Reagimet pas dështimit të referendumit për çështjen e emrit në Maqedoni tregojnë zhgënjimin e palës greke. Megjithatë Greqia mbetet e ndarë për këtë çështje.

Më shumë se 90% e votuesve në Maqedoni votuan të dielën për kompromisin e arritur me marrëveshjen e kryeministrit maqedonas, Zoran Zaev me atë grek, Aleksis Tsipras, që zgjidhi grindjen për emrin me Greqinë. Por ky sukses e ka një kleçkë: Pjesëmarrja në votime në Maqedoni ishte shumë e ulët, nën 50%. Me këtë referendumi quhet i dështuar.

Nga pala greke nuk fshihet zhgënjimi, por edhe pak çorientim. Gazeta e Athinës me tirazhin më të lartë, Ta Nea kryetitullon të hënën “Stuhi në Liqenin e Prespës”. Ndërsa gazeta e majtë, Ethnos e quan fitoren e Zaevit “një fitore të Pirros”. Portali To Vima nënvizon pa emocione se Zaev “do t’i mbetet kursit politik të ndryshimit të kushtetutës.” Nënkuptimi – pjesëmarrja e ulët në zgjedhje për referendumin e dështuar në Shkup nuk është detyruese. Prandaj Zaev ende e ka në dorë mundësinë për të vazhduar politikën e afrimit me fqinjin jugor, dhe marrëveshjen e kontestuar ta kalojë jo me referendum, por përmes parlamentit. Këtë shpresë e kanë jo pak politikanë grekë që angazhohen për një kurs afrimi më Shkupin.

Njëri prej tyre edhe Nikos Filis, ish-ministër i Arsimit dhe deputet i partisë së majtë, Syriza. “Për të gjithë rajonin tonë është e rëndësishme që fqinji ynë verior të njihet nga ana ndërkombëtare dhe të stabilizohet, ndryshe mund të kthehet në një mollë sherri të fuqive të huaja”, thotë Filis.

Pakënaqësi në kampin qeveritar grek

Për kujtesë: Marrëveshja e nëshkruar në qershor nga kryeministri Zoran Zaev dhe ai grek, Aleksis Tsipras ishte një marrëveshje për ndryshimin e emrit në “Maqedoni të Veriut” dhe heqje dorë nga të gjitha pretendimet territoriale për provincën veriore greke, Makedoni. Në këmbim Greqia nuk e pengon integrimin e Maqedonisë në BE dhe anëtarësimin në NATO.

Megjithatë në Greqi ende ka disa rezerva ndaj fqinjit verior, madje edhe në qeveri. “Rezultati i referendumit në Shkup ishte zhgënjyes”, thotë Kostas Chrysogonos, jurist kushtetues dhe europarlamentar i partisë Syriza. Vetëm mbështetësit më të mëdhenj të qeverisë Zaev dhe shqiptarët vendosën për kompromisin për emrin, thotë ai. Sipas europarlamentarit, me sa duket një pjesë e madhe e opinionit ka rënë pre e qëndrimeve nacionaliste.

E patundur vazhdon të tregohet partia populiste e djathtë, ANEL, partner koalicioni i kryeministrit Tsipras. Panos Kamenos, kreu i partisë dhe ministër i Mbrojtjes deklaron se nuk do ta mbështesë marrëveshjen. Ai është kundër që fqinji verior ta mbajë edhe me ndryshimin e bërë emrin Maqedoni. Një referendum në Athinë nuk do ta marrë si rrezik përsipër askush, votimi për marrëveshjen me Shkupin zhvillohet më së herëti në mars 2019. Deri atëherë Tsipras dhe kundërshtari i tij për këtë çështje, Kamenos kanë marrëveshje “armëpushimi”. Tsipras ka dy mundësi, nëse nuk ka një ujdi – ose të kërkojë zgjedhje të reja, ose të kalojë marrëveshjen me mbështetjen e deputetëve të pavarur.

“Edhe mospjesëmarrja është një zgjedhje”

Për momentin Tsipras nuk mund të llogarisë me mbështetjen e partive opozitare. Kreu i opozitës konservatore, Kyriakos Mitsotakis është shprehur ndërkohë kundër emrit “Maqedoni e Veriut”. Edhe kryetarja e socialistëve, Fofi Gennimatas nuk do të votojë pro marrëveshjes në parlament. Madje as komunistët që tradicionalisht janë kundër çdo lloj nacionalizmi, nuk do ta mbështesin Tsiprasin për marrëveshjen e emrit.

Megjithatë topi është në anën tjetër, thotë eksperti Konstantinos Fili, drejtor studimor në Institutin e Athinës për Marrëdhëniet Ndërkombëtare. “Edhe mospjesëmarrja në referendum është një zgjedhje dhe kjo duhet respektuar”, thotë Filis. Sipas tij, “Greqia duhet ta respektojë vendimin e vendit fqinj dhe nuk ka asnjë arsye të përzihet në çështjet e brendshme.” (dw)

Pjesёmarrja e ulёt nё referendumin pёr emrin nё Maqedoni ёshtё njё pikёnisje e keqe pёr zhvillimin e mёtejshёm tё vendit, mendon Adelheid Feilcke.

