Agjencitë policore në B-H janë të pafuqishme për të zbatuar urdhër-arreste për udhëheqësit e RS. Arrestimi mund të shkaktojë konflikte, por kjo ngre pyetjen e aftësisë së këtyre institucioneve.

 

“Unë besoj se agjencitë ende po bëjnë punën e tyre”, tha kreu i diplomacisë Elmedin Konakoviq. Por vetëm pas pak ditësh u bë e qartë se jo vetëm që agjencitë policore nuk janë në gjendje të zbatojnë urdhrat e Gjykatës së B-H, por as shteti nuk ka më asnjë autoritet mbi Forcat e Armatosura të Bosnjë-Hercegovinës.

Ministri i Mbrojtjes Zukan Helez lëshoi ​​një urdhër për të ndaluar praninë e presidentit të RS Milorad Dodik, kryetarit të Asamblesë Kombëtare të RS Nenad Stevandiq dhe kryeministrit të entitetit Radovan Vishkoviq në festimin e përvjetorit të Regjimentit të Tretë të Këmbësorisë të Republikës Srpska, i cili ka qenë pjesë integrale e Forcave të Armatosura të B-H që nga viti 2006. Por ata morën pjesë në ceremoninë në kazermat Kozara në Banja Luka më 12 maj.

“Çfarë lidhje ka ushtria me gjykatat dhe çfarë lidhje ka ushtria me prokurorët në sektorin civil? Nuk ka asgjë”, tha Dodik në festimin e përvjetorit, duke theksuar se ushtria ka mandatin e vet dhe se e di kush jep urdhëra dhe si.

Mbyllje sysh

“B-H është në një gjendje grushtshteti sepse nuk mund të zbatojë vendime në territorin e të gjithë shtetit”, thotë analisti politik nga Sarajeva, Enver Kazaz, duke vënë në dukje se problemi është se askush nuk dëshiron ta pranojë publikisht këtë. Por se çdo problem pasues ndërton mbi atë ekzistues, gjë që vetëm sa e thellon krizën.

“Vetëm politikanët naivë që ruajnë status quo-në dhe shohin një mundësi për të mos ndërmarrë asnjë veprim serioz mund ta fshehin këtë të vërtetë”, thotë Kazaz, duke theksuar se edhe burokracia evropiane është e paaftë të shohë situatën reale në terren.

Kazaz shton se situata në kazermat e Kozarës tregon se Dodik ka nën kontroll të gjitha institucionet në territorin e Republikës Srpska. “Shteti praktikisht funksionon në gjysmën e territorit të tij. Ndërsa në RS është pezulluar plotësisht”, thotë Kazaz, me të cilin pajtohen një numër i madh analistësh.

Ndërsa Banja Luka është e gëzuar me këtë gjendje, nga Sarajeva po vijnë akuza penale kundër atyre që mundësuan praninë e udhëheqjes së RS brenda Forcave të Armatosura të B-H, për të cilët Gjykata e B-H ka lëshuar një urdhër arresti për grusht shteti.

“Të gjithë ata që shkelën ligjin do të mbahen penalisht përgjegjës. Unë personalisht do të ngre akuza penale dhe do të hetoj gjithçka. Ky nuk është fundi”, është kategorik Helez.

Edhe pse kompetencat e Ministrisë së Mbrojtjes janë shumë të kufizuara, duke pasur parasysh se pjesa më e madhe e vendimmarrjes aktuale është në duart e Presidencës së B-H, e cila, për shkak të strukturës së saj mund të bllokojë çdo vendim, në këtë rast kompetencat janë në duart e Helezit. Bazuar në Ligjin për Mbrojtjen dhe Ligjin për Forcat e Armatosura të B-H, Ministria e Mbrojtjes ka juridiksion mbi aksesin në objektet ushtarake, dhe zyrtarët janë të detyruar të veprojnë sipas urdhrave dhe vendimeve të ligjshme të Ministrisë.

