Deponi të stërmbushura, mbeturina të përziera dhe ndotje e tokës dhe e ujit nga hedhjet ilegale, janë imazhe të shpeshta në Kosovë, Shqipëri dhe Mal të Zi.

 

Larg standardeve të BE-së, këto tri shtete të Ballkanit Perëndimor, në një raport të organizatës ndërkombëtare, Lloyd’s Register Foundation, me seli në Londër, u listuan ndër dhjetë vendet e para në botë ku mbeturinat nuk ndahen në burim.

 

Obiliq, Kosovë

Sa herë del në fund të oborrit, Sërxhan Milliq përballet me pamjen e një deponie gjigante të mbeturinave, së cilës ia ndien erën para se ta shohë.

“S’di si të të them, jetojmë këtu sepse na duhet të jetojmë. Mund ta ndieni vetë erën”.

Milliq, 72-vjeçar, jeton në fshatin Palaj të Obiliqit, që shtrihet në zonën qendrore të Kosovës të ndotur nga termocentralet.

Por, pluhuri dhe tymi i qymyrit, tani nuk është shqetësimi i parë i përditshëm për të.

“Tërë këtë verë ishte shumë nxehtë, nuk kishte shi. Nuk guxuam t’i hapim dyert dhe dritaret nga era e keqe”, tregon pensionisti.

Deponia e Mirashit, rreth 500 metra larg shtëpisë së Sërxhanit, është vendi më i madh i hedhjes legale të mbeturinave në Kosovë, ku grumbullohen mbetje nga së paku gjashtë qytete, apo rreth 160 mijë tonë në vit.

E ndërtuar në vitin 2006, jashtë standardeve, deponia ka tejkaluar kapacitetet dhe kohën e operimit.

Sipas raportit më të ri të Kompanisë publike për Menaxhimin e Deponive të Mbeturinave (KMDK) të vitit 2022, kjo deponi paraqet “rrezik permanent për mjedisin; rrezikim të aseteve shtetërore, por rreziku më i madh është se mund të vijë deri te rrezikimi i shëndetit dhe te humbja e jetës së njerëzve në atë mjedis”.

Ajo është vendosur në një gropë të mbetur nga mihja e qymyrit dhe në një pozitë më të ulët se një liqen në afërsi, dhe shkaktohen përmbytje graduale.

“Problemi me ujërat e zeza në këtë deponi është jashtë kontrollit për shumë vite meqë pika e grumbullimit të ujërave të zeza është përmbytur”, thotë Dardan Velija, që udhëheq Kompaninë publike për Menaxhimin e Deponive të Mbeturinave (KMDK).

 

“Është dashur të intervenohet me kohë, gjë që nuk është bërë dhe jemi ku jemi… Ka pasur mungesë të investimeve, ka pasur keqmenaxhim të gjatë në këtë sektor, ka pasur planifikim të mangët”, thotë Velija.

Problem tjetër, sipas tij, është lirimi i gazrave të shumta të patrajtuara nga deponia, që përbëjnë rrezik për ndezje zjarresh.

Në raportet vjetore të kësaj kompanie publike, vazhdimisht është shprehur shqetësim se deponia mund të shkaktojë edhe ndotjen e ujërave nëntokësore në fshatrat përreth.

Bashkimi Evropian ka kërkuar nga Kosova disa herë që kjo deponi të mbyllet dhe të rehabilitohet me urgjencë për shkak të “ndikimit negativ në mjedis”.

Me gjithë problemet evidente, as KMDK-ja e as Qeveria e Kosovës deri më tani nuk kanë prezantuar ndonjë plan publik apo afat kohor për mbylljen e kësaj deponie.

“Përderisa nuk krijohen kapacitetet e reja (deponuese), është e pamundur praktikisht të mbyllet”, shprehet Velija.

Sipas tij, në plan kanë intervenime urgjente në Mirash derisa të ndërtohet deponia e re me ndihmën e fondeve të BE-së dhe Qeverisë gjermane, që mund të nisë vitin e ardhshëm.

Banka Gjermane për Zhvillim (KFW) si zbatuese e projektit për deponitë, thotë për REL-in se Mirashi nuk është subjekt i drejtpërdrejtë i investimeve, por se janë duke analizuar vende alternative si deponi për të “reduktuar barrën e Mirashit”.

Përveç Mirashit, në Kosovë ekzistojnë edhe shtatë deponi shtetërore mbeturinash, shumica prej të cilave po ashtu kanë nevojë, qoftë për intervenime apo edhe mbyllje, për shkak të tejkalimit të kapaciteteve.

Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit i përshkruan ato si ndër “burimet kryesore të ndotjes së tokave në Kosovë”.

