shumë larg. (dw)

Pas një fundjave të tensionuar që shënoi vizita e presidentit serb në Kosovë, gazetat gjermane i kushtojnë vëmendje zhvillimeve atje duke theksuar se zgjidhja e konfliktit Kosovë-Serbi është ende larg.

Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi dhe ai i Serbisë, Aleksandar Vuçiç, u takuan secili veç e veç me shefen e politikës së jashtme të Bashkimit Evropian, Federica Mogherini, në Bruksel, por jo edhe më njëri tjetrin, meqë presidenti serb refuzoi të takohej për shkak të siç u tha, “qasjes kërcënuese të Prishtinës”.

Megjithatë, zonja Mogherini, tha nëpërmjet një komunikate se ajo zhvilloi disa takime dypalëshe për të gjitha çështjet e hapura.

“Vështirësitë mbeten. Besoj në përkushtimin e plotë të të dy presidentëve për të vazhduar procesin dhe për të arritur më muajt e ardhshëm një marrëveshje gjithëpërfshirëse , detyruese ligjore për normalizimin e marrëdhënieve, në pajtim me të drejtën ndërkombëtare. Unë do ta organizojë takimin e radhës para javës ministrore në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara për t’i bërë bashkë palët që të punojnë në përmbajtjen e marrëveshjes”, thuhet në njoftimin e zonjës Mogherini.

Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi, tha se vetëm sa po rriten vështirësitë për arritjen e një marrëveshjeje.

“Gjërat po bëhen edhe më të vështira sepse mospajtimet po thellohen dhe dallimet po shfaqen edhe pse sot kemi diskutuar vetëm përmes zonjës Mogherini dhe ato shfaqje të dallimeve të mëdha kanë ndikuar që të jemi në këtë fazë të reflektimit për vazhdimin e mëtutjeshëm. Këto takime janë shumë të rënda, shumë të vështira, pothuajse me gjasa teorike për arritjen e ndonjë marrëveshjeje”, por sipas tij, “dialogu nuk ka alternativë”.

Ai sërish shtroi kërkesën për bashkimin e luginës së Preshevës, një rajon me shumicë shqiptare në jug të Serbisë, me Kosovën, me gjithë mospajtimet në skenën politike në Kosovë rreth ideve të tij për “korrigjimin e kufirit”.

Shefi i zyrës serbe për Kosovën, Marko Gjuriç, tha se presidenti serb kishte vendosur të refuzojë takimin pas, siç tha ai, “kërcënimeve, madje edhe ndaj vajzës 16 vjeçare të presidentit, sulmeve, shantazheve, si dhe përpjekjeve që t’i ndalohet vizita në veri të Kosovës dhe tek liqeni i Gazivodës” nga ana e autoriteteve në Prishtinë.

Ai tha po bëhen përpjekje nga Prishtina për ta bërë të pakuptimtë çdo bisedë, duke përcaktuar që më parë se çfarë mund dhe çfarë nuk mund të bisedohet dhe sipas tij, “nuk dihet nëse do të ketë mundësi të vazhdohen bisedimet me njerëz të tillë”. Ai tha se në tryezën e bisedimeve është “territori i diskutueshëm i Kosovës” dhe jo Lugina e Preshevës që është pjesë e Serbisë.

Dy javë më parë të dy presidentët kërkuan mbështetjen ndërkombëtare për çfarëdo marrëveshje që arrihet në bisedime, qoftë edhe nëse ajo nënkupton ndryshim kufijsh. Presidenti i Serbisë, Aleksandër Vuçiç e ka shpallur politikë të tij vënien e kufijve ndërmjet shqiptarëve dhe serbëve, që nënkupton ndarjen tokësore të Kosovës.

Presidenti Thaçi shkoi në Bruksel duke lënë në shtëpi një skenë politike thellësisht të ndarë rreth bisedimeve me Serbinë. Partitë opozitare thonë se do të ndërmarrin çdo veprim politik, përfshirë edhe protestat, për të penguar presidentin dhe këdo tjetër të negociojë për tërësinë tokësore të Kosovës.

Vuçiç, shkëputë kontaktet me Kosovën

Zyrtarët serbë thanë se presidenti Vuçiç ka urdhëruar ushtrinë, policinë dhe shërbimin serb të zbulimit, që të shkëpusin çdo kontakt me autoritetet vendase e ndërkombëtare në Kosovë dhe se të premten në mbrëmje, do të vendosë nëse do të shkojë apo jo në Kosovë.

Zyrtarët serbë thanë se kjo ishte rrjedhojë e refuzimit të Prishtinës zyrtare për t’i dhënë leje atij që të qëndrojë për një vizitë në liqenin e Gazivodës, që është edhe një nga pikat e nxehta të bisedimeve.

Presidenti Thaçi tha se ai ka leje për të vizituar Kosovën duke vlerësuar se është i nevojshëm një komunikim për të dërguar mesazhe paqeje tek qytetarët serb.

Ministri i Jashtëm i Kosovës Behgjet Pacolli tha se për çdo vizitë zyrtarët serbë duhet të bëjnë kërkesë të qartë dhe të arsyetojnë atë.

” Nëse vjen një kërkesë tjetër dhe artikulohet arsyeja e vizitës tek Ujmani, do ta konsiderojmë sigurisht”, tha zoti Pacolli.

Zyrtarët serbë pohojnë se ata kishin bërë kërkesën me kohë duke akuzuar Prishtinën se qëllimisht e ka ndarë çështjen e vizitën në liqen ndarazi nga pjesa tjetër e vizitës.

Presidenti i Serbisë e kishte paralajmëruar ditë më parë një vizitë në veriun e Kosovës duke thënë se është duke përgatitur fjalimin më të rëndësishëm të jetës së tij, për t’u shpjeguar qytetarëve serbë procesin e bisedimeve dhe çfarë mund të përfitojnë ata dhe Serbia prej tij.

Madje në mediet serbë ishte vlerësuar se ai mund të jetë fjalimi më i rëndësishëm pas atij të ish presidentit serb Sllobodan Millosheviç në Gazimestan afër Prishtinë në qershorin e vitit 1989, kur ai kishte shënuar rrënimin e autonomisë së Kosovës dhe kishte paralajmëruar luftërat në ish Jugosllavi.

Presidenti serb Vuçiç kishte thënë se do t’u shpjegojë hapur qytetarëve serbë mundësitë e kufizuara të Serbisë në Kosovë në dritën e diskutimeve që kanë përshirë edhe mundësinë e ndryshimit të kufijve.

Këto mundësi, përveç reagimeve të brendshme në Serbi dhe Kosovë, nxitën ndarje edhe në skenën ndërkombëtarë midis atyre që mbështesin një ndryshim nëse bëhet me pajtimin e palëve dhe atyre që e kundërshtojnë atë, për shkak të pasojave që mund të kishte për rajonin. (voa)