Dekada pa ndryshime thelbësore

Zëvendëspresidenti i RS-së, Qamil Durakoviq, ka ngritur tashmë kallëzime penale në Prokurorinë e B-H kundër zëvendësministrit të Mbrojtjes Aleksandar Goganoviq dhe Shefit të Shtabit të Përbashkët të Forcave të Armatosura të B-H-së, gjeneralit Gojko Knezheviq, për shpërdorim të detyrës dhe autoritetit zyrtar, moskryerje të detyrës zyrtare dhe lejim të të arratisurve për të hyrë në objektet ushtarake të Forcave të Armatosura të B-H.

Nëse B-H funksionon në të gjithë territorin e saj dhe nëse pritet një rishikim i sovranitetit në kushte të tilla është një çështje komplekse, thotë Mladen Bubonjiq. “Formalisht sovran, në thelb i çrregullt, ndonjëherë krijohet përshtypja se shteti ekziston vetëm në letër. Disa duan që të jetë maksimalisht i decentralizuar, në nivelin e një strukture federale, të tjerë do të donin që të ishte i unifikuar, unitar. Kështu ka qenë për dekada dhe asgjë nuk po ndryshon në thelb”, thotë Bubonjiq.

Autoritetet e Brukselit paralajmërojnë për mospërmbushjen e kushteve në rrugën drejt BE-së. B-H vizitoi këto ditë presidenti i Këshillit Evropian, Antonio Costa. Ai u takua me anëtarët e Presidencës së B-H dhe vizitoi forcat EUFOR si pjesë e misionit Altea. Ai përsërit se BE mbetet e përkushtuar ndaj të ardhmes evropiane të B-H. Por ai gjithashtu paralajmëron: “Jam në Sarajevë për të përcjellë këtë mesazh të angazhimit të vazhdueshëm, por edhe shqetësimit për zhvillimet e fundit në Republikën Serbe. Retorika secesioniste dhe veprimet e drejtuara kundër integritetit territorial, sovranitetit dhe rendit kushtetues janë në kundërshtim me rrugën evropiane të Bosnjë-Hercegovinës”.

Reagimet kundërthënëse

Ai tha se B-H ka nevojë për miratimin e dy ligjeve në fushën e drejtësisë, emërimin e një kryenegociatori dhe miratimin e një agjende të reformave. Por të tre anëtarët e Presidencës së B-H interpretuan ndryshe mesazhet e tij.

Përfaqësuesja serbe Zheljka Cvijanoviq pohon se askush në RS nuk po sulmon integritetin territorial të B-iH dhe se çdo reagim është pasojë e vendimeve të Përfaqësuesit të Lartë Schmit. Ndërsa anëtari boshnjak Denis Beqiroviq  theksoi rrezikun e sulmit më të madh ndaj rendit kushtetues që vjen nga RS.

“Për herë të parë që nga viti 1995 ekziston një rrezik serioz i një konflikti të armatosur midis institucioneve shtetërore ligjore të B-H dhe elementeve në këtë entitet”, tha ai. Ndërsa anëtari kroat Zhelko Komshiq falënderoi BE-në për mbështetjen e saj në kalimin e B-H nga faza e Dejtonit në atë të Brukselit.

dw / Dragan Maksimovic

Si përfundoi jeta e një të mbijetuari të gjenocidit, në një tjetër gjenocid.

Në verën e vitit 1992, qyteti i Vishegradit në Bosnjë u kthye në një thertore.

Pas marrjes së kontrollit të qytetit më 14 prill nga Ushtria Popullore Jugosllave dhe paramilitarët serbë, ata çarmatosën menjëherë 6,500 boshnjakët që kishin mbetur.

Gjatë tre muajve të ardhshëm, banda nacionalistësh serbë të Bosnjës nisën një fushatë masakrash që la pas vetes 3,000 të vrarë.

