Inteligjenca artificiale mund të përdoret në ekzaminimet e kancerit të gjirit për të përmirësuar diagnozën dhe për të lehtësuar ngarkesën e punës së radiologëve, sipas rezultateve të një prove klinike në Suedi. Por studiuesit thonë se rezultatet paraprake të studimit, të përfunduar në gusht, tregojnë se kjo teknologji nuk është ende gati të zëvendësojë mbikëqyrjen nga radiologët.

Në universitetin e Lundit në Suedi rreth një milionë gra në vit u nënshtrohen ekzaminimit mamografik, thonë drejtuesit e tij.

Imazhet me rreze X të gjirit më pas analizohen zakonisht nga dy radiologë për të parë nëse ka shenja të kancerit, një metodë e quajtur “leximi i dyfishtë” që kërkon kohë. Një radiolog mund të analizojë mesatarisht rreth 50 ekzaminime në orë.

Por a mund të ndihmojë teknologjia për të lehtësuar këtë ngarkesë pune?

Studiuesit në Suedinë jugore po vlerësojnë efektin e ekzaminimeve të mbështetura nga Inteligjenca Artificiale. Kjo është prova e parë e këtij lloji që krahason dy metodat e diagnostikimit.

“Së pari ne analizojmë ekzaminimet pa përdorur Inteligjencën Artificiale, duke shfrytëzuar avantazhet tona si mundësinë për të parë të gjithë imazhin. Pastaj përdorim pajisjen me Inteligjencë Artificiale dhe më pas mund të analizojmë shenjat në imazh”, thotë Kristina Lang, drejtuese e studimit dhe profesore e radiologjisë në Universitetin e Lundit.

Në provën klinike, e cila përfshiu mbi 80 mijë gra, studiuesit përdorën Inteligjencën Artificiale për të identifikuar ekzaminimet me një “rrezik të lartë” të kancerit të gjirit, të cilat më pas iu nënshtruan leximeve tradicionale të dyfishta nga radiologët.

Rezultatet e provës zbuluan se ekzaminimi i mamografisë nga Inteligjenca Artificiale rezultoi në një shkallë të ngjashme të zbulimit të kancerit me metodën standarde të leximit të dyfishtë nga radiologët.

Kjo pothuajse përgjysmoi ngarkesën e punës së mjekëve, leximi i të dhënave në ekran u reduktua me rreth 44 për qind.

Zonja Lang thotë se ky nivel i kursimit të kohës mund të jetë jetik, veçanërisht në zonat me mungesë personeli.

“Në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme ka një mungesë të madhe mjekësh. Pra, këto algoritme të analizimit të të dhënave mund të bëjnë një ndryshim vërtet të madh në rajonet, ku nuk ka ekspertë”, thotë ajo.

Në Kopenhagë, në Danimarkën fqinje, Inteligjenca Artificiale në ekzaminimet e përditshme të mamografisë është përdorur që nga nëntori i vitit 2021. Rezultatet e studimit aty ishin aq mbresëlënëse, saqë mjekët danezë në maj të vitit 2022, lejuan përdorimin e Inteligjencës Artificiale për leximin e parë të mamografive të pacientëve me “rrezik të ulët”, rreth 70 për qind e të gjitha ekzaminimeve, të cilat më pas analizohen nga një radiolog me përvojë.

“Mendoj se është emocionuese sepse kemi mungesë mjekësh në të gjithë vendin, veçanërisht të radiologëve për mamografitë. Tani, ne kemi një mjet të vlefshëm për të lehtësuar punën e tyre”, thotë Dr. Ilse Vejborg, e cila mori pjesë në vendimin për të përdorur Inteligjencën Artificiale si një metodë për zbulimin e kancerit të gjirit në Kopenhagë.

Studiuesit suedezë thonë se hapi i tyre i ardhshëm është të mësojnë se cilat lloje kanceri u zbuluan me dhe pa mbështetjen e Inteligjencës Artificiale. 100 mijë gra janë regjistruar tashmë për këtë provë klinike.

Duhen studime të mëtejshme përpara se përdorimi i Inteligjencës Artificiale të bëhet i zakonshëm, por për pacientët si 82-vjeçarja Elisabeth Colin, teknologjia rrit shpresat se simptomat e kancerit mund të diktohen në fazat më të hershme.

“Shpresoj që do të jeni në gjendje të diktoni ndryshimet shumë më herët se tani, në mënyrë që njerëzit të mund të ndihmohen në një mënyrë tjetër”, thotë ajo.

Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë, 2.3 milionë gra u diagnostikuan me kancer të gjirit në vitin 2020 dhe 685 mijë vdiqën nga kjo sëmundje në mbarë botën.

voa

Shkencëtarët po studiojnë se përse tek disa persona të lindur me mutacionin gjenetik që lidhet me Alzheimerin, nuk shfaqet kurrë kjo sëmundje. Studiuesit amerikanë janë përqëndruar tek genet e familjeve ku ka disa raste me Alzheimer, me shpresën për të mësuar përse mutacioni nuk ndikon tek të gjithë personat që e kanë atë në kodin e tyre gjenetik.

Doug Whitney trashëgoi të njëjtin mutacion gjenetik që i dha sëmundjen Alzheimer nënës së tij, vëllait dhe disa brezave të të afërmve të tij, zakonisht që në moshën 50-vjeçare.

“Gjyshërit e mi patën 14 fëmijë. Dhjetë prej tyre përfunduan me shfaqje të hershme të sëmundjes Alzheimer”, thotë zoti Whitney.

E megjithatë, ai është një 73-vjeçar i shëndetshëm dhe logjikën e ka ende të mprehtë. Ka arritur pra t’i shpëtojë fatit të tij gjenetik.

Kjo është diçka shumë e rrallë. Por në vazhdim studiuesit zbuluan një grua në Kolumbi, e cila i shpëtoi fatit të familjes së saj të prekur nga Alzheimeri për gati tre dekada, përpara se të vdiste nga kanceri.

Shkencëtarët mendojnë se këta persona që i shpëtuan sëmundjes nuk patën thjesht fat. Ata ofrojnë mundësinë e rrallë për të mësuar se si trupi mundet t’i rezistojë Alzheimerit në mënyrë të natyrshme.

“Janë shpesh individët unikalë ata që na mundësojnë zbulimet”, thotë Dr. Eric McDade, drejtues në Rrjetin për Alzheimerin e Trashëguar të Universitetit të Uashingtonit, ku po shqyrtohet ADN-ja e zotit Whitney për të gjetur një përgjigje.

Shpresa është se nëse shkencëtarët mund të zbulojnë dhe të imitojnë atë çfarë i mbron këta persona, atëherë ata mund të prodhojnë kura më të mira, madje edhe terapi parandaluese, jo vetëm për familjet e goditura nga Alzheimeri i trashëguar, por edhe për të gjithë të tjerët.

Tashmë shkencëtarët shpresojnë të krahasojnë të dhënat e edhe më shumë personave që i kanë shpëtuar Alzheimerit të trashëguar, persona që thjesht mund të kenë menduar se nuk e kanë patur mutacionin gjenetik të familjes së tyre, ngaqë kanë vazhduar të jenë të shëndetshëm shumë kohë pasi janë sëmurur të afërmit e tyre.

“A është kjo diçka tepër specifike për prejardhjen gjenetike të Doug-ut dhe për eksperiencat që ka patur në jetë, që mund të jenë unikale për të dhe ai thjesht pati fat të jashtëzakonshëm? Apo është diçka më mekanike, të cilën mund ta identifikojmë dhe të mund të themi se kjo është rruga që të mundësoi t’i rezistosh, megjithëse i ke mbartur gjurmët e sëmundjes prej kaq kohësh”, thotë zoti McDade.

Shkencëtarët po mbledhin të dhëna për gati 600 anëtarë familjesh me raste të shumta Alzheimeri. Ata madje ishin të parët që zbuluan se zoti Whitney ishte ndër personat që i shpëtoi fatit gjenetik.

Përgjigjet duhet të gjenden një orë e më parë. Brian, djali i zotit Whitney, gjithashtu ka të trashëguar genin e familjes.

Brian ka një vajzë, e cila do të përballet gjithashtu një ditë me pikëpyetjen nëse duhet të bëjë testin e saj gjenetik.

Për të mos pritur duarlidhur dhe me shpresën se mund të shpëtojë si babai i tij, Brian ka dalë vullnetar për testimin e një ilaçi eksperimental.