 

“Grumbullim, deponim dhe varrosje”

Tahir Krasniqi nga Qendra për Edukim dhe Zhvillim të Mjedisit (CEDE) thotë se menaxhimi aktual i mbeturinave në Kosovë është problematik për shkak se të gjitha mbeturinat, pa dallim, grumbullohen dhe hidhen nëpër deponi dhe më pas mbulohen me dhe.

“Nuk ka ndërmjet këtij modeli linear ndonjë formë qarkulluese që të vihen në funksion mbeturinat që riciklohen ose që mund t’i ripërdorim më tutje”, thotë Krasniqi.

Ndonëse nuk ka vlerësim të saktë zyrtar, të dhënat e Agjencisë së Statistikave në Kosovë thonë se niveli i riciklimit të mbeturinave në Kosovë është rreth 5 për qind.

Ndarja dhe riciklimi bëhet kryesisht në sisteme joformale dhe nga sektori privat.

“Hedhim çfarëdo që bëhet, pampersa [pelena], letra, shishe, por jo nga ushqimi, asgjë nuk hedhim në shportë. Të gjitha tjerat (i hedhim në shportë)”, thotë Raza Krasniqi, banore e fshatit Breznicë në Obiliq.

“Përpara e gjuanim nëpër lumenj e nëpër… sepse nuk ka pasur shporta. E gjuanim në lumë, e merrte uji”, shton ajo.

 

Shërbimi i grumbullimit të mbeturinave në Kosovë është përmirësuar në vitet e fundit dhe tani mbulon mbi 90 për qind të territorit.

Por, hedhja ilegale e bërllokut vazhdon të jetë e pranishme me afër 400 deponi ilegale të mbeturinave nëpër gjithë Kosovën.

Një raport i shtatorit të vitit 2024, i quajtur “Anketa botërore e rrezikut”, nga Lloyd’s Register Foundation, e listoi Kosovën si vendin e tretë në botë me nivelin më të ulët të ndarjes së mbeturinave në shtëpi.

Duke iu përgjigjur pyetjes së anketës se a bëhet ndonjë lloj ndarjeje e mbeturinave para hedhjes nga shtëpia, 84 për qind thanë se jo.

Më keq se Kosova u listuan vetëm dy vende të Afrikës – Gaboni dhe Bregu i Fildishtë.

Në dhjetëshen më të keqe janë edhe dy vendet e Ballkanit Perëndimor – Mali i Zi dhe Shqipëria.

“Po të mos i hidhnim qeset plastike (në vendgrumbullim) dhe najlonin, mbase do të ishte ndryshe të jetonim këtu, nuk do të kundërmonte aq shumë”, thotë Sërxhani në Palaj të Obiliqit, teksa ankohet për erën e plastikës që ndonjëherë merr flakë në deponinë e Mirashit.

Pensionisti thotë se vetë mundohet të bëjë ndarjen e mbeturinave në plastikë e metale, por nëse ndonjë person privat nuk i merr, “atëherë kamioni i grumbullimit i hedh të gjitha në një vend”.

“Çfarë të bëj? Nuk mund t’i them mos i hidh. E di që duhet të shkojë për riciklim, por nuk vjen ndonjë kamion i veçantë”, thotë ai me nervozë, teksa bën gati shportat për grumbullim e radhës që bëhet çdo të premte.

 

Panorama e turizmit e ndotur nga mbeturinat

Për dallim nga Kosova, Shqipëria, një prej vendeve me rritjen më të madhe të numrit të turistëve në Evropë, provoi një zgjidhje tjetër për menaxhim më efikas të mbeturinave.

Nga viti 2016, Shqipëria planifikoi ndërtimin e tre inceneratorëve (djegës) për të kontrolluar mbetjet dhe për të prodhuar energji. Mirëpo, projekti shpejt u përfshi në skandale dhe hetime për korrupsion të nivelit të lartë.

Nga ajo që u quajt “afera e inceneratorëve”, u dënua me burgim edhe ish-ministri i Mjedisit, Lefter Koka. Akuzat e dala nga afera, tani po trajtohen edhe në Gjykatën e Posaçme të Apelit në Shqipëri.

Pronat janë sekuestruar dhe vetëm njëri prej inceneratorëve është në funksion, ndërsa dy të tjerët kanë mbetur thjesht deponi klasike.

Lavdosh Ferruni, ekspert i mjedisit, thotë se futja e inceneratorëve si “zgjidhje” dekurajoi praktikën e riciklimit, që më 2021 llogaritej të ishte rreth 18 për qind.

“Është një faktor që ndikoi në ecjen mbrapa në [fushën e menaxhimit të mbeturinave]”, thotë ai.