Mes tyre ishte një rrobaqepës 75-vjeçar me emrin Sheval Tabakoviç. Në çastet e fundit të jetës së tij, është e mundur që rrëmbyesit e tij ta kenë njohur nga shenja e rëndë në qafë — një plagë që gjyshërit e tyre ia kishin shkaktuar në vitin 1942.

 

Lufta e Dytë Botërore

Sheval (Hasan) Tabakoviç lindi në vitin 1917. Dihet pak për jetën e tij, përveç faktit se punonte si rrobaqepës. Në fillimin e Luftës së Dytë Botërore, ai kishte një grua dhe tre fëmijë të vegjël — të moshës dy, tre dhe katër vjeç.

Në vitin 1941, Vishegradi dhe rrethinat e tij u bë fushëbetejë, për të kursyer plumba, ekzekutonin viktimat me thika, çekiçë dhe sëpata. Masakrat e tyre ishin aq brutale sa tronditën edhe vetë nazistët.

Aq mizorë ishin sa që zhdukën komunitete të tëra myslimane, me synim krijimin e një shteti etnikisht të pastër serb.

Vendi më i zakonshëm për ekzekutime ishte Ura e Mehmed Pashë Sokoloviqit. Kjo urë otomane mbi lumin Drina, e famshme edhe nga romani fitues i Çmimit Nobel “Ura mbi Drinë” nga Ivo Andriç, u kthye në skenë krimesh.

Në fillim të vitit 1942, 26-vjeçari Sheval Tabakoviç u soll në urë së bashku me shumë fqinj të tij për t’u masakruar. Çetnikët ia prenë fytin dhe e hodhën në ujërat e thella të Drinës.

Megjithatë, Tabakoviq arriti të dalë gjallë në breg. Banorët vendas e ndihmuan dhe ai i mbijetoi masakrës.

Fatkeqësisht, gruaja dhe tre fëmijët e tij nuk patën të njëjtin fat.

 

Vitet e “Vëllazërim-Bashkimit”

Gjatë periudhës së Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë (1945–1992)

Programi i tij, i quajtur “Vëllazëri dhe Bashkim”, synonte të krijonte një identitet jugosllav përmes punës dhe shërbimit ushtarak. Gjatë viteve, Tito njohu edhe myslimanët sllavë si grup i veçantë brenda Jugosllavisë.

Megjithatë, vizioni i tij rezultoi i dështuar. Plagët e Luftës së Dytë Botërore nuk u shëruan kurrë plotësisht.

Përveç disa figurave ustashe dhe çetnike, shumica e kriminelëve të luftës nuk u ndëshkuan. Një kod i heshtjes i detyroi njerëzit të mos flasin për krimet e së kaluarës.

Në këtë realitet, shumë nga autorët e masakrave jetuan për dekada mes fqinjëve të tyre.

Sheval Tabakoviç thuhet se iu kthye punës si rrobaqepës në Vishegrad gjatë kësaj periudhe. Shenja në qafën e tij dhe fytyrat e çetnikëve të dikurshëm që shëtisnin rrugëve e kujtonin gjithmonë ditën e tmerrshme mbi urë.

Në një qytet kaq të vogël si Vishegradi (rreth 21,000 banorë në regjistrimin e vitit 1991), ai u bë simbol i të mbijetuarve të gjenocidit të vitit 1942.

Ai dhe disa të tjerë ishin kujtesa e gjallë e një gjenocidi që shumica preferonin ta harronin.

 

Vishegrad, 1992

Pasardhësit e çetnikëve u kthyen në Vishegrad verën e vitit 1992. Brenda pak javësh, elitat e qytetit u zhdukën, dy xhami u shkatërruan dhe shtëpitë u grabitën.

Shkollat u kthyen në kampe përqendrimi, hotelet në shtëpi publike ku qindra gra u përdhunuan dhe u vranë.

Udhëheqësi i shumë prej këtyre krimeve ishte Milan Lukiç, 24 vjeç, tani i dënuar me burgim të përjetshëm për vrasjen e afro 130 myslimanëve në Vishegrad.