“Jam ngritur nga gjumi pasi kam parë makthe se mund të filloj të jem simptomatik, dhe jam ngritur duke qarë pasi kjo nuk është thjesht një ëndërr e keqe… Po e bëj këtë për vajzën time. Duhet ta bëj për të. Pra shpresa ime është se deri kur të bëhet 18 vjeçe dhe të bëjë testin e saj gjenetik, se deri atëherë do të ketë një përgjigje, se do të ketë shpresë për një lloj kure”, thotë Brian.

voa

Phil Durst pësoi një aksident në punë në vitin 2017, kur një kimikat nga një makinë komerciale që lan enët i ra në sy. Ai thotë se ishte dhimbja më e madhe që kishte përjetuar ndonjëherë në jetën e tij.

Në syrin e tij të majtë dallohen qartë shenjat e aksidentit të rëndë që i mori shikimin. Tjetër pasojë ishte se ai nuk mund ta toleronte dritën dhe përjetonte nga katër deri pesë dhimbje koke në ditë.

Më vonë ai iu nënshtrua një procedure eksperimentale që synon trajtimin e lëndimeve të rënda në njërin sy me qeliza embrionale, ose burimore nga syri tjetër.

“Nga një verbim i plotë me dhimbje të tmerrshme koke, të cilat më bënin të mendoja se nuk mund të jetohej më, më erdhi shikimi në një masë që mund ta ngisja makinën dhe të dilja nga errësira”, thotë ai ndërsa i bien lotët.

51-vjeçari nga qyteti Homewood i Alabamës, ishte një nga katër pacientët që iu nënshtruan transplantimit me qeliza embrionale pjesë e studimit të parë në Shtetet e Bashkuara për ta provuar këtë metodë mjekimi, e cila një ditë mund të ndihmojë mijëra njerëz.

Edhe pse në disa raste nevojitet trajtim shtesë, ekspertët thonë se transplanti me qeliza embrionale ofron shpresë për njerëzit me alternativa të pakta ose pa mundësi të tjera. Rezultatet e hulumtimit në fazën e hershme u botuan të premten në revistën “Science Advances” “Përparimet Shkencore” ndërsa vazhdon një studim më i gjerë.

Kjo procedure trajton “mungesën e qelizave formuese limbale”, një çrregullim i kornesë që mund të ndodhë pas djegieve kimike dhe lëndimeve të tjera të syrit.

Pacientët pa qeliza limbale, të cilat janë thelbësore për ripërtëritjen dhe ruajtjen e shtresës më të jashtme të kornesë, nuk mund t’i nënshtrohen transplanteve të kornesë që përdoren zakonisht për të përmirësuar shikimin.

Shkencëtarja Ula Jurkunas, mjeke për sytë në spitalin “ Mass Eye and Ear” në Boston është hulumtuesja kryesore e studimit. Në bazë të procesit, thotë ajo, merret një mostër e vogël e qelizave bazë apo embrionale nga syri i shëndoshë dhe rriten në laboratorin e Institutit të Kancerit Dana-Farber në Boston.

Disa javë më vonë, ato transplantohen në syrin e dëmtuar. Zoti Durst ishte pacienti i parë që iu nënshtrua procedurës.

“Gjëja krysore është se po përdorim indin e vetë pacientit”, tha mjekja Jurkunas, jo indet e donatorëve që mund të refuzohen nga trupi.

Ajo thotë se kjo metodë është më e mirë se procedura që kërkon marrjen e një pjese shumë të madhe të qelizave embrionale nga një sy i shëndetshëm për t’u përdorur në një sy të dëmtuar, çka rrezikon ta dëmtojë syrin e shëndoshë.

Zoti Durst i lëndoi të dy sytë në aksident. Shikimi i tij ishte aq i dobët sa gruaja dhe djali i tij e ndihmonin atë të lëvizte. Por syri i djathtë ishte më pak i dëmtuar dhe mund të ofronte qelizat bazë për të realizuar procedurën e transplantit.

Shkencëtarja Jurkunas, i cila është gjithashtu e lidhur me Shkollën Mjekësore të Harvardit, tha se operacioni i zotit Durst në vitin 2018 shënoi kulmin e pothuajse dy dekadave kërkimore.

Shtresa e kornesë së syrit u shërua tek të gjithë pacientët në studim. Zoti Durst dhe një pacient tjetër iu nënshtruan transplantimit me korne artificiale. Dy pacientë thanë se shikimi i tyre u përmirësua ndjeshëm vetëm nga transplantimi i qelizave embrionale. Një pacient i pestë nuk iu nënshtrua procedurës sepse qelizat e tij embrionale nuk ishin në gjendje të zgjeroheshin ashtu siç duhet.