Në fshatin Kallëm i Madh në Fier, banorët thonë se ndërtimi i inceneratorit që nuk punon, vetëm sa i ka ndotur tokat bujqësore përreth, meqë deponia e mbeturinave po rritet dita-ditës.

Ledion Buzi që po korrte misrin e mbjellë në arën ngjitur me deponi, thotë se për pak kohë, toka mund t’i mbetet djerrinë.

“Ndotja e ajrit te bima ndikon shumë. Ndotet ajri, ndotet uji i vaditjes”, thotë ai.

 

Aktualisht, problemet me mbeturina në Shqipëri janë të ngjashme me fqinjët ballkanikë, veçse pasojat ndihen edhe në ujërat e shumtë të vendit.

Rreth 4 kilometra nga resortet e bukura të Kepit të Redonit, një plazh i vogël skaj detit Adriatik, në Perëndim, ku vendasit mbajnë mend të jenë larë më herët, tani është i mbuluar me mbeturina.

Aty është grykëderdhja e lumit Ishëm i cili, përveç ujit, shkarkon edhe shumë mbetje, përfshirë plastikë, rroba, metale e madje edhe mbetje medicinale.

 

“Dita-ditës vijnë mbeturina më shumë. Gjithnjë ka ardhur duke u shtuar pisllëku”, thotë peshkatari Nazmi Canameti, për të cilin peshkimi është mënyra e vetme e sigurimit të jetesës.

“Të gjitha pisllëqet që i sjell lumi, hyjnë në det. Në det i kapim me rrjeta, grisen rrjetat dhe peshku largohet”, ankohet Canameti që jeton në fshatin e afërt, Likmetaj.

Lumi Ishëm mbushet nga burime ujore që përshkojnë Tiranën, kryeqytetin e Shqipërisë, dhe disa qytete të tjera, më të vogla.

Organizata “River Cleanup” , më 2022, e kishte quajtur këtë lumë “një nga më të ndoturit në Evropë”, pasi shkarkon rreth 700 kilogramë mbetje plastike në det çdo vit.

I rritur skaj Ishmit, Lulzim Baumann thotë se lumi iu bë inspirim për t’u bërë studiues dhe aktivist për mbrojtjen e mjedisit.

“Pesëmbëdhjetë vitet e fundit, lumi i Ishmit është totalisht i vdekur, nuk ka asnjë lloj aktiviteti”, thotë Baumman.

Duke dashur të krijojë një zgjidhje praktike për Ishmin, ai ka nisur të punojë në një qendër edukuese dhe ndarëse të mbeturinave për riciklim, në afërsi, që pritet të përfundojë këtë vit.

“Ne kemi filluar të grumbullojmë plastika përgjatë basenit të Ishmit, kështu që automatikisht e kemi krijuar një kontribut pozitiv, shumë pak nga ajo që unë e kam vizion, që të pastrohet gjithë Ishmi”, thotë ai.

Ministria e Mjedisit në Shqipëri deri më tani nuk u është përgjigjur pyetjeve të REL-it në lidhje me menaxhimin e mbeturinave në vend.

 

Mbeturinat që marrin zjarr në Mal të Zi

Në mes të dy fqinjëve që kanë telashe me mbeturina, qëndron Mali i Zi, që kishte shpallur veten shtet ekologjik me Kushtetutë.

As ky shtet nuk qëndron më mirë sa i përket menaxhimit të mbeturinave apo riciklimit.

Telashe të mëdha në vendin turistik, dhe me aspirata për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian sikurse Shqipëria e Kosova, paraqesin deponitë e shumta ilegale nëpër gjithë territorin.

Njëra ndër to, e quajtur Mostina pranë Rozhajës, në verilindje të Malit të Zi, ka dekada që po e helmon mjedisin dhe popullsinë atje.

Në këtë zonë u regjistruan disa vdekje nga kanceri i mushkërive, i cili – sipas banorëve dhe një mjeku vendas – u shkaktua nga tymi i deponisë së djegur shpesh, ndonëse nuk ka të dhëna zyrtare që e bëjnë këtë lidhje.

Në deponinë e Mostinës shpërthen zjarri dhe zakonisht kjo ndodh gjatë natës, thonë vendasit.

Denis Muriq dhe aktivistë të tjerë civilë nga Rozhaja kanë bërë dhjetëra video dhe foto të deponisë së Mostinës në flakë dhe i kanë publikuar ato në rrjetet sociale.

Denisi filloi të luftonte me deponinë ilegale pas rasteve të vdekjeve në familjen e tij.