Edhe pse xhaxhai i Lukiçit ishte vrarë nga ustashët myslimanë në 1942, gazetari Chuck Sudetic shkroi se ai “vrau më shumë njerëz gjatë luftës në Bosnje se kushdo tjetër.”

Në një email të interceptuar në vitin 2005, Lukiç lavdëronte bashkëpunëtorët e tij të luftës duke deklaruar:

Vetëm falë tyre, nuk u përsërit gjenocidi i Luftës së Dytë Botërore ndaj serbëve.

Në 1992, pa treguar asnjë shenjë pendese apo reflektimi, Lukiç dhe çetnikët e tij nisën spastrimin etnik të myslimanëve të Vishegradit me një brutalitet makabër.

Çdo ditë, dhjetëra — madje edhe qindra — burra, gra dhe fëmijë u ekzekutuan mbi Urën e Vjetër dhe u hodhën në Drinë.

Ata që “patën fat” u qëlluan me armë.

Nga çdo dritare në Vishegrad shihej lumi Drina dhe ura e tij. SHeval Tabakoviç ka të ngjarë të ketë qenë dëshmitar i këtyre masakrave.

Për arsye të panjohura, ai nuk u largua kurrë nga Vishegradi — as kur historia po përsëritej para syve të tij. Kur çetnikët iu afruan më 20 maj 1992, ishte tepër vonë.

 

Sot

Mbetjet e Sheval Tabakoviçit u gjetën në Liqenin e Peruçacit në vitin 2010, së bashku me mbi 200 myslimanë të masakruar përgjatë Drinës.

Në vitin 2013, efendiu Harun Hoxhiç udhëhoqi ceremoninë përkujtimore për Tabakoviçin, i cili u varros pas 20 vitesh në fund të lumit Drina.

Sipas Hoxhiçit, autorët e vrasjes mund të kenë qenë të vetëdijshëm për statusin e tij si i mbijetuar i gjenocidit. Prandaj, ata ia lidhën këmbët para se t’ia prisnin fytin — për të siguruar që të mos dilte më kurrë në sipërfaqe.

 

Hoxhiç lexoi një poezi të shkruar nga Velid Bajramoviç:

 

Viti 1942.
Ura e Vishegradit.
E sollën SHeval Tabakoviçin.
Ia prenë qafën me thikë, e hodhën në Drinë.
…Ai doli.

 

Viti 1992.
Ura e Vishegradit.
E sollën Sheval Tabakoviçin.
Ia prenë qafën me thikë, e hodhën në Drinë të lidhur me litarë.
…Nuk doli më.

 

Duke komentuar poezinë, efendiu Hoxhiç dha një paralajmërim të fortë për pasojat e harresës ose të tolerimit të gjenocidit:

Poezia është mjeti më i thjeshtë për të treguar çfarë do të thotë të harrosh një krim, çfarë do të thotë të ndalohet të flasësh për një krim, dhe çfarë do të thotë të jesh pasiv përballë kujtesës së një krimi.

Për pesëdhjetë vjet, Sheval Tabakoviç e dinte kush ia preu fytin herën e parë. E dinte kush i vrau gruan dhe fëmijët. E dinte, por nuk iu lejua të flasë.

Sot, Sheval Tabakoviç ekziston vetëm në fotografi. Një foto e tij ndodhet në hyrje të Muzeut të Krimeve kundër Njerëzimit dhe Gjenocidit në Sarajevë. Shenja e fytit nga viti 1942 është mezi e dukshme.