Dёshtimi qartazi i referendumit nё Maqedoni si rrjedhojё e njё pjesёmarrjeje  shumё tё ulёt ёshtё njё mёsim i hidhur pёr shumё palë: Pёr qeverinё nё Shkup, pёr qeverinё nё Athinё, pёr mbёshtetёsit nё BE dhe nё NATO dhe pёr rajonin. Edhe pse referendumi jo detyrues nuk kishte ndonjё peshё tё veҁantё, prej tij varej diҁka e madhe: bёhej fjalё pёr emёrtimin e ri tё shtetit tё Ballkanit, pёr pajtimin me Greqinё dhe kёsisoj pёr anëtarёsimin nё NATO dhe nё BE, shkurt pra pёr tё ardhmen e republikёs sё vogёl nё bashkёsinё e shteteve dhe tё vlerave europiane dhe perёndimore.

Ende kёto nuk janё humbur, por rezultati i referendumit pasqyron atmosferёn nё popull, gjё qё tё fut nё mendime. Edhe pse tani shumё pёrpiqen ta zbukurojnё situatёn, pёr faktin se 90 pёrqind e votuesve u shprehёn pro, shumica e madhe nё vend heshti dhe bojkotoi nё mёnyrё aktive. E kёsisoj mungon miratimi i gjerё i shpresuar pёr njё proces, qё nё referendum kishte ndёrlidhur qartazi tre ҁёshtje tё sё ardhmes: Marrёveshja me Greqinё. Integrimi nё BE dhe nё NATO. Ndaj dёshtimi i referendumit ёshtё edhe njё sinjal paralajmёrues jo vetёm pёr zhvillimet nё vend, por edhe pёr orientimin e ardhshёm gjeopolitik tё Balllkanit.

Pavarёsisht mbёshtetjes masive nga politikanё tё nivelit tё lartё si kancelarja Merkel, presidenti i Kёshillit tё BE-sё Kurz, Sekretari i Pёrgjithshёm i NATO-s Stoltenberg, kryeministri Zoran Zaev dhe qeveria e tij gjatё javёve tё fundit nuk ia arritёn ta mobilizojnё sa duhet popullin dhe ta bindin atё pёr avantazhet e marrёveshjes. Mjaft emocionale dhe rigoroze ёshё rezistenca e kundёrshtarёve, tё cilёt donin pjesёrisht tё ndёshkonin qeverinё dhe pjesёrisht tё mos pranonin emrin Maqedonia e Veriut. Bojkoti masiv i referendumit tregon pёrҁarjen politike tё shoqёrisё maqedonase dhe njё pasiguri tё madhe lidhur me ҁёshtjen e identitetit kombёtar dhe atij europian: Llogaria se ndjenjat kombёtare do tё pakёsoheshin nё favor tё njё perspektive europiane, nuk doli. Pёrkundrazi: konfrontimi edhe mё emocional pёr ҁёshtjen e emrit stilizohet si temё e kombit dhe identitetit maqedonas.

Tani po shpaguhen dekadat e humbura, gjatё tё cilave brenda vendit dhe nё nivel ndёrkombёtar ёshtё bёrё shumё pak pёr ta zgjidhur grindjen mes Greqisё dhe Maqedonisё pёr emrin e Maqedonisё dhe trashёgiminё e perandorisё antike. Kёmbёngulja, frika dhe plagёt nё Shkup janё tё thella. Euforia e deritanishme pёr BE-nё dhe NATO-n tani po vishet prej dyshimit.

Edhe nёse frikёrat prej influencёs ruse nuk u vёrtetuan nё referendum, narrativa antiperёndimore po zgjerohet. Lufta pёr kokat nё Maqedoni ёshtё nё kulmin e saj. Pas referendumit tё dёshtuar, kryeministri i Maqedonisё tani tё gjitha shpresat i var tek e vetmja kartё qё i mbetet, raundi vendimtar, kur parlamenti i Maqedonisё tё votojё pёr marrёveshjen me Greqinё, pёr tё cilёn janё tё nevojshme dy tё tretat e votave tё deputetёtve. Tё dielёn nё mbrёmje ai u bёri thirrje deputetёve tё opozitёs qё ta mbёshtesin. Nё rast tё kundёrt nё dhjetor do tё shpallen zgjedhjet e reja.

Partia nё opozitё VMRO DPMN triumfon pas dёshtimit tё referendumit dhe e shpall qeverinё e Zaevit e po ashtu edhe Marrёveshjen e Prespёs me Greqinё tё dёshtuar. Pavarёsisht pёrbetimit, se ёshtё gjithashtu pёr integrimin nё BE dhe nё NATO, opozita tregohet lidhur me ҁёshtjen e emrit e palёkundshme dhe pas suksesit tё bojkotit tё sotёm e inkurajuar.

Me luftrat nё politikёn e brendёshme ajo po mban peng tё gjithё vendin. Ajo qё duket e pamundur duhet tё ndodhё tani, disa deputetё nga radhёt e opozitёs duhet tё ndryshojnё mendjen pёr arritjen e shumicёs sё nevojshme tё dy tё tretave. Nё rast tё kundёrt marrёveshja me Greqinё ёshtё e dёshtuar, antarёsimi nё NATO dhe nё BE do tё jetё sёrish i largёt. Pasojat pёr Maqedoninё do tё ishin fatale. E ardhmja e vendit sёrish do tё jetё mё shumё se e pasigurtё. (dw)