“Babai im vdiq nga kanceri në mushkëri, si dhe tre xhaxhallarët. Në një periudhë të shkurtër kohore, të gjithë vdiqën relativisht të rinj, deri në moshën gjashtëdhjetë vjeç dhe ky është fundi. Por, një gjë interesante – të gjithë vuanin nga kanceri në mushkëri. Ata nuk kishin histori gjenetike të kancerit më parë”, thotë ai.

Një mjek vendas, Adem Muriq, konfirmon historinë e Denisit.

“Kam punuar për tre vjet e gjysmë në shërbimet paramjekësore në Rozhajë, nga 2019 deri në 2023, dhe qartazi ka pasur një rritje të numrit të rasteve me kancer, veçanërisht, më lejoni të them, te popullata më e re apo e moshës së mesme. Dhjetëra njerëz nga fshatrat përreth kanë vdekur nga kanceri në mushkëri”, thotë mjeku Adem Muriq.

 

Për dekada të tëra, mbeturinat e Komunës së Rozhajës derdhen në Mostinë, legalisht dhe ilegalisht. Rreth gjashtë mijë tonë e gjysmë në vit, sipas të dhënave zyrtare lokale.

Në vitin 2012, administrata lokale e shpalli Mostinën lokacion për deponim të përkohshëm të mbeturinave, për një vit.

Ajsell Kallaç, sekretar për Çështje Komunale në Komunën e Rozhajës sqaron se Ligji i vitit 2012 ka lejuar edhe zgjatjen e periudhës njëvjeçare deri në ndërtimin e qendrës rajonale të deponisë në Berane. Por, në vend të një viti, deponia është e përkohshme tash e 12 vjet.

Deponia e re rajonale, sipas njoftimeve të fundit të Qeverisë, do të ndërtohet në vitin 2025.

Ndërkohë, Mostina është kthyer në një nga pikat “më të errëta” ekologjike në vend.

Aktivistët vendas thonë se aty derdhen të gjitha llojet e mbeturinave, por gomat përbëjnë më shumë shqetësim për ta.

 

Senad Pepiq nga OJQ Eko Gard në Rozhajë, thotë se ka pasur raste kur familje të tëra kanë ardhur atje dhe i kanë djegur ato për të nxjerrë hekurin, të cilin e shesin.

“Shtëpia ime është në këtë luginë. Prapa asaj kodre është deponia. Kur tymi nga deponia arrin te ne, ai e pushton plotësisht këtë lokalitet dhe ne nuk mund të shihemi për shkak të tymit”, thotë Denisi.

Vendasit dhe aktivistët protestuan tri herë në vitin 2024, duke kërkuar mbylljen e deponisë dhe ndërhyrjen e shtetit. Më pas, ministri i Ekologjisë, Damjan Qulafiq, vizitoi deponinë dhe bisedoi me administratën lokale.

“Po shkojmë drejt mbylljes së deponisë së Mostinës deri në fund të vitit dhe t’i sigurojmë Komunës së Rozhajës mjete të caktuara financiare, si ndihmë, që të gjitha mbeturinat që grumbullojnë, t’i çojnë në deponinë legale këtu në Podgoricë, derisa të ndërtojmë një qendër rajonale për menaxhimin e mbeturinave, e cila duhet të vendoset në Bijelo Polje”, tha ministri Qulafiq.

Pas presionit publik, Komuna vendosi mbikëqyrjen e Mostinës, kështu që nga fillimi i shtatorit nuk kishte më zjarre.

Ajsell Kallaç, sekretar për Çështje Komunale në Komunën e Rozhajës pranon se komuna i deponon mbeturinat aty:

“Do të ishte shumë jo e sinqertë nëse do t’ju thosha se këto mbeturina nuk janë hedhur në këtë lokacion”.

E, derisa administrata shtetërore dhe lokale po kërkojnë zgjidhje, qytetarët po bëjnë padi.

Denis Muriq thotë se ka ngritur një padi, ndërsa shumë të tilla po vijnë nga bashkëfshatarët e tij dhe të tjerë.

“Ne jemi në pritje të aktakuzës kundër Kompanisë Komunale për deponimin e mbeturinave, Ministrisë së Ekologjisë dhe Agjencisë për Mbrojtjen e Mjedisit, të cilët të gjithë lejuan që kjo të bëhet, pa asnjë mbikëqyrje të deponisë ilegale”, thotë Denisi.

Mostina, përveç interesave lokale, mund të kërcënojë edhe ato kombëtare.

 

“Nëse nuk e zgjidhim këtë çështje në mënyrën që ju prezantova, Mostina dhe shumë deponi të tjera, që fatkeqësisht janë rreth 340 sosh në Mal të Zi, madje edhe të paligjshme – sipas të dhënave që kemi në dispozicion gjatë përgatitjes së Planit Shtetëror të Menaxhimit të Mbetjeve – të gjitha këto mund të jenë pengesë për hyrjen e Malit të Zi në Bashkimin Evropian”, tha Damjan Qulafiq, ministër i Ekologjisë.