Shqipëruar nga anglishtja – autori Grady Bolding

Si është e rregulluar kohëzgjatja e kujtesës tek kafshët

Njeriu  – gjithë jetën – Kujtesa më komplekse dhe e personalizuar

Elefanti – 30–50 vjet – Kujton rrugë, burime uji, individë për dekada

Delfini – 20–25 vjet – Kujton zëra e shokë pas shumë vitesh

Gomari – 10–25 vjet – Kujton rrugë, njerëz dhe përvoja

Kali – 10–15 vjet – Kujton trajnerë dhe sjellje

Qeni – 5–10+ vjet – Kujton komandat, njerëzit

Sorra/Korbi – 5–10 vjet – Kujton fytyra dhe rreziqe

Macja – 2–5 vjet – Kujton ambientin dhe njerëzit

Papagalli – 2–3+ vjet – Kujton fjalë dhe zëra

Lopa / Delja – 1–3 vjet – Kujtojnë individë në tufë dhe vendet

Peshku – 2 javë – 5 muaj – Kujton ushqim dhe vendndodhje në akuarium

Miu – disa javë – disa muaj – Kujtojnë labirinte dhe burime ushqimi

Insektet – sekonda – disa minuta – Kujtesë shumë e kufizuar, përveç orientimit te bletët

Ministrja gjermane e shtetit për Europën, Anna Lührmann flet për kërcënimet në Republika Srpska. Ajo kritikon politikën përçarëse dhe anti-europiane të Dodikut

Gjatë një vizite zyrtare në fillim të prillit në njësinë autonome serbe të Bosnjë-Hercegovinës, Republika Srpska, Anna Lührmann (Të Gjelbrit), ministre shteti për Europën në Ministrinë e Jashtme gjermane, u përball me kërcënime serioze nga përfaqësues të presidentit nacionalist Milorad Dodik. Fillimisht iu ndalua në mënyrë joformale e drejta për të hyrë sërish në territorin e Republika Srpskas, më pas u kërcënua se nuk mund t’i garantohej siguria dhe në fund, autoritetet kërcënuan me përdorim force nëse ajo nuk largohej menjëherë.

“Na u tha se duhet të largoheshim menjëherë, përndryshe do të përdorej dhuna,” tha Lührmann në një intervistë zhvilluar për Deutsche Welle-n nga korrespondentja, Tina Gerhäusser. Vizita ishte pjesë e një turneu diplomatik për të mbështetur perspektivën e anëtarësimit të Bosnjë-Hercegovinës në Bashkimin Evropian.

Sinjal për Brukselin dhe Berlinin

Lührmann e cilësoi incidentin si një sulm ndaj vlerave evropiane: “Të trajtosh në këtë mënyrë një përfaqësuese të një vendi partner si Gjermania është shenjë dobësie,” tha ajo. Ajo shtoi se kishte marrë shumë mesazhe solidariteti, përfshirë nga qytetarë të Banja Lukës, që e kishin distancuar veten nga veprimet e Dodikut. “Kjo nuk është Bosnja e vërtetë,” i kishin shkruar disa.

Dodik i izoluar – dhe provokues

Sipas Lührmann, Dodik po bllokon reformën dhe po e çon vendin drejt izolimit. Kundër tij ekziston një urdhër arresti nga autoritetet e Bosnjës, për shkak të refuzimit për të dalë në seanca dëgjimore mbi veprimet e tij për ndarjen e territorit dhe ndryshimin e kushtetutës. “Presim që autoritetet vendore të veprojnë. EUFOR nuk është përgjegjëse për këtë sipas mandatit të tij”, tha ministrja.

Asnjë mundësi për bashkim me Serbinë

Lührmann përjashtoi kategorikisht mundësinë që Republika Srpska të bashkohet me Serbinë: “Do të ishte në kundërshtim me Marrëveshjen e Dejtonit, me kushtetutën dhe me vullnetin e shumicës së qytetarëve. Edhe në parlamentin e tij nuk ka shumicë për këto plane.”

Gjermania mbështet rrugën drejt BE-së

Ministrja nënvizoi se Gjermania është përkrahëse e fuqishme e Bosnjë-Hercegovinës: “E kemi ndihmuar vendin të marrë statusin kandidat për BE. Kemi përgatitur një paketë të madhe financiare në kuadër të planit të rritjes për Ballkanin Perëndimor.” Por, theksoi ajo, bllokimet nga Dodik e pengojnë vendin të ecë përpara.