Zoti Durst tha se shikimi me syrin e djathtë është pothuajse i përsosur, por në syrin e majtë është i turbullt. Ai do t’i nënshtrohet një procedure tjetër në shtator në syrin e majtë.

voa

Nuk ka një kohëzgjatje të caktuar për sa kohë një krem kundër diellit të mbron nga rrezet e dëmshme. Por dermatologët këshillojnë që çdo njeri duhet të përdor krem kundër diellit për të parandaluar, siç thonë ata, plakjen e parakohëshme të lëkurës, si dhe për të parandaluar llojet e ndryshme të kancerit të lëkurës.

Ndërsa temperaturat po shënojnë nivele rekord, dermatologët theksojnë se përdorimi i kremrave kundër diellit, është gjithnjë e më i rëndësishëm.

Ka një mori produktesh që mbrojnë lëkurën tonë nga pasojat e dëmshme të diellit. Kremi i diellit, thonë dermatologët, vepron si një shtresë mbrojtëse për lëkurën, duke mos lejuar që rrezatimi ultravjollcë të depërtojë në lëkurë dhe përmes qelizave të shkaktojë dëme në ADN dhe të prishë strukturën aktuale të vetë lëkurës.

Janë disa lloje të ndryshme rrezesh ultravjollcë, që depërtojnë në lëkurë, në forma të ndryshme. Ato ndikojnë në procesin e plakjes së lëkurës, por më e rënda, mund të shaktojnë lloje të ndryshme të kancerit të lëkurës.

Mjekët janë të shqetësuar nga dy lloje të rrezatimit ultjaviolet: UV-A dhe UV-B.

“Pra, ekziston rrezatimi ultraviolet A, ka pak rrezik për kancer, por lidhet më shumë me plakjen. Ndikmi kryesor është tek rrudhat, është i lidhur me zbehjen e lëkurës, është i lidhur me pigmentin, lidhet me enët e gjakut duke i bërë më të dukshme në sipërfaqe, pra përshpejton plakjen e lëkurës”, thotë dermatologia Emma Craythorne..

Rreziku më i madh vjen nga rrezet UV-B, që mund të shkaktojnë kancer.

“Rrezet, UVB, hyjnë drejpërdrejt në ADN-në e lëkurës dhe dëmtojnë bërthamën e qelizave së lëkurës. Trupi i njeriut është shumë i zgjuar, sepse e riparon dëmin. Por ekspozimi i përsëritur dhe dëmtimi i përsëritur do të krijonte shumë mutacione. Dhe kur ka shumë mutacione brenda një qelize, atëherë shndërrohet në kancer të lëkurës”, thotë dermatologia Emma Craythorne.

Sipas dermatologes kremrat kundër diellit mund të ndahen përafërsisht në dy kategori: krem mbrojtës kimik dhe krem mbrojtës fizik.

Kremrat fizikë, që kanë në përbërje bazë minerale, si dioksid titani dhe oksid zinku, shërbejnë për të bllokuar rrezet ultraviolet, duke shërbyer si pasqyra që i thyejnë dhe reflektojnë mbrapsht rrezet e diellit.

Ndërsa kremrat kimikë thithin dhe shpërndajnë rrezet ultraviolet të diellit, duke e shndërruar energjinë e dritës në nxehtësi. Por nxehtësia që çlirohet është kaq e vogël, sa nuk mund të kapet as me aparatura.

Vende të ndryshme kanë rregulla të ndryshme se cilat kimikate lejojnë. Doktoreshë Emma po ashtu këshillon se mbrojtja që ofron çdo krem kundër diellit varet nga kohëzgjatja e ekspozimit ndaj diellit.

“Ju si konsumator mund të keni blerë një krem që ka si faktor mbrojtjeje 30 ose 50 (SFP). Këto shifra tregojnë se kremi ju mbron nga ana e djegies, pra rrezet UVB. Nuk tregon se sa shumë ju mbron nga rrezet UVA. Dhe për ta zbuluar këtë, është pak më e ndërlikuar”, thotë dermatologia Emma Craythorne.

Doktoresha këshillon se çdo njeri duhet të lexojë të dhënat e produktit për të parë nëse ofron mbrojtje afatgjatë. Po ashtu, sipas saj, çdo njeri mund të qëndrojë jo më shumë se 30 minuta në diell, pa shkaktuar djegie nga dielli dhe këshillohen orët e mëngjesit, ose orë e pasdites vonë.

voa