Mali i Zi, shteti i parë ekologjik i shpallur me Kushtetutë në botë, është në fillim të procesit të ndarjes së mbetjeve shtëpiake.

Sipas të dhënave zyrtare nga MONSTAT, Enti i Statistikave të Malit të Zi, rreth 0.3 të mbetjeve u ricikluan në vitin 2023, pesë herë më pak se më 2021.

Kosova, Shqipëria dhe Mali i Zi synojnë të anëtarësohen në Bashkimin Evropian, shumica e vendeve anëtare të të cilit kanë menaxhim më efikas të mbeturinave.

Sipas direktave të BE-së, secili shtet duhet të riciklojë të paktën 50 për qind të mbeturinave deri më 2030.

rel

Presidenti i zgjedhur i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, nuk është i huaj për Ballkanin Perëndimor, e as rajoni nuk është i panjohur për të. Historitë e tyre janë të ndërthurura dhe kanë krijuar tashmë terren për një marrëdhënie të paparashikueshme përpara.

 

Trump, republikan, i cili ka shërbyer si president edhe nga viti 2017 deri më 2021, ka fituar zgjedhjet e 5 nëntorit kundër kandidates demokrate, Kamala Harris.

“Sinqerisht, kjo ishte lëvizja më e madhe politike e të gjitha kohërave. Nuk ka pasur kurrë diçka të tillë në këtë vend, e ndoshta edhe më gjerë”, ka thënë Trump natën e zgjedhjeve.

Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, dhe kryeministri Albin Kurti e kanë uruar atë për fitoren.

Kurti ka thënë se “SHBA-ja është një aleate, mike dhe partnere e rëndësishme e Kosovës” dhe se “ne mezi presim të punojmë së bashku për përparim dhe paqe”.

Për “fitoren e jashtëzakoshme” e ka uruar edhe kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, dhe udhëheqës të tjerë të vendeve të Ballkanit Perëndimor, përfshirë presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiq, i cili ka shprehur besimin se zëri i Serbisë “tani do të dëgjohet më mirë”.

“Me [njerëzit e Trumpit] kemi ruajtur marrëdhënie miqësore edhe kur e kanë humbur mandatin dhe kjo tani është një situatë më e përshtatshme për ne”, ka thënë Vuçiq.

Entuziast për fitoren e Trumpit është shprehur edhe kryeministri i Malit të Zi, Millojko Spajiq, i cili në një postim në X ka shkruar se “ditë më të mira” do të vijnë si për Amerikën, ashtu edhe për Malin e Zi.

Ndërsa, presidenti i Republikës Sërpska, Millorad Dodik, i cili favorizon shkëputjen e këtij entiteti nga pjesa tjetër e Bosnjës, ka thënë se fitorja e Trumpit “është edhe fitorja jonë”.

Administrata e mëparshme “ishte e padrejtë me ne”; nën udhëheqjen e Trumpit, presim që ajo të jetë më objektive, ka thënë Dodik – i sanksionuar nga SHBA-ja për rrezikimin e Marrëveshjes së Dejtonit për Paqe.

Reagimet e tilla për Vesko Garçeviqin, profesor i Praktikës së Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Bostonit, ishin të pritshme. Për më tepër, thotë ai, ekziston prej kohësh një qasje proaktive e disa liderëve ballkanikë për të forcuar pozitat e tyre dhe për të luajtur rol në formësimin e politikës amerikane ndaj Ballkanit.

“Dy shtete të rajonit, Serbia dhe Shqipëria, i kanë ofruar hapësirat e tyre për investime nga rrethi i ngushtë i Trumpit, duke shpresuar se një gjë e tillë do t’u ndihmojë të merren me administratën Trump në të ardhmen”.

“Kur bëhet fjalë për Serbinë, ajo beson se kjo administratë do t’i ndihmojë ta adresojë çështjen e Kosovës. Shqipëria, ndërkaq, përpiqet ta pozicionojë veten si një nga shtyllat – së bashku me Serbinë – e qasjes së ardhshme amerikane ndaj Ballkanit”, thotë Garçeviq për programin Expose të Radios Evropa e Lirë.

Dhëndri i Trumpit, Jared Kushner, i cili ka shërbyer edhe si këshilltar në administratën e tij, planifikon të ndërtojë hotele luksoze në Shqipëri dhe Serbi.

Edhe djali i madh i Trumpit, Donald Jr., ka darkuar këtë vjeshtë me biznesmenë në Beograd, për të diskutuar mundësitë për investime.