Kthimi në Banja Luka? Po!

E pyetur nëse do të kthehej sërish në Republika Srpska, pavarësisht se është shpallur persona non grata nga Dodik, Lührmann u përgjigj: “Po, sepse ky vendim nuk i takon Dodikut. Ai nuk ka të drejtë të përcaktojë kush hyn në Bosnje-Hercegovinë. Unë dua të kthehem, të takoj njerëzit, të dëgjoj dhe të tregoj se Gjermania është në krah të tyre.”

dw

Me brohoritje dhe lot në sy dhjetra studentë nga Novi Sadi kanë nisur udhëtimin dyjavor me biçikleta drejt Strazburgut, ku duan të tërheqin vëmendjen e BE-së për luftën e tyre kundër korrupsionit në Serbi.

Serbia prej javësh është përfshirë nga një valë protestash në mbarë vendin kundër korrupsionit në nivelet e larta të institucioneve. Vala e protestës mori shkas nga rrëzimi i çatisë së betonit në stacionin e trenit në Novi Sad nëntorin e kaluar (2024), ku si pasojë humbën jetën si pasojë 16 vetë.

Indinjata publike për tragjedinë në Novi Sad ka të bëjë me përgjegjësinë për këtë fatkeqësi që bie ndaj figurave drejtuese, që nuk ndërmarrin sa duhet kundër korrupsionit dhe që nuk janë kujdesur për mbikëqyrjen e duhur të projekteve të ndërtimit.

Studentët janë angazhuar masivisht me përkushtim në protesta duke gjetur vazhdimisht forma paqësore por intensive proteste për të sensibilizuar mbi problemet. Turi me biçikleta drejt Strazburgut synon sensibilizimin e BE-së për problemet e Serbisë.

Studentët: BE duhet të angazhohet me shumë

Me helmeta në kokë dhe xhaketa fluoreshente si dhe të mbështjellë me flamurin e Serbisë, rreth 80 studentë nisën pedalimin nga korpusi i Universitetit të Novi Sadit deri në destinacionin 1.800km larg në perëndim. Gjatë udhëtimit studentët do të kalojnë nëpër disa metropole të BE-së, Budapest, Bratislavë, Vjenë, Mynih, ku ata krahas Evropës duan të senisibilizojnë edhe diasporën serbe në këto vende. Nga banorët e Novi Sadit studentët u përcollën me brohoritje me fjalët pumpaj, pumpaj, një nga sloganet e protestës (pompoje).

Serbia është një vend kandidat për t’u antarësuar në Bashkimin Europian dhe Brukseli i ka kërkuar që të ndërmarrë masa për promovimin e lirisë së medias, luftën kundër korrupsionit dhe reformimin e sistemit elektoral. Por një pjesë e protestuesve mendojnë, se Europa nuk mban qëndrim si duhet dhe është shumë e butë kundrejt qeverisë në Beograd.

Tur protestash edhe brenda Serbisë

Studentët dhe qytetarët protestues kanë zhvilluar tur më këmbë edhe brenda vendit duke ecur prej ditësh në mes të marsit në drejtim të kryeqytetit të Serbisë.Dhjetëra protesta e incidente kanë ndodhur vetëm gjatë javës. Presidenti Aleksandar Vuçiq dhe pushteti i tij deri më tani nuk dorëzohen lehtë. Ai thotë, se protestave u ka ardhur fundi, ndërsa studentët thonë se këtë e vendosin ata dhe jo presidenti.

Protestat çuan deri te dorëheqja e kryeministrit, Millosh Vukçeviq. Studentët thonë, se protestat nuk do të ndalen dhe se fundi i tyre nuk do të vijë kur ta thotë presidenti, por kur të thonë ata se janë plotësuar kushtet.

dw/afp