Për Garçeviqin, janë të njohura tendencat e Trumpit për të prioritetizuar interesat amerikane përmes marrëdhënieve dypalëshe.

“Trump nuk do ta harmonizojë qasjen e Amerikës me Bashkimin Evropian, nëse beson se qasja individuale, qasja dypalëshe i sjell përfitime më të mira. Ai do t’i shtyjë gjërat përpara, pavarësisht se çka mendon BE-ja”, thotë ai.

David Kanin, profesor i Studimeve Evropiane në Universitetin Johns Hopkins në Uashington, thotë për Exposenë se administrata e parë e Trumpit ka qenë proserbe dhe se zyrtarët serbë janë ndier të respektuar prej tij.

Ndonëse thekson se presidenti i zgjedhur është i paparashikueshëm, ai pret që kjo marrëdhënie të vazhdojë.

Thotë se investimet në Shqipëri për të do të jenë të rëndësishme, ndërsa forcat populiste në Maqedoni të Veriut dhe në Mal të Zi do të përshtaten me kërkesat e tij, për t’i maksimizuar përfitimet e tyre.

“Humbësit, si gjithmonë, janë klientët e Amerikës: boshnjakët dhe kosovarët. Por, për këtë nuk duhet të fajësohet vetëm Trumpi. Ne kemi 30 vjet që i detyrojmë boshnjakët dhe kosovarët të bëjnë lëshime ndaj kundërshtarëve të tyre – qysh nga Marrëveshja e Dejtonit”, thotë Kanin.

Kanin shton se boshnjakët janë tani të humbur dhe pa mbrojtës, duke supozuar se Trump do të vazhdojë të mbetet, siç thotë, proserb.

Ai vë në dukje se kroatët e Bosnjës mund t’i rinovojnë përpjekjet për një entitet të tretë dhe boshnjakët të dobësohen prej kësaj. Për Kosovën thotë se, prej kohësh, nuk po i shkonte mirë në aspektin ndërkombëtar.

“Albin Kurti mund t’i fitojë zgjedhjet në Kosovë, por jashtë vendit është shumë jopopullor. Tani ai do të përballet me Shtetet e Bashkuara, të cilat mund të jenë edhe më të prira për ta ndihmuar Vuçiqin me politikat e tij ndaj Kosovës”, thotë Kanin.

Gjatë administratës së parë Trump, Kosova dhe Serbia kanë arritur një marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve ekonomike, por shumica e pikave të saj kanë mbetur pa u zbatuar.

Në atë administratë ka pasur edhe zyrtarë që kanë folur për shkëmbimin e territoreve mes Kosovës dhe Serbisë – si mundësi për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve mes tyre – por edhe për tërheqjen e trupave amerikane nga Kosova.

 

Kanin thotë se gjasat për t’u rikthyer si ide i ka më shumë kjo e fundit.

“Shkëmbimi i territoreve nuk do të rikthehet në të njëjtën mënyrë si përpara, sepse aktorët kanë ndryshuar – së paku njëri prej tyre. Marrëveshja është folur në kuadër të një pajtimi mes [ish-presidentit të Kosovës, Hashim] Thaçi, dhe Vuçiqit, të cilët i kanë besuar njëri-tjetrit. Problemi tani është se mes Kurtit dhe Vuçiqit nuk ka bashkëpunim. Ndaj, besoj se marrëveshja mes tyre nuk ka gjasa”, thotë Kanin.

Por, ndryshe nga ai mendon Garçeviq. Sipas tij, ideja e shkëmbimit të territoreve mund të rishfaqet shpejt në agjendën e SHBA-së.

“Mendoj se SHBA-ja nuk do të dojë një krizë tjetër në Ballkan. Ajo do të përpiqet ta mbyllë edhe krizën në Ukrainë, për t’u përqendruar te Kina dhe kriza e saj potenciale me Tajvanin. Nëse i marrim parasysh të gjitha ato që Trump i ka thënë gjatë fushatës presidenciale, mendoj se Kina do ta marrë pjesën më të madhe të kohës, kur bëhet fjalë për agjendën e politikës së jashtme”, thotë Garçeviq.

Të dy bashkëbiseduesit e REL-it thonë se sfidat për Kosovën do të jenë më të theksuara sidomos nëse Richard Grenell merr pozitën e sekretarit amerikan të Shtetit apo ndonjë pozitë tjetër të lartë në administratën e re Trump – gjë që tashmë është përfolur.

Në vitin 2020, kryeministri i Kosovës, Kurti, e ka akuzuar Grenellin, i cili atëkohë ka qenë përfaqësues i Shteteve të Bashkuara në dialogun Kosovë-Serbi, për “përfshirje të drejtpërdrejtë” në rrëzimin e Qeverisë së tij.

 

Grenell ka thënë se Kurti është antiamerikan.

Përballë sfidave të brendshme, luftës në Ukrainë, konflikteve në Lindjen e Mesme e të tjera, ka edhe analistë që argumentojnë se administrata e re e Trumpit mund t’i injorojë zhvillimet në Ballkan dhe kështu t’i mundësojë Rusisë ta zgjerojë ndikimin e saj.

Një prej tyre është Cody McClain Brown, profesor në Universitetin e Zagrebit.

“Nëse Rusia përpiqet të ndikojë më shumë në Serbi dhe në Mal të Zi, situata në Bosnje dhe Hercegovinë mund të bëhet më e paqëndrueshme. Kur bëhet fjalë për Kosovën, qëndrimi i Trumpit do të vazhdojë të rrijë pezull. Ai mund ta mbështesë Serbinë për ta rimarrë Kosovën, por është vështirë të dihet, pasi nuk shpreh opinione të fuqishme për këtë çështje”, thotë Brown.

Bashkimi Evropian, ku mëtojnë anëtarësimin të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, po shtrëngohet gjithashtu për kthimin e Trumpit. Zyrtarët e tij e kanë uruar atë, por në të kaluarën kanë shprehur jo rrallë shqetësime për politikën e tij të jashtme.

Analistët thonë se në muajt e parë të vitit të ardhshëm e andej, do të bëhet e qartë nëse taktikat e Trumpit do të çojnë në zhvillime pozitive në Ballkanin Perëndimor, do t’i shtojnë armiqësitë apo do ta lënë atë, thjesht, në një gjendje amullie.

rel

 

Serbia u armatos shumë vitet e fundit, tani është shteti ushtarakisht më i fortë në Ballkanin Perëndimor. Shtetet fqinje janë të shqetësuara për synimet ekspansioniste të Beogradit.

 

A po planifikon Serbia të destabilizojë apo edhe të sulmojë ushtarakisht shtetet e saj fqinje Kosovën dhe Bosnje-Hercegovinën? Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, dhe homologu i saj boshnjak Denis Beciroviq paralajmëruan së fundmi për këtë skenar. Osmani tha në një intervistë televizive në shtator se kishte shpresë që Ballkani Perëndimor të anëtarësohet në BE dhe NATO, “por parakusht për këtë është ta trajtojmë Serbinë ashtu siç është: një shtet satelit i Rusisë, i cili thellon bashkëpunimin ushtarak, ekonomik dhe politik me Rusinë”.

Paralajmërimi i Beciroviqit për dëshirat territoriale të Serbisë para Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara në Nju-Jork ishte edhe më i fortë: “Nga foltorja e Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara dëshiroj të paralajmëroj publikun botëror se udhëheqja e Republikës së Serbisë kërcënon edhe një herë të cenojë sovranitetin dhe integritetin territorial të Bosnjë-Hercegovinës”.

Beogradi po armatoset

Në fakt Beogradi ka vite që po armatos masivisht ushtrinë e vendit me sisteme moderne armësh. Beogradi ka blerë avionë luftarakë francezë dhe helikopterë sulmues rusë, të cilët presidenti serb Aleksandar Vuçiç i quajti “tanke fluturuese”. Përveç kësaj menjëherë pasi Rusia sulmoi Ukrainën Pekini dërgoi në Serbi sisteme kineze kundërajrore. Po ashtu ka njoftime që Serbia ka blerë nga Irani mijëra dronë, të atij tipi që Rusia i përdor çdo ditë kundër qyteteve ukrainase.

Revista “The Economist” shkruante në vitin 2021 se “blerjet e armëve” nga Beogradi po i frikësojnë vendet fqinje. Kurse Instituti i njohur suedez për Kërkime për Konfliktet SIPRI deklaroi në vitin 2022 se buxheti i Beogradit për mbrojtjen është 1.3 miliardë euro, pra dhjetë herë më i madh se ai i Kosovës.

Epërsia ushtarake e Serbisë ilustrohet edhe nga inventari i saj i tankeve. Me rreth 250 tanke, Serbia ka më shumë tanke se të gjitha republikat e tjera të ish-Jugosllavisë së bashku – për krahasim: ushtria gjermane, Bundeswehr, ka 295 tanke. Kroacia renditet në vendin e dytë me 75, Bosnja në vendin e tretë me 45, e ndjekur nga Maqedonia e Veriut me 31. Kurse as Mali i Zi dhe as Kosova nuk kanë tanke.

Kjo është ndoshta një nga arsyet pse forcat e armatosura të Kosovës u pajisën vitin e kaluar me drone turke Bayraktar dhe këtë vit me 250 raketa amerikane antitank Javelin.

Projekti për një botë serbe

Shtrohet pyetja pse Beogradi ka grumbulluar një arsenal të madh armësh ndër vite pa pasur kërcënim nga fqinjët e tij. A po bën presidenti Vuçiq plane për të sulmuar vendet fqinje, siç paralajmëroi presidentja e Kosovës?

Të paktën kështu sugjerojnë deklaratat, kërcënimet dhe veprimet e udhëheqjes serbe në Beograd. Ajo propagandon projektin e “Botës Serbe”, një version pasardhës disi i zvogëluar i “Serbisë së Madhe” të ish-presidentit serb Slobodan Millosheviç, duke ndeshur kështu në rezonancë me serbët në vendet fqinje, në Kosovë dhe Bosnjë.

Kuvendi mbarëserb

Në fillim të qershorit 2024 Vuçiqi drejtoi një “kuvend mbarëserb” në Beograd me përfaqësues të serbëve nga të gjitha zonat e ish-Jugosllavisë, një takim strategjik që formuloi në thelb planin për zbatimin e “Botës Serbe”. Në “Deklaratën mbarëserbe” Kosova përmendet si pjesë e Serbisë dhe Republika Srpska, pjesa e dominuar nga serbët e Bosnjës dhe Hercegovinës, si “interes kombëtar i Serbisë”.

Një zëdhënës i Ministrisë së Jashtme në Berlin e dënoi këtë deklaratë në mënyrë jashtëzakonisht të ashpër. Qeveria gjermane e konsideron Deklaratën mbarë-serbe “shumë shqetësuese dhe të dëmshme për Bosnjën dhe Hercegovinën, për Serbinë dhe për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor”.

Beciroviçi e komentoi takimin e Beogradit në fjalimin e tij në Kombet e Bashkuara si vijon: “Deklarata shkatërruese e të ashtuquajturit Kuvend mbarë-serb, e miratuar më 8 qershor të këtij viti në Beograd, nuk është vetëm një veprim deklarativ, por një dokument i rrezikshëm për një shtet të madh”.

Luftë në Ballkan?

Asnjë nga vendet fqinje që duket se janë në shënjestër të dëshirave territoriale të Beogradit nuk kanë forca të armatosura “të gatshme për luftë”. Pa mbrojtjen e dy misioneve paqeruajtëse perëndimore të NATO-s në Kosovë (KFOR) dhe BE-së në Bosnje (EUFOR/Althea), ata do të ishin pre e lehtë për ekspansionizmin agresiv të Beogradit.

Vitet e fundit bëri disa herë bujë dhe shkatoi trazira dislokimi i trupave serbe në kufirin me Kosovën dhe sulmi i një njësie paraushtarake serbe ndaj forcave të sigurisë së Kosovës. Kjo për shkakun se sulme të tilla të njësive paraushtarake serbe u kishin paraprirë luftës në Kroaci në vitin 1991 dhe asaj në Bosnje një vit më vonë.

Incidentet e fundit ushtarake mund të kenë qenë balona prove të Beogradit. Por meqenëse reagimet e SHBA-së dhe NATO-s ishin shumë të shpejta dhe të mprehta, Beogradi u tërhoq. Në gusht 2024 Uashingtoni ndërhyri sërish, këtë herë me drejtorin e CIA-s, William Burns, i cili shkoi në Bosnje dhe Hercegovinë posaçërisht për të ndaluar veprimet separatiste të liderit serb të Bosnjës, Millorad Dodik. Ai ka ndërmarrë vazhdimisht hapa për të shpallur pavarësinë e Republika Srpska dhe ka pajisur mijëra paraushtarakë. Politikanët në kryeqytetin Sarajevë po përgatiten për mundësinë që Republika Srpska mund të vazhdojë përpjekjet për shkëputjen. Në rast se do të lindë një konflikt i armatosur dhe serbët e Bosnjës do të vihen nën presion ushtarak, ka shumë të ngjarë që Beogradi të dërgojë tanket e tij në Bosnje për t’i shpëtuar ata.

Një luftë e re në Ballkan nuk mund të përjashtohet. Dhe tani që Donald Trump do të marrë sërish pushtetin në Uashington, është plotësisht e paqartë se si do të sillet superfuqia SHBA në një rast të tillë. Një kandidat premtues për postin e ministrit të Jashtëm është ish-ambasadori amerikan në Gjermani, Richard Grenell. Së bashku me dhëndrin e Trumpit, Jared Kushner, ai ka interesa të forta biznesi në Serbi